آیا این کتاب با علم توافق دارد؟‏

دین همیشه دوست علم نبوده است.‏ در قرون گذشته برخی از عالمان الهیات هنگامی که کشفیات علمی با برداشت آنها از کتاب مقدس تطابق نمی‌کرد،‏ با آن به مخالفت برمی‌خواستند.‏ اما آیا واقعاً علم طبیعی دشمن کتاب مقدس است؟‏

اگر نویسندگان کتاب مقدس بر دیدگاه‌های رایج علمی روزگار خود صحه می‌گذاشتند،‏ نتیجهٔ کارشان کتابی می‌بود مملو از مطالب نادرست علمی.‏ اما آنها چنین تصورات غیرعلمی و غلطی را تبلیغ نمی‌کردند.‏ بلکه برعکس،‏ تعدادی از مطالبی را که عنوان کرده‌اند نه تنها از لحاظ علمی صحیح هستند بلکه حتی این مطالب دقیقاً خلاف عقاید پذیرفته‌شدهٔ روزگار آنها می‌باشند.‏

زمین چه شکلی دارد؟‏

این پرسش هزاران سال ذهن بشر را به خود مشغول داشته بود.‏ دیدگاهی که به طور کلی در دوران باستان رونق داشت آن بود که زمین مسطح است.‏ برای مثال،‏ بابلیان معتقد بودند که عالم مانند جعبه یا اتاقکی است که زمین کف آن است.‏ کاهنان ودایی هندوستان تصور می‌کردند که زمین مسطح و فقط یک طرف آن مسکونی است.‏ مردم یکی از قبایل بدوی آسیایی،‏ زمین را همچون یک سینی بزرگ چای تصویر می‌کردند.‏

فرضیهٔ فیثاغورس،‏ فیلسوف یونانی،‏ در قرن ششم ق.‏د.‏م.‏ آن بود که چون ماه و خورشید کروی هستند،‏ پس زمین نیز باید کروی باشد.‏ ارسطو (‏قرن چهارم ق.‏د.‏م.‏)‏ بعدها با این فرضیه موافقت کرد،‏ و توضیح داد که کروی شکل بودن زمین را می‌توان به کمک خسوف ثابت کرد.‏ سایهٔ زمین بر روی ماه منحنی است.‏

با این همه،‏ تصور کلی مسطح بودن زمین (‏و اینکه فقط قسمت فوقانی آن مسکونی است)‏ کاملاً از میان نرفت.‏ برخی از افراد نمی‌توانستند نتیجهٔ منطقی گرد بودن زمین یعنی مفهوم آنتی‌پادها را بپذیرند.‏a لِکتانتیوس،‏ یکی از مدافعان مسیحیت در قرن چهارم د.‏م.‏ این عقیده را مورد تمسخر قرار داد.‏ استدلال او از این قرار بود:‏ «آیا کسی تا این حد ابله است که باور کند انسان‌هایی وجود دارند که جای پایشان از سرهایشان بالاتر قرار دارد؟‏ .‏ .‏ .‏ که کشتزارها و درختان برعکس رشد می‌کنند؟‏ و باران و برف و تگرگ به طرف بالا می‌بارند؟‏»‏^۲

ایدهٔ آنتی‌پادها برای تعدادی از عالمان الهیات مسئله‌ساز بود.‏ برخی از آنها بر این عقیده بودند که اگر انسان‌هایی در آنتی‌پادها به سر برند،‏ امکان برقراری ارتباط بین آنها و بشر شناخته‌شده وجود نخواهد داشت،‏ یا این که دریایی که بین آنان قرار دارد به قدری وسیع است که عبور از آن ممکن نیست و یا منطقهٔ حاره که بر گرد خط استوا واقع است غیر قابل عبور می‌باشد.‏ پس چنین افرادی از کجا آمده‌اند؟‏ برخی از عالمان الهیات سرگردان شده و ترجیح دادند که از قبول وجود چنین افرادی سرباز بزنند،‏ یا حتی همانطور که لکتانتیوس استدلال کرد،‏ بگویند که زمین اصلاً نمی‌تواند گرد باشد!‏

با وجود این،‏ ایدهٔ کروی بودن زمین باقی ماند،‏ و سرانجام مورد پذیرش همگان قرار گرفت.‏ اما با طلوع عصر فضا در قرن بیستم بود که برای بشر میسر شد آنقدر از زمین دور شود که بتواند به چشم خود،‏ کروی بودن زمین را ببیند.‏b

نظر کتاب مقدس در این باره چیست؟‏ در قرن هشتم ق.‏د.‏م.‏،‏ هنگامی که نظر عموم بر آن بود که زمین مسطح است،‏ قرن‌ها پیش از آنکه فیلسوفان یونانی فرضیهٔ کروی بودن زمین را مطرح کنند،‏ و هزاران سال پیش از آنکه انسان بتواند از فضا به چشم ببیند که زمین یک کره است،‏ اِشَعْیا،‏ نبی یهودی با سادگی تمام نوشت:‏ «او است که بر کرهٔ زمین نشسته است.‏» (‏اِشَعْیا ۴۰:‏۲۲‏)‏ در ترجمه‌های دیگر کتاب مقدس این عبارت به این شکل آمده است:‏ «کرهٔ زمین» (‏ترجمهٔ تفسیری‏)‏ و «زمین گرد»—‏موفات.‏

اِشَعْیا نویسندهٔ کتاب مقدس از مطرح کردن افسانه‌های متداول در مورد زمین خودداری کرد.‏ بلکه مطلبی را به قلم آورد که پیشرفت اکتشافات علمی خدشه‌ای به صحت آن وارد نکرده است.‏

چه چیزی زمین را نگاه داشته است؟‏

انسان‌ها در روزگار باستان پرسش‌های دیگری نیز دربارهٔ عالم در ذهن داشتند،‏ پرسش‌هایی از قبیل:‏ زمین بر چه چیز تکیه دارد؟‏ چه چیزی خورشید و ماه و ستارگان را نگاه داشته است؟‏ آنها از قانون جاذبهٔ عمومی که آیزک نیوتن تدوین کرد و در سال ۱۶۸۷ به چاپ رساند،‏ آگاهی نداشتند.‏ این عقیده که اجرام سماوی در واقع در فضای خالی معلقند و بر چیزی تکیه ندارند برای ایشان ناشناخته بود.‏ بنابراین،‏ توصیفات آنها بیشتر اوقات حاکی از آن بود که اجسام یا عناصر ملموسی زمین و اجرام سماوی دیگر را در فلک نگاه داشته‌اند.‏

به عنوان مثال،‏ یکی از فرضیه‌های باستانی که شاید از مردمی جزیره‌نشین سرچشمه گرفته باشد،‏ آن بود که زمین را آب احاطه کرده است و در این آب‌ها شناور است‏.‏ هندوها تصور می‌کردند که زمین دارای پایه‌های گوناگون است که بر روی یکدیگر قرار دارند.‏ برای آنها زمین بر چهار فیل تکیه داشت که بر روی لاک‌پشت عظیمی ایستاده‌اند و این لاک‌پشت خود بر روی ماری بسیار بزرگ قرار دارد و این مار که به دور خود حلقه زده است بر روی آب‌های عالم شناور است.‏ انباذقلیس (‏امپدکلس)‏،‏ فیلسوف یونانی قرن پنجم ق.‏د.‏م.‏،‏ عقیده داشت که زمین بر روی یک گردباد قرار دارد و همین گردباد است که اجرام سماوی را به حرکت درمی‌آورد.‏

عقاید ارسطو جزء پرطرفدارترین عقاید بودند.‏ او فرضیه داد که زمین کروی است،‏ اما منکر آن شد که در فضای خالی معلق است.‏ در رسالهٔ خود به نام در باب آسمان‌ها،‏ در حالی که این عقیده را که زمین بر روی آب قرار دارد نفی می‌کرد،‏ گفت:‏ «ماهیت آب و خاک هیچیک بدان شکل نیست که در هوا باقی بمانند:‏ باید بر چیزی تکیه داشته باشند.‏»‏^۳ در اینصورت،‏ زمین بر چه چیزی ‹تکیه دارد›؟‏ ارسطو تعلیم می‌داد که خورشید و ماه و ستارگان همگی بر سطح گوی‌هایی جامد و شفاف قرار دارند.‏ این گوی‌ها در درون یکدیگر واقع هستند و زمین به طور بی‌حرکت در مرکز آنها قرار دارد.‏ هنگامی که این گوی‌ها در درون یکدیگر می‌چرخند،‏ اجرامی که روی آنها قرار دارند یعنی خورشید،‏ ماه،‏ و سیارات،‏ در آسمان به حرکت در می‌آیند.‏

توضیح ارسطو به نظر منطقی می‌آمد.‏ اگر اجرام سماوی محکم به چیزی متصل نبودند،‏ چگونه می‌توانستند در فضا قرار گیرند؟‏ نظرات ارسطو که بشدت مورد احترام بود،‏ حدود ۲۰۰۰ سال واقعیاتی پذیرفته شده تلقی می‌شدند.‏ بر طبق دایرة‌المعارف جدید بریتانیکا،‏ در قرون شانزدهم و هفدهم تعالیم او در نظر کلیسا «تا حد اعتقادات مذهبی ارتقا یافت.‏»‏^۴

با اختراع تلسکوپ،‏ ستاره‌شناسان رفته رفته فرضیهٔ ارسطو را مورد تردید قرار دادند.‏ آنها هنوز در پی پاسخ بودند که سِر آیزک نیوتن توضیح داد که سیارات در فضای خالی معلق هستند،‏ و نیرویی نامرئی یعنی نیروی جاذبه،‏ آنها را در مدارهایشان نگاه داشته است.‏ پذیرفتن چنین نظریه‌ای آسان نبود،‏ بعضی از همکاران نیوتن نمی‌توانستند قبول کنند که فضا تهی و تقریباً خالی از عناصر است.‏c^۵

کتاب مقدس در این باره چه می‌گوید؟‏ حدود ۳۵۰۰ سال پیش،‏ در این کتاب با وضوحی فوق‌العاده آمده است که زمین «بر نیستی» آویزان است.‏ (‏ایّوب ۲۶:‏۷‏)‏ کلمهٔ اصلی عبرانی که «نیستی» (‏بِلی-‏ماه‏)‏ ترجمه شده است به طور تحت‌اللفظی به معنای «بدون هیچ‌چیز» است.‏^۶ ترجمهٔ تفسیری از عبارت «بالای فضای خالی» استفاده می‌کند.‏

نظر اغلب مردم آن روزگار به هیچ‌وجه با این گفته که سیاره‌ای «بالای فضای خالی» آویزان است تطابق نداشت.‏ با این حال،‏ نویسندهٔ کتاب مقدس بسیار پیشروتر از زمان خود،‏ مطلبی را نوشت که از لحاظ علمی صحیح است.‏

آیا کتاب مقدس و علم پزشکی با یکدیگر توافق دارند؟‏

علم نوین پزشکی در مورد شیوع و پیشگیری بیماری‌ها مطالب فراوانی به ما آموخته است.‏ پیشرفت‌های پزشکی قرن نوزدهم مقدمه‌ای بودند برای بکارگیری روش طبی گندزدایی،‏ یعنی پاکیزگی برای کاهش عفونت.‏ نتیجهٔ کاربرد این روش بسیار چشمگیر بوده است.‏ عفونت و مرگ زودرس به میزان بسیار زیادی کاهش یافته‌اند.‏

اما پزشکان باستانی بدرستی نمی‌دانستند که امراض چگونه شیوع پیدا می‌کنند و به اهمیت بهداشت در پیشگیری بیماری‌ها نیز پی نبرده بودند.‏ تعجبی ندارد که بسیاری از روش‌های پزشکی آنان در مقایسه با معیارهای نوین،‏ وحشیانه به نظر می‌آیند.‏

یکی از قدیمی‌ترین متون پزشکی موجود پاپیروس اِبِرس است که مجموعه‌ای است از دانش پزشکی مصریان،‏ و قدمت آن به حدود ۱۵۵۰ ق.‏د.‏م.‏ می‌رسد.‏ این طومار محتوی ۷۰۰ روش برای درمان ناراحتی‌های گوناگون است «از گاز تمساح گرفته تا درد ناخن‌پا.‏»‏^۷ در دایرة‌المعارف بین‌المللی و مستند کتاب مقدس آمده است:‏ «دانش پزشکی این طبیبان فقط تجربی،‏ تا حد زیادی جادوگری و یکسره غیرعلمی بود.‏»‏^۸ اغلب این معالجات صرفاً بی‌اثر اما برخی دیگر بی‌نهایت خطرناک بودند.‏ یکی از تجویزات برای معالجهٔ زخم آن بود که مخلوطی از مدفوع انسان را با مواد دیگر بر روی محل زخم قرار دهند.‏^۹

متن این روش‌های درمانی حدوداً هم‌زمان با نخستین کتاب‌های کتاب مقدس که شامل شریعت موسی نیز می‌شود،‏ نوشته شده‌اند.‏ موسی،‏ که در سال ۱۵۹۳ ق.‏د.‏م.‏ متولد شده بود،‏ در مصر پرورش یافته بود.‏ (‏خروج ۲:‏۱-‏۱۰‏)‏ او اهل خانهٔ فرعون بود و «در تمامی حکمت اهل مصر تربیت یافته» بود.‏ (‏اعمال ۷:‏۲۲‏)‏ او «طبیبان» مصر را می‌شناخت.‏ (‏پیدایش ۵۰:‏۱-‏۳‏)‏ اما آیا نشانی از روش‌های پزشکی بی‌اثر یا خطرناک آنان در نوشته‌های او دیده می‌شود؟‏

خیر.‏ برعکس شریعت موسی شامل دستورات بهداشتیی بود که از زمان خود بسیار پیشرفته‌تر بودند.‏ برای مثال،‏ یکی از قوانین مربوط به اردوزنی نظامی از این قرار بود که مدفوع باید در محلی دور از اردوگاه با خاک پوشانیده شود.‏ (‏تثنیه ۲۳:‏۱۳‏)‏ این اقدامی بسیار پیشرفته برای جلوگیری از شیوع بیماری بود.‏ این کار در پاکیزه نگاه داشتن آب مؤثر بود و افراد را از ابتلا به میکرب شیگلا که توسط مگس منتقل می‌شود و دیگر امراض اسهالی مصون نگاه می‌داشت؛‏ این بیماری هنوز هم در کشورهایی که شرایط بهداشتی نامساعدی دارند هر ساله موجب مرگ میلیون‌ها نفر می‌شود.‏

شریعت موسی حاوی دستورات بهداشتی دیگری نیز بود که اسرائیلیان را از شیوع بیماری‌های عفونی مصون نگاه می‌داشت.‏ افرادی که به یک بیماری واگیردار مبتلا بودند یا گمان می‌رفت که به آن مبتلا باشند قرنطینه می‌شدند.‏ (‏لاویان ۱۳:‏۱-‏۵‏)‏ لباس یا ظروفی که با حیوانی که خود به خود مرده باشد (‏احتمالاً در اثر بیماری)‏ در تماس بوده‌اند باید قبل از استفادهٔ مجدد شسته یا نابود می‌شدند.‏ (‏لاویان ۱۱:‏۲۷،‏ ۲۸،‏ ۳۲،‏ ۳۳‏)‏ هر کس که به جسد مرده دست می‌زد ناپاک محسوب می‌شد و باید مرحلهٔ پاکسازی را که شامل شستشوی لباس‌ها و حمام گرفتن بود می‌گذراند.‏ در طی دورهٔ هفت روزهٔ ناپاکی،‏ باید از تماس جسمی با دیگران خودداری می‌کرد.‏—‏اعداد ۱۹:‏۱-‏۱۳‏.‏

این مجموعهٔ قوانین بهداشتی نشانگر حکمتی است که طبیبان ملل همسایه در آن روزگار از آن بی‌بهره بودند.‏ هزاران سال پیش از آنکه علم پزشکی دریابد که بیماری‌ها چگونه شیوع پیدا می‌کنند،‏ کتاب مقدس اقداماتی معقولانه را برای پیشگیری از بیماری‌ها توصیه می‌کند.‏ جای تعجب نیست که به گفتهٔ موسی اسرائیلیان هم‌عصر او معمولاً بین هفتاد تا هشتاد سال عمر می‌کرده‌اند.‏d‏—‏مزمور ۹۰:‏۱۰‏.‏

شاید بپذیرید که مطالبی که در بالا از کتاب مقدس بدانها اشاره شد از لحاظ علمی دقیق هستند.‏ اما در کتاب مقدس مطالب دیگری آمده است که نمی‌توان به طور علمی ثابت کرد.‏ آیا این امر لزوماً به معنای آن است که کتاب مقدس با علم در تناقض است؟‏

پذیرفتن ثابت‌نشدنی‌ها

گفته‌ای که قابل اثبات نباشد لزوماً نادرست نیست.‏ اثبات علمی بستگی به قابلیت انسان به کشف دلایل کافی و تعبیر درست داده‌ها دارد.‏ اما بعضی حقایق قابل اثبات نیستند زیرا گواهی برای اثبات آن باقی نمانده است،‏ یا گواه آن نامعلوم یا کشف نشده است،‏ یا قابلیت و مهارت علمی کافی برای دستیابی به یک نتیجه‌گیری بی چون و چرا در مورد آن وجود ندارد.‏ آیا ممکن است که این موضوع در مورد برخی از گفته‌های کتاب مقدس نیز که برای آن گواه عینی مستقلی وجود ندارد،‏ صدق کند؟‏

برای مثال،‏ نمی‌توان اشارات کتاب مقدس را به عالمی نادیدنی که ساکنان آن را افراد روحی تشکیل می‌دهند از لحاظ علمی،‏ ثابت یا رد کرد.‏ همین نکته را می‌توان در مورد رویدادهای اعجازآمیزی که در کتاب مقدس آمده است عنوان کرد.‏ از نظر برخی افراد از لحاظ زمین‌شناسی دلایل کافی و روشنی برای طوفان جهانی روزگار نوح موجود نیست.‏ (‏پیدایش،‏ باب ۷‏)‏ آیا باید نتیجه‌گیری کنیم که چنین چیزی روی نداده است؟‏ گذشت زمان و تغییرات می‌توانند پرده‌ای از ابهام بر رویدادهای تاریخی بکشند.‏ پس آیا این امکان وجود دارد که هزاران سال تغییر و تحولاتی که در زمین صورت گرفته است قسمت اعظم گواه این طوفان را از میان برده باشد؟‏

گیریم که کتاب مقدس حاوی مطالبی باشد که نتوان به کمک شواهد عینی ثابت یا رد کرد.‏ آیا این امر باید موجب تعجب ما شود؟‏ کتاب مقدس کتابی علمی نیست.‏ اما کتاب حقیقت است.‏ ما شواهد محکمی را بررسی کردیم که نشانگر کمال اخلاقی و صداقت نویسندگان این کتاب است.‏ هنگامی که پای مطالب علمی به میان می‌آید،‏ سخنان آنان صحیح و عاری از فرضیه‌های «علمی» باستانی است که افسانه‌ای بودن آنها ثابت شده است.‏ بنابراین علم دشمن طبیعی کتاب مقدس نیست.‏ برای سنجش مطالب کتاب مقدس با دیدی باز،‏ دلایل کافی وجود دارد.‏

‏[پاورقی‌ها]‏

‏[نکتهٔ برجسته‌شده در صفحهٔ ۲۱]‏

گفته‌ای که قابل اثبات نباشد لزوماً نادرست نیست

‏[تصویر در صفحهٔ ۱۸]‏

هزاران سال پیش از آنکه بشر کروی بودن زمین را در فضا مشاهده کند،‏ کتاب مقدس به «کرهٔ زمین» اشاره کرد

‏[تصویر در صفحهٔ ۲۰]‏

سِر آیزک نیوتن توضیح داد که نیروی جاذبه سیارات را در مدار خود نگاه داشته است