درس ۵
مکث بجا
هنگام صحبت کردن مکث بجا اهمیت بسیار دارد؛ حال چه هنگام سخنرانی باشد، چه هنگام گفتگو با یک فرد. اگر هنگام سخن گفتن مکث نکنید، نمی‌توانید مفاهیم را به‌روشنی انتقال دهید و حتی ممکن است سخنانتان به گوش نامفهوم برسد. مکث بجا به سخنانتان وضوح و روشنی می‌بخشد. همچنین با مکث مناسب می‌توانید نکات اصلی را برجسته سازید و تأثیری ماندگار بر شنوندگان بگذارید.
چگونه می‌توانید تشخیص دهید که کجا مکث کنید و چه مدت مکث کنید؟
مکث متناسب با علائم نگارش. امروزه علائم نگارش در نوشتار اهمیت بسیار یافته است. گاه این علائم در پایان جمله می‌آید و حالت خبری یا سؤالی آن را مشخص می‌کند. در بعضی زبان‌ها نقل‌قول‌ها نیز با علائم نگارش نشان داده می‌شود. شماری از این علائم، ارتباط میان بخش‌های جمله را مشخص می‌کند. کسی که متنی را در دل خود می‌خواند، این علائم را می‌بیند و مفهوم جمله را به کمک آن‌ها درک می‌کند. اما وقتی شخص می‌خواهد متنی را برای دیگران بخواند، باید برای انتقال مفهوم درست، صدایش را با علائم نگارش تطبیق دهد. (برای توضیحات بیشتر به درس ۱، «خواندن دقیق و صحیح» رجوع شود.) توجه نکردن به علائم نگارش ممکن است سبب شود که شنونده مطلب را به‌آسانی درک نکند یا حتی مفهوم دیگری از آن استنباط کند.
علاوه بر علائم نگارش، تشخیص افکار در یک جمله نیز نشان می‌دهد که کجا مکث، مناسب است. موسیقیدانی معروف یک بار چنین گفت: «من نت‌ها را مثل هر پیانیست دیگری می‌نوازم، اما هنر من در مکث میان نت‌هاست.» همین امر در سخن گفتن نیز صادق است. مکث به‌موقع به تکلیفی که برای آماده کردن آن زحمت کشیده‌اید، زیبایی و مفهوم می‌بخشد.
هنگام آماده کردن متنی که می‌خواهید در برابر جمع بخوانید، شاید لازم ببینید قسمت‌هایی از متن را با نشانه‌هایی علامت‌گذاری کنید. در جایی که می‌خواهید مکثی کوتاه یا حتی درنگی کنید، خط عمودی کوتاهی بکشید. برای مکثی طولانی‌تر دو خط عمودی کنار هم بکشید. اگر متوجه شدید که خواندن بخشی از یک جمله برایتان دشوار است و مرتباً در جای اشتباه مکث می‌کنید، کلمات آن را با علامتی به هم متصل کنید تا آن‌ها را با هم بخوانید. سپس آن بخش جمله را دوباره بخوانید. بسیاری از سخنرانان مجرّب این شیوه را به کار می‌گیرند.
ما معمولاً هنگام گفتگوهای روزمره در مکث کردن دچار اشکال نمی‌شویم؛ زیرا دقیقاً می‌دانیم چه افکاری را می‌خواهیم بیان کنیم. اما اگر هنگام ارائهٔ تکلیفی در جماعت عادت داشته باشیم که بدون توجه به افکار و مفاهیم، مرتباً مکث کنیم، سخنانمان قدرت و روشنی لازم را نخواهد داشت. برای پیشرفت در این زمینه، چند توصیه در درس ۴، «خواندن روان و سلاست بیان» آمده است.
مکث هنگام تغییر موضوع. وقتی از یک نکتهٔ اصلی به نکته‌ای دیگر می‌روید، مکثی مناسب به شنوندگان فرصت می‌دهد بر آنچه گفته شد تعمّق کنند، خود را برای شنیدن نکته‌ای جدید آماده کنند، تشخیص دهند موضوع تغییر می‌کند و موضوع جدید را بهتر جذب کنند. این مکث همان قدر اهمیت دارد که کم کردن سرعت اتومبیل در یک تقاطع برای تغییر مسیر اهمیت دارد.
یکی از دلایلی که برخی سخنرانان بدون وقفه نکات را پشت سر هم بیان می‌کنند، گنجاندن مطالب زیاد در سخنرانی‌شان است. دلیل دیگر آن، شاید شیوهٔ صحبت کردن آنان در گفتگوهای روزمره‌شان باشد؛ عادتی که ممکن است از اطرافیانشان گرفته باشند. آنچه مسلّم است، این شیوهٔ صحبت کردن شیوهٔ مؤثری برای تعلیم دادن نیست. اگر شما می‌خواهید نکته‌ای را بیان کنید که می‌دانید برای شنوندگان مفید است و می‌خواهید در خاطرشان بماند، برای برجسته ساختن آن وقت کافی بگذارید. آری، مکث برای این که نکته‌ای واضح و روشن بیان شود، بس پراهمیت است.
اگر سخنرانی شما از روی رئوس مطالب باشد، متن سخنرانی را به گونه‌ای تنظیم کنید که مکث‌های میان نکات اصلی کاملاً روشن باشد. اگر سخنرانی‌تان، خواندن متنی از پیش نوشته شده باشد، پایان هر نکتهٔ اصلی را با علامتی برای خود مشخص کنید.
مدت مکث برای تغییر موضوع، معمولاً باید بیشتر از مکث‌هایی باشد که متناسب با علائم نگارش به کار می‌بریم، اما نباید آنقدر باشد که برای شنوندگان خسته‌کننده شود. اگر مکث شما بیش از حد باشد، شاید به نظر برسد که سخنرانی خود را به‌خوبی آماده نکرده‌اید و نمی‌دانید گفتهٔ خود را چگونه ادامه دهید.
مکث برای تأکید. این گونه مکث اغلب تأثیری عاطفی و عمیق بر شنوندگان می‌گذارد. سخنران ممکن است این مکث را قبل از مطرح کردن مطلب یا سؤالی که می‌خواهد آن را با قدرت و شدّت بیان کند به کار برد و بدین سان در شنوندگان اشتیاق برای شنیدن نکتهٔ بعدی را به وجود آورد. همچنین ممکن است سخنران آن را بعد از چنین مطالب یا سؤالاتی به کار برد تا شنوندگان فرصت یابند به آن فکر کنند. تأثیر این دو روش متفاوت است. پس این با شماست که تشخیص دهید کدام شیوه مناسب‌تر است. به خاطر داشته باشید که مکث برای تأکید باید تنها برای نکات واقعاً مهم به کار برده شود، در غیر این صورت نکات مهم در میان نکات دیگر گم خواهد شد.
عیسی یک بار در کنیسهٔ ناصره، هنگامی که آیاتی را از روی نوشته‌های مقدّس می‌خواند، با مکثی بجا، بر مطلبی مهم تأکید کرد. او نخست از طومار اِشَعْیای نبی مطلبی را در خصوص وظیفه و رسالت خود خواند. اما پیش از آن که کاربرد آن را بیان کند، طومار را پیچید، آن را به خادم کنیسه بازگرداند و نشست. سپس در حالی که همه در کنیسه به او چشم دوخته بودند، گفت: «امروز، این نوشته‌ای که شنیدید، تحقق یافت.»—لو ۴:۱۶-۲۱.
مکث هنگامی که موقعیت ایجاب می‌کند. در موقعیت‌هایی خاص گاه لازم است اندکی مکث کنید. در خدمت موعظه به دلیل صدای عبور و مرور اتومبیل‌ها یا گریهٔ یک کودک گاه لازم می‌شود چند لحظه از صحبت کردن باز ایستید. اگر چنین اختلالی طی جلسات و اجتماعاتمان روی دهد، شاید بتوانید بلندی صدایتان را کمی بالا ببرید و به سخنرانی خود ادامه دهید. اما اگر صدا بلند باشد و ادامه یابد، لازم است چند لحظه مکث کنید؛ زیرا به هر حال در چنین موقعیتی حضار نمی‌توانند به سخنانتان گوش دهند. پس برای آن که حاضران از مطالب سودمندی که ارائه می‌دهید فایده برند، از مکث بجا و درست استفاده کنید.
مکث برای به تفکّر وا داشتن شنوندگان. حتی در سخنرانی‌هایی که حاضران نمی‌توانند مشارکتی داشته باشند، مهم است آنان را بر آن دارید که در ذهن خود به سؤالات شما پاسخ دهند. وقتی برای به تفکّر واداشتن حاضران سؤالی مطرح می‌کنید، اگر مکث کافی نکنید، سؤال شما تأثیر مطلوب را نخواهد داشت.
البته، مکث کردن نه تنها هنگام سخنرانی، بلکه همچنین هنگام موعظه کردن نیز اهمیت دارد. هستند کسانی که هنگام صحبت کردن هرگز مکث نمی‌کنند. اگر شما نیز این مشکل را دارید، سعی کنید با جدّیت در مکث بجا مهارت کسب کنید. به این ترتیب، نه تنها دیگران از گفتگو با شما لذّت خواهند برد، بلکه فعالیت‌هایتان در خدمت موعظه نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود. مکث، سکوتی کوتاه است و گفته می‌شود که با اندکی سکوت می‌توانیم به سخنانمان مفهوم بخشیم، بر نکات مهم تأکید کنیم، نظر شنونده را جلب کنیم و لحظه‌ای برای او آرامش ایجاد کنیم.
گفتگو، تبادل نظر بین دو یا چند نفر است. اگر شما به گفته‌های طرف مقابل گوش دهید و به آنچه می‌گوید توجه و علاقه نشان دهید، او نیز بیشتر راغب خواهد بود که به گفته‌های شما گوش دهد. لازمهٔ این کار این است که گاه طی گفتگو به اندازهٔ کافی مکث کنید تا طرف مقابل بتواند نظر خود را بیان کند.
خدمت موعظهٔ ما اغلب زمانی ثمربخش خواهد بود که با مخاطبمان گفتگو کنیم. بسیاری از شاهدان یَهُوَه پی برده‌اند که پس از سلام و احوال‌پرسی، اگر دلیل دیدار خود را برای مخاطبشان توضیح دهند و سپس سؤالی مطرح کنند، نتیجه‌ای خوب از دیدارشان خواهند گرفت. آنان پس از مطرح کردن سؤال، کمی سکوت می‌کنند تا مخاطبشان نظراتش را بیان کند. پس از آن، از او تشکر می‌کنند. هنگام گفتگو ممکن است چندین بار به مخاطبشان فرصت اظهار نظر دهند. آنان به‌خوبی می‌دانند که اگر از اعتقادات و دیدگاه‌های شخص در خصوص موضوع مورد بحث اطلاع بیشتری به دست آورند، بهتر می‌توانند به او کمک کنند.—امث ۲۰:۵.
البته شاید همهٔ مخاطبانمان آن طور که ما انتظار داریم، به پرسش‌های ما پاسخ ندهند. عیسی نیز با چنین موقعیت‌هایی روبرو شد، اما به مخاطبانش، حتی به مخالفان خود، فرصت کافی داد تا نظراتشان را بگویند. (مرق ۳:۱-۵) اگر برای صحبت کردن، به مخاطبمان فرصت کافی بدهیم، او را بر آن می‌داریم که به موضوع مورد بحث فکر کند. در نتیجه شاید آنچه را واقعاً به آن معتقد است، بیان کند. در واقع یکی از اهداف ما در خدمت موعظه این است که با عنوان کردن موضوعات حیاتی کتاب مقدّس که شخص باید در مورد آن تصمیم‌گیری کند، عمیقاً بر افکار و دل او تأثیر گذاریم.—عبر ۴:۱۲.
حقیقتاً مکث بجا در خدمت موعظه هنری ارزشمند است. وقتی مکث به‌خوبی به کار برده شود، افکار به‌روشنی انتقال می‌یابد و اغلب در یاد مخاطب می‌ماند.