سخن آزاد و فی‌البداهه

شاید شما برای آماده کردن گفتار خود بسیار وقت صرف کرده باشید.‏ شاید مطالب بسیار آموزنده‌ای نیز یافته باشید و بتوانید آن را با سلاست تمام و به ترتیبی منطقی ارائه دهید.‏ اما اگر نتوانید تمام توجه شنوندگان را به گفتارتان جلب کنید و در نتیجه آنان تنها به قسمت‌هایی از سخنانتان تمرکز کنند،‏ گفتارتان چقدر بر آنان تأثیر خواهد داشت؟‏ اگر برای شنوندگان مشکل باشد که حواس خود را متوجه گفتار شما نگاه دارند،‏ احتمال این که به دل آنان راه یابید اندک خواهد بود.‏

دلیل این مشکل چه می‌تواند باشد؟‏ چنین مشکلی ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد.‏ اغلب دلیل آن این است که سخنران مطالب را به صورت آزاد و فی‌البداهه ارائه نمی‌دهد.‏ به بیان دیگر،‏ یا سخنران بیش از حد به نوشته‌های خود تکیه دارد،‏ یا شیوهٔ بیانش بیش از حد رسمی است.‏ دلیل این دو مشکل،‏ استفاده از شیوه‌ای نادرست هنگام آماده کردن گفتار است.‏

اگر پیش از آماده کردن رئوس مطالب،‏ تمام متن گفتار خود را بنویسید،‏ احتمالاً متوجه خواهید شد که برایتان دشوار خواهد بود گفتارتان را به صورت آزاد و فی‌البداهه ارائه دهید.‏ چرا؟‏ زیرا شما تمام کلمات و جملات آن را از پیش تعیین کرده‌اید.‏ حال وقتی می‌خواهید آن را از روی رئوس مطالب ارائه دهید،‏ هنوز سعی می‌کنید همان کلمات و جملاتی را که نخست نوشته بودید،‏ به یاد آورید.‏ در واقع کلمات و جملات متنی که نوشته شده،‏ رسمی‌تر و پیچیده‌تر از کلمات و جملاتی است که در گفتگوهای روزمره به کار گرفته می‌شود.‏ این امر قطعاً بر ارائهٔ گفتارتان تأثیر خواهد گذاشت.‏

به جای آن که کل متن گفتارتان را بنویسید،‏ به این شیوه عمل کنید:‏ ۱)‏ پیام گفتار و نکات اصلی مربوط به آن را برگزینید.‏ برای گفتارهای کوتاه اغلب بررسی دو نکتهٔ اصلی کافی است.‏ اما سخنرانی‌های بلند،‏ شاید حاوی چهار یا پنج نکتهٔ اصلی باشد.‏ ۲)‏ آیات مهم،‏ تشبیه‌ها و شیوهٔ استدلالی را که می‌خواهید برای بررسی هر نکتهٔ اصلی به کار برید،‏ زیر آن نکته یادداشت کنید.‏ ۳)‏ در مورد مقدّمهٔ گفتارتان فکر کنید.‏ شاید بخواهید یک یا دو جملهٔ آن را به صورت کامل بنویسید.‏ همچنین به پایان گفتارتان فکر کنید.‏

تمرین،‏ پیش از ارائهٔ گفتار بسیار مهم است.‏ اما سعی نکنید گفتار خود را کلمه به کلمه حفظ کنید.‏ برای آن که سخنانتان حالت آزاد و فی‌البداهه داشته باشد،‏ هنگام تمرین بیشتر روی نکات گفتارتان تمرکز کنید تا کلمات و جمله‌های آن.‏ برای این منظور،‏ آنقدر نکات گفتارتان را در ذهن خود مرور کنید که بتوانید به‌راحتی آن‌ها را یکی پس از دیگری به خاطر آورید.‏ اگر ساختار گفتارتان ترتیبی منطقی داشته باشد،‏ مسلّماً در این کار دچار اشکال نخواهید شد و هنگام ارائهٔ گفتارتان به‌راحتی می‌توانید نکات را یکی پس از دیگری به خاطر آورید.‏

به فواید آن فکر کنید‏.‏ یکی از مزایای مهم سخن آزاد و فی‌البداهه این است که به گفتارتان حالتی خودمانی و طبیعی می‌دهد و در نتیجه آن را دلپذیرتر می‌سازد.‏ به علاوه،‏ نحوهٔ بیانتان زنده‌تر و برای شنوندگان گیراتر خواهد بود.‏

با این شیوهٔ بیان،‏ شما می‌توانید تا جایی که امکان دارد با شنوندگان خود ارتباط چشمی داشته باشید و همین امر سبب می‌شود که بهتر با آنان ارتباط برقرار کنید.‏ از آنجا که برای بیان هر جمله به نوشته‌های خود متکی نیستید،‏ شنوندگان بیشتر حس خواهند کرد که بر موضوع گفتارتان تسلّط دارید و خود به آنچه می‌گویید،‏ معتقدید.‏ آری،‏ با این شیوهٔ سخن گفتن بهتر می‌توانید به گفتارتان گرمی و حالت گفتگو دهید تا سخنانتان به دل شنوندگان بنشیند.‏

سخن آزاد و فی‌البداهه به گفتار شما انعطاف می‌دهد؛‏ گفتار شما دیگر آنقدر خشک و غیر قابل انعطاف نخواهد بود که نتوانید در آن تغییراتی دهید.‏ فرض کنید روزی که می‌خواهید گفتارتان را ارائه دهید،‏ خبری مهم که به موضوع گفتارتان نیز مربوط می‌شود،‏ در رسانه‌ها پخش شود.‏ مسلّماً اشاره به آن مفید خواهد بود.‏ همچنین شاید هنگام ارائه گفتارتان متوجه شوید که در میان حضار نوجوانان بسیاری نشسته‌اند.‏ به‌راستی چقدر مناسب خواهد بود که تشبیه‌ها و کاربرد نکات گفتارتان را به گونه‌ای تغییر دهید که آنان نیز فایدهٔ سخنان شما را در زندگی‌شان ببینند.‏

فایدهٔ دیگر ارائهٔ گفتار به صورت آزاد و فی‌البداهه این است که ذهن شما را نیز فعال نگاه می‌دارد.‏ وقتی متوجه می‌شوید که حضار با توجه و علاقه به سخنانتان گوش می‌دهند،‏ شما نیز به شوق می‌آیید و شاید بخواهید نکته‌ای را بیشتر بسط دهید یا مطلبی را برای تأکید تکرار کنید.‏ از سوی دیگر،‏ اگر می‌بینید که شنوندگان توجهشان دیگر به سخنانتان نیست،‏ به جای آن که همان روال را ادامه دهید،‏ می‌توانید برای جلب علاقهٔ آنان تغییری در گفتارتان به وجود آورید.‏

متوجه خطرات آن نیز باشید.‏ باید متوجه باشید که ارائه گفتار به صورت آزاد و فی‌البداهه ضعف‌ها و خطراتی نیز دارد.‏ یکی از ضعف‌های آن این است که سخنران ممکن است از وقت خود بگذرد.‏ این به خصوص زمانی پیش می‌آید که سخنران نکات بسیاری به گفتارش بیفزاید.‏ اگر روی برگهٔ سخنرانی برای هر قسمت زمانی را تعیین کنید و سپس مطابق زمان‌بندی‌تان عمل کنید،‏ می‌توانید بر این مشکل فائق آیید.‏

یکی دیگر از خطرات آن به‌ویژه برای سخنرانان باتجربه،‏ اعتمادبه‌نَفْس بیش از حد است.‏ برای کسانی که سخنرانی‌های بسیار می‌دهند،‏ شاید دشوار نباشد که برای پر کردن زمان تعیین‌شده،‏ چند مطلب را سر هم کنند.‏ اما تواضع و جدّی دانستن این که گفتار ما در واقع بخشی از برنامهٔ آموزشی یَهُوَه،‏ معلّم بزرگمان است،‏ ایجاب می‌کند که هر گفتاری را با دعا و آمادگی کامل ارائه دهیم.‏—‏اشع ۳۰:‏۲۰؛‏ ۱تیمو ۴:‏۱۳،‏ ۱۶‏.‏

شاید یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های کسانی که تجربهٔ چندانی در ایراد سخنرانی به صورت آزاد و فی‌البداهه ندارند،‏ این باشد که نکتهٔ مورد نظرشان را فراموش کنند.‏ اجازه ندهید که ترس از این امر مانع برداشتن این قدم مهم شود؛‏ قدمی که برای کسب مهارت در سخنوری اهمیتی بسزا دارد.‏ گفتارتان را به‌خوبی آماده کنید و از یَهُوَه بخواهید که با روح‌القدس خود شما را یاری رساند.‏—‏یو ۱۴:‏۲۶‏.‏

دلیل دیگری که مانع برداشتن این قدم می‌شود،‏ نگرانی بیش از حد در مورد کلمات و نحوهٔ جمله‌بندی است.‏ مسلّماً در سخن آزاد و فی‌البداهه،‏ دقت سخنران در انتخاب کلمات،‏ جمله‌بندی‌ها و رعایت دستورزبان مانند گفتاری که از روی متنی کامل ارائه می‌دهد نیست،‏ اما وقتی مطلب با حالتی دلنشین و به صورت گفتگوی روزمره بیان می‌شود،‏ این ضعف کاملاً جبران می‌شود.‏ در واقع،‏ وقتی نکات با کلمات و جملات ساده بیان می‌شود،‏ تأثیر بیشتری بر شنونده می‌گذارد.‏ اگر گفتارتان را به‌خوبی آماده کرده باشید،‏ کلمات و جملات مناسب به ذهنتان خواهد آمد؛‏ البته نه به خاطر این که آن‌ها را حفظ کرده‌اید،‏ بلکه به دلیل این که مطالب را به کرّات مرور کرده‌اید.‏ همچنین اگر طی گفتگوهای روزمره از کلمات و جملات مناسب استفاده کنید،‏ از روی سکوی سخنرانی نیز به طور طبیعی چنین خواهید کرد.‏

چه مقدار مطلب در برگهٔ سخنرانی بگنجانید؟‏ شما می‌توانید با کسب تجربه و تمرین کافی،‏ هر نکتهٔ گفتارتان را تنها در چند کلمه خلاصه کنید.‏ احتمالاً این نکات را به همراه آیاتی که می‌خواهید به کار برید بر روی کاغذ یا کارت یادداشت‌برداری می‌نویسید.‏ اما برای خدمت موعظه اغلب به خاطر سپردن فهرستی ساده از نکات مورد نظر کافی است.‏ البته اگر تحقیقی برای دیدار مجدّد شخصی علاقه‌مند انجام داده‌اید،‏ شاید بخواهید چند یادداشت کوتاه روی برگه‌ای کوچک بنویسید و آن را لای صفحات کتاب مقدّس خود قرار دهید.‏ روش دیگر،‏ آن است که با استفاده از کتابچهٔ از کلام خدا چه می‌توان آموخت؟‏،‏ آیات مربوط به یکی از سؤالات آن را مبنای گفتگویتان قرار دهید.‏

حال اگر باید در عرض چند هفته،‏ چندین گفتار در جلسات ارائه دهید و شاید نیز باید چند بار سخنرانی عمومی ایراد کنید،‏ احتمالاً نیاز به یادداشت‌های کامل‌تری خواهید داشت.‏ در واقع با داشتن چنین یادداشت‌های کاملی،‏ راحت‌تر می‌توانید مطالب هر گفتار را پیش از ارائه آن،‏ مرور کنید.‏ اما مراقب باشید که هنگام ارائهٔ گفتارتان بیش از حد به برگهٔ خود متکی نباشید.‏ اگر برای بیان هر جمله به برگهٔ خود نگاه کنید،‏ سخنانتان دیگر آزاد و فی‌البداهه نخواهد بود و تأثیر کمتری بر شنونده خواهد گذاشت.‏ پس اگر می‌خواهید از یادداشت‌های کامل‌تری استفاده کنید،‏ کلمات کلیدی و آیاتی را که یادداشت کرده‌اید،‏ با علامتی برجسته کنید.‏ بدین شکل می‌توانید هنگام ارائهٔ گفتارتان نکات مهم و رئوس مطالب را به‌راحتی تشخیص دهید.‏

شما با هر گفتار تلاش کنید که هر چه بیشتر گفتارهای خود را به صورت آزاد و فی‌البداهه ارائه دهید.‏ اما در نظر داشته باشید که برای بیان برخی مطالب گفتارتان،‏ استفاده از شیوه‌های دیگر نیز مفید خواهد بود.‏ برای مثال،‏ در مقدّمه و پایان گفتارتان مهم است که ارتباط چشمی خود را با حضار حفظ کنید و از کلمات و عبارات پر احساس و دلنشین استفاده کنید.‏ پس برای تأثیر بیشتر بر شنوندگان می‌توانید در شروع و پایان گفتارتان چند جمله را از حفظ بگویید.‏ همچنین کاملاً بجاست که اطلاعاتی خاص،‏ آمار،‏ آیات یا سخنان یک شخص را از روی نوشته بخوانید.‏ این کار می‌تواند تأثیر بسیاری بر شنوندگان بگذارد.‏

وقتی در مورد اعتقاداتمان از ما سؤالی می‌شود.‏ گاه ما باید بدون آمادگی قبلی اعتقادات خود را توضیح دهیم.‏ برای مثال،‏ ممکن است در خدمت موعظه مخاطبمان یکی از اعتقادات ما را زیر سؤال ببرد.‏ همین امر ممکن است با اعضای خانواده،‏ همکاران یا هم‌کلاسی‌هایمان پیش آید.‏ گاه نیز مقامات دولتی از ما در مورد عقاید و شیوهٔ زندگی‌مان سؤال می‌کنند.‏ کلام خدا ما را چنین ترغیب کرده است:‏ «همواره آماده باشید تا به هر کس که دلیل امیدتان را بپرسد،‏ پاسخ دهید،‏ اما با خویی ملایم و احترامی عمیق.‏»—‏۱پطر ۳:‏۱۵‏.‏

توجه کنید که در اعمال ۴:‏۱۹،‏ ۲۰ پِطرُس و یوحنا چگونه به اعضای شورای عالی یهود پاسخ دادند.‏ آنان تنها در دو جمله موضع خود را روشن ساختند.‏ پِطرُس و یوحنا همچنین در نظر گرفتند که روی سخنشان با چه کسانی است.‏ پس اشاره کردند که موقعیتی که با آن روبرو هستند،‏ در مورد اعضای یهودی شورا نیز صدق می‌کند.‏ مدتی بعد از آن،‏ استیفان را به اتهاماتی دروغین در مقابل همان شورا قرار دادند.‏ شما می‌توانید جواب محکمی را که استیفان به صورت فی‌البداهه داد،‏ در اعمال ۷:‏۲-‏۵۳ بخوانید.‏ ترتیب سخنان او چگونه بود؟‏ او سخنانش را به ترتیب وقوع رویدادها بیان کرد.‏ همچنین در موقعیت مناسب،‏ روحیهٔ سرکش قوم اسرائیل را برجسته کرد.‏ استیفان در آخر،‏ اشاره کرد که آن شورا نیز با به قتل رساندن پسر خدا دقیقاً همان روحیه را نشان داد.‏

شما چگونه می‌توانید بدون آمادگی قبلی،‏ به کسی که در مورد اعتقاداتتان سؤالی مطرح می‌کند،‏ پاسخی مناسب دهید؟‏ نِحِمیا پیش از پاسخ دادن به سؤالی که اردشیر پادشاه از او کرد،‏ در دل خود دعایی کوتاه کرد.‏ (‏نح ۲:‏۴‏)‏ شما نیز می‌توانید چنین کنید.‏ سپس به‌سرعت در ذهن خود فهرستی از آنچه می‌خواهید بگویید،‏ آماده کنید.‏ برای این منظور توجه به این نکات مفید خواهد بود:‏ ۱)‏ یک یا دو نکته را که می‌خواهید برای توضیح مطلب به کار گیرید،‏ انتخاب کنید.‏ ۲)‏ آیاتی را که می‌خواهید در تأیید آن مطلب بیاورید،‏ برگزینید.‏ ۳)‏ فکر کنید که چگونه می‌خواهید توضیحات خود را به نحوی سنجیده آغاز کنید تا شنونده مایل به شنیدن آن باشد.‏ سپس سخن خود را آغاز کنید.‏

حال شاید تصوّر کنید که تحت فشار نتوانید این شیوهٔ عمل را به یاد آورید.‏ عیسی به پیروان خود گفت:‏ «نگران مباشید که چگونه سخن گویید و چه بگویید،‏ چون آنچه باید بگویید،‏ همان دم به شما داده خواهد شد؛‏ زیرا شما در سخن گفتن تنها نیستید،‏ بلکه روح پدر آسمانی شما از طریق شما سخن می‌گوید.‏» (‏مت ۱۰:‏۱۹،‏ ۲۰‏)‏ البته این بدین مفهوم نیست که همچون مسیحیان قرن اول «کلام حکمت» را به نحوی معجزه‌آسا دریافت خواهید کرد.‏ (‏۱قر ۱۲:‏۸‏)‏ خیر!‏ اما اگر همواره خود را با آموزش‌هایی که یَهُوَه در جماعت مسیحی در اختیار شما گذاشته است،‏ مشغول سازید،‏ روح‌القدس نکات لازم را هنگامی که به آن‌ها نیاز دارید،‏ به خاطرتان می‌آورد.‏—‏اشع ۵۰:‏۴‏.‏

ارائهٔ گفتار به صورت آزاد و فی‌البداهه می‌تواند بسیار مؤثر باشد.‏ اگر این شیوه را مرتباً برای تکالیف خود در جماعت به کار گیرید،‏ حتی وقتی کسی سؤالی مطرح می‌کند،‏ می‌توانید بدون آمادگی قبلی به او پاسخ دهید؛‏ زیرا عادت کرده‌اید مطالب را به شکل فهرستی از نکات اصلی ترتیب دهید.‏ نگذارید ترس مانعتان شود که این شیوه را به کار گیرید.‏ وقتی به این شیوهٔ ارائهٔ گفتار عادت کردید،‏ در خدمت موعظه نیز نتایج بهتری خواهید داشت.‏ همچنین اگر این افتخار را دارید که در جماعت سخنرانی دهید،‏ هم بهتر می‌توانید توجه شنوندگان را به سخنانتان معطوف نگاه دارید،‏ هم سخنانتان بیشتر به دلشان خواهد نشست.‏