درس ۹

تدارک رئوس مطالب

۱-‏۴.‏ چگونه می‌توان موضوع و نکات اصلی یک گفتار را مشخص نمود؟‏

^۱ لوقا،‏ یکی از نویسندگان انجیل،‏ به دوست خود تئوفیلوس گفت:‏ «من نیز به نوبهٔ خود،‏ به عنوان کسی که جریان کامل این وقایع را جزء به جزء مطالعه و بررسی کرده است،‏ صلاح دیدم که این پیش‌آمدها را به ترتیب تاریخ وقوع برای تو بنویسم.‏» (‏ لوقا ۱:‏۳‏،‏ ا ش )‏ بنابراین،‏ لوقا بعد از تحقیق،‏ و جمع‌آوری منظم وقایعی که مربوط به موضوع خودش بود،‏ شروع به تنظیم آنها به ترتیبی قابل درک کرد.‏ به نفع ما است که در آماده کردن گفتارهایمان این روش را دنبال کنیم.‏ برای این کار باید رئوسی (‏ خلاصه‌ای)‏ از مطالب تدارک ببینیم.‏

^۲ انتخاب نکات اصلی.‏ هدف از سخن گفتن،‏ بخصوص اگر دربارهٔ کلام خدا باشد،‏ رساندن منظور بخصوصی به دیگران است،‏ بنابراین افکاری که می‌خواهیم در گفتاری به دیگران برسانیم،‏ باید ابتدا در ذهن خودمان کاملاً واضح باشند.‏ بعد از اینکه مطالب لازم را جمع‌آوری نمودی،‏ در موقعیتی هستی که دقیقاً معین کنی چه چیزی را مایلی شنوندگان بعد از اتمام گفتارت با خود به خانه ببرند.‏ سعی کن آن را در یک جمله بنویسی.‏ اگر آن جمله مطلب عمدهٔ گفتار تو باشد،‏ و حاوی افکار اصلیی که می‌خواهی شنوندگان به خاطر بسپارند،‏ بنابراین،‏ آن جمله موضوع اصلی گفتار تو خواهد بود.‏ بهتر است که آن را در جایی یادداشت کنی تا هنگام آماده کردن گفتارت بتوانی به آن رجوع کنی.‏

^۳ حالا از میان مطالبی که جمع‌آوری کرده‌ای،‏ افکار اصلی را که برای رساندن موضوع گفتار لازم می‌باشند،‏ انتخاب کن.‏ این افکار باید نکات اصلی گفتار را تشکیل دهند.‏ اگر مطالب خود را بر روی کارتهای کوچک نوشته‌ای،‏ می‌توانی آنها را به تسلسل بر روی میز قرار دهی.‏ حالا افکاری دیگر برای تأیید این نکات اصلی انتخاب کن و آنها را در جای مناسب خود به دنبال هر نکتهٔ اصلی که آن را تأیید می‌کنند،‏ قرار بده.‏ در حین این کار متوجه خواهی شد که بعضی از این افکار،‏ اساساً بر توضیح موضوع گفتار هیچ تأثیری نمی‌گذارند.‏ اگر چنین است،‏ در حذف کردن آنها تردید نکن.‏ بهتر است این نوع افکار را از قلم بیاندازی تا اینکه گفتار خود را با مطالبی بی‌اثر و نامربوط مغشوش کنی.‏ همچنین اطمینان حاصل کن که افکار به منطقی‌ترین یا عملی‌ترین ترتیب قرار داده شده باشند.‏ با دنبال کردن روش پیشنهادشده،‏ نقصهای انسجام رئوس مطالب به آسانی مشهود می‌شوند و می‌توان آنها را براحتی تصحیح کرد.‏ بدین ترتیب می‌توانی اطمینان حاصل کنی که عنوانهای اصلی ربط منطقی دارند و به بسط موضوع کمک می‌کنند.‏ و اگر هر نکته‌ای که زیر هر یک از عنوانهای اصلی قرار دارد به طور صحیح مطالب را تأیید نماید،‏ گفتار تو حتماً دارای توالی منطقی افکار خواهد بود.‏

^۴ نکات آموزنده‌ای که هم‌اکنون مرتب و منظم کرده‌ای،‏ متن گفتار تو را تشکیل خواهند داد.‏ حالا فقط یک مقدمه و یک نتیجه‌گیری لازم است.‏ تصمیم بگیر که چگونه می‌خواهی سخن خود را آغاز کنی،‏ و نتیجه‌گیریی را مطابق با آنچه ارائه می‌دهی انتخاب کن تا شنوندگان را هماهنگ با هدف گفتارت برانگیزاند.‏ اکنون آماده هستی این مطالب را به شکل تقریباً تمام‌شده‌ای بر روی کاغذ بیاوری.‏ این کار را می‌توانی به چندین طریق انجام دهی.‏

۵،‏ ۶.‏ منظور از رئوس مطالب از نوع عنوانی و از نوع جمله‌ای چیست؟‏

^۵ انواع رئوس مطالب.‏ از معمولی‌ترین انواع رئوس مطالب،‏ یک نوع عنوانی است و دیگری جمله‌ای.‏ اغلب،‏ از ترکیبی از این دو نوع استفاده می‌شود.‏ برای تدارک نوع عنوانی رئوس مطالب،‏ کافی است که موضوع را در بالای صفحه بنویسی.‏ سپس نکات اصلی را به طور خلاصه زیر موضوع بنویسی،‏ طوری که هر نکتهٔ اصلی از حاشیهٔ سمت راست کاغذ شروع شود.‏ نکات فرعی را می‌توانی در زیر هر یک از نکات مربوطه،‏ سمت راست کاغذ،‏ کمی داخل‌تر بنویسی.‏ اگر هر یک از این نکات فرعی خود دارای نکاتی دیگر باشند،‏ آنها را نیز می‌توانی کمی داخل‌تر از نکتهٔ قبلی بنویسی.‏ با نظری کوتاه،‏ به آسانی می‌توانی ببینی که کدام یک از نکات حاوی افکار اصلیی هستند که می‌خواهی حضار درک کنند.‏ این روش،‏ کار را برای تو آسان می‌کند،‏ زیرا هنگام سخن گفتن می‌توانی بر روی آنها تأکید کنی و کلمات مهم در هر یک از افکار اصلی را تکرار نمایی تا بر خاطر شنوندگان اثر عمیق‌تری به جا گذارد.‏ این کار را با هر یک از نکات اصلی تکرار کن.‏ توجه داشته باش که در این نوع رئوس مطالب،‏ تأکید بر بیانِ مختصر و مفید است.‏

^۶ نوع دیگر رئوس مطالب که رایج می‌باشد،‏ نوع جمله‌ای آن است.‏ در این نوع رئوس مطالب،‏ همهٔ افکار مختلف معمولاً به صورت جمله‌های کامل بیان می‌شوند،‏ امّا جمله‌ها خلاصه‌شده می‌باشند به طوری که هر یک متشکل از فکر اصلی یک بند از گفتار است.‏ بعضی از این جمله‌ها را می‌توان از حاشیهٔ کاغذ فاصلهٔ بیشتری داد تا نکات اصلی گفتار برجسته شوند.‏ هنگام ارائهٔ گفتار،‏ سخنران بعضی مواقع جمله را می‌خواند و سپس آن را با جزئیات،‏ به طور فی‌البَداهه،‏ شرح می‌دهد.‏ هر یک از دو نوع رئوس مطالب دارای مزیّت بخصوص خود می‌باشد،‏ امّا نوع جمله‌ای که افکار را به طور کاملتری بیان می‌کند معمولاً برای گفتارهایی بهتر است که چندین هفته قبل از موعود آماده می‌شوند یا برای سخنرانیهای عمومی،‏ که مکرراً با فاصلهٔ چندین ماه ارائه می‌گردند.‏

۷،‏ ۸.‏ برای ارائهٔ گفتار خود،‏ با رئوس مطالب چه می‌توانی بکنی؟‏

^۷ برای اولین رئوس مطالب خود می‌توانی هر یک از دو نوع فوق را به میل خود انتخاب کنی و تا حدّی که مایل هستی آن را کامل کنی.‏ به این ترتیب مطمئن خواهی بود همهٔ نکات جزئیی که می‌خواهی حضار کسب کنند در آن گنجانیده شده است.‏ امّا بعضیها برای ارائهٔ گفتار خود نوع مختصر رئوس مطالب را ترجیح می‌دهند.‏ هنگامی که گفتار را برای ارائه آماده می‌کنی،‏ می‌توانی هر دو نوع را جلوی خود قرار دهی.‏ با نوع مختصر آنقدر تمرین کن تا نکات آن،‏ جزئیات مفصل‌تری را که در اولین رئوس مطالب خود گنجانده‌ای،‏ به خاطر تو بیاورند.‏ وقتی که توانستی این نکات را با استفاده از نوع مختصر رئوس مطالب،‏ به یاد بیاوری،‏ آنگاه آمادهٔ ارائه گفتار هستی.‏

^۸ به طور خلاصه،‏ آنچه در بالا گفته شد،‏ نکات مهم تدارک دیدن رئوس مطالب است.‏ حالا،‏ به نفع ما خواهد بود که سه بخش اصلی یک گفتار را به تفصیل بیشتر مورد توجه قرار دهیم.‏

۹-‏۱۲.‏ الف)‏ مقصود از مقدمهٔ گفتار چیست؟‏ ب)‏ مثالی از یک نوع مقدمه بیاور.‏

^۹ مقدمه.‏ مقصود از بیان مقدمه باید برانگیختن علاقهٔ شنوندگان باشد.‏ جمله‌های اولیّه باید علاقهٔ آنها را به موضوع گفتارت جلب کنند و به آنها در درک اهمیت آن کمک کنند.‏ بخصوص اولین جمله به دقت زیادی نیاز دارد،‏ چون باید با شنوندگان خود تماسی خوشایند برقرار کنی،‏ و در ضمن جمله‌ات عاری از تعصب و خصومت باشد.‏

^۱۰ مقدمه انواع مختلف دارد.‏ ممکن است یک مَثَل یا نقل‌قولی باشد که به گوش شنوندگان آشنا است.‏ می‌توانی در مقدمه مسئله‌ای را مطرح کنی که نیاز به چاره‌جویی داشته باشد.‏ زمینهٔ تاریخی موضوع گفتار تو نیز ممکن است خود به خود به عنوان مقدمه‌ای به کار رود.‏ می‌توانی چند سؤال مطرح کنی،‏ یا حتی مختصراً توضیح دهی که چه نکاتی را مورد توجه قرار خواهی داد.‏

^۱۱ بسیار مهم است که مقدمه با گفتار سازگار باشد.‏ مثلاً،‏ یک مَثَل در خور توجه ممکن است بسیار مؤثر باشد،‏ بخصوص اگر سخنران در طول گفتار خود مرتب به آن اشاره کند.‏ در این صورت،‏ گفتار نَه تنها جالبتر و دنبال کردن و به خاطر سپردن موضوع آن آسانتر خواهد بود،‏ بلکه به انسجام آن نیز کمک خواهد نمود،‏ به شرط آنکه در انتخاب مَثَل حُسن‌انتخاب به کار برده شود.‏

^۱۲ علاقه نشان دادن شنوندگان بستگی به طرز ارائهٔ مقدمه دارد.‏ سخنران باید کلام خود را با لحنی قاطع،‏ مطمئن،‏ و عاری از مکث و لکنت زبان آغاز کند.‏ به همین دلیل،‏ بعضی از سخنرانان ترجیح می‌دهند یک یا دو جملهٔ اول گفتار خود را کاملاً بنویسند،‏ تا به این ترتیب شروع گفتار سلیس باشد.‏

۱۳-‏۱۶.‏ الف)‏ توضیح بده،‏ چگونه می‌توان متن یک گفتار را بسط داد؟‏ ب)‏ چگونه زمان گفتار باید بر تدارک دیدن متن آن اثر بگذارد؟‏

^۱۳ متن گفتار.‏ متن گفتار را می‌توان به طریقهای مختلف بسط داد.‏ ممکن است بخواهی نکاتی را که از اهمیت کمتری برخوردار می‌باشند اول مطرح کنی،‏ و سپس به اوج گفتار پیش بروی،‏ و سرانجام مهمترین نکات را ارائه دهی.‏ مطالب را می‌توان بر حسب تاریخ وقوع رویدادها نیز ارائه داد همانند سخنرانیی که در اعمال ۷:‏۲-‏۵۳ ثبت شده است.‏ یک روش خوب دیگر،‏ تقسیم‌بندی گفتار بر اساس نکات اصلی موضوع آن،‏ که بسط داده شده‌اند می‌باشد.‏ مثلاً اگر موضوع گفتار «فدیه‌ای برای موت» باشد،‏ در آن صورت می‌توانی گفتار خود را زیر نکات اصلیی از این قبیل بسط دهی:‏ «موت چگونه به وجود آمد؟‏» «بشر در تهیهٔ فدیه ناتوان است» «فقط چه کسی می‌توانست آن را تهیه کند،‏ و چرا؟‏» و «برکاتی که در نتیجهٔ فدیه مهیا شده است.‏»‏

^۱۴ بعضی مواقع ممکن است تشخیص دهی که گفتار تو می‌تواند به حالت طبیعی رده‌بندی شود،‏ مانند آن موردی که پولس در مرحلهٔ اول کلّ جماعت را،‏ سپس زنان،‏ بعد شوهران و در آخر فرزندان را راهنمایی کرد.‏ (‏ به افسسیان،‏ باب ۵ و ۶ رجوع کن.‏)‏ شاید دریابی که گفتار تو از آن نوعی است که اول مسئله‌ای را مطرح می‌کند،‏ و بعد چارهٔ آن را ارائه می‌دهد یا اینکه به صورت علت و معلول بسط می‌یابد.‏ گاهی اوقات می‌توان دو یا چند نوع از این روشها را به طور مؤثر با یکدیگر ترکیب کرد.‏

^۱۵ توصیف مستقیم وقایع،‏ بدون در نظر گرفتن ترتیب زمانی وقوع آنها،‏ یکی از روشهای بسیار معمول بسط گفتار است.‏ مطالب وصفی اغلب به حجم گفتار بسیار می‌افزایند.‏ با وجود این،‏ گفتارهای دیگر را نیز می‌توان به طور بسیار جالبی،‏ بر اساس جنبه‌های موافق و مخالف یکی از موضوعهای روز ترتیب داد.‏

^۱۶ با توجه به زمان معین‌شده،‏ سعی کن رئوس مطالب خود را با مطالب زیاده از حد پُر نکنی.‏ چنانچه برای ارائهٔ یک موضوع خوب،‏ وقت کمی در نظر گرفته شود ارزش خود را از دست خواهد داد.‏ علاوه بر این،‏ حتماً لازم نیست که شخص هرآنچه راجع به موضوع می‌داند در یک جلسه عنوان کند.‏ شاید بتوان جنبه‌های دیگر همان موضوع را در فرصتی دیگر ارائه داد.‏ برای هر نکتهٔ اصلی گفتارِ خود زمان کافی و مناسب معین کن و سپس با واقع‌بینی،‏ مقدار مطالب را کم و زیاد کن تا در وقت معین‌شده بگنجد.‏ آنچه باید در نظر گرفته شود کیفیّت گفتار است،‏ نه کمیّت آن.‏

۱۷-‏۲۰.‏ چرا نتیجه‌گیری گفتار مهم است،‏ و به چه طریقی می‌توان آن را تدارک دید؟‏

^۱۷ نتیجه‌گیری.‏ بخش پایانی هر گفتار از نظر آماده کردن،‏ شایستهٔ توجه قابل‌ملاحظه‌ای می‌باشد.‏ هدف نتیجه‌گیری هر گفتار این است که همهٔ نکات ارائه‌شده در متن گفتار را با هم جمع کند و طوری توجه را به آن جلب نماید که شنوندگان قانع و تشویق شده،‏ هماهنگ با آن عمل کنند.‏ در عین حال،‏ نتیجه‌گیری باید مختصر و مفید باشد.‏

^۱۸ چندین نوع ارائهٔ نتیجه‌گیری معمول است،‏ که می‌توانی مطابق گفتار خود یکی از آنها را انتخاب کنی.‏ با خلاصه کردن نکات اصلی گفتار به ترتیبی منطقی،‏ می‌توانی نتیجه‌گیریی واضح که به گفتار خاتمه می‌دهد ارائه دهی یا می‌توانی از جنبهٔ عملی مطلب نتیجه‌گیری کنی،‏ یعنی به شنونده نشان دهی،‏ اطلاعات ارائه شده چگونه به او مربوط می‌شوند و با آنها چه می‌تواند بکند.‏ در مورد بعضی از گفتارها،‏ و بخصوص در مورد خدمت خانه به خانه،‏ بهتر است که نتیجه‌گیری برانگیزاننده باشد،‏ به طوری که موجب تشویق صاحبخانه شود،‏ مثلاً،‏ نشریه‌ای را قبول کند و یا با مطالعهٔ کتاب مقدس در خانه خود موافقت نماید.‏

^۱۹ نتیجه‌گیری ممکن است از نوعی باشد که گفتار را به اوج می‌رساند و نکات اصلی را در فکر شنونده به جا می‌گذارد.‏ برای اینکه سخن به طور مؤثر پایان یابد بهتر است که نتیجه‌گیری را به یک نکته‌ای که در مقدمه آمده است ربط داد.‏ شاید بتوان دوباره به مَثَل یا نقل‌قولی که قبلاً ذکر شده است اشاره کرد.‏ نتیجه‌گیری اغلب حامل فوریّت رسیدن به یک تصمیم و دنبال کردن آن می‌باشد.‏ نمونهٔ بسیار خوبی از این مورد،‏ کلماتی است که یوشع نبی قبل از مرگش،‏ در پایان سخن وداع خود گفت.‏—‏یوشع ۲۴:‏۱۴،‏ ۱۵‏.‏

^۲۰ بنابراین،‏ می‌بینیم که گفتارِ خوب،‏ باید دارای مقدمه‌ای توجه‌برانگیز باشد.‏ باید دارای متنی با بسط منطقی از نکات انتخابیی باشد که موضوع گفتار را تأیید می‌کنند.‏ و باید دارای نتیجه‌گیریی باشد که شنوندگان را هماهنگ با نصایحی که از نوشته‌های مقدس داده شده است،‏ به عمل برانگیزاند.‏ همهٔ این قسمتها را باید از قبل برای رئوس مطالب تدارک دید.‏ اگر با مهارت گفتار خود را طرح‌ریزی نمایی،‏ نَه تنها در وقت صرفه‌جویی خواهی کرد،‏ بلکه گفتاری را ارائه خواهی داد که دارای معنا بوده و راهنماییهای باارزش را به طور پایدار در ذهن شنوندگان می‌گنجاند.‏