بخش سوم—‏کتاب مقدس چگونه به دست ما رسیده است

برمه سال ۱۸۲۴—‏ مأموران پادشاه خانهٔ میسیونری ادونیرام و آن یُدسن را زیر و رو کردند و هر چیزی را که در نظرشان باارزش بود با خود بردند.‏ اما به ارزشمندترین گنجینه دست نیافتند—‏ترجمهٔ دست‌نوشته‌ای از کتاب مقدس که آن یدسن در زیر خانه در خاک پنهان کرده بود.‏ ادونیرام،‏ مترجم آن دست‌نوشته را در زندانی مملو از پشه به جرم جاسوسی به زنجیر کشیده‌اند.‏ حالا دست‌نوشته‌ها را رطوبت تهدید می‌کند.‏ چگونه می‌توان آن را نجات داد؟‏ آن یدسون آنها را در بالشی جای داده و سرش را می‌دوزد و سپس آن را در زندان به شوهرش تحویل می‌دهد.‏ این بالش حفظ شده و محتویات آن بخشی از نخستین کتاب مقدس برمه‌ای را تشکیل می‌دهد.‏

کتاب مقدس ماجراهای بسیاری مانند این را در طول تاریخ پشت سر گذاشته است.‏ در شماره‌های قبل،‏ ما به ترجمه و توزیع کتاب مقدس از هنگامی که نگارش آن پایان یافت تا اوایل قرن هفدهم پرداختیم.‏ کتاب مقدس از آن زمان تاکنون چه رویدادهایی را به خود دیده است؟‏ آیا هیچگاه در دسترس همهٔ مردم قرار خواهد گرفت؟‏ انجمن برج‌دیده‌بانی چه نقشی در این مورد ایفا کرده است؟‏

میسیونرها و انجمن‌های کتاب مقدس

در بسیاری از کشورها،‏ طی قرون هفدهم و هجدهم افزایش زیادی در تعداد خوانندگان کتاب مقدس به چشم می‌خورد.‏ بخصوص در انگلستان طی این دوره،‏ از پادشاه گرفته تا برزگر،‏ تقریباً همهٔ افراد آن کشور عمیقاً تحت تأثیر داستان‌ها و آموزش‌های کتاب مقدس بودند.‏ با این حال نفوذ کتاب مقدس از آن نیز فراتر رفت.‏ انگلستان در آن زمان دارای قدرت تجاری دریایی و مستعمراتی بود،‏ و برخی از انگلیسی‌ها در سفرهای خود کتاب مقدس را با خود می‌بردند.‏ این امر باعث شد که زمینه‌ای برای فعالیت‌های وسیعی در جهت تبلیغ کتاب مقدس به وجود آید.‏

در اواخر قرن هجدهم،‏ کتاب مقدس عده‌ای را در انگلستان بر آن داشت که به فکر نیازهای روحانی مردمان بومی سرزمین‌های دوردست امپراتوری بریتانیا بیفتند.‏ اما همه با این نظر موافق نبودند.‏ بسیاری از مردان کلیسا به قضا و قدر معتقد بودند و از اینرو در نظر آنان خواست خدا بود که برخی از مردم نجات نیابند.‏ هنگامی که ویلیام کَری که بعدها میسیونر شد،‏ سخنرانی پرحرارتی در حمایت از تبلیغ مذهبی در هند ایراد کرد،‏ یکی از حضار با شماتت فریاد زد:‏ «جوان!‏ بنشین؛‏ اگر خدا اراده کند که کافران تغییر دین دهند،‏ به کمک تو نیازی ندارد!‏» با اینهمه کری در سال ۱۷۹۳ با کشتی رهسپار هندوستان شد.‏ و امر حیرت‌انگیز آن است که سرانجام موفق شد کل یا بخش‌هایی از کتاب مقدس را به ۳۵ زبان مختلف هندی ترجمه کند.‏

میسیونرها دریافتند که ضروری‌ترین ابزار آنان،‏ کتاب مقدس به زبان بومی است.‏ اما چه کسی باید این ترجمه‌های کتاب مقدس را تهیه می‌کرد؟‏ نکته جالب آن است که جنبشی که توزیع عالمگیر کتاب مقدس را به همراه داشت،‏ نادانسته به دست دختر شانزده ساله‌ای از اهالی ویلز به نام مری جونز آغاز شد.‏ در سال ۱۸۰۰،‏ مری با پای برهنه چهل کیلومتر راه پیمود تا از یک روحانی،‏ یک جلد کتاب مقدس به زبان ویلز خریداری کند.‏ او پول خود را شش سال پس‌انداز کرده بود،‏ و وقتی فهمید که همهٔ جلدهای کتاب مقدس به فروش رفته‌اند،‏ از فرط یأس و ناامیدی شروع به گریستن کرد.‏ مرد روحانی چنان تحت تأثیر قرار گرفت که یکی از کتاب‌های خودش را به آن دختر داد.‏

پس از این رویداد،‏ آن مرد روحانی به فکر افرادی افتاد که به کتاب مقدس نیاز دارند،‏ و موضوع را با دوستانش در لندن در میان گذاشت.‏ در نتیجه در سال ۱۸۰۴،‏ انجمن کتاب مقدس بریتانیا و کشورهای خارج تأسیس شد.‏ هدف این انجمن آن بود که کتاب مقدس را با قیمتی نازل و به زبان‌های مختلف،‏ «بدون یادداشت یا تفسیر» در اختیار مردم قرار دهد.‏ مؤسسان این انجمن با حذف کردن تفسیرها از حاشیهٔ کتاب مقدس،‏ امیدوار بودند که از مجادلات عقیدتی پرهیز شود.‏ با این وجود،‏ در انجمن کتاب مقدس بارها بر سر موضوعاتی همچون متون مشکوکی که به کتاب مقدس اضافه می‌کردند،‏ تعمید با غوطه وری در آب،‏ و اعتقاد تثلیث تفرقه افتاد.‏

شور و حرارت نخستین بسرعت گسترش یافت،‏ و تا سال ۱۸۱۳ انجمن‌های وابسته‌ای در آلمان،‏ هلند،‏ دانمارک،‏ و روسیه تشکیل یافتند.‏ با گذشت زمان،‏ انجمن‌های کتاب مقدس در کشورهای دیگر نیز به آنها اضافه شدند.‏ انجمن‌های اولیهٔ کتاب مقدس در هنگام تدوین اهداف خود تصور می‌کردند که در اغلب نقاط جهان فقط چند زبان اصلی استعمال می‌شود.‏ آنها هرگز تصورش را هم نمی‌کردند که هزاران زبان مختلف وجود داشته باشند!‏ تعداد مترجمان مسلط به زبان‌های عبرانی و یونانی به منظور ترجمهٔ مستقیم کتاب مقدس به زبان‌های بومی نسبتاً کم بود.‏ از اینرو،‏ هنگامی که انجمن کتاب مقدس مسئولیت ترجمه‌ها را به عهده می‌گرفت،‏ بیشتر اوقات مترجمان،‏ ترجمهٔ کینگ جیمز به زبان انگلیسی را مبنای کار خود قرار می‌دادند‏.‏

آزمایش‌های سخت یک مترجم

اغلب مطالب کتاب مقدس را روایات و مثل‌هایی مبتنی بر رویدادهای روزمره تشکیل می‌دهند.‏ اگر کتاب مقدس به زبان استعاری و فلسفی نوشته شده بود،‏ کار ترجمهٔ آن مشکل‌تر می‌بود.‏ با این حال،‏ همانطور که می‌توان پیش‌بینی کرد،‏ ترجمه‌های اولیهٔ میسیونرها گاهی اوقات مبهم یا مضحک می‌شدند.‏ برای مثال،‏ یکی از مترجمان به مردم یکی از مناطق هند این عقیده را القا کرد که خدا موجودی آبی رنگ است.‏ کلمه‌ای که در عبارت «پدر آسمانی» برای «آسمانی» به کار برده بود به معنی «به رنگ آسمان» بود!‏

ادونیرام یدسن در سال ۱۸۱۹ در مورد موانعی که بر سر راه مترجمان قرار داشت نوشت:‏ ‹آموختن زبانی که مردم آن سوی دنیا صحبت می‌کنند،‏ مردمانی که طرزفکرشان با طرزفکر ما،‏ طرز بیان‌شان با طرز بیان ما و حروف و کلماتشان با زبان‌هایی که می‌شناسیم کاملاً متفاوت است،‏ هنگامی که لغتنامه یا مترجمی در اختیار نداریم و باید ابتدا کمی آن زبان را بیاموزیم تا بتوانیم از کمک یک معلم محلی بهره‌مند شویم،‏ کاری است مستلزم کوشش و تلاش فراوان!‏›‏ آثار مترجمانی همچون یدسن کتاب مقدس را به نحو چشمگیری در دسترس مردم قرار داد.‏—‏لطفاً به جدول صفحهٔ ۲۰ توجه کنید.‏

آن یدسن شوهر خود را در کار طاقت‌فرسای ترجمه یاری کرد.‏ اما مشکلات این زن و شوهر به مسائل تحقیقی ختم نمی‌شد.‏ هنگامی که مأموران پادشاه،‏ ادونیرام را کشان کشان به زندان بردند،‏ همسرش باردار بود.‏ این زنِ باشهامت به مدت بیست و یک ماه از مقامات متخاصم دادخواهی شوهرش را کرد.‏ این آزمایش سخت به همراه بیماری،‏ تأثیر بسیار نامطلوبی بر سلامتی او گذاشت.‏ اندکی پس از آن که ادونیرام از زندان آزاد شد،‏ همسر شجاع و دختر خردسالش در اثر تب جان سپردند.‏ ادونیرام دل‌شکسته و محنت‌زده بر جای ماند.‏ با این همه به خدا روی آورد تا به او قدرت دهد و به کار ترجمه ادامه داد و کل کتاب مقدس را به زبان برمه‌ای در سال ۱۸۳۵ به پایان رساند.‏ در این ضمن،‏ مجادلات موذیانهٔ دیگری در مورد کتاب مقدس در حال تکوین بود.‏

مباحثات پیرامون کتاب مقدس

قرن نوزدهم شاهد مباحثات اجتماعی و سیاسی عظیمی بود و کتاب مقدس در برخی از آنها نقش مهمی را ایفا می‌کرد.‏ به عنوان مثال،‏ با اینکه انجمن روسی کتاب مقدس با حمایت تزار و کلیسای ارتدکس روس آغاز به کار کرد،‏ بعدها همین حامیان،‏ این انجمن را منحل کرده،‏ فعالیت‌های آن را ممنوع ساختند.‏ (‏یک سال پیش از آن مخالفان این انجمن هزاران جلد کتاب مقدس را سوزانیدند.‏)‏ روحانیان ارتدکس با غیرت و حدت تمام در پی پایان دادن به فعالیتی بودند که مسیحیان اولیه با شور و شوق آغاز کرده بودند —‏ یعنی توزیع جهانی کتاب مقدس.‏ رهبران ارتدکس در قرن نوزدهم بر این عقیده بودند که کتاب مقدس اقتدار کلیسا و دولت را به مخاطره می‌اندازد.‏ در همان حال،‏ فعالان جنبش انقلابی و سیاسیی که در حال نشو و نمو بود بر آن عقیده بودند که کتاب مقدس نه تنها خطری برای اولیای امور محسوب نمی‌شود بلکه سلاحی است که کلیسا و دولت برای مطیع نگاه داشتن توده‌ها از آن بهره می‌برند.‏ کتاب مقدس از دو طرف مورد حمله قرار گرفته بود!‏

در طی سال‌های بعد از آن کتاب مقدس به نحو روزافزونی مورد حملهٔ «روشنفکران» قرار گرفت.‏ در سال ۱۸۳۱،‏ چارلز  داروین عازم سفر دریایی شد که منجر به تکوین فرضیهٔ تکامل او شد.‏ در سال ۱۸۴۸،‏ مارکس و انگلس رسالهٔ مانیفست کمونیست را منتشر ساختند که مسیحیت را وسیله‌ای برای سرکوب توصیف می‌کرد.‏ در همین دوره بود که نقد عالی،‏ صحت نوشته‌های مقدس و واقعیت تاریخی شخصیت‌های کتاب مقدس،‏ حتی عیسی را زیر سؤال کشید!‏ اما برخی از متفکران به نادرستی فرضیاتی که خدا و کتاب مقدس را رد می‌کردند پی برده و بر آن شدند که با تحقیق و تتبع اعتبار کتاب مقدس را ثابت کنند.‏ یکی از این متفکران،‏ زبانشناس توانای آلمانی،‏ کنستانتین فون تیشِن‌دورف بود.‏

کشفیات به تثبیت متن کتاب مقدس کمک کردند

تیشن‌دورف که امیدوار بود بتواند متن اصلی کتاب مقدس را بطور مسلم تثبیت کند،‏ در جستجوی دست‌نوشته‌های کهن این کتاب به سراسر خاورمیانه سفر کرد.‏ وی در سال ۱۸۵۹،‏ یعنی همان سالی که داروین کتاب منشأ انواع را منتشر ساخت،‏ کهن‌ترین نسخهٔ کامل نوشته‌های مقدس یونانی مسیحی را در صومعه‌ای در دامنهٔ کوه سینا یافت.‏ این دست‌نوشته به کودکس سیناتیکوس معروف است و احتمالاً حدود پنجاه سال پیش از آنکه جروم ترجمهٔ لاتین وولگات را تکمیل کند تهیه شده است.‏ صحت این عمل تیشن‌دورف که این کودکس را از آن صومعه با خود برد هنوز مورد بحث و گفتگو است،‏ اما قدر مسلم آن است که وی آن را به چاپ رسانید و بدین وسیله در دسترس محققان قرار داد.‏a

از آنجایی که کودکس سیناتیکوس از کهن‌ترین دست‌نوشته‌ها به زبان اصلی است،‏ به کمک آن مشخص شد که نه تنها نوشته‌های مقدس یونانی اساساً به همان شکل اولیهٔ خود باقی مانده‌اند بلکه به محققان این امکان را داد که اشتباهاتی را که بعدها وارد این دست‌نوشته‌ها شده‌اند بیابند.‏ به عنوان مثال در ۱تیموتاؤس ۳:‏۱۶ ‏(‏انجیل شریف)‏ به عیسی این چنین اشاره می‌شود:‏ ‏«او بصورت انسان ظاهر شد.‏» در اکثر دست‌نوشته‌های شناخته‌شده در آن زمان با تغییر کوچکی که در کلمهٔ یونانی ‏«او»‏ داده بودند بجای این کلمه از مخفف کلمهٔ ‏«خدا،‏»‏ استفاده شده بود.‏ اما کودکس سیناتیکوس سالها پیش از آنکه دست‌نوشته‌های یونانی که در آن از مخفف ‏«خدا»‏ استفاده شده بود تهیه شوند،‏ نگاشته شده بود.‏ این امر نشانگر آن است که بعدها در این متن دست برده‌اند تا از قرار معلوم از اعتقاد تثلیث حمایت شود.‏

از زمان تیشن‌دورف تاکنون،‏ دست‌نوشته‌های دیگری نیز بدست آمده‌اند.‏ امروزه،‏ تعداد کل دست‌نوشته‌های نوشته‌های مقدس عبرانی بالغ بر ۶۰۰۰ نسخه و نوشته‌های مقدس یونانی ۰۰۰‏,‏۱۳ نسخه است.‏ نتیجهٔ مقایسهٔ این متون با یکدیگر،‏ متنی به زبان‌های اصلی بوده است که می‌توان با اطمینان خاطر به آن اعتماد کرد،‏ محققی به نام ف.‏ ف.‏ بروس چنین اظهارنظر می‌کند:‏ «ترجمه‌های گوناگون .‏ .‏ .‏ هیچ تغییری در حقایق تاریخی مهم یا ایمان و عرف مسیحی به وجود نیاورده‌اند.‏» ادامهٔ ترجمهٔ کتاب مقدس به زبان‌های مختلف دیگر،‏ و افزایش معرفت و دانش ناشی از آن چگونه برای مردم مفید واقع شود؟‏

انجمن برج دیده‌بانی و کتاب مقدس

در سال ۱۸۸۱ گروهی کوچک و صادق از معلمان و شاگردان کتاب مقدس تشکیل شد که بعدها به صورت انجمن کتاب مقدس و رسالهٔ برج دیده‌بانی درآمد.‏ در ابتدا،‏ آنها کتاب‌های مقدسی را توزیع می‌کردند که انجمن‌های دیگر کتاب مقدس تولید می‌کردند،‏ منجمله نوشته‌های مقدس یونانی تیشن‌دورف.‏ اما در سال ۱۸۹۰،‏ این انجمن شروع به چاپ کتاب مقدس کرد و مسئولیت نخستین چاپ تعدادی از کتاب‌های مقدس را به عهده گرفت و در سال ۱۹۲۶ کار چاپ کتاب مقدس را بوسیلهٔ ماشین‌های چاپ خود آغاز کرد.‏ اما بیش از پیش حس می‌شد که به یک ترجمهٔ تازه از کتاب مقدس نیاز است.‏ آیا دانشی که در طی قرون گذشته از طریق کشفیات و تحقیقات به دست آمده بود می‌توانست در یک کتاب مقدسِ قابل‌فهم و ارزان‌قیمت وارد شود؟‏ همکاران این انجمن با این هدف در سال ۱۹۴۶ ترجمهٔ تازه‌ای از نوشته‌های مقدس تهیه کردند.‏

یک الگو برای ترجمه به زبان‌های بسیار دیگر

یک کمیتهٔ ترجمه متشکل از مسیحیان مسح‌شدهٔ مجرب تشکیل شد تا ترجمهٔ دنیای جدید از نوشته‌های مقدس را به زبان انگلیسی تهیه کند.‏ این ترجمه در یک سری شش جلدی به چاپ رسید و توزیع آن در طی سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰،‏ ابتدا با عرضهٔ نوشته‌های مقدس یونانی مسیحی آغاز شد.‏ از سال ۱۹۶۳ تاکنون کتاب مقدس به ۲۷ زبان دیگر ترجمه شده است و تعدادی دیگر در دست ترجمه هستند.‏ هدف از ترجمه به زبان‌های دیگر همان هدف ترجمه به زبان انگلیسی بوده است.‏ نخست آنکه ترجمه باید دقیق بوده و تا حد امکان به نظرات اصلی نزدیک باشد.‏ مفاهیم نباید به منظور تطبیق آنها با اعتقادات بخصوصی تحریف شوند.‏ دوم آنکه انسجام متن باید حفظ شود بدین ترتیب که تا جایی که مضمون متن اجازه می‌دهد باید برای هر واژهٔ مهم عبری یا یونانی یک معادل استفاده شود.‏ چنین طرز عملی به خوانندگان کمک می‌کند تا دریابند که نگارندگان کتاب مقدس چگونه از کلمات مشخصی استفاده کرده‌اند.‏ سوم آنکه ترجمه باید تا جایی که امکان دارد تحت‌الفظی باشد،‏ بدون آنکه در فهم مطلب ابهام ایجاد کند.‏ تحت‌الفظی بودن ترجمه به خواننده امکان می‌دهد تا به رنگ و بوی زبان‌های اصلی و روند فکری آنها بهتر آشنا شود.‏ و چهارم آنکه،‏ خواندن و درک این ترجمه باید برای عموم مردم آسان باشد.‏

سبک تحت‌الفظی ترجمهٔ دنیای جدید کار ترجمهٔ آن را به زبان‌های دیگر سهولت می‌بخشد.‏ به این منظور گروه‌های ترجمهٔ این انجمن در حال حاضر از امکانات کامپیوتری پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند تا سرعت و دقت کار خود را بالا برند.‏ این شیوهٔ کار به مترجمان این امکان را می‌دهد تا برای هر لغت مهم فهرستی از کلمات معادل در زبان خود تهیه کنند.‏ همچنین امکان مطالعهٔ ترجمهٔ انگلیسی همهٔ کلمات عبری و یونانی کتاب مقدس را بوجود می‌آورد.‏

ترجمه از روی متن انگلیسی به جای ترجمهٔ مستقیم از متن عبری و یونانی،‏ مزایای مهمی دارد.‏ به غیر از آنکه از طول مدت ترجمه می‌کاهد،‏ این امکان را هم بوجود می‌آورد که در همهٔ زبان‌ها عبارات به طور یکسان ترجمه شوند.‏ به چه دلیل؟‏ به این دلیل که کار ترجمه دقیق از روی یک زبان امروزی به زبان امروزی دیگر بسیار آسانتر از ترجمه از زبانی باستانی به زبان‌های مختلف امروزی است.‏ در این صورت،‏ مترجمان می‌توانند با مردمی که به این زبان‌های امروزی سخن می‌گویند مشورت کنند در حالی که چنین امکانی برای زبان‌هایی که هزاران سال پیش مردم به آنها سخن می‌گفتند وجود ندارد.‏

بشارتی برای همهٔ ملت‌ها

در مورد مردان و زنان مصمم و پرعزمی که کتاب مقدس را به کتابی تبدیل کرده‌اند که از همهٔ کتاب‌های دیگر دنیا بیشتر در دسترس مردم قرار دارد،‏ مطالب بسیاری می‌توان گفت.‏ در طی قرون،‏ حداقل چهار میلیارد جلد کتاب مقدس و بخش‌هایی از آن به بیش از دو هزار زبان مختلف منتشر شده‌اند،‏ که زبان‌های نود درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند!‏

کتاب مقدس پیشگویی کرده است که در روزگار ما،‏ ملکوت خدا در سطح جهانی اعلام خواهد شد.‏ دست یَهُوَه خدا را می‌توان بروشنی دید که کتاب مقدس را در روزگار ما تقریباً در دسترس مردم سراسر جهان قرار داده است.‏ (‏متی ۱۳:‏۴۷،‏ ۴۸؛‏ ۲۴:‏۱۴‏)‏ مترجمان و ناشران بی‌باک کتاب مقدس در روزگار گذشته همهٔ هستی خود را به مخاطره انداختند تا کلام خدا را که تنها سرچشمهٔ نور روحانی در دنیایی است که از لحاظ اخلاقی در ظلمت به سر می‌برد،‏ به ما برسانند.‏ باشد تا نمونه‌ای که آنها بجای گذاشته‌اند شما را برانگیزد که این کلام را خوانده،‏ مطابق آن زندگی کنید و آن را با اعتقادی راسخ،‏ همچون اعتقاد آنها،‏ با دیگران در میان بگذارید.‏ بله،‏ هر روز،‏ از کتاب مقدسِ معتبری که در اختیار دارید کمال استفاده را ببرید!‏—‏اشعیا ۴۰:‏۶-‏۸‏.‏

‏[پاورقی]‏

‏[نمودار در صفحهٔ ۲۰]‏

افزایش ترجمهٔ کتاب مقدس

‏(‏برای دیدن شکل صحیح به نشریه رجوع شود)‏

تعداد زبان‌ها ۱

آغاز ترجمهٔ نوشته‌های مقدس عبرانی به زبان یونانی حدود سال ۲۸۰ ق.‏د.‏م.‏

تعداد زبان‌ها ۱۲

تکمیل ترجمهٔ لاتین وولگات توسط جروم حدود سال ۴۰۰ د.‏م.‏

تعداد زبان‌ها ۳۵

اتمام چاپ نخستین کتاب مقدس چاپی توسط گوتنبرگ حدود سال ۱۴۵۵

تعداد زبان‌ها ۸۱

تأسیس انجمن کتاب مقدس بریتانیا و کشورهای خارج در سال ۱۸۰۴

تعداد تقریبی زبان‌ها بنا به سال

۵۲۲

۱۹۰۰

۶۰۰

۷۰۰

۸۰۰

۹۰۰

۱۰۴۹

۱۹۵۰

۱۱۰۰

۱۲۰۰

۱۳۰۰

۱۴۷۱

۱۹۷۰

۲۱۲۳

۱۹۹۶

۲۲۰۰

۲۳۰۰

۲۴۰۰

‏[سطر اعتبار]‏

Sources: Christianity Today,United Bible Society

‏[تصویر در صفحهٔ ۱۷]‏

یدسن را بسته و کشان کشان بردند

‏[سطر اعتبار]‏

From the book Judson the Hero of Burma, by Jesse Page