پرستش بَعل—‏آیا اسرائیلیان دل خود را به آن می‌باختند؟‏

غریب به هزار سال،‏ در دل قوم اسرائیل پیکاری سخت در جریان بود.‏ در یک طرفِ کارزارِ دل خوف ناشی از خرافات بود و مناسکی توأم با اعمال جنسی،‏ و در طرف دیگر ایمان و وفاداری به یَهُوَه.‏ در این پیکار مرگبار پرستش بَعل در جبههٔ مقابل پرستش یَهُوَه قرار داشت.‏

آیا اسرائیلیان به خدای حقیقی که ایشان را از مصر رهایی داده بود وفادار می‌ماندند؟‏ (‏ خروج ۲۰:‏۲،‏ ۳‏)‏ یا به او پشت می‌کردند و به بَعل،‏ خدای محبوب کنعانیان،‏ که به اصطلاح وعدهٔ بارآوری و فراوانی محصول را داده بود،‏ روی می‌آوردند؟‏

گرچه وقوع این جنگ روحانی به هزاران سال پیش باز می‌گردد،‏ برای ما در زمان حاضر اهمیتی بسزا دارد.‏ اهمیت آن در چیست؟‏ پولس رسول در این خصوص اظهار نمود:‏ «این همه .‏ .‏ .‏ برای تنبیه ما مکتوب گردید که اواخر عالم به ما رسیده است.‏» (‏ ۱قرنتیان ۱۰:‏۱۱‏)‏ وقتی که به ماهیت بَعل و طریق پرستش او پی می‌بریم علت تأکید کتاب مقدس را در این زمینه بهتر درک می‌کنیم.‏

بَعل که بود؟‏

اسرائیلیان نخستین بار در حدود سال ۱۴۷۳ ق.‏د.‏م.‏ پس از ورودشان به سرزمین کنعان با پرستش بَعل روبرو شدند.‏ آنان متوجه شدند که کنعانیان خدایان فراوانی را پرستش می‌کنند که البته این خدایان در مقام مقایسه با خدایان مصریان جز اسامی و برخی ویژگیهای متفاوتشان،‏ ظاهراً تفاوت چندانی نداشتند.‏ کتاب مقدس بَعل را خدای اصلی کنعانیان برمی‌شمارد و کشفیات باستانشناسی نیز مؤید تفوّق بَعل نسبت به بسیاری از خدایان دیگر آن زمان می‌باشد.‏ (‏ داوران ۲:‏۱۱‏)‏ اگرچه بَعل معظمترینِ خدایان به شمار نمی‌رفت،‏ بااهمیت‌ترین خدای کنعانیان بود.‏ کنعانیان عقیده داشتند که بَعل ابر و باد و باران را تحت فرمان دارد،‏ و یگانه ناجی مردمان—‏و البته حیوانات و محصولات ایشان—‏از بی‌حاصلی و حتی مرگ می‌باشد.‏ کنعانیان بر این عقیده بودند که بدون محفاظت بَعل،‏ مات،‏ خدای انتقام‌جویشان،‏ بی‌درنگ بر آنان مصیبت نازل خواهد ساخت.‏

مناسک پرستش بَعل توأم بود با شهوترانی.‏ حتی اشیائی همچون ستونها و دیرکهای مقدس (‏ یا اشیریم،‏ جمع اشیره)‏ که در پرستش بَعل به کار می‌رفت به امور جنسی مربوط می‌شد.‏ ظاهراً،‏ ستون مقدس—‏که سنگی و به شکل قضیب (‏ آلت مردانه)‏ تراشیده می‌شد—‏مظهر بَعل،‏ عنصر مذکر در عمل لقاح بود.‏ دیرک مقدس که قطعه‌ای چوب و یا تنهٔ درخت بود مظهر اشیره،‏ یا همسر بَعل بود و عنصر مؤنث را تشکیل می‌داد.‏—‏۱پادشاهان ۱۸:‏۱۹‏.‏

روسپی‌گری در معابد و قربانی کردن کودکان از دیگر نمادهای بارز پرستش بعل به شمار می‌رفت.‏ (‏ ۱پادشاهان ۱۴:‏۲۳،‏ ۲۴؛‏ ۲تواریخ ۲۸:‏۲،‏ ۳‏)‏ به نقل از کتاب «باستانشناسی و کتاب مقدس» (‏ انگل‍.‏)‏:‏ «در معابد کنعانیان روسپیهای مرد و زن وجود داشتند (‏ معروف به مردان و زنان ‹مقدس›)‏ که از هیچ‌گونه عمل جنسیی فروگذار نمی‌نمودند.‏ کنعانیان باور داشتند که این مناسک موجب تبرک و فراوانی رمه‌ها و محصولات ایشان می‌شود.‏» البته واضح است که مناسک مذهبی پرستش بَعل تنها بهانه‌ای بود تا کنعانیان بتوانند از اعمال فاسدشان لذت جسمانی ببرند.‏ حال ببینیم،‏ چگونه پرستش بَعل موجب شد که اسرائیلیان دل و دین ببازند.‏

پرستش بَعل چه جذابیتی داشت؟‏

شاید بسیاری از اسرائیلیان ترجیح می‌دادند پیرو مذهبی با شرایع و فرایض کمتر باشند.‏ با پرستش بَعل آنان فارغ از احکام شریعت،‏ نه ملزم به نگاه‌داشتن سَبت بودند و نه حفظ فرایض اخلاقی.‏ (‏ لاویان ۱۸:‏۲-‏۳۰؛‏ تثنیه ۵:‏۱-‏۳‏)‏ ثروت و رفاه مالی کنعانیان نیز احتمالاً دلیل دیگری بود که قومهای دیگر را متقاعد به راضی و خوشنود نمودن بَعل می‌ساخت.‏

مکانهای مقدس کنعانیان،‏ معروف به مکانهای بلند،‏ در درختستانها و بر روی برآمدگیهای کوه ساخته می‌شدند تا جلوهٔ زیبای محیط به مناسک بارآوری که در محل صورت می‌گرفت جذابیت بیشتری دهد.‏ اندکی بعد،‏ اسرائیلیان دیگر به رفت و آمد به این مکانها اکتفا ننموده،‏ بر آن شدند که مشابه آن را برای خود نیز بر پا سازند.‏ آری،‏ بدینسان «ایشان نیز مکانهای بلند و ستونها و اشیریم بر هر تل بلند و زیر هر درخت سبز بنا نمودند.‏»—‏۱پادشاهان ۱۴:‏۲۳؛‏ هوشع ۴:‏۱۳‏.‏

اما جذابیت مراسم و مناسک پرستش بَعل بیش از هر چیز به دلیل لذات جسمانی آن بود.‏ (‏ غلاطیان ۵:‏۱۹-‏۲۱‏)‏ شهوترانیهایی که در این مناسک صورت می‌گرفت بوضوح نشان می‌داد که تنها خواستهٔ اجراکنندگان آن وفور غله و رمه نیست.‏ همهٔ اینها برای تجلیل کردن از امور جنسی بود.‏ گواهی بر این موضوع،‏ مجسمه‌های کشف‌شده‌ای دارای اندام تناسلی اغراق‌آمیز است که تحریک و انگیزش جنسی را مصور می‌سازند.‏ در واقع مراسم جشن،‏ رقص،‏ و موسیقی حالات روحی حاضران را به انجام اعمال قبیح و شرم‌آور سوق می‌دادند.‏

جشن آغاز پاییز نمونهٔ بارز آن بود.‏ پرستندگان بعل را تصور کن که سیر از خوراک جشن و مست از باده‌گساری در مرغزاری طبیعی و بسیار زیبا مشغول رقص و پایکوبی می‌باشند.‏ رقص بارآوری به منظور بیدار کردن بَعل از رخوت تابستانی صورت می‌گرفت تا زمین را از برکت باران سیراب سازد.‏ آنان را تصور کن که رقص‌کنان گرداگرد ستونهای قضیب‌شکل و دیرکهای مقدس (‏ اشیریم)‏ می‌گشتند.‏ رقصندگان،‏ بویژه روسپیهای معبد،‏ حرکاتی شهوانی و تحریک‌آمیز به بدنهایشان داده،‏ موسیقی و تشویق تماشاگران آنان را بیشتر بدین حرکات وامی‌داشتند.‏ ظاهراً در نقطهٔ اوج این گونه رقصها بود که رقصندگان به داخل اتاقهای معبد بَعل می‌خزیدند تا به فسق و فجور بپردازند.‏—‏اعداد ۲۵:‏۱،‏ ۲‏؛‏ با خروج ۳۲:‏۶،‏ ۱۷-‏۱۹ مقایسه شود؛‏ عاموس ۲:‏۸‏.‏

ایشان به دیدار رفتار نمودند نه به ایمان

گرچه شهوت‌آمیز بودن پرستش بَعل جذابیت بسیاری برای شمار کثیری از اسرائیلیان داشت،‏ خوف نیز عاملی دیگر بود که آنان را به این پرستش وامی‌داشت.‏ همچنانکه ایمان اسرائیلیان به یَهُوَه رنگ می‌باخت،‏ خوف از مردگان،‏ ترس از آینده‌ای نامعلوم،‏ و همچنین جذابیت نیروهای غیبی اسرائیلیان را به ارتباط با ارواح و مناسک بی‌نهایت منحط و فاسد آن می‌کشاند.‏ «دایرة‌المعارف بین‌المللی و مستند کتاب مقدس» (‏ انگل‍.‏)‏ توضیح می‌دهد که چگونه کنعانیان به عنوان فریضه‌ای در پرستش نیاکان،‏ عروج روح را مفتخر می‌داشتند.‏ این کتاب نقل می‌کند:‏ «جشنی عموماً در مقبرهٔ خانوادگی یا در گورستان برگذار می‌شد و با این تصور که متوفی در مناسک سهیم می‌باشد آن را توأم با باده‌گساری و اعمال جنسی (‏ که احتمالاً زنای با محارم را نیز شامل می‌شد)‏ صورت می‌دادند.‏» اسرائیلیان با شرکت در چنین مراسم موهن و منحطی که توأم با ارتباط با ارواح بود از خدای خود یَهُوَه دورتر و بیگانه‌تر می‌شدند.‏—‏تثنیه ۱۸:‏۹-‏۱۲‏.‏

گروه دیگری از اسرائیلیان که مجذوب بتها—‏و همچنین مناسک پرستش آنها—‏می‌شدند آنانی بودند که به دیدار رفتار می‌کردند،‏ نه به ایمان.‏ (‏ ۲قرنتیان ۵:‏۷‏)‏ بسیاری از اسرائیلیانی که از مصر عظیمت کرده بودند اگرچه معجزات عظیمی را که به دست نامرئی یَهُوَه صورت گرفته بود به چشم دیده بودند،‏ وجود مظهری قابل رؤیت را برای یادآوری خدای خود لازم دانستند.‏ (‏ خروج ۳۲:‏۱-‏۴‏)‏ عده‌ای از نوادگان ایشان نیز طریق پدران را در پیش گرفته،‏ به پرستش شیئی مرئی همچون بت بَعل روی آوردند.‏—‏۱پادشاهان ۱۲:‏۲۵-‏۳۰‏.‏

کدام پرستش پیروز گشت؟‏

نبردی که در دل اسرائیلیان در جریان بود قرنها به طول انجامید.‏ شروع آن به زمانی باز می‌گشت که به زمین مُوآب قدم نهادند،‏ یعنی کمی قبل از ورودشان به سرزمین موعود،‏ و تا زمان تبعید ایشان به بابل ادامه یافت.‏ دل اسرائیلیان مرتباً به این سو و آن سو در نوسان بود.‏ بندرت پیش می‌آمد که اکثر آنان به یَهُوَه وفادار باشند و در غالب موارد به بَعل روی می‌آوردند.‏ دلیل اصلی آن نیز معاشرت با بت‌پرستانی بود که ایشان را احاطه کرده بودند.‏

کنعانیان پس از شکست از همسایگان اسرائیلی‌شان به حربه‌ای زیرکانه متوسل شدند.‏ آنان فاتحان اسرائیلی را به پذیرفتن خدایان خود تشویق نمودند.‏ در این میان،‏ داوران باشهامتی همچون جِدعُون و سموئیل در مقابل این گرایش مقاومت کردند.‏ سموئیل ملتمسانه از اسرائیلیان درخواست نمود:‏ «خدایان غیر .‏ .‏ .‏ را از میان خود دور کنید،‏ و دلهای خود را برای خداوند حاضر ساخته،‏ او را تنها عبادت نمایید.‏» مدتی آنان پند سموئیل را به گوش گرفتند و «بَعْلیم و عَشْتاروت را دور کرده،‏ خداوند را تنها عبادت نمودند.‏»—‏۱سموئیل ۷:‏۳،‏ ۴؛‏ داوران ۶:‏۲۵-‏۲۷‏.‏

پس از شاؤل و داوود،‏ سلیمان صاحب تاج و تخت اسرائیل شد.‏ سلیمان در سالهای آخر عمر خود شروع به اهدای قربانی به خدایان غریب کرد.‏ (‏ ۱پادشاهان ۱۱:‏۴-‏۸‏)‏ دیگر پادشاهان اسرائیل و یهودا نیز خود را تسلیم بَعل نمودند.‏ معهذا،‏ انبیا و پادشاهانی نیز از قبیل ایلیا،‏ اَلِیشَع،‏ یُوشیا بودند که برضد پرستش بَعل پیکار کردند.‏ (‏ ۲تواریخ ۳۴:‏۱-‏۵‏)‏ علاوه بر اینها،‏ در طول تاریخ اسرائیل همواره مردان و زنانی وجود داشتند که به یَهُوَه وفادار بودند.‏ حتی در زمان اَخاب و ایزابِل که پرستش بَعل به اوج خود رسیده بود،‏ هفت هزار نفر بودند که ‹ زانوهای ایشان نزد بَعل خم نشده بود.‏›—‏۱پادشاهان ۱۹:‏۱۸‏.‏

سرانجام،‏ پس از بازگشت تبعیدیان یهودی از بابل دیگر صحبتی نیز از پرستش بَعل به میان نیامد.‏ سخن عزرا ۶:‏۲۱ در مورد همهٔ آنان صدق می‌کرد،‏ چنانکه گفت:‏ ‹خویشتن را از رجاسات امتهای زمین جدا ساختند تا یَهُوَه خدای اسرائیل را بطلبند.‏›‏

پرستش بَعل درسی آموزنده برای ما

گرچه پرستش بَعل قرنهاست که منسوخ شده است،‏ یکی از خصوصیات آن هنوز در جوامع امروز قابل مشاهده است—‏یعنی تجلیل از امور جنسی.‏ گویی حتی در هوایی که تنفس می‌کنیم کشش به شهوترانی بوییده می‌شود.‏ (‏ افسسیان ۲:‏۲‏)‏ پولس چنین اخطار داد:‏ «ما علیه قدرت و جهان‌داران نامرئی این ظلمت و با فوجهای روحانی شرارت در جایهای آسمانی در جنگیم.‏»—‏افسسیان ۶:‏۱۲‏،‏ «کتاب مقدس فیلیپس»،‏ انگلیسی.‏

این ‹قدرت نامرئی› که شیطان باشد بدین سبب فساد جنسی را اینچنین رواج داده است تا انسانها را از لحاظ روحانی بردهٔ خود سازد.‏ (‏ یوحنا ۸:‏۳۴‏)‏ در جوامع بی‌بندوبار امروز فساد جنسی البته دیگر به منظور برگزاری آیین فراوانی و بارآوری نیست،‏ بلکه غرق شدن در این گونه اعمال نوعی ارضای شخصی،‏ و یا استقلال فردی به حساب می‌آید.‏ شیطان،‏ تبلیغات بسیار مؤثری را در این زمینه به کار گرفته است.‏ وی از طریق تفریحات،‏ موسیقی،‏ و آگهی‌ها اذهان انسانها را از پیامهای آلوده به امور غیراخلاقی اشباع ساخته است.‏ خادمان خدا نیز در مقابل تأثیر این گونه تبلیغات مصون نمی‌باشند.‏ در واقع،‏ اکثر کسانی که از جماعات مسیحی اخراج می‌شوند بدین دلیل است که تسلیم چنین اعمالی می‌شوند.‏ تنها طریق حفظ عفت و پاکدامنی مسیحی آن است که همواره از این گونه وسوسه‌های غیراخلاقی روی گردانیم.‏—‏رومیان ۱۲:‏۹‏.‏

از آنجایی که بسیاری از تفریحات مورد علاقهٔ جوانان به امور غیراخلاقی آلوده شده‌اند،‏ خطری جدی بویژه شاهدانِ جوان را تهدید می‌کند.‏ آنچه اوضاع را وخیمتر ساخته،‏ پافشاری و تشویق دیگر جوانان به انجام این گونه اعمال ناشایست است.‏ (‏ با امثال ۱:‏۱۰-‏۱۵ مقایسه شود.‏)‏ شمار جوانانی که برای نمونه در جشنهای بزرگ تسلیم این اعمال می‌شوند کم نیست.‏ در این جشنها نیز همچون جشنهای پرستش باستانی بَعل موسیقی،‏ رقص،‏ و وسوسه‌های جنسی با هم درآمیخته،‏ فضایی سرمست‌کننده و اغواآمیز به وجود می‌آورند.‏—‏۲تیموتاؤس ۲:‏۲۲‏.‏

‏«به چه چیز مرد جوان راه خود را پاک می‌سازد؟‏» مزمورنویس پس از طرح این سؤال،‏ خود پاسخ می‌گوید:‏ «به نگاه داشتنش موافق کلام تو [یَهُوَه].‏» (‏ مزمور ۱۱۹:‏۹‏)‏ شریعت خدا اسرائیلیان را از معاشرت نزدیک با کنعانیان منع می‌کرد.‏ به همین صورت کتاب مقدس امروزه نیز ما را از معاشرت با افراد نادان و نامعقول برحذر می‌دارد.‏ (‏ ۱قرنتیان ۱۵:‏۳۲،‏ ۳۳‏)‏ بلوغ فکری جوان مسیحی زمانی آشکار می‌شود که چیزی پرجاذبه و شهوت‌انگیز را که البته می‌داند از لحاظ اخلاقی به او صدمه می‌زند،‏ رد کند.‏ ما نیز مانند ایلیای وفادار اجازه نمی‌دهیم موج افکار عمومی ما را به هر سو کشانده،‏ برایمان مسیر تعیین کند.‏—‏۱پادشاهان ۱۸:‏۲۱‏؛‏ با متی ۷:‏۱۳،‏ ۱۴ مقایسه شود.‏

خطر دیگر فقدان ایمان است،‏ یعنی ‹گناهی که ما را سخت می‌پیچد.‏› (‏ عبرانیان ۱۲:‏۱‏)‏ ظاهراً،‏ بسیاری از اسرائیلیانی که بَعل را خدای حافظ محصولات و فراهم‌آورندهٔ مایحتاج روزانه‌شان می‌پنداشتند،‏ هنوز به یَهُوَه معتقد بودند.‏ شاید ایشان تصور می‌کردند که معبد یَهُوَه در اورشلیم از محل سکونتشان دور است،‏ یا اینکه نگهداشتن شریعت چندان عملی نمی‌باشد.‏ پرستش بَعل بر خلاف آن،‏ سهل و آسان بود—‏ایشان حتی می‌توانستند در پشت‌بام خانه‌شان برای بَعل بخور بسوزانند.‏ (‏ ارمیا ۳۲:‏۲۹‏)‏ شاید حتی نخستین قدمی که اسرائیلیان را به سوی پرستش بَعل منحرف ساخت این بود که در بعضی از مناسک آن شرکت می‌کردند و هدایایی را به نام یَهُوَه اهدا می‌نمودند.‏

چگونه ممکن است که ایمانمان بتدریج رنگ ببازد و از خدای حَی مرتد شویم؟‏ (‏ عبرانیان ۳:‏۱۲‏)‏ یکی از علل آن سرد شدن اشتیاقمان نسبت به جلسات و مجمعهای مسیحی است.‏ چنین طرزفکری نشانگر آن است که اطمینان و توکلمان به خوراک روحانیی که یَهُوَه «در وقت معیّن» برایمان فراهم می‌آورد کاهش یافته است.‏ (‏ متی ۲۴:‏۴۵-‏۴۷‏)‏ این موضوع ما را تضعیف نموده،‏ دیگر قدرت حفظ «کلام حیات را» نخواهیم داشت،‏ و شاید حتی دلمان منقسم شده،‏ تسلیم مادیات یا فساد اخلاق گردیم.‏—‏فیلپیان ۲:‏۱۶‏؛‏ با مزمور ۱۱۹:‏۱۱۳ مقایسه شود.‏

کمال اخلاقی‌مان را حفظ کنیم

بدون شک،‏ در روزگار حاضر نیز در دلهای ما پیکاری سخت در جریان است.‏ آیا به یَهُوَه وفادار خواهیم ماند،‏ یا جذب بی‌بندوباریهای دنیا می‌شویم؟‏ با کمال تأسف باید گفت که حتی امروزه نیز مردان و زنانی مسیحی،‏ درست مانند اسرائیلیانی که مجذوب اعمال شنیع کنعانیان شدند،‏ دست به اعمالی شرم‌آور زده‌اند.‏—‏با امثال ۷:‏۷،‏ ۲۱-‏۲۳ مقایسه شود.‏

البته راهی برای اجتناب از چنین سقوط روحانیی وجود دارد.‏ بدین ترتیب که همچون موسی ما نیز ‹با دیدن آن نادیده استوار بمانیم.‏› (‏ عبرانیان ۱۱:‏۲۷‏)‏ آری،‏ باید ‹برای ایمانمان مجاهده کنیم.‏› (‏ یهودا ۳‏)‏ باید به یَهُوَه و اصول او وفادار بمانیم و امید داشته باشیم که روزی مذهب کاذب ریشه‌کن خواهد شد.‏ درست همانطور که پرستش یَهُوَه بر پرستش بَعل غالب گشت،‏ می‌توانیم مطمئن باشیم که بزودی «جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد مثل آبهایی که دریا را می‌پوشاند.‏»—‏اشعیا ۱۱:‏۹‏.‏

‏[تصویر در صفحهٔ ۱۹]‏

خرابه‌هایی در جازَر و ستونهای مقدسی که در پرستش بَعل استفاده می‌شد

‏[صاحب امتیاز تصویر در صفحهٔ ۱۶]‏

Musée du Louvre, Paris