الیاس هوته—کتاب مقدّس استثنایی او به زبان عبری
آیا می‌توانید کتاب مقدّس را به زبان عبری باستان بخوانید؟ شاید خیر. شاید حتی تا به حال کتاب مقدّسی به زبان عبری نیز ندیده باشید. با این حال آشنایی با محققی در قرن شانزدهم، به نام الیاس هوته و دو ویرایش از کتاب مقدّس که او به چاپ رساند، می‌تواند بر قدردانی شما از نسخهٔ شخصی کتاب مقدّستان بیفزاید.
الیاس هوته در سال ۱۵۵۳ در گُورلیتس شهری کوچک نزدیک مرز آلمان کنونی با لهستان و جمهوری چک به دنیا آمد. هوته در دانشگاه لوتِران در شهر یِنای آلمان در رشتهٔ زبان‌های مشرق‌زمین تحصیل کرد. او ۲۴ سال هم نداشت که پروفسور زبان عبری در لایپزیک شد. هوته را می‌توان اصلاح‌طلب در امر آموزش خواند. او در نورنبرگ مدرسه‌ای تأسیس کرد که طی دوره‌ای چهارساله دانشجویان می‌توانستند زبان‌های عبری، یونانی، لاتین و آلمانی را فرا گیرند، کاری که در هیچ مدرسه یا دانشگاه دیگری ممکن نبود.
اثری برجسته
صفحهٔ عنوانِ کتاب مقدّس هوته، چاپ ۱۵۸۷
هوته در سال ۱۵۸۷ بخشی از کتاب مقدّس را که به عهد عتیق معروف است، به چاپ رساند. این ویرایش به نام دِرِخ هاکُودِش معرفی شد که به معنی «راه مقدّس» و گرفته‌شده از اِشَعْیا ۳۵:۸ است. به دلیل انتخاب بجا و زیبای حروف در چاپِ این ویرایش در مورد آن گفته شده است: «همه چیز حکایت از برجستگی این اثر دارد.» اما آنچه این کتاب مقدّس را به خصوص باارزش می‌ساخت این بود که دانشجویان می‌توانستند از آن برای یادگیری زبان عبری بهره گیرند.
کتاب مقدّس هوته به دو دلیل برای یادگیری زبان کمک شایانی بود. چرا که دانشجویان برای خواندن کتاب مقدّس به زبان عبری با دو مشکل عمده روبرو بودند. اول این که الفبای این زبان برای آنان جدید و ناآشنا بود و دوم به دلیل پسوندها و پیشوندها در کلمات، تشخیص ریشهٔ کلمات دشوار بود. برای مثال واژهٔ عبری נפשׁ (ترانویسی آن نِفِش) به معنی «جان» است. در حِزْقیال ۱۸:۴، به این واژه پیشوند ה (ها) که نشانهٔ معرفه است افزوده شده و واژهٔ הנפשׁ (هان‌نِفِش) را ساخته است. برای کسی که چندان با نوشتار عبری آشنا نیست، این تصوّر ایجاد می‌شود که دو واژهٔ הנפשׁ (هان‌نِفِش) و נפשׁ (نِفِش) کاملاً متفاوتند.
برای کمک به دانشجویان، هوته خلاقیتی فوق‌العاده در انتخاب حروف برای چاپ نشان داد، او ریشهٔ کلمه را با حروف توپُر و پسوندها و پیشوندها را با حروف توخالی چاپ کرد. این ابتکار به دانشجویانی که زبان عبری را می‌آموختند کمک می‌کرد که ریشهٔ کلمهٔ عبری را تشخیص دهند. در «کتاب مقدّس مرجع از ترجمهٔ دنیای جدید»a نیز در پاورقی‌ها از روشی مشابه استفاده شده است.b به این معنی که کلمه ترانویسی شده است و ریشهٔ آن با حروف پررنگ و پسوندها و پیشوندها با حروف معمولی چاپ شده است. در تصویر بالا برای نشان دادن این تکنیک در کتاب مقدّسِ ویرایش هوته آیهٔ حِزْقیال ۱۸:۴ آمده است. همچنین در «کتاب مقدّس مرجع» برای نمونه در پاورقی همین آیه، این تکنیک به چشم می‌خورد.
چاپ «عهد جدید» به عبری
همچنین هوته بخشی از کتاب مقدّس را که «عهد جدید» خوانده می‌شود به صورت چندزبانه به ۱۲ زبان به چاپ رساند. این ویرایش در نورنبرگ در سال ۱۵۹۹ به چاپ رسید که به کتاب مقدّس چندزبانهٔ نورنبرگ معروف است. هوته تصمیم گرفت ترجمه‌ای به زبان عبری از نوشته‌های مقدّس یونانی را نیز در این کتاب مقدّس بگنجاند. اما او گفته است که حتی اگر حاضر می‌شد پول هنگفتی برای به دست آوردن این ترجمه بپردازد، بی‌نتیجه می‌بود.c پس تصمیم گرفت که خود عهد جدید را از زبان یونانی به عبری ترجمه کند. هوته تمامی مسئولیت‌های دیگرش را کنار گذاشت و ترجمه را فقط در یک سال به پایان رساند!
کیفیت ترجمهٔ عبری هوته از عهد جدید چگونه بود؟ فرانتس دِلیچ یکی از محققان برجستهٔ قرن نوزدهم گفته است: «ترجمهٔ عبری هوته، نشانهٔ درک کم‌نظیر او در میان مسیحیان است، به طوری که حتی امروز نیز ارزش آن را دارد که به آن رجوع شود. برای مثال او در این ترجمه بارها و بارها عبارات دقیق و صحیح را برگزیده و به کار برده است.»
تأثیری ماندگار
کار هوته او را ثروتمند نساخت. ظاهراً کتابی که به چاپ رساند فروش چندانی نداشت. اما کار او تأثیری مهم و ماندگار داشت. برای مثال، ویلیام رابرتسون در ترجمهٔ او از عهد جدید اصلاحاتی صورت داد و در سال ۱۶۶۱ دوباره آن را به چاپ رساند. ریچارد کادیک نیز در سال ۱۷۹۸ چنین کرد. هوته بجا عمل کرد و در ترجمه از متن اصلی یونانی در آیاتی که نقل‌قول از بخش عبری کتاب مقدّس است و یا در آیاتی که تشخیص می‌داد به یَهُوَه خدا اشاره دارد، نام شخصی خدا، «یَهُوَه» (יהוה) را جایگزین عناوین کوریئوس (سَرور) و تِئوس (خدا) کرد. این بسیار جالب است چون در بسیاری از ترجمه‌ها از عهد جدید، نام خدا به کار برده نشده است. ترجمهٔ هوته خود گواه دیگری است بر بجا بودن این که نام خدا به نوشته‌های مقدّس یونانی بازگردانده شود.
این بار که نام خدا را در ترجمهٔ بخش یونانی کتاب مقدّس دیدید یا به پاورقی «کتاب مقدّس مرجع» مراجعه کردید، کار فوق‌العادهٔ الیاس هوته و کتاب مقدّس استثنایی او به زبان عبری را به یاد آورید.
a مأخذ انگلیسی، چاپ شاهدان یَهُوَه.
b در «کتاب مقدّس مرجع» انگلیسی، دومین پاورقی در حِزْقیال ۱۸:۴ و ضمیمهٔ ۳ب ملاحظه شود.
c ظاهراً پیش از آن محققانی بخش یونانی کتاب مقدّس را به زبان عبری ترجمه کرده بودند. یکی از ترجمه‌ها حدوداً مربوط به سال ۱۳۶۰ است که توسط سایمن آتومانوس راهبی از شهر بیزانس ترجمه شد. همچنین اوسوالت شِرکِنفوکْس از آلمان حدود سال ۱۵۶۵ عهد جدید را ترجمه کرد. این ترجمه‌ها هیچ‌وقت به چاپ نرسید و اکنون در دست نیست.