O Jiova​—Na Kalou e Levu Nona Kaukaua

“Ni sa levu na nona kaukauwa, ka sa daugumatua sara; sa sega e dua sa yali.”​—AISEA 40:26.

1, 2. (a) Na ka buli cava e ivurevure tiko ni noda kaukaua? (b) Vakamacalataka na vuna eda kaya kina ni o Jiova e ivurevure ni kaukaua kece ga.

NA KAUKAUA e dua na ka eda dau vakawaletaka. Me kena ivakaraitaki, eda sega ni dau vakasamataka na kaukaua ni livaliva ni solia vei keda na rarama kei na katakata, se yavalata e dua na noda iyaya vakalivaliva nida cobara ga yani na kena wa ina isucusucu ni livaliva. Kevaka wale ga e qai boko vakasauri na livaliva, eda na qai liaca ni na tu sara ga vakadua na ka kece ena loma ni dua na koro ke sega na kaukaua se livaliva. E levu ga na livaliva eda vakayagataka e vu sara ga ena katakata mai na matanisiga​—na ivurevure nuitaki levu taudua ni kaukaua.a Ena veisekodi, e vakayagataka na ivurevure ni kaukaua oqo e lima na milioni na tani na nuclear fuel (waiwai vakaniukilia), qai vakarautaka mai vuravura na veika me rawa kina na bula.

² Ia, e vu mai vei na kaukaua ni matanisiga? O cei e bulia na ivurevure ni kaukaua vakaitamera oqo? Na Kalou o Jiova. E tukuni koya vaka oqo na Same 74:16: “O ni a vakarautaka na rarama kei na mata-ni-siga.” Io, o Jiova e vu ni kaukaua kece ga, me vaka ga ni ivurevure tale ga ni bula. (Same 36:9) Meda kua sara ni vakawaletaka na nona kaukaua. E vakauqeti keda o Jiova, mai na veika e vola na parofita o Aisea meda dagava cake na veika buli e lomalagi me vaka na matanisiga kei na kalokalo, meda qai vakasamataka se ra lako mai vei. “Dou ta cake, ka rai yani; ko cei ka bulia na ka oqori? ka sa kauta vakamataivalu mai na kedrai vavakoso? sa kacivi ira kecega e na yacadra, ka ni sa levu na nona kaukauwa, ka sa daugumatua sara; sa sega e dua sa yali.”​—Aisea 40:26; Jeremaia 32:17.

3. Ena yaga vakacava vei keda na nona dau vakaraitaka o Jiova na nona kaukaua?

³ Ni levu na kaukaua i Jiova, sa rawa nida nuidei ni matanisiga ena vakacila tiko ga mai na rarama kei na katakata me rawa nida bula tiko kina. Ia, eda sega ni vakararavitaka wale ga vua na Kalou na veika vakayago eda gadreva. Na noda voli lesu mai na ivalavala ca kei na mate, na noda inuinui me baleta na gauna se bera mai, kei na noda vakararavi vei Jiova, ena vakatau sara tiko ga ena nona kaukaua. (Same 28:​6-9; Aisea 50:2) E vutucoqa tu ena iVolatabu na itukutuku e so e vakaraitaka kina o Jiova ni tu vua na kaukaua me bulibuli, me voli keda lesu, me vakabulai ira nona tamata, me vakarusai ira tale ga na kena meca.

Kilai na Kaukaua ni Kalou Ena Ka e Bulia

4. (a) E tarai Tevita vakacava na nona dau dagava tu na lomalagi ena bogi? (b) Na cava era vakaraitaka na veika buli e lomalagi me baleta na kaukaua ni Kalou?

⁴ E vakamacalataka na yapositolo o Paula ni ‘kune na kaukaua tawamudu ni Kalou ena veika buli.’ (Roma 1:20) Ena vica vata na senitiuri yani i liu, a rairai dau dagava vakawasoma na daunisame o Tevita na lomalagi ena bogi me vaka ni ivakatawa ni sipi, e raica rawa kina na vakasakiti ni maliwalala kei na kaukaua levu e tu vei koya e bulia. E vola kina: “Ni’u sa vakananuma na nomuni lomalagi, na cakacaka ni qaqalo ni ligamuni, na vula kei na kalokalo ko ni sa lesia; a cava na tamata mo ni nanumi koya kina? Kei na luve ni tamata, mo ni dautalevi koya kina?” (Same 8:​3, 4) E dina ni lailai sara na ka e kila me baleta na veika vakalomalagi, e kila rawa ga o Tevita ni ka somidi wale sara o koya, ni vakatauvatani kei koya e bulia na lomalagi vakaitamera kei na vuravura era ciri tu kina. Nikua, sa levu sara na ka era kila na dau vuka ni maliwalala me baleta na vakaitamera ni lomalagi, kei na kaukaua e vinakati me tauri ira vata tu na veika era tu kina. Me kena ivakaraitaki, era kaya ni noda matanisiga e vakacila mai ena veisekodi na igu ni rarama e tautauvata kei na kaukaua ni kacabote ni 100,000 na milioni na megaton na TNT.b E dua na iwiliwili lailai sara ni kaukaua oya e yacovi vuravura mai; e sa veirauti ga me rawati kina na bula ena noda vuravura. Ia, e sega ni kalokalo kaukaua duadua ena noda veilomalagi na matanisiga. E so na kalokalo era vakacila mai ena dua ga na sekodi na levu ni kaukaua e vakacila na matanisiga ena dua taucoko na siga. Qai vakasamataka na kaukaua e tu vei koya e buli ira na veika buli e lomalagi oqo! Sa rauta me kaya o Ilaiu: “Ko Koya sa Kaukauwa, eda sa sega ni kilai [se, “kunei,” NW] koya rawa; sa uasivi ko koya e na kaukauwa.”​—Jope 37:23.

5. Na ivakadinadina cava ni kaukaua i Jiova eda raica ena veika e bulia?

⁵ Ke da ‘vakasaqara na cakacaka ni Kalou’ me vaka a cakava o Tevita, eda na qai raica na ivakadinadina ni nona kaukaua ena veika kece ga​—ena cagi kei na ua, ena kurukuru kei na yaseyase, ena veiuciwai lelevu kei na veitokaitua vakavakaitamera. (Same 111:2; Jope 26:​12-14) Kena ikuri, me vaka e vakaraitaka vei Jope o Jiova, e vakadinadinataki tale ga vei ira na manumanu na nona kaukaua. Dua vei ira na manumanu oqo na Piimoci, se na hippopotamus. E tukuna vei Jope o Jiova: “Sa tiko e tolona na nona kaukauwa, . . . a suina sa vaka na uma aironi.” (Jope 40:​15-18) E kilai levu tale ga ena gauna vakaivolatabu na bulumakau kila ni veikau, e masuta kina o Tevita me vakabulai “mai na gusu ni laioni, kei na ileu ni bulumakau kila.”​—Same 22:​21, NW; Jope 39:​9-11, NW.

6. Ena iVolatabu, e dau vakatakarakarataka na cava na bulumakau, ena vuku ni cava? (Raica na ivakamacala e ra.)

⁶ Ena vuku ni kaukaua e tu vua na bulumakau, e dau vakayagataki kina ena iVolatabu me vakatakarakarataka na kaukaua i Jiova.c Na raivotu i koya na yapositolo o Joni e raica kina e va na kabula, e dua vei iratou e vaka na irairai ni bulumakau na matana. (Vakatakila 4:​6, 7) E matata ni dua vei ira na ka e kilai tani kina o Jiova eratou vakaraitaka na jerupi, na kaukaua. Na kena vo na loloma, vuku, kei na lewadodonu. Ni dua vei ira na ka e kilai tani kina na Kalou na kaukaua, e bibi me matata vei keda na veika e baleta na nona kaukaua kei na sala e dau vakayagataka kina baleta ni na vakavolekati keda vua, ena rawa tale ga nida vakatotomuri koya ena noda vakayagataka vakavuku na kaukaua cava ga e tu vei keda.​—Efeso 5:1.

‘O Jiova ni Lewe Vuqa, o Koya e Kaukaua’

7. Na cava eda nuidei kina ni na qaqa ga na vinaka mai na ca?

⁷ Ena iVolatabu, e vakatokai o Jiova me “Kalou Kaukauwa,” qai matata vei keda mai na icavuti oqo ni sega ni dodonu meda beca na nona kaukaua, se vakabekataka na nona rawa ni vakarusai ira na kena meca. (Vakatekivu 17:1; Lako Yani 6:3) Na ivakarau ni veika i Setani e sa vaka sara tu ga e dua na bai kaukaua, ia ena mata i Jiova, “na veimatanitu sa nanumi me ra vaka e dua na mata ni wai e nai takitaki, ka vaka na kuvu-ni-soso e na dari ni vakarau.” (Aisea 40:15) Ena vuku ni kaukaua ni Kalou, e sega ni vakabekataki tale kina ni na qaqa ga na vinaka mai na ca. Sa sega ni caka rawa na ivakarau ca ena gauna oqo, ia meda vakacegu ni “ko Jiova ni lewe vuqa, ko Koya na kaukauwa i Isireli,” ena qai muduka vakadua na ca kece.​—Aisea 1:24; Same 37:​9, 10.

8. Na mataivalu vakalomalagi cava e lewa tu o Jiova, eda bau kila se vakacava sara mada na nodra kaukaua?

⁸ Na vosa “Jiova ni lewe vuqa” e basika vaka285 ena iVolatabu, oqo e dua tale na ivakadei ni kaukaua ni Kalou. Na “lewe vuqa” e tukuni e ke e vakaibalebaletaki ira na ibulibuli vakayalo e lewai ira tu o Jiova. (Same 103:​20, 21; 148:2) Ena dua wale ga na bogi, e dua ga vei ira na agilosi oqo e vakamatea e 185,000 na sotia ni Asiria era vakarerei Jerusalemi tiko. (2 Tui 19:35) Ke da kila vinaka na kaukaua e tu vei ira na lewe ni mataivalu i Jiova, eda na sega ni yavalati rawarawa ena nodra veivakarerei na dau veitusaqati. A sega ni leqataka na parofita o Ilaisa nodra sa mai vakavolivolita na vanua e tiko kina e dua taucoko na mataivalu me vakataki koya na nona dauveiqaravi, baleta ni raica rawa o koya ena mata ni vakabauta na mataivalu vakalomalagi vakaitamera era tu mera tokoni koya.​—2 Tui 6:​15-17.

9. Me vakataki Jisu, na cava meda nuitaka kina na veitaqomaki ni Kalou?

⁹ E sega ni lecava tale ga o Jisu na veitaqomaki ni agilosi ni a sotava e dua na ilala era vakaiyaragi ena iseleiwau kei na iwau, ena were o Kecisemani. Ni sa tukuna vei Pita me daramaka lesu na iseleiwau ina kena taga, sa qai tomana nona vakamacalataka ni sega ni dredre vua me kerei Tamana me solia mai “na agilose e tinikarua nai vavakoso ka mani vakacaca.” (Maciu 26:​47, 52, 53) Ke da kila tale ga nira vakarau tu na mataivalu ni Kalou mera muria na nona ivakaro, eda na vakararavi vakatabakidua ga ena nona veidusimaki. E vola na yapositolo o Paula: “A cava me da qai kaya e na veika oqo? Kevaka sa totaki keda na Kalou, o cei me noda meca?”​—Roma 8:31.

10. E dau vakaraitaka ena vuku i cei o Jiova na nona kaukaua?

¹⁰ E levu sara na vuna meda vakanuinui kina ina veitaqomaki i Jiova. E dau vakayagataka tu ga na nona kaukaua ina ka e vinaka qai salavata kei na nona itovo tale e so​—na lewadodonu, vuku, kei na loloma. (Jope 37:23; Jeremaia 10:12) Dau matau vei ira na tamata kaukaua mera sagai ira, ra qai dau vakalolomataki ira na dravudravua kei na yalomalumalumu mera rawa ka kina, ia o Jiova e ‘vueta na dravudravua mai na kuvunisoso’ qai tu vua na ‘kaukaua me ia na veivakabulai.’ (Same 113:​5-7; Aisea 63:1) Me vaka ga e kila vinaka o Meri na marama yalomalumalumu qai yalolokomi, e tina i Jisu, ni “ko Koya sa qaqa” e dau vakaraitaka nona kaukaua vei ira na rerevaki koya, e vakamalumalumutaki ira na qaciqacia qai vakaceceretaki ira na yalomalumalumu.​—Luke 1:​46-53.

Vakaraitaka o Jiova Nona Kaukaua Vei Ira Nona Tamata

11. Na ivakadinadina cava ni kaukaua ni Kalou era a raica na Isireli ena 1513 B.S.K.?

¹¹ Levu na gauna e vakaraitaka kina o Jiova nona kaukaua vei ira nona tamata. Dua vei ira na gauna oqo na yabaki 1513 B.S.K. ena ulunivanua o Saineai. Ena loma ni yabaki oya, sa ra raica veitarataravi tiko mai kina na Isireli na ivakadinadina ni kaukaua ni Kalou. E tini na kuita warumisa e vakaraitaka votu na kaukaua levu e tu vei Jiova, kei na nodra tawayaga na veikalou ni Ijipita. Oti wale toka ga oya, na takosovi ni Wasa Damudamu ena cakamana, ra lai rusa tale ga na mataivalu i Fero, oqo e sa qai ikuri ga ni ivakadinadina ni kaukaua ni Kalou. Oti tale e tolu na vula, ena boto ni ulunivanua o Saineai, e sureti ira kina na Isireli o Jiova mera mai ‘nona iyau talei, e iyau lailai na matanitu kece ga.’ Era sa qai yalataka na Isireli: “A ka kecega sa kaya ko Jiova keimami na cakava.” (Lako Yani 19:​5, 8) Sa qai vakaraitaka e kea o Jiova na kaukaua e tu vua. E lidi na yaseyase, vadugu na kurukuru lako vata kei na domolevu ni davui, e kubou na ulunivanua o Saineai qai sakure. Era domobula na lewe vuqa era tu mai vakayawa. Ia sa qai kaya vei ira o Mosese ni ka e yaco oya e dodonu me vakavulici ira mera rerevaka na Kalou, na rere oqo e dodonu me uqeti ira mera talairawarawa vua na Kalou dina duadua ga qai kaukaua duadua ga, o Jiova.​—Lako Yani 19:​16-19; 20:​18-20.

12, 13. Na cava e yaco me biuta kina o Ilaija na nona ilesilesi, e qai vakaukauataki koya vakacava o Jiova?

¹² Oti tale e vica na senitiuri donuya na gauna i Ilaija, se baci vakaraitaki tale ena ulunivanua o Saineai na kaukaua ni Kalou. Sa vakadinadinataka oti na parofita oqo na nona vakaraitaka na Kalou na nona kaukaua. Tolu veimama na yabaki a “sogoti lomalagi” kina na Kalou ena vuku ni vukitani ni matanitu o Isireli. (2 Veigauna 7:13) Ena lauqa levu e qai yaco era a vakani Ilaija na ruve ni a tiko voli ena uciwai o Kirici, e muri e qai vakalevutaki tale ga vakacakamana na falawa kei na waiwai lailai sara sa vo tu vua e dua na yada me vakani tiko kina o Ilaija. E vakaukauataki Ilaija sara mada ga o Jiova me vakabula tale na luvena na yada oqo. Kena itinitini, me vakadinadinataki kina se o cei na Kalou dina ena ulunivanua o Kameli, e qai lutu mai lagi na bukawaqa qai tiloma na isoro i Ilaija. (1 Tui 17:​4-24; 18:​36-40) Ia, oti vakalailai ga oya se baci tuburi Ilaija na rere kei na yalolailai ni via vakamatei koya o Jesepeli. (1 Tui 19:​1-4) Biu vanua sara me dro ena nona nanuma ni sa oti nona cakacaka vakaparofita. Me rawa ni vakadeitaki koya, me vakaukauataki koya tale, sa qai vakaraitaka vua o Jiova na nona kaukaua levu vakalou.

¹³ Ni vuni tiko o Ilaija ena lomaniqara, sa qai raica na yavala ni tolu na ka e lewa tu o Jiova: na laba ni dua na cagi kaukaua, na sakure ni vanua ena uneune, kei na bukawaqa. Ia, ni qai vosa vei Ilaija o Jiova, a vosa mai ena “dua na domo lailai e malumu.” Sa qai lesi Ilaija ina levu tale na cakacaka, tukuna tale ga vua nira se tiko ena vanua e 7,000 era se yalodina tiko vei Jiova. (1 Tui 19:​9-18, NW) Ke da vakataki Ilaija ena so na gauna meda yalolailai ni sa sega ni vua tiko noda cakacaka vakaitalatala, e rawa nida masuti Jiova me solia vei keda na “kaukauwa mana levu”​—na kaukaua e rawa ni uqeti keda meda vunautaka tiko ga na itukutuku vinaka.​—2 Korinica 4:7.

Na Kaukaua i Jiova e iVakadei ni na Vakayacora na Veika e Yalataka

14. Na cava e vakatakila na yaca i Jiova, kei na sala cava e vauci vata kina na nona kaukaua kei na yacana?

¹⁴ Na kaukaua i Jiova e salavata sara ga kei na yacana kei na vakayacori ni lomana. Na yaca duatani duadua, o Jiova, e kena ibalebale “O Koya e Vakavuna me Yaco,” e vakaraitaka ni o koya e dau vakayacora na nona vosa ni yalayala. E sega ni dua, se dua na ka ena tarova na nona vakayacora na Kalou na lomana, veitalia se mani vakacava na ka era tukuna na dau vakalelewa. Me vaka a tukuna ena dua na gauna o Jisu vei ira nona yapositolo, “sa rawarawa vua na Kalou na ka kecega.”​—Maciu 19:26.

15. A vakaraitaki vakacava vei Eparama kei Sera ni sega ni dua na ka e dredre vei Jiova?

¹⁵ Me kena ivakaraitaki, a yalataka vei Eparama kei Sera o Jiova ni na vakalougatataka nodrau kawa me dua na matanitu levu. Ia, erau a sega ni vakaluveni tu ena dua na gauna balavu. E lasa vei Sera ni tukuna vei rau o Jiova ni sa vakarau vakayacori na nona vosa ni yalayala ena gauna rau sa qase sara kina. Sa qai kaya na agilosi: “E dua beka na ka sa dredre vei Jiova?” (Vakatekivu 12:​1-3; 17:​4-8; 18:​10-14) Oti tale e va na senitiuri ni vakasoqoni ira vata o Mosese na kawa i Eparama​—sa matanitu levu ena gauna oqo​—ena buca kei Moapi, sa qai vakaraitaka tale vei ira ni sa vakayacora na Kalou na ka a yalataka vei ira. E kaya o Mosese: “Ia ni sa lomani ira na nomuni qase ko koya, sa digitaka kina na nodra kawa, ka kauti kemuni tani mai Ijipita e matana, e nona kaukauwa levu; ka me vakaseva tani e matamuni eso na matanitu sa levu ka kaukauwa, ka malumalumu koi kemuni, me kauti kemuni kina, ka me solia vei kemuni na nodra vanua mo ni taukena, me vaka e na siga edaidai.”​—Vakarua 4:​37, 38.

16. Na cava era sega kina ni vakabauta na Setoki nira na vakaturi na mate?

¹⁶ Oti e vica tale na senitiuri e qai cudruvi ira na Setoki o Jisu, o ira oqo era sega ni vakabauta na veivakaturi. Na cava era sega ni via vakabauta kina na yalayala ni Kalou me na vakaturi ira tale na mate? E kaya vei ira o Jisu: “Dou sa sese, ni dou sa sega ni kila nai Vola Tabu, se na kaukauwa ni Kalou.” (Maciu 22:29) E vakadeitaka vei keda na iVolatabu “ni sa lako mai na gauna era na rogoca kina na domona ko ira kecega e nai bulubulu, a ra na lako maikina.” (Joni 5:​27-29) Ke da kila na ka e kaya na iVolatabu me baleta na veivakaturi, eda na sega ni vakabekataka ni kaukaua e tu vua na Kalou ena rawa kina vua me vakaturi ira tale na mate. Na Kalou “ena vakaotia sara na mate . . . ni sa tukuna ko Jiova.”​—Aisea 25:8.

17. Na gauna cava sa tu oqo e matada ena gadrevi kina vakalevu meda vakararavi vakatabakidua vei Jiova?

¹⁷ Ena dua na gauna lekaleka sa tu oqo e matada, eda na sotava e dua na gauna eda na gadreva kece kina meda vakararavi ina liga veivakabulai ni Kalou. Ena via ravuti ira mai na tamata ni Kalou o Setani, ni nanuma ni vaka era sega tu ni taqomaki. (Isikeli 38:​14-16) Ena qai vakaraitaka kina na Kalou na nona kaukaua levu ena vukuda, ena sega tale ni qai dua e lecava ni sa o koya o Jiova. (Isikeli 38:21-23) Sa kena gauna sara ga oqo meda vaqaqacotaka kina noda vakabauta kei na noda nuitaka na Kalou Kaukaua, meda kua tale ni yamekemeke ena gauna bibi duadua oqo.

18. (a) Na cava na yaga ni noda dau vakasamataka vakatitobu na kaukaua i Jiova? (b) Na taro cava ena qai dikevi ena ulutaga e tarava?

¹⁸ Sega ni vakatitiqataki tale ni levu tu na vuna meda vakasamataka kina vakatitobu na kaukaua i Jiova. Nida vakananuma tiko na nona cakacaka, eda na uqeti meda vakacaucautaki koya na Dauveibuli Cecere, meda vakavinavinaka tale ga vua ena nona vakayagataka vakavuku ena yalololoma tale ga na nona kaukaua. Eda na sega ni vakarerei nida vakararavi vei Jiova ni lewe vuqa. Ena sega ni yamekemeke na noda vakabauta na nona vosa ni yalayala. Ia, nanuma tiko, nida buli meda ucuya na Kalou. O koya gona, e tu tale ga vei keda na kaukaua​—e dina ni vakaiyalayala ga. Eda na vakatotomuri koya vakacava na Dauveibuli ena sala eda vakayagataka kina na noda kaukaua? Oqo ena qai dikevi ena ulutaga e tarava.

[iVakamacala e ra]

O Rawa ni Sauma na Taro Oqo?

• E laurai vakacava na kaukaua ni Kalou mai na veika buli?

• Na mataivalu cava e rawa ni vakayagataka o Jiova me tokoni ira na nona tamata?

• Gauna cava soti a vakaraitaka kina o Jiova nona kaukaua?

• Na cava na ivakadei ni na vakayacora o Jiova na nona vosa ni yalayala?

[iYaloyalo ena tabana e 10]

“Ta cake, ka rai yani; ko cei ka bulia na ka oqori?”

[Credit Line]

Photo by Malin, © IAC/RGO 1991

[iYaloyalo ena tabana e 13]

Ena vaqaqacotaka noda vakabauta na vosa ni yalayala i Jiova na noda dau vakasamataka vakatitobu na ivakaraitaki e so ni nona kaukaua