Vakabulai o Ira na Digitaka na Rarama

“A noqu rarama kei na noqui vakabula ko Jiova; ko cei me’u rerevaka?”​—⁠SAME 27:⁠1.

1. Na isolisoli e dau veivakabulai cava e vakarautaka o Jiova?

O JIOVA na Vu ni rarama era bula rawa kina na kabula e vuravura. (Vakatekivu 1:​2, 14) E Vu tale ga ni rarama vakayalo o koya, na rarama e vakaseavutaka na butobuto vakavumate ni vuravura i Setani. (Aisea 60:2; 2 Korinica 4:6; Efeso 5:​8-​11; 6:​12) O ira na digitaka na rarama e rawa nira kaya me vakataki koya na daunisame: “A noqu rarama kei na noqui vakabula ko Jiova; ko cei me’u rerevaka?” (Same 27:⁠1a) Ia me vaka ga e yaco ena gauna i Jisu, o ira na vinakata na butobuto ena tau vei ira na cudru ni Kalou.​—⁠Joni 1:​9-​11; 3:​19-​21, 36.

2. E liu, na cava e yacovi ira na cata na rarama i Jiova kei ira na talairawarawa ina nona vosa?

² Ena gauna i Aisea, era cata na rarama e levu vei ira na tamata yalataki i Jiova. E tini raica kina o Aisea na rusa ni matanitu ena vualiku, o Isireli. Ena 607 B.S.K., e vakarusai o Jerusalemi kei na kena valenisoro ra qai kau vakavesu na lewe i Juta. Ia era uqeti o ira na rogoca na vosa i Jiova mera vorata na vukitani ena gauna oya. A yalataka o Jiova ni o ira na talairawarawa vua era na vakabulai ena 607 B.S.K. (Jeremaia 21:​8, 9) O keda nikua eda lomana na rarama, eda vuli vakalevu mai na veika e yaco ena gauna oya.​—⁠Efeso 5:⁠5.

Nodra Marau o Ira na Tiko Ena Rarama

3. O cei meda nuitaka nikua, na “matanitu yalododonu” cava eda vakamareqeta, ia na “koro kaukauwa” cava e taukena na “matanitu” oya?

³ “Sa dua na noda koro kaukauwa; ena lesia ko Koya na veivakabulai me bai kei na bai ni valu. Dou dolava na matamata-ni-koro, me curu kina na matanitu yalododonu sa taura tiko na dina.” (Aisea 26:​1, 2) Oqo na nodra vosa ni reki na tamata era nuitaki Jiova. Era rai duadua ga vei Jiova na Jiu yalodina ena gauna i Aisea me nodra iVurevure ni tiko nuidei. Era sega ni nuitaka na veikalou lasu era qarava na kai nodra. Na lomanuidei vata ga oqo e tiko vei keda nikua. Eda vakamareqeta “na matanitu yalododonu”​—⁠“na Isireli ni Kalou.” (Kalatia 6:​16; Maciu 21:43) O Jiova tale ga e vakamareqeta na matanitu oqo baleta ni matanitu ivalavala dodonu. Ena nona veivakalougatataki, e solia vua na Isireli ni Kalou e dua na “koro kaukauwa,” na isoqosoqo e vaka na koro qai kena inaki me veitokoni me veitaqomaki vua na Isireli ni Kalou.

4. E vinaka me gu na yaloda ena cava?

⁴ Era kila vinaka tu o ira na tiko ena loma ni “koro” oqo ni ‘o koya sa lomadei vei Jiova, ena vakacegui koya dina sara na Kalou, ni sa vakararavi vei Jiova o koya.’ O Jiova e tokoni ira ga e gu na yalodra mera nuitaki koya, mera muria tale ga na nona ivakavuvuli dodonu. Era rogoca kina na lewe i Juta yalodina na veivakadreti i Aisea, e vaka: “Dou vakararavi vei Jiova ka sega ni mudu, ni sa uluvatu e sega ni oti rawa na TURAGA ko JIOVA.” (Aisea 26:​3, 4; Same 9:​10; 37:3; Vosa Vakaibalebale 3:⁠5) O ira e dei tu vaka oya na nodra vakanuinui era nuitaka “na TURAGA ko JIOVA” me nodra Uluvatu duadua ga. Ena ‘vakacegui ira dina sara’ o koya.​—⁠Filipai 1:2; 4:​6, 7.

Vakalolovirataki na Meca ni Kalou

5, 6. (a) A vakalolovirataki vakacava o Papiloni makawa? (b) A vakalolovirataki vakacava o ‘Papiloni na Ka Levu’?

⁵ Vakacava ke ra sotava na veivakararawataki o ira na nuitaki Jiova? Mera kua ni taqaya. E dau vakatara vakalekaleka o Jiova me yaco oqori, oti oya, ena qai tarova. Era na qai sotava ga na nona cudru o ira na veivakararawataki. (2 Cesalonaika 1:​4-7; 2 Timoci 1:​8-​10) Vakasamataka mada na ka e yacova e dua “na koro cecere.” E kaya o Aisea: “Sa vakabalei ira sobu ko koya [o Jiova] era a tiko ecake; sa biuta sobu na koro cecere; sa biuta sobu sara ki na qele; sa vakabalea ki na kuvunisoso. Ena butuki sobu e na yavadra; io na yavadra na luveniyali kei na yavadra na dravudravua.” (Aisea 26:​5, 6) Kena irairai ni koro cecere e cavuti tiko e ke o Papiloni. E vakararawataki ira dina na tamata ni Kalou na koro oya. Ia na cava e qai yacovi Papiloni? A bale ena 539 B.S.K. vei ira na kai Mitia kei Perisia. Sa vakalolovirataki dina!

⁶ Ena noda gauna, e tukuna vinaka na parofisai i Aisea na ka e yacovi ‘Papiloni na Ka Levu’ me tekivu mai na 1919. A vakalolovirataki ena yabaki oya na koro cecere oqo, ni a sereki ira kina ena voraki na tamata i Jiova a vesuki ira tu vakayalo. (Vakatakila 14:⁠8) Sa qai torosobu ga na ka e yacovi koya. Era vuki lesu na ilawalawa lailai lotu Vakarisito oya mera ‘butuki koya sobu’ a dau vesuki ira tu e liu. Era tekivu kacivaka ena 1922 ni sa voleka ni vakarusai o lotu ni Veivanua Vakarisito, ra vakarogoya kina na itukutuku ni agilosi e va eratou uvu davui ena Vakatakila 8:​7-​12, kei na tolu na ka ca e parofisaitaki ena Vakatakila 9:1–​11:⁠15.

“Nodra Sala na Yalododonu sa Dodonu Sara”

7. E veidusimaki vakacava o Jiova vei ira era goleva yani na nona rarama, era nuitaki cei, na cava era vakamareqeta?

⁷ O Jiova e vakabulai ira era goleva yani na nona rarama qai dusimaki ira me vaka e vakaraitaka tarava o Aisea: “A nodra sala na yalododonu sa dodonu sara: koi kemuni, na Yalododonu sara, ko ni na vakadodonutaka na nodra sala na yalododonu. Io, e na sala ni nomuni lewa dodonu, Jiova, keimami a waraki kemuni; sa gadreva na yacamuni na yalo i keimami kei na ka ko ni sa nanumi kina.” (Aisea 26:​7, 8) E Kalou yalododonu o Jiova, mera muria gona na nona ivakatagedegede dodonu o ira na sokalou vua. Nira cakava oya, ena dusimaki ira o Jiova, ena caramaka na nodra sala. Ena nodra muria na veidusimaki i Jiova na yalomalumalumu oqo, era vakaraitaka e kea nira nuitaki koya ra qai vakamareqeta mai vu ni lomadra na yacana​—⁠na kena ‘ivakananumi.’​—⁠Lako Yani 3:​15.

8. Na ivakaraitaki cava i Aisea eda vuli mai kina?

⁸ E vakamareqeta na yaca i Jiova o Aisea. Macala oqori ena nona vosa e tarava: “E na vu ni lomaqu ka’u sa gadrevi kemuni e na bogi; io, e na vu ni yaloqu ka’u sa qarai kemuni e na mataka: ia ni kemuni sa cudruvi vuravura, era na qai vulica nai valavala dodonu na lewe i vuravura.” (Aisea 26:⁠9) A gadrevi Jiova o Aisea mai ‘vu ni lomana’ taucoko. Raitayaloyalotaki koya mada na parofita ni masu voli vei Jiova ena vakanomodi ni bogi, e talaucaka yani vua na nona vakanananu titobu qai masuta vagumatua me dusimaki koya o Jiova. Sa dua dina na ivakaraitaki vinaka! A vulica tale ga na ivalavala dodonu o Aisea mai na vakataulewa dodonu i Jiova. Eda vulica vua e ke na bibi ni yadrayadravaki, meda liaca kina se cava e dau nakita o Jiova.

E So Era Digia na Butobuto

9, 10. E lomana vakacava nona matanitu tawayalodina o Jiova, ia na cava era qai cakava?

⁹ A lomani ira vakalevu na lewe i Juta o Jiova, ia ka ni rarawa ni so ga era rogoci koya. Dua na iwase levu era veivorati ra qai vukitani, era cata na rarama ni vosa i Jiova. A kaya o Aisea: “Kevaka sa lomani na tamata ca, ke sega ni vulica nai valavala dodonu ko koya: e na vanua daucaka dodonu ena caka vakatawadodonu ga kina ko koya, ka sega ni via raica na ka vakaturaga i Jiova.”​—⁠Aisea 26:⁠10.

¹⁰ Ena gauna i Aisea, e levu era sega ni via vakadinata ni liga i Jiova ga e taqomaki Juta tiko mai vei ira na meca. Ni vakalougatataki na matanitu, a sega ni via vakavinavinaka kina. Mani biuti ira o Jiova mera lai qaravi ira “na turaga tani,” oya ena nona vakatara ena 607 B.S.K. mera kau vakabobula na Jiu i Papiloni. (Aisea 26:​11-​13) Ia era qai suka ina nodra vanua e dua na kena vo nira sa vuli oti mai na kedra itotogi.

11, 12. (a) Na cava era sotava o ira na vakabobulataki Juta? (b) Me tekivu mai na 1919, na itinitini vakacava sa mua kina o koya a vakabobulataki ira e liu na italai lumuti i Jiova?

¹¹ Vakacava ga o ira na vakabobulataki Juta? E sauma vakaparofisai o Aisea: “Era sa ciba, era na sega ni bula; Era sa mate, era na sega ni tu cake tale: O koya kemuni sa talevi ira ka vakarusai ira, ka vakaotia na ka kece era sa nanumi kina.” (Aisea 26:14) Io, ni sa na bale o Papiloni ena 539 B.S.K., sa na oti vakadua vua. Ena sega ni cadra tale. Sa na “mate” vakadua na matanitu vakaitamera oya, qai vo wale tu ga na kena itukutuku. Na ka oqo mera lialiaci kina o ira na via nuitaki ira na qaqa kei vuravura!

¹² A vakayacori e so na iwase ni parofisai oqo ni a vakatara na Kalou mera vakabobulataki vakayalo na nona italai lumuti ena 1918, oti oya qai sereki ira ena 1919. Tekivu mai na gauna oya, dua na itinitini ca sara sa mua kina o koya a vakabobulataki ira e liu, vakalevu ga o lotu ni Veivanua Vakarisito. Ia vei ira na tamata i Jiova, na veivakalougatataki levu sa waraki ira tu mai.

“Ko ni sa Vakalewevuqataka na Matanitu”

13, 14. Na veivakalougatataki levu cava i Jiova era marautaka tiko na nona italai lumuti me tekivu mai na 1919?

¹³ A vakalougatataki ira nona italai lumuti ena 1919 na Kalou baleta nira veivutuni, qai vakatubura na kedra iwiliwili. Taumada, e cuqeni nodra vakasoqoni na iotioti ni iwiliwili mera lewe ni Isireli ni Kalou, oti oya, ra qai vakasoqoni “nai soqosoqo levu” ni ‘so tani tale na sipi.’ (Vakatakila 7:9; Joni 10:16) Sa tukuni tu mai ena parofisai i Aisea na veivakalougatataki oqo: “Ko ni sa vakalewevuqataka na matanitu, Jiova; ko ni sa vakalewevuqataka na matanitu; ko ni sa dokai: ko ni sa vakarabailevutaka nai yalayala kecega ni vanua. Kemuni Jiova, ni ra sa rarawa, era sa qai qarai kemuni; era sa sova na masu vuni ni kemuni sa cudruvi ira.”​—Aisea 26:​15, 16.

¹⁴ Sa roboti vuravura nikua na iyalayala ni Isireli ni Kalou, sa ra soqoni tale ga mai na isoqosoqo levu, rauta nira le ononamilioni era vunautaka vagumatua na itukutuku vinaka. (Maciu 24:14) Na veivakalougatataki levu i Jiova oqo! E lagilagi dina kina na yacana! E rogovaki na yaca oya ena 235 na vanua edaidai​—⁠e vakayacori kina e ke nona vosa ni yalayala totoka.

15. Na veivakaturi vakaivakatakarakara cava e yaco ena 1919?

¹⁵ Ena rawa ga ni dro o Juta mai na tiko vakavesu e Papiloni ena veivuke i Jiova. Ena sega ni rawata oya ena nona kaukaua ga. (Aisea 26:​17, 18) E vaka tale ga kina na nodra sereki na Isireli ni Kalou ena 1919, e vakadinadinataki kina nona veitokoni o Jiova. Ke a sega o koya, ena sega ga ni rawa oya. E veivakurabuitaki dina na ka e yacovi ira, ni tini vakatauvatana kina o Aisea na ka e yaco oya ina veivakaturi mai na mate: “Ena bula ko ira na nomu mate, ia ko ira na noqu mate era na tu cake tale. Dou yadra ka sere, koi kemudou ka tiko e na kuvu-ni-soso, ni sa vaka na tegu e na co na nomu tegu, ia na qele ena biuti ira tani na mate.” (Aisea 26:19; Vakatakila 11:​7-​11) Io, o ira sa vaka era mate tu ena vaka ga nira sa vakabulai mai, me toso tale na nodra cakacaka!

iTataqomaki Ena Gauna Rerevaki

16, 17. (a) Ena bale i Papiloni ena 539 B.S.K., na cava e bibi mera cakava na Jiu mera bula kina? (b) Na cava beka na “yasana vuni” edaidai, e yaga vakacava vei keda oqori?

¹⁶ Na veitaqomaki i Jiova e dua na ka era dau nuitaka tu ga na nona tamata. Sa voleka oqo me na dodoka yani na ligana ena iotioti ni gauna ina vuravura i Setani, ia ena gauna oya, sa na gadrevi kina na nona veivuke vei ira na sokalou vua ena kena ivakarau e se sega ni gadrevi vakadua e liu. (1 Joni 5:​19) E vakasalataki keda o Jiova me baleta na gauna rerevaki oya: “Koi kemudou na noqu tamata, dou lako mai ka curuma na nomudou yasana vuni, ka sogota na nomudou katuba; dou vunitaki kemudou vakalailai ga me takali mada na veicudruvi. Ia dou raica, sa lako mai ko Jiova mai na nona yasana me cudruvi ira na kai vuravura e na vuku ni nodrai valavala ca; ia ko vuravura ena vakaraitaka na kena dra, ka sega ni ubi ira tiko na nona moku mate.” (Aisea 26:​20, 21; Sefanaia 1:​14)Era vuli mai na ivakasala oqo na Jiu ena ka mera cakava mera bula kina ni sa bale ena 539 B.S.K. o Papiloni. O ira na muria na ivakasala oqo era na tiko ga ena nodra vale, de ra na sota mamaca e tautuba kei ira na sotia era ravuravu yani.

¹⁷ Kena irairai ni “yasana vuni” oqo e dusia na vica vata na udolu na ivavakoso ni tamata i Jiova e veiyasa i vuravura. Era itataqomaki ena gauna sara ga oqo na ivavakoso oqori, nira kune vakacegu kina na lotu Vakarisito ena kedra maliwa na tacidra vakayalo, ra qai veikaroni na qase ni ivavakoso dau loloma. (Aisea 32:​1, 2; Iperiu 10:​24, 25) E dina vakalevu oya ni raici ni sa voleka na icavacava ni ivakarau ni veika oqo, ni na vakatau tiko noda vakabulai ena noda talairawarawa.​—⁠Sefanaia 2:⁠3.

18. Ena vakarau vakamatea vakacava o Jiova na ‘gata mai wasawasa’?

¹⁸ E parofisaitaka o Aisea me baleta na gauna oya: “E na siga ko ya, ena vakayacora na cudru ko Jiova e na nonai seleiwau gata ka levu ka kaukauwa vei Livaiacani na gata totolo, io vei Livaiacani na gata sa cibini; ia ena vakamatea ko koya na gata levu ka tiko mai na wasawasa.” (Aisea 27:⁠1) O cei o “Livaiacani” ni gauna oqo? Kena irairai ni o koya na “gata makawa,” o Setani sara ga, vata kei na nona ivakarau ni veika ca e vakayagataka tiko me valuti ira na Isireli ni Kalou. (Vakatakila 12:​9, 10, 17; 13:​14, 16, 17) Mai tasere ena 1919 na ivesu i Livaiacani vei ira na tamata ni Kalou. Dua na gauna, sa na takali vakadua o koya. (Vakatakila 19:​19-​21; 20:​1-3, 10) Ena vakamatea gona ‘na gata mai wasawasa’ o Jiova. Ia ena gauna oqo, se mani leqa cava e vakavurea o Livaiacani vei ira na tamata i Jiova, ena sega ni tawamudu na leqa oya. (Aisea 54:⁠17) Veivakacegui dina meda kila oqo!

“Werenivaini ni Waini sa Vuso”

19. E vakacava tu na kedra ituvaki na kena vo nikua?

¹⁹ Sa dodonu ga meda vakavinavinaka ena vuku ni rarama kece e cila tiko mai oqo vei Jiova! Se vakacava? Totoka dina nona vakamacalataka o Aisea nodra reki na tamata i Jiova, e vola: “E na siga ko ya dou seretaka na were-ni-vaini [se, “na werenivaini ni waini sa vuso,” NW]. Koi au ko Jiova ka’u sa kenai vakatawa; ka’u na vakasuasuataka tikoga; de dua sa vakacacana, ka’u na vakatawa e na siga kei na bogi.” (Aisea 27:​2, 3) Sa dau karona voli mai na nona “werenivaini” o Jiova, oqo o ira na vo ni Isireli ni Kalou kei na nodra itokani dau cakacaka vagumatua. (Joni 15:​1-8) E basika kina na vua e lagiti kina na yacana qai vakavureki vei ira nona tamata e vuravura.

20. E taqomaka vakacava na ivavakoso vakarisito o Jiova?

²⁰ Meda marau baleta ni sa oti na cudru taumada i Jiova vei ira na nona italai lumuti, o koya a vu ni nona vakatara mera vakabobulataki kina vakayalo ena 1918. E kaya sara ga o Jiova: “Sa sega vei au na cudru waqawaqa: ko cei me na via tuva na soni kei na kau vakavotona me ia nai valu vei au? ka’u na sa curu basikataki ira [se, “butuqaqi ira,” NW], ka’u na sa vakama vata. Ke sega, me qai taura mada ko koya na noqu kaukauwa, me ia na veivinakati kei au; ena qai ia kina na veivinakati kei au.” (Aisea 27:​4, 5) Me vuavuaivinaka tiko ga na nona werenivaini me levu kina na “waini sa vuso,” e butuqaqia qai vakarusa o Jiova na leqa e vaka na co ca e rawa ni vakacacana na werenivaini. Me kua gona ni dua me vakavurea na leqa ena ivavakoso vakarisito! Meda ‘taura mada ga na kaukaua i Jiova’ o keda kece, oqo ena noda qara na nona veivakadonui kei na nona veitaqomaki. Nida vakayacora oqori, eda na veivinakati kina kei na Kalou​—⁠na ka e rui bibi, ni cavuta sara ga vakarua o Aisea.​—⁠Same 85:​1, 2, 8; Roma 5:⁠1.

21. E mai vakasinaiti vakacava o vuravura ena ‘vuata’?

²¹ E tau e so tale na veivakalougatataki: “E na gauna maimuri ena tei sobu ko Jekope; ena se ka beta ko Isireli, ia era na robota na dela i vuravura e na vuadra.” (Aisea 27:⁠6) Sa vakayacori na tikina oqo me tekivu mai na 1919, e laurai votu kina ena sala vakatubuqoroqoro na kaukaua i Jiova. Era vakasinaiti vuravura na lotu Vakarisito lumuti ena ‘vuata,’ oqo na kakana bulabula vakayalo. Era muria voli ena marau na ivalavala dodonu vakalou ena vuravura itovo ca. E vakalougatataki ira o Jiova mera tubu tiko ga. Laurai kina nira sa mai “qaravi koya [na Kalou] e na siga kei na bogi” e vica na milioni na nodra itokani so tani tale na sipi. (Vakatakila 7:​15) Me kua sara ni yali mai matada na isolisoli talei oqo me baleta na noda vakayagataka na ‘vuata’ kei na noda wasea yani vei ira tale e so!

22. Era vakalougatataki vakacava o ira na ciqoma na rarama?

²² Ena gauna dredre oqo, e ubi vuravura tu kina na butobuto kei na butobuto levu na veimatanitu, eda vakavinavinaka dina ni vakararamataki ira tiko vakayalo na nona tamata o Jiova. (Aisea 60:2; Roma 2:​19; 13:12) O ira kece na ciqoma na rarama oya, sa na kena ibalebale vei ira na lomavakacegu kei na reki edaidai, kei na bula tawamudu mai muri. Oqori gona na vuna eda vakacaucautaki Jiova kina mai vu ni lomada o keda eda lomana na rarama, da qai duavata kei na daunisame ena noda tukuna: “A kaukauwa ni noqu bula ko Jiova; me’u taqaya e na vuku i cei? Mo waraki Jiova: gugumatua, ena qai vakataudeitaka na yalomu ko koya: io, mo waraki Jiova ga.”​—⁠Same 27:1b, 14.

O se Nanuma Tiko?

• Na cava sa waraki ira tu mai na dau vakararawataki ira na tamata i Jiova?

• Na tubu cava e parofisaitaki tu ena ivola i Aisea?

• Na “yasana vuni” cava meda tiko dei ga kina, ena vuku ni cava?

• Na cava e vakacaucautaki kina o Jiova ena vuku ni kedra ituvaki na nona tamata?

[Kato ena tabana e 22]

IVOLA VOU

Levu sara na ka e sereki ena rua na ulutaga ni vuli oqo e kau mai na dua na ivunau ni soqo ni tikina ni 2000/2001. A veisoliyaki ena icavacava ni ivunau oya na ivola vou, na Parofisai i Aisea​—⁠Me Vakararamataka na Kawatamata I. Na ivola e 416 na taqana oqo e lewena tiko na imatai ni 40 na wase ni ivola i Aisea, qai sereki yadudua kina na kedra veitikina.

[iYaloyalo ena tabana e 18]

O ira ga na yalododonu era vakatarai mera curu ina “koro kaukauwa” i Jiova, na nona isoqosoqo

[iYaloyalo ena tabana e 19]

A golevi Jiova ena “bogi” o Aisea

[iYaloyalo ena tabana e 21]

E taqomaka o Jiova na nona “werenivaini” qai vakabulabulataka me vua