E Rawa Mo “Vakaduiduitaka na Vinaka Mai na Ca”?

“Ni tovolea sara mo ni kila na ka e vinakata na Turaga.”​—EFESO 5:​10, VV.

1. E vakilai vakacava ena gauna oqo na veika dredre, baleta?

“KEMUNI Jiova, au sa kila, ni sa sega ni vu mai vua na tamata na nona sala: sa sega ni vu mai vua na tamata sa lako tu me lewa na nonai lakolako.” (Jeremaia 10:23) Eda vakila sara ga ena gauna oqo na dina ni vosa i Jeremaia oya. Baleta? Nida sa bula tiko ena “gauna cacamatua, lewalewai dredre” e parofisaitaki ena iVolatabu. (2 Timoci 3:​1, NW) Eda sotava tiko e veisiga na veika dredre e vinakati meda vakatulewa kina. Se ena veika lelevu se lalai, na noda vakatulewa ena tara na noda bula vakayago, vakayalo, kei na lomada.

2. Na vakatulewa cava so e rawa ni raici me sega ni bibi, ia era raica vakacava na lotu Vakarisito yalayala oti?

² E rawa me sega ni bibi vei keda na noda vakatulewataka e levu na ka eda sotava e veisiga. Me kena ivakaraitaki, eda dau vakatulewataka na isulu eda sulumaka, na kakana eda kania, o ira eda via raici ira, kei na veika tale e so. Eda sega so ni dau vakasamataka vakabibi na noda vakatulewataka na veika oqori. Ia era sega beka ni bibi na veika oqori? Eda na kauaitaka vakabibi na lotu Vakarisito yalayala oti na noda vakatulewataka na ka eda sulumaka, na keda irairai, na ka eda kania, na ka eda gunuva, na vosa eda tauca, kei na noda ivalavala me veiraurau kei na noda mai nona dauveiqaravi na Kalou o Jiova e Cecere Duadua. Meda nanuma na vosa i Paula na yapositolo: “Se dou kana, se dou gunu, se cava na ka dou sa kitaka, mo dou kitaka kecega me vakarokorokotaki kina na Kalou.”​—1 Korinica 10:31; Kolosa 4:6; 1 Timoci 2:​9, 10.

3. Na vakatulewa cava so e dodonu meda kauaitaka vakabibi?

³ Era tu tale ga na veika bibi cake me kauaitaki. Me kena ivakaraitaki, na noda vakatulewataka meda vakawati se dawai tu ga ena tara vakabibi na noda bula. E sega ni vakatulewa mamada na noda digitaka donu o koya me watida, me noda itokani ena gauna kece eda bula tiko kina.a (Vosa Vakaibalebale 18:22) Kuria oqori, e rawa ni vakatau na kaukaua ni noda bula vakayalo kei na noda rawata sara mada ga na bula tawamudu ena noda digi ira vinaka na noda itokani, noda digitaka na ka e baleta na noda vuli, cakacaka, kei na veika e vakalasai keda.​—Roma 13:​13, 14; Efeso 5:​3, 4.

4. (a) Na cava e gadrevi meda cakava? (b) Na taro cava soti me na saumi?

⁴ Ni vinakati meda vakatulewa ena veika oqo, ena gadrevi meda dau vakaduiduitaka na vinaka mai na ca se na veika e vaka me dodonu mai na veika e dodonu vakaoti. E kaya na ivakasala ena iVolatabu: “Sa dua na sala sa rairai dodonu vua na tamata, ia na kenai otioti na sala ga ni mate.” (Vosa Vakaibalebale 14:12) Eda na taroga beka: ‘E rawa vakacava meda vakaduiduitaka na vinaka mai na ca? Eda na vaqara ivakasala e vei ni bera noda vakatulewa? Na cava era cakava o ira na bula e liu kei na gauna oqo, na cava e kena itinitini?’

“Vuku Vakavuravura sa Sega ni Yaga ka Lasu”

5. Na gauna vakacava era bula kina na lotu Vakarisito taumada?

⁵ Era bula donuya na lotu Vakarisito ena imatai ni senitiuri na gauna e kaukaua tu kina na nodra ivakavuvuli kei na nodra itovo na kai Kirisi kei na kai Roma. Ena dua na yasana e tu mai kina na bula vakacegu kei na bula vutuniyau ni kai Roma, na bula e dau vuvutaki vakalevu. Ena yasana kadua era tu mai kina na ilala tamata vuku e vakabulabulataki na ka era vakabauta ena nodrau ivakavuvuli o Plato kei Aristotle kei na nodra ivakavuvuli vou na Epikuro kei na Sitoike. Ni sikovi Aceni na yapositolo o Paula ena ikarua ni nona ilakolako vakaulotu, e veivosaki kei ira na kenadau ena ivakavuvuli i Epikuro kei Sitoike era kaya nira uasivi cake vua na “dauvosa” o Paula.​—Cakacaka 17:18.

6. (a) Na cava era bacani kina e so na lotu Vakarisito taumada? (b) Na cava na ivakasala i Paula?

⁶ Sa rauta mera coko e so na lotu Vakarisito taumada ina nodra itovo kei na ivakarau ni bula torocake na tu vakavolivoliti ira. (2 Timoci 4:​10) Kena irairai ni vinaka cake na nodra bula o ira na bulataka tu na ivakarau ni bula oya, e vaka tale ga ni vinaka cake na nodra digitaka na ivakarau ni bula oya. E vaka e levu cake na ka e solia o vuravura mai na ka e solia na ivakarau ni bula ni lotu Vakarisito. Ia, e kaya na yapositolo o Paula: “Dou raica vinaka de dua sa vakacacani kemudou e na vuku vakavuravura sa sega ni yaga ka lasu talega, e vaka nai tukuni vakatamata, e vaka nai vakavuvuli vakavuravura, ka sa sega ni vaka nai vakavuvuli i Karisito.” (Kolosa 2:8) Na cava e vakasala kina o Paula?

7. E bau yaga beka na vuku vakavuravura?

⁷ E veivakasalataki o Paula baleta ni kila na leqa e rawa ni yacovi ira na taleitaki vuravura. E tiko na vuna e vakayagataka kina na vosa “vuku vakavuravura sa sega ni yaga ka lasu.” Na vosa na “vuku” e kena ibalebale “na noda vinakata se qara na lomavuku.” E yaga na noda qara na vuku. E bau vakauqeti keda sara mada ga na Vosa Vakaibalebale ena iVolatabu meda qara na vuku kei na lomavuku. (Vosa Vakaibalebale 1:​1-7; 3:​13-​18) Ia e vakayagataka vata o Paula na vosa “vuku vakavuravura” kei na “sega ni yaga ka lasu.” E kena ibalebale oya ni raica o Paula na vuku vakavuravura me sega ni yaga qai ka lasu. E vaka ga na lala ni dua na baluni, dina ga ni kena irairai e vaka e tawa toka ni sa dau uvuci. Ena tawayaga se rawa ni veivakaleqai sara na noda yavutaka na noda digia na veika vinaka mai na ca ena ka e tawayaga me vaka na “vuku vakavuravura sa sega ni yaga ka lasu.”

O Ira na Vakatoka na “Ca me Vinaka, Kei na Vinaka me Ca”

8. (a) Era qara ivakasala vei cei na tamata? (b) Na ivakasala vakacava e dau soli?

⁸ E tautauvata ga kei na noda gauna oqo. Era bini na kenadau ni veika kece eda saga. Era tu na daunivakasala ni vuvale, na dauvolavola ena niusiveva, na dauveivakabulai sega ni vakaivola, na dauraikalokalo, na daurairai, kei na so tale era dau via saumi nira dauvakasala. Ia na ivakasala cava era solia? Era sega ni muria na ivakatagedegede vakaivolatabu baleta nira vakaliuca ga na ka e vakatokai me itovo ni gauna oqo. Me kena ivakaraitaki, ni tabaka na nona sega ni vakatara na matanitu me vakadonui na nodrau “vakamau e rua na yalewa se rua na tagane,” e vola na edita ni dua na niusiveva rogo mai Canada na Globe and Mail: “Ena yabaki 2000 oqo, e cala sara ga na kena sega ni vakadonui me rau veiwatini e rua erau veidomoni rau qai veilomani dina ga ni rau yalewa se tagane ruarua.” Sa ivakarau ni bula ena gauna oqo me vakatarai na ka, sega ni vakalewai. Sa sega ni dua na ka e wili me ka dina taucoko; ni sega na ivakatagedegede me lewa na vinaka mai na ca.​—Same 10:​3, 4.

9. Na cava era dau cakava e so na tamata dokai?

⁹ E so era raici ira na rawati ira kei ira na vakaitutu, o ira na vutuniyau se tamata rogo, me nodra ivakaraitaki ena vakatulewa. Dina ga era dokai ena gauna oqo o ira na vutuniyau kei na tamata rogo, ia e levu era sega ni daudina se mera vakabauti. Ena nodra qara rogo se qara iyau vakalevu, e levu e sega ni vakaleqa na nodra lewaeloma na nodra sega ni muria na lawa se na itovo e dodonu. Me rawa ga nira rogo, e so era sega ni kauaitaka mera muria na itovo vinaka nira taleitaka cake mera muria na itovo lolovira qai vakasisila. Oqo e bucina na ivakarau ni bula ni qarailavo “e vakatarai kina na veika kece.” E sega beka ni vakavuna oqo na nodra lecava na tamata na duidui ni ka vinaka kei na ka ca?​—Luke 6:​39.

10. E vakadeitaki vakacava na dina ni vosa i Aisea me baleta na vinaka kei na ca?

¹⁰ Eda vakila votu na vua ni ivakasala cala e dau soli​—e kavoro na vakawati kei na vuvale, e vakayagataki vakasivia na wainimate kei na yaqona ni valagi kei na yaqona ni viti, na ilala itabagone era ivakarau kaukaua, veiyacovi vakaveitalia, dewa ni mate e vu mai na veiyacovi vakaveitalia, oya e so ga na leqa. E rawa vakacava me duatani na ka e yaco nira sa vakanadakuya na tamata na ivakarau ni bula savasava ra qai sega ni vakaduiduitaka rawa na vinaka mai na ca? (Roma 1:​28-​32) E vaka sara ga na ka e kaya na parofita o Aisea: “Era na ca ko ira era vakatoka na ca me vinaka, kei na vinaka me ca; era kaya sa rarama na butobuto, ka butobuto na rarama; era kaya sa kamikamica na ka gaga, ka gaga na ka sa kamikamica! Era na ca ko ira era nanumi ira ni ra vuku, ka vakasami ira ni ra yaloqaseqase!”​—Aisea 5:​20, 21.

11. Na cava e sega kina ni rai vakavuku na noda lewa ga vakataki keda na ka e vinaka kei na ka e ca?

¹¹ Nona vaqaqai ira na Jiu ni gauna makawa “era nanumi ira ni ra vuku” na Kalou e vakaraitaka ni sega ni dodonu meda lewa ga vakataki keda na ka e vinaka kei na ka e ca. E levu ena gauna oqo era vakabauta na vosa, “muria ga na ka e lomamu” se “cakava ga na ka o nanuma ni dodonu.” E dodonu beka na rai oqo? E sega ni tokona na iVolatabu na rai oqo, ni tukuna vakamatata: “Sa ka dauveivakaisini duaduaga na yalo ni tamata, ka sa dredre ni vinaka: ko cei me kila rawa?” (Jeremaia 17:9) O na vinakata beka mera vakasalataki iko ena nomu vakatulewa na dauveivakaisini kei ira na veilecayaki? Sega vakadua. O na rairai cakava ga na veibasai ni ka era tukuna o ira oqori. Oya na vuna e tukuna kina vei keda na iVolatabu: “O koya sa vakararavi ki na lomana sa lialia: ia ko koya sai valavala vakavuku, ena vakabulai.”​—Vosa Vakaibalebale 3:​5-7; 28:26.

Vulica na Veika e Vinakata na Kalou

12. Na cava meda kila kina na “loma ni Kalou”?

¹² Ni sega ni dodonu meda vakararavi ina vuku vakavuravura se ina noda lewa ga vakataki keda nida vakaduiduitaka na vinaka mai na ca, na cava ga meda cakava? Vakasamataka na ivakasala matata ni yapositolo o Paula oqo: “Dou kakua ni vakatauvatani kemudou kei ira era sa vakavuravura: ia dou mataliataki ga ni sa vakavoui na yalomudou, mo dou kila rawa kina na loma ni Kalou, sa yaga, ka vinaka, ka dodonu sara.” (Roma 12:2) Na cava meda kila kina na loma ni Kalou? E vakamatatataka o Jiova ena iVolatabu na vuna, ni kaya: “Me vaka na kena cecere cake na lomalagi ki vuravura, sa cecere cake vakakina na noqui valavala ki na nomudoui valavala, kei na noqu vakanananu ki na nomudou vakanananu.” (Aisea 55:9) O koya gona, meda kua ni vakararavi ina ka eda kila se na ka eda nanuma ni vinaka, nida vakasalataki: “Mo ni tovolea sara mo ni kila na ka e vinakata na Turaga.”​—Efeso 5:​10, VV.

13. E vakabibitaka vakacava na vosa i Jisu ena Joni 17:3 na kena vinakati meda kila na veika e vinakata na Kalou?

¹³ E vakabibitaka o Jisu Karisito oqori ena nona kaya: “Sai koya oqo na bula tawa mudu, me ra kilai kemuni na Kalou dina duaduaga, kei Jisu Karisito ko koya ko ni a tala mai.” (Joni 17:3) E titobu sara na ibalebale ni vosa vakirisi taumada ni “kilai kemuni.” E kaya na Vine’s Expository Dictionary, ni oqo e “vakaibalebaletaka na nodrau veiwekani o koya e vinakati me kilai kei koya e via kilai koya; ena yaga sara vua e via kila na ka, me rawa kina ni qaqaco na nodrau veiwekani.” Noda veiwekani kei na dua e sega ni kena ibalebale ga na noda kilai koya kei na yacana. E okati tale ga kina na noda kila na ka e taleitaka kei na ka e sega ni taleitaka, na veika e vakamareqeta, na nona ivakatagedegede​—da qai doka ena noda muria.​—1 Joni 2:3; 4:8.

Meda Vakavulica na Lomada

14. Na cava e kaya o Paula e vakaduiduitaki rau vakalevu e dua e gone vakayalo kei koya e matua?

¹⁴ E rawa vakacava meda vakaduiduitaka na vinaka mai na ca? E sauma na taro oqo na vosa i Paula vei ira na lotu Vakarisito Jiu ena imatai ni senitiuri. A vola: “Ko koya yadua e sa gunu sucu tiko ga e sa sega ni vakaduiduitaka rawa na vinaka mai na ca, ka ni sa gone lailai tiko ga. Ia na kakana dina sa ganiti ira sa qase, ko ira era sa vakavulica na lomadra ka sa rawa me ra vakaduiduitaka na vinaka mai na ca.” E vakaduiduitaka e ke o Paula na “sucu,” na ka e vakatoka ena tikina e liu me “veivakavuvuli taumada me baleta na Kalou,” kei na “kakana dina,” e ganiti ira na “sa qase,” e “rawa me ra vakaduiduitaka na vinaka mai na ca.”​—Iperiu 5:​12-​14, VV.

15. Na cava meda saga vakaukaua kina meda kila vinaka na Kalou?

¹⁵ E kena ibalebale oqo meda saga taumada meda kila vinaka na ivakatagedegede ni Kalou e tukuni ena nona Vosa, na iVolatabu. Eda na sega ni qara vakamatailalai na ka meda cakava kei na ka e sega ni dodonu meda cakava. Oqori e sega ni inaki ni kena volai na iVolatabu. E tukuna ga o Paula: “Sai koya na Kalou sa vakavuna nai Vola Tabu kecega, a sa yaga oqo mei vakavuvuli, me vunauca na ca, me ia kina na vakadodonutaki, me ia kina na vakatavuvuli e na ka e dodonu: me yaco kina na tamata ni Kalou me vakarau tu, ni sa vakarautaki ki nai valavala vinaka kecega.” (2 Timoci 3:​16, 17) E vinakati meda vakayagataka na noda vakasama me rawa ni qai yaga vei keda na veivakavulici, veivunauci, kei na veivakadodonutaki oqo. E vinakati kina na sasaga baleta e uasivi sara na kena icovi​—eda na “vakarau tu, ni[da] sa vakarautaki ki nai valavala vinaka kecega.”​—Vosa Vakaibalebale 2:​3-6.

16. Na cava na ibalebale ni vakavulici ni lomada?

¹⁶ Me vaka e vakaraitaka o Paula, ena qai rawa kina vei ira era matua me ‘vakavulici na lomadra me rawa nira vakaduiduitaka na vinaka mai na ca.’ Oqo na tikina bibi. Na veivosa ‘vakavulici na lomadra’ e kena ibalebale dina “sa vakavulici oti na lomana (me vakataki koya e dausolivukivuki).” (Kingdom Interlinear Translation) O koya e kenadau ena solivukivuki e dau vakayagataka na rigi se tolonikau me vakaraitaka kina e so na ivukivuki totolo e dredre sara, e sega ni vakabauti ni rawa ni caka. Ena lewa vinaka sara ga na veitikiniyagona ena veigauna kece, ena vakasamataka vinaka sara ga na ivukivuki ena cakava me rawa kina ni cakava na ka e saga. E rawa oqo ena nona gumatua tiko ga ena vakaukaua yago kei na vakatovotovo.

17. E rawa vakacava meda vakataki koya na dausolivukivuki?

¹⁷ E gadrevi tale ga meda vakataki koya na dausolivukivuki, ke da vinakata me vinaka na noda digidigi kei na noda vakatulewa. Meda lewa vinaka na veika eda vakasamataka kei na veitikiniyagoda ena veigauna kece. (Maciu 5:​29, 30; Kolosa 3:​5-​10) Me kena ivakaraitaki, eda lewa na matada meda kua ni raica na veika vakasisila, se na daligada meda kua kina ni rogoca na ivakatagi torosobu kei na vosa velavela? Era tu vakavolivoliti keda ga na veika oqori. Ia, e vakatau sara ga vei keda na kena bucini e lomada se noda vakasama. E rawa meda vakataki koya na daunisame e kaya: “Au na sega ni viritura e mataqu e dua na ka ca: au sa cata na nodrai valavala era sa gole vakatani; ena sega ni kabiti au. . . . O koya sa vosa lasu, ena sega ni tiko dei e mataqu.”​—Same 101:​3, 7.

Vakayagataka na Ka O Vakavulica Kina na Lomamu

18. Na cava e vakaibalebaletaka na vosa “era vakayagataka na ka era vakavulica” kina na lomadra e cavuta o Paula?

¹⁸ Nanuma ni “ko ira era sa vakavulica [se, “era vakayagataka na ka era vakavulica,” NW]” kina na lomadra era na qai rawa ni vakaduiduitaka na vinaka mai na ca. Kena ibalebale, ena gauna kece eda vakatulewa kina, e dodonu meda vakasamataka se cava e kaya na ivakavuvuli ena iVolatabu, eda na vakayagataka vakacava. Meda vakamatauni keda meda vakekeli ena ivola vakaivolatabu e vakarautaka “na dauveiqaravi yalo dina ka vuku.” (Maciu 24:​45, VV) E rawa tale ga meda kerei ira na lotu Vakarisito matua mera vukei keda. Ena yaga sara vakalevu na noda vulica na Vosa ni Kalou, kei na noda kerea na yalo tabu i Jiova me dusimaki keda.​—Efeso 3:​14-​19.

19. Eda na kalougata vakacava ke da vakavulica tiko ga na lomada?

¹⁹ E inaki ni noda vakavulica tiko ga na lomada “me da kakua ni vagonegonea tiko, ka veitosoyaki ka veikauyaki e na cagi kecega ni vakavuvuli, e nai lawaki ca ni tamata, e na dauveivaqaseni sa nakiti kina na veivakacalai.” (Efeso 4:​14) Ena yaga vakalevu vei keda, era na uqeti o ira eda veitokani ena sokalou, ena marau tale ga na Tamada vakalomalagi, ni yavutaki na noda vakatulewa lelevu se lalai ena veika eda kila ni vinakata na Kalou. (Vosa Vakaibalebale 27:11) Eda na kalougata, ena taqomaki keda tale ga ena gauna lewalewai dredre oqo!

[iVakamacala e ra]

Rawa Mo Vakamacalataka?

• Na cava e vinakati me vinaka kina na noda vakatulewa?

• Na cava e sega ni vakasama vuku kina na noda vakararavi vei ira na tamata rogo, se ina ka ga eda nanuma nida vakaduiduitaka na vinaka kei na ca?

• Na cava meda vakadeitaka kina ni vinakata na Kalou na ka eda vakatulewataka, eda na cakava vakacava?

• Na cava na ibalebale ni ‘vakavulici ni lomada’?

[iYaloyalo ena tabana e 9]

E tawayaga na noda qara ivakasala vei ira na vutuniyau kei ira na tamata rogo

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Me vakataki koya e dausolivukivuki, meda lewa vinaka na veika eda vakasamataka kei na veitikiniyagoda