Mo Vakatulewataka Vakacava na Ka Vinaka kei na Ka Ca?

O CEI e tu vua na dodonu me kotora na ivakatagedegede ni ka vinaka kei na ka ca? A vure na taro oqori ena itekitekivu sara ga ni bula ni kawatamata. Me vaka e kaya na Vakatekivu, a digitaka na Kalou na kau ena loma ni were o Iteni me “kau sa kilai kina na ka vinaka kei na ka ca.” (Vakatekivu 2:⁠9) A vakaroti rau gona na imatai ni veiwatini na Kalou me rau kua ni kania na kau oya. Ia, a kaya na meca levu ni Kalou, o Setani na Tevoro, ni kevaka erau kania ena “yadra dina” na matadrau rau qai ‘vaka na Kalou ni rau na kila na ka vinaka kei na ka ca.’​​—⁠Vakatekivu 2:​16, 17; 3:​1, 5; Vakatakila 12:⁠9.

A gadrevi me rau vakatulewa o Atama kei Ivi​​—⁠me rau muria beka na ivakatagedegede ni vinaka kei na ca e kotora na Kalou, se na kena ga erau kotora? (Vakatekivu 3:⁠6) Erau mani digitaka me rau talaidredre vua na Kalou ena nodrau kania na kau. Na cava e vakaraitaka oqori? Na nodrau sega ni doka na ivakatagedegede a kotora vei rau na Kalou, erau vakaraitaka kina ni na vinaka cake vei rau kei ira na nodrau kawa mera kotora ga na ivakatagedegede ni ka vinaka kei na ka ca. Ia e vakaevei na nodra sasaga na kawatamata mera kotora ga na nodra ivakatagedegede, sega ni nona na Kalou?

Duidui na Rai

Ni raici lesu na nodra ivakavuvuli na vuku era rogo ena veisenitiuri sa oti, e kaya na Encyclopædia Britannica ni tekivu sara mai na gauna i Socrates na vuku ni Kirisi, me yacova na ika20 ni senitiuri, “e veiletitaki vakavuqa se cava na ibalebale dina ni vinaka, kei na ivakatagedegede me lewa na ka vinaka kei na ka ca.”

Me kena ivakaraitaki o ira na Sophist, era ilawalawa qasenivuli rogo ni Kirisi ena ikalima ni senitiuri B.S.K. E nodra ile ni dodonu me yavutaki na ivakatagedegede ni vinaka kei na ca ena nodra nanuma na lewe vuqa. Ni bau kaya sara mada ga e dua vei ira na qasenivuli oya: “Na veitovo e ciqomi ena dua na koro me vinaka se dodonu, sa na okati ga me vinaka se dodonu nira sa duavata kina na lewenikoro oya.” Ke muri na ivakatagedegede oqo, o Jodie, a cavuti ena imatai ni ulutaga, e dodonu me maroroya na ilavo a kunea oya, ni levu vei ira era vakaitikotiko se ra “koro” vata era na cakava vaka kina.

Ia e duatani na nona rai o Immanuel Kant, e dua na vuku kilai levu ena ika18 ni senitiuri. E kaya na ivola na Issues in Ethics: “O Immanuel Kant kei na so tale . . . e nodra ile oya me vakatau ga ina tamata yadua na ivakatagedegede e kotora ena ka e vinaka se ca.” E votu ena ile i Kant, ni kevaka e sega ni vakacacani kina na nodra dodonu na tani, ena vakatau ga vei Jodie na ka me cakava. Me kua gona ni laiva na nodra nanuma na lewe vuqa me vakatulewataka vua na ivakatagedegede me muria.

Ia, a walia vakacava o Jodie na ituvaki a sotava oya? A sega ni muria na ivakatagedegede e rua sa cavuti oti. A muria ga o Jodie na ivakavuvuli i Jisu Karisito kei na ivakatagedegede ni itovo era dau vakacaucautaka na lotu Vakarisito, vaka kina o ira era sega ni lotu Vakarisito. O Jisu a vakavuvulitaka: “O koya, na ka vakaaduaga dou sa vinakata me ra kitaka vei kemudou na tamata, dou kitaka vaka talega kina vei ira.” (Maciu 7:​12) A kurabui gona na marama oya, ni sa solia vua o Jodie na $82,000. Ni tarogi se cava e sega ni taura kina, a vakamacalataka o Jodie ni o koya e iVakadinadina i Jiova qai kaya: “E sega ni noqu na ilavo meu maroroya.” A taura vakabibi o Jodie na ivakaro i Jisu e volatukutukutaki ena Maciu 19:18: “Mo kakua ni butako.”

E iDusidusi Nuitaki Beka na Nodra Nanuma na Lewe Vuqa?

De ra na kaya na lewe vuqa ni lialia o Jodie ni a cakacaka vakadodonu. Ia, e sega ni idusidusi nuitaki na nodra nanuma na lewe vuqa. Me kena ivakaraitaki, ke o a bula ena dua na itikotiko era vakabauta kina e vuqa ni ivalavala vinaka na nodra vakacabori na gone mera imadrali, me vaka era a vakabauta e so ena veigauna sa sivi, o na ciqoma tale beka ga me ivalavala vinaka? (2 Tui 16:⁠3) Vakacava ke o susu ena dua na ivakarau ni bula e vakadonuya na kana tamata? E kena ibalebale beka oya ni dodonu na kana tamata? Ni ciqomi raraba e dua na ivalavala, e sega kina ni kena ibalebale ni oya e ivalavala vinaka. Sa dede sara na gauna e vakarota kina na iVolatabu me qarauni na icori oqo, e kaya: “Mo dou kakua ni muri ira na lewe vuqa me caka ca.”​​—⁠Lako Yani 23:⁠2.

A vakatakila o Jisu Karisito e dua tale na vuna e sega ni idusidusi nuitaki kina na nodra nanuma na lewe vuqa. E vakatakilai Setani tale ga o Jisu me “turaga ni vuravura oqo.” (Joni 14:30; Luke 4:⁠6) E dau vakayagataka o Setani na nona itutu me vakaisini “ira kecega na kai vuravura.” (Vakatakila 12:⁠9) O koya gona, ke o vakatulewataka na nomu ivakatagedegede ni vinaka kei na ca ena nodra nanuma na lewe vuqa, o sa na ciqoma tiko na rai i Setani me baleta na itovo, ia o na kunea dina kina na leqa.

Me Vakatau Beka ga ena Nomu Nanuma?

E dodonu beka vua na tamata yadua me vakatulewataka ga na ka vinaka kei na ka ca? Na iVolatabu e kaya: “Mo kakua ni vakararavi ki na nomu yalomatua.” (Vosa Vakaibalebale 3:⁠5) Na cava na vuna? Baleta a dewavi keda na tamata kece na malumalumu e rawa ni vakaleqa na noda vakatulewa. Ni rau sa talaidredre o Atama kei Ivi vua na Kalou, erau sa digitaka me tamadrau vakayalo o Setani, na meca e dau nanumi koya ga, rau qai muria na nona ivakatagedegede. Rau sa qai vakadewa vei keda na nodrau kawa e dua na ivalavala​​—⁠na yalo e veivakaisini, e dina nida kila na ka vinaka ia eda gadreva ga meda cakava na ka ca.​​—⁠Vakatekivu 6:5; Roma 5:​12; 7:​21-​24.

Ni vakamacalataka na Encyclopædia Britannica na ivakatagedegede ni itovo, e kaya: “E sega ni kurabuitaki ke ra kila na tamata na ivakatagedegede ni itovo e kilikili, ia era qai cakava ga na ka e lomadra. Na leqa e kune ena veivanua vakavalagi, oya ni sega ni tiko na vuna vinaka me uqeti ira na tamata mera cakava na ka e vinaka.” E donu vinaka kina na ka e kaya na iVolatabu: “Sa ka dauveivakaisini duaduaga na yalo ni tamata, ka sa dredre ni vinaka: ko cei me kila rawa?” (Jeremaia 17:⁠9) O rawa beka ni nuitaka e dua e kilai tu ni dau veivakaisini qai veilecayaki?

O ira sara mada ga era sega ni vakabauta na Kalou e rawa nira tamata itovo vinaka ra qai bucina tale ga na itovo e kilikili. Ia, vakavuqa na itovo vakasakiti era vakavotuya e iyaloyalo ga ni ivakatagedegede savasava ni iVolatabu. Era na rairai cakitaka na Kalou, ia na ivakarau ni nodra bula e vakadinadinataka ni rawa vei ira mera vakaitovotaka na itovo ni Kalou. Sa rauta me vaka oya, ni tukuna na iVolatabu ni a buli na tamata “e nai tovo ni Kalou.” (Vakatekivu 1:​27; Cakacaka 17:​26-​28) E kaya tale ga na yapositolo o Paula: “O ira era sa vakatakila sara ni sa volai e na yalodra nai valavala ni vunau.”​​—⁠Roma 2:​15.

Io, e rawa vua e dua me kila na ka vinaka, ia ena sega ga vua na kaukaua me cakava kina. Me kau gona mai vei na kaukaua oqori? Ena rawa wale ga vua e dua me yavala ke uqeti na lomana. Ke vulica gona me lomani Jiova, na Kalou e vakavuna na volai ni iVolatabu, ena vukei koya me bucina na kaukaua oya.​​—⁠Same 25:​4, 5.

iVurevure ni Kaukaua Meda Cakava Kina na Ka Vinaka

Na imatai ni sala eda vulica kina meda lomana na Kalou oya na noda dikeva na yaga ni nona ivakaro kei na kena veiganiti. “Ni sa i koya oqo na lomana na Kalou,” e kaya na yapositolo o Joni, “me da muria na nona ivakaro; a sa sega ni i colacola bibi na nona ivakaro.” (1 Joni 5:​3, VV) Me kena ivakaraitaki, e koto ena iVolatabu e so na ivakasala yaga ena vukei ira na itabagone mera vakaduiduitaka kina na ka vinaka mai na ka ca nira vakatulewataka mera gunu yaqona ni vavalagi se me kua, vaka kina na vakayagataki ni wainimate gaga, kei na veiyacovi ni bera na vakamau. Na iVolatabu e rawa tale ga ni vukei ira na vakawati mera walia na duiyaloyalo e dau basika ena nodra bula, qai rawa ni dusimaki ira tale ga na itubutubu ena sala mera susuga kina na luvedra.a Nira taurivaka na qase kei ira na itabagone na ivakatagedegede savasava ni iVolatabu era na vakila na kena yaga, se mani vakacava na nodra itutu ni bula, isususu, se vuli.

Ni o kania na kakana bulabula ena solia vei iko na kaukaua mo cakacaka kina. Ena vaka tale ga oqori na nomu wilika na Vosa ni Kalou, ena solia vei iko na kaukaua mo bulataka na nona ivakatagedegede. O Jisu e vakatauvatana na vosa ni Kalou me madrai e veivakabulabulataki. (Maciu 4:⁠4) A kaya tale ga: “A qau kakana me’u kitaka na loma i koya sa talai au mai.” (Joni 4:​34) Nona dau vakayagataka o Jisu na kakana vakayalo ena Vosa ni Kalou, e vukei koya me vorata na veitemaki qai vakatulewa kina vakayalomatua.​​—⁠Luke 4:​1-​13.

Ni o tekivu, ena bau dredre toka mo vakania nomu vakasama ena Vosa ni Kalou vaka kina nomu muria na nona ivakatagedegede. Ia vakasamataka mada na gauna o se gone kina, rairai o dau sega ni via kania na kakana e vinaka vei iko. O sa na vulica ga mo taleitaka na kania na kakana vaka oqori, mo rawa ni tubu bulabula kina. Ena vaka tale ga oqori na nomu bucina mo taurivaka na ivakatagedegede ni Kalou, ena taura na gauna. Ke o dei tiko ga kina, ena yaco mo lomana na nona ivakatagedegede o qai kaukaua tale ga kina vakayalo. (Same 34:8; 2 Timoci 3:​15-​17) O na vulica tale ga mo vakararavi vei Jiova o qai uqeti mo “caka vinaka.”​​—⁠Same 37:⁠3.

O na rairai sega ni sotava na ituvaki a sotava o Jodie. Ia, e veisiga ena gadrevi mo vakatulewataka na veika lalai se lelevu e vauca na itovo e kilikili. E veivakauqeti kina na iVolatabu: “Mo vakararavi vei Jiova e na vu ni yalomu: ka mo kakua ni vakararavi ki na nomu yalomatua: mo vakarogotaka vua na nomu sala kecega, ia ena vakadodonutaka na nomui lakolako ko koya.” (Vosa Vakaibalebale 3:​5, 6) Ni o vulica mo vakararavi vei Jiova ena sega wale ga ni yaga vei iko edaidai, ia ena dolava tale ga vei iko na inuinui ni bula tawamudu. Baleta na nomu talairawarawa vua na Kalou o Jiova, oqori na sala ena basika ina bula.​​—⁠Maciu 7:​13, 14.

[iVakamacala e ra]

[Tikina bibi ena tabana e 6]

E rawa ni uqeta tiko na nodra nanuma na lewe vuqa na igu tawarairai

[iYaloyalo ena tabana e 5]

Ena veitabagauna, era veiletitaka na vuku na ivakatagedegede ni ka vinaka kei na ka ca

O SOCRATES

O KANT

O CONFUCIUS

[Credit]

Kant: Ena ivola The Historian’s History of the World; Socrates: Ena ivola the book A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[iYaloyalo ena tabana e 7]

Na iVolatabu e sega wale ga ni vukei keda meda vakaduiduitaka na vinaka mai na ca, ia e uqeti keda tale ga meda cakava na ka vinaka