‘Ðǒtó nǔ e ná ɖɔ dó jɛ hun dó nyiɖée jí wɛ un ɖe é’

1, 2. Étɛ́ ka dɔn mɛsɛ́dó Pɔ́lu yi Jeluzalɛ́mu? Wǔvɛ́ tɛ́ lɛ́ é ka ná ɖí xwi xá ɖo dɔ̌n?

PƆ́LU ɖo zɔnlin ɖi wɛ ɖo Jeluzalɛ́mu sín ali e nɔ gɔ́ bo nɔ ján lɛ́ é jí. Nú xwe kanweko mɔ̌kpán ɔ, Jeluzalɛ́mu wɛ nyí azinkan Jexóva sinsɛn tɔn ɖo ayǐkúngban jí. Mɛ e ɖo toxo ɔ mɛ lɛ́ é gěgé nɔ gó, ɖó susu énɛ́ e toxo ɔ ɖó wá yi é wú. Pɔ́lu tuun ɖɔ klisánwun e ɖo fínɛ́ lɛ́ é gěgé kpo ɖo títɛ́ dó lěe yě nɔ sɛn Mawu gbɔn ɖ’ayǐ é wú wɛ, b’ɛ zɔ́n bɔ gbeyíyí dó mɛhwenu nú ali yɔ̌yɔ́ e nu Jexóva ɖo nǔ kplɔ́n yě wɛ ɖe é ɖo wǔ vɛ́ nú yě wɛ. Gɔ́ nú hudó agbaza tɔn e zɔ́n bɔ Pɔ́lu wá gbeta ɔ kɔn bo ná vɔ́ toxo ɖaxó énɛ́ ba kpɔ́n hwenu e é kpo ɖo Efɛ́zi é ɔ, é lɛ́ mɔ ɖɔ toxo ɔ ɖó hudó ɖo gbigbɔ lixo. (Mɛ. 19:21) Fínɛ́ e é wá é sɔ́ gbɛ tɔn ɖó axɔ́ nu có, é ka wá.

² Wǔvɛ́ tɛ́ lɛ́ ka ɖo te kpɔ́n Pɔ́lu ɖo Jeluzalɛ́mu din? Ðokpó wɛ nyí wǔvɛ́ e é ná se ɖo ahwanvú Klísu tɔn ɖé lɛ́ lɔ mɛ é. Ðó xó ɖěɖěe fúnfún kpé dó wǔ tɔn wɛ è ɖe lɛ́ é ɖo ayimɛya dó nú yědɛɛ lɛ́ wɛ. Kɛntɔ́ Klísu tɔn lɛ́ ná dó wǔvɛ́ e syɛ́n hú mɔ̌ lɛ́ é n’i. Yě ná dó hwɛ agɔ tɛnmɛ tɛnmɛ lɛ́ Pɔ́lu, xo è, bo ná lɛ́ gblɔ́n kúdán n’i. Ninɔmɛ baɖabaɖa énɛ́ lɛ́ ná lɛ́ hun ali nú Pɔ́lu bɔ é ná jɛ hun dó nǔɖiɖi tɔn jí. Wǔvɛ́ énɛ́ lɛ́ e é xo zlɛ́ kpó mɛɖéesɔ́hwe kpó, gɔ́ nú akɔ́nkpinkpan kpó nǔɖiɖi kpó é nyí kpɔ́ndéwú adodwé nú klisánwun lɛ́ ɖo égbé. Mǐ ní kpɔ́n lěe nǔ nyí mɔ̌ gbɔn é.

“Yě jɛ susu kpa nú Mawu jí” (Mɛsɛ́dó 21:18-20a)

3-5. (a) Kplé tɛ́ domɛ Pɔ́lu ka yi ɖo Jeluzalɛ́mu? Étɛ́ jí è ka ɖɔ xó dó? (b) Étɛ́ lɛ́ kplé e Pɔ́lu bló xá mɛxó agun tɔn lɛ́ ɖo Jeluzalɛ́mu é ka sixú kplɔ́n mǐ?

³ Ée Pɔ́lu kpó gbɛ̌ tɔn lɛ́ kpó wá Jeluzalɛ́mu é ɔ, ayǐhɔ́ngbe tɔn ɔ, yě yi mɛxó agun tɔn e ɖo nukɔn nú nǔ lɛ́ ɖo agun ɔ mɛ lɛ́ é gɔ́n. Tan ɔ kɛ nu dó mɛsɛ́dó e kpo ɖo gbɛ lɛ́ é ɖě wú ǎ; bóyá hwe ɔ nu ɔ, yě bǐ sɛ tɛn yi sinsɛnzɔ́ wa gbé ɖo akpáxwé gbɛ ɔ tɔn ɖěvo lɛ́. Amɔ̌, Jaki e nyí nɔví Jezu tɔn é kpo ɖo fínɛ́. (Ga. 2:9) É cí ɖɔ Jaki wɛ nyí zinkponɔ kplé e domɛ “mɛxó agun tɔn lɛ́ bǐ” nɔ xá Pɔ́lu é tɔn.—Mɛ. 21:18.

⁴ Pɔ́lu dó gbe mɛxó agun tɔn lɛ́, “bo jɛ nǔ e Mawu wa ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ gbɔn sinsɛnzɔ́ tɔn gblamɛ lɛ́ é xó ɖɔ nú yě jí hlɛ́nhlɛ́n.” (Mɛ. 21:19) Énɛ́ ná ko dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú yě tawun. Égbé ɖésú ɔ, lěe azɔ̌ ɔ ɖo nukɔn yi wɛ ɖo to ɖěvo lɛ́ mɛ gbɔn é sise nɔ dó wǔyá lanmɛ nú mǐ.—Nǔx. 25:25.

⁵ Ée yě ɖo xó ɖɔ wɛ é ɔ, Pɔ́lu sixú ko kɛ nu dó nǔníná e é hɛn sín Elɔ́pu lɛ́ é wú. Mɔ e nɔví e ɖo tó ɖó Pɔ́lu wɛ lɛ́ é mɔ ɖɔ nǔ émítɔn ɖu ayi mɛ nú nɔví yětɔn e ɖo zɔ tawun lɛ́ é hun xomɛ nú yě, bo lɛ́ su nukún yětɔn mɛ tawun. Énɛ́ wú wɛ hwenu e yě se xó Pɔ́lu tɔn é ɔ, tan ɔ ɖɔ: “Yě [mɛxó agun tɔn lɛ́] jɛ susu kpá nú Mawu jí”! (Mɛ. 21:20a) Mɔ̌ ɖokpó ɔ, ɖo égbé ɔ, nɔví ɖěɖěe ɖo xwi ɖí xá adla alǒ azɔn syɛ́nsyɛ́n wɛ lɛ́ é ɔ, nú klisánwun hǎtɔ́ yětɔn lɛ́ d’alɔ yě bo lɛ́ ɖɔ wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú mɛ sín xó lɛ́ nú yě dó hwetɔnnu ɔ, é nɔ hun xomɛ nú yě bo nɔ lɛ́ su nukún yětɔn mɛ tawun.

Mɛ gěgé “nɔ nyi Sɛ́n ɔ kpó kanɖódónǔwú kpó” (Mɛsɛ́dó 21:20b, 21)

6. Tagba tɛ́ xó è ka ɖɔ nú Pɔ́lu?

⁶ Énɛ́ gúdo ɔ, mɛxó agun tɔn lɛ́ ɖɔ nú Pɔ́lu ɖɔ tagba ɖé ɖo Judée, bo kan éɖésúnɔ. Yě ɖɔ: “A mɔ a nɔví, Jwifu afatɔ́n mɔ̌kpán wɛ ko húzú nǔɖitɔ́, bɔ yě bǐ nɔ nyi Sɛ́n ɔ kpó kanɖódónǔwú kpó. Amɔ̌, yě se bɔ è ɖɔ dó wǔ we ɖɔ a nɔ kplɔ́n Jwifu e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é bǐ ɖɔ yě ní wɔn ya nú Mɔyízisɛ́n ɔ, bo nɔ ɖɔ ɖɔ yě ní ma gbo ada nú vǐ yětɔn lɛ́, alǒ xwedó nǔwalɔ e ko ɖo ayǐ lɛ́ é ó.”a—Mɛ. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ tɛ́ klisánwun e ɖo Judée lɛ́ é gěgé ka ɖó? (b) Étɛ́wú nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ énɛ́ e yě ɖó é ma ka xlɛ́ ɖɔ yě fɔ́n gǔ dó Mawu jí ǎ?

⁷ È ɖó nǔ Mɔyízisɛ́n ɔ nu din é ɔ, xwe 20 jɛjí ko wá yi có, étɛ́wú klisánwun ɖé lɛ́ ka kpo ɖo títɛ́ d’é wú wɛ sɔmɔ̌? (Koló. 2:14) Ðo 49 H.M. tɔn ɔ, mɛsɛ́dó kpó mɛxó agun tɔn kpó e kplé ɖo Jeluzalɛ́mu lɛ́ é sɛ́ wěma ɖé dó agun lɛ́ bo tínmɛ ɖɔ é kún byɔ́ ɖɔ mɛ e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ bo húzú nǔɖitɔ́ lɛ́ é ní gbo ada, bo nyi Mɔyízisɛ́n ɔ ó. (Mɛ. 15:23-29) É ɖo mɔ̌ có, wěmasɛ́dómɛ énɛ́ kɛ nu dó Jwifu nǔɖitɔ́ lɛ́ wú ǎ. Énɛ́ wú ɔ, yě mɛ gěgé mɔ nǔ jɛ wú ɖɔ Mɔyízisɛ́n ɔ kún sɔ́ kpo ɖo azɔ̌ wa wɛ ó ǎ.

⁸ Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ agɔ wɛ Jwifu nǔɖitɔ́ énɛ́ lɛ́ ɖó. Bɔ xlɛ́xlɛ́ wɛ énɛ́ ɖe ɖɔ yě kún sɔ́ jɛxá bá nyí klisánwun ó a? Éǒ. Yě ko nɔ sɛn nǔ ɖěvo lɛ́ hwɛ̌ cóbó wá húzú klisánwun ǎ, énɛ́ wú ɔ, ée yě húzú klisánwun gúdo é ɔ, yě xwedó sinsɛn nǔvú sín nǔwalɔ ɖěbǔ ǎ. Sɛ́n énɛ́ e ɖo tají nú Jwifu nǔɖitɔ́ énɛ́ lɛ́ sɔmɔ̌ é ɔ, Jexóva wɛ ko ná sín do. Nǔ ɖěbǔ ɖo Sɛ́n ɔ mɛ bo nyí awǒvinúwiwa ǎ, Sɛ́n ɔ ɖésú ka nylá ǎ. Amɔ̌, akɔjijɛ xóxó ɔ glɔ́ wɛ Sɛ́n énɛ́ w’azɔ̌ ɖe, bɔ klisánwun lɛ́ ka ɖo akɔjijɛ yɔ̌yɔ́ ɔ glɔ́ din. Énɛ́ wú ɔ, bónú è ná sɛn Mawu ɖo ali e mɛ́ é nu ɔ, é sɔ́ byɔ́ din ɖɔ è ní kpo ɖo Sɛ́n ɔ xwedó wɛ ǎ. Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ hwe dó klisánwun Eblée e nɔ nyi Sɛ́n ɔ kpó kanɖódónǔwú kpó lɛ́ é ɖo akpá énɛ́ xwé, bɔ yě lɛ́ ɖeji dó agun klisánwun tɔn wú ǎ. É byɔ́ ɖɔ yě ní húzú linlin yětɔn sɔgbe xá nǔgbó e hun xlɛ́ wɛ è ɖe kpɛɖé kpɛɖé é.b—Jel. 31:31-34; Luk. 22:20.

‘Nǔ e è ɖɔ nú yě lɛ́ é ɖě nyí nǔgbó ǎ’ (Mɛsɛ́dó 21:22-26)

9. Étɛ́ Pɔ́lu ka kplɔ́n mɛ dó Mɔyízisɛ́n ɔ wú?

⁹ Bɔ xó e fúnfún kpé dó Pɔ́lu wú wɛ è ɖe bo ɖɔ ɖɔ é nɔ kplɔ́n Jwifu e ɖo akɔta ɖě lɛ́ mɛ lɛ́ é ɖɔ yě “ní ma gbo ada nú vǐ yětɔn lɛ́, alǒ, xwedó nǔwalɔ e ko ɖo ayǐ lɛ́ é ó” é ka lo? Mɛsɛ́dó Kosi lɛ́ tɔn wɛ Pɔ́lu nyí, b’ɛ nɔ tínmɛ gbeta e ɖɔ ɖɔ é kún byɔ́ ɖɔ yě ní nyi Sɛ́n ɔ ó é nú yě. É lɛ́ ɖe xlɛ́ ɖɔ mɛ ɖěbǔ e tɛ́n kpɔ́n, bo ɖɔ ɖɔ Kosi e wá húzú klisánwun lɛ́ é ɖó ná gbo ada dandan dó xlɛ́ ɖɔ émí ɖo Mɔyízisɛ́n ɔ nyi wɛ é sín hwɛ kún jɔ ó. (Ga. 5:1-7) Pɔ́lu lɛ́ jlá wɛn ɖagbe ɔ Jwifu lɛ́ ɖo toxo ɖěɖěe é yi ba kpɔ́n lɛ́ é mɛ. É ɖo wɛn ɖɔ é ná ko tínmɛ nú mɛ e yí xó tɔn lɛ́ é ɖɔ kú Jezu tɔn zɔ́n bɔ Sɛ́n ɔ kún sɔ́ w’azɔ̌ ó, lé nǔɖiɖi wɛ nɔ zɔ́n bɔ è nɔ nyí hwɛjijɔnɔ, é kún nyí gbɔn nǔ e Sɛ́n ɔ zɔ́n lɛ́ é wiwa gblamɛ ó.—Hlɔ̌. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Linlin e ɖo jlɛ̌ jí e tɛ́ Pɔ́lu ka ɖó dó Sɛ́n ɔ kpó adagbigbo kpó wú?

¹⁰ É ɖo mɔ̌ có, Pɔ́lu ɖó hwɛ nú mɛ ɖěɖěe kpo ɖo nǔwalɔ Jwifu lɛ́ tɔn ɖé lɛ́ xwedó wɛ, ɖi alɔ nyinyi nú azɔ̌ wiwa ɖo gbɔjɛzángbe alǒ nǔɖuɖu alɔkpa ɖé lɛ́ ɖuɖu lɛ́ é ǎ. (Hlɔ̌. 14:1-6) É ka lɛ́ dó sɛ́n lɛ́ dó adagbigbo wú ǎ. Nǔgbó ɔ, Pɔ́lu zɔ́n ɖɔ è ní gbo ada nú Timɔtée, bónú Jwifu lɛ́ ní ma mɔ xó ɖě ɖɔ dó Timɔtée wú ó, ɖó yě tuun ɖɔ tɔ́ tɔn ɔ, Glɛ̌kinu wɛ. (Mɛ. 16:3) È ná gbo ada kpó è ná gbɔ kpó ɔ, gbeta mɛɖésúnɔ tɔn wɛ. Pɔ́lu ɖɔ nú Galátinu lɛ́ ɖɔ: “È gbo ada oo, è ma gbo ada oo, nǔ énɛ́ lɛ́ ɖě ɖo tají ǎ. Loɔ, nǔɖiɖi wɛ ɖo tají, bɔ nǔɖiɖi ɔ nɔ w’azɔ̌ gbɔn wǎnyíyí gblamɛ.” (Ga. 5:6) É ɖo mɔ̌ có, ényí mɛɖé gbo ada, bá dó se tónú nú Sɛ́n ɔ, alǒ ɖɔ ɖɔ è ɖó ná gbo ada dandan cóbɔ nǔ mɛtɔn ná nyɔ́ Jexóva nukúnmɛ ɔ, é sɔgbe ǎ. Mɔ̌ wiwa ná xlɛ́ ɖɔ nǔɖiɖi hwe dó mɛ.

11. Wě tɛ́ mɛxó agun tɔn lɛ́ ka ɖe xá Pɔ́lu? Étɛ́ wěɖexámɛ énɛ́ xwixwedó ka byɔ́? (Lɛ̌ kpɔ́n tínmɛ e ɖo do é.)

¹¹ Adingban ɖaxó wɛ yěɖɔyěɖɔ lɛ́ nyí có, é ka kpo ɖo ayi gba dó nú Jwifu nǔɖitɔ́ lɛ́ wɛ. Hwɛjijɔ énɛ́ wú wɛ mɛxó agun tɔn lɛ́ ɖe wě élɔ́ xá Pɔ́lu: “Súnnu ɛnɛ ɖo mǐ mɛ, bo dó akpá nú Mawu. Kplá súnnu énɛ́ lɛ́, bónú hwi kpó yě kpó ní yi slá wǔ lěe Sɛ́n ɔ byɔ́ gbɔn é, lobonú a ní kpé nukún dó akwɛ́zínzán yětɔn lɛ́ wú, bónú yě ní dó sixú xwlɛ́ ta. Énɛ́ ɔ, mɛ lɛ́ bǐ ná tuun ɖɔ nǔ e è ɖɔ nú yě dó wǔtu towe lɛ́ é kún nyí nǔgbó ó, é nyɔ́ wa ɔ, ɖɔ a ɖó zǐnzán ɖagbe bɔ hwi lɔ nɔ nyi Sɛ́n ɔ.”c—Mɛ. 21:23, 24.

12. Nɛ̌ Pɔ́lu ka ɖe xlɛ́ ɖɔ émí ɖo gbesisɔmɛ bo ná jó xó dó, bo lɛ́ wa nǔ alɔ ɖ’alɔ mɛ xá mɛxó agun tɔn e ɖo Jeluzalɛ́mu lɛ́ é, hwenu e yě ɖe wě xá ɛ é gbɔn?

¹² Pɔ́lu hɛn ɔ, é ná ko gbɛ́ ɖɔ é kún nyí funfún e dó tomɛ wɛ mɛ lɛ́ ɖe dó émí wú é wɛ nyí xó ɔ ó, lé akpakpa e nɔ sɔ́ Jwifu klisánwun lɛ́ dó Mɔyízisɛ́n ɔ wú zɛ xwé wú é wɛ. Amɔ̌, ɖó nǔ e mɛxó agun tɔn lɛ́ byɔ́ ɖ’así tɔn é ma t’afɔ nǔgbódodó Biblu tɔn lɛ́ jí ǎ wútu ɔ, é ɖo gbesisɔmɛ bo wa nǔ e yě byɔ́ ɖ’así tɔn é. É ko wlán wá yi ɖɔ: “Un ɖo mɛ e ɖo Sɛ́n ɔ glɔ́ lɛ́ é tɛ́ntin ɔ, nyɛ ɖo Sɛ́n ɔ glɔ́ ǎ có, un nɔ sɔ́ nyiɖée dó ɖó mɛ e ɖo Sɛ́n ɔ glɔ́ é bo ná dó sixú dɔn mɛ e ɖo Sɛ́n ɔ glɔ́ lɛ́ é.” (1 Kɔ. 9:20) Ðo ninɔmɛ élɔ́ mɛ ɔ, Pɔ́lu wa nǔ alɔ ɖ’alɔ mɛ xá mɛxó agun tɔn Jeluzalɛ́mu tɔn lɛ́, bo sɔ́ éɖée dó ɖó “mɛ e ɖo Sɛ́n ɔ glɔ́ é.” Mɔ̌ mɛ ɔ, é zé kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé ɖ’ayǐ nú mǐ ɖo égbé, bónú mǐ ná nɔ wa nǔ alɔ ɖ’alɔ mɛ xá mɛxó agun tɔn lɛ́, bo ná nɔ ba ɖɔ yě ní wa nǔ lɛ́ lěe mǐdɛɛ lɛ́ nɔ ba gbɔn é dandan ǎ.—Ebl. 13:17.

“É jɛxá bo ná nɔ gbɛ ǎ!” (Mɛsɛ́dó 21:27–22:30)

13. (a) Étɛ́wú Jwifu ɖé lɛ́ ka fɔ́n ahwan dó jǐ ɖo tɛ́npli ɔ mɛ? (b) Nɛ̌ è ka hwlɛ́n Pɔ́lu gán gbɔn?

¹³ Nǔ lɛ́ yi ganjí ɖo tɛ́npli ɔ mɛ ǎ. Ée azǎn e súnnu ɛnɛ lɛ́ dó akpá ná lɛ́ é xwe vivɔnu é ɔ, Jwifu e gosín Azíi lɛ́ é mɔ Pɔ́lu, bo dó hwɛ agɔ ɛ ɖɔ é kplá Kosi lɛ́ wá tɛ́npli ɔ mɛ; énɛ́ gúdo ɔ, yě fɔ́n hunnyahunnya nyi te. Ényí ahwangán ɖaxó Hlɔ̌ma tɔn ma ko wá ǎ wɛ ɔ, yě ná ko xo Pɔ́lu hu. É ɖo mɔ̌ có, ahwangán Hlɔ̌ma tɔn ɔ wlí Pɔ́lu sú. Sín gbe nɛ́ gbe ɔ, xwe ɛnɛ jɛjí wɛ é byɔ́ cóbɔ Pɔ́lu wá jɛ éɖée sí. Pɔ́lu ka tlɛ ko ɖo ayijayǐ mɛ bǐ mlɛ́mlɛ́ ǎ. Ée ahwangán ɔ kan nǔ e wú Jwifu lɛ́ ɖo Pɔ́lu xo wɛ é byɔ́ yě é ɔ, hwɛ vovo wɛ yě dó è. Xó e sú wɛ yě ɖe é zɔ́n bɔ ahwangán ɔ sixú mɔ nukúnnú jɛ nǔ ɖě mɛ ǎ. Wǎgbɔ tɔn ɔ, sɔ́ja lɛ́ gbɔ bo kplá Pɔ́lu sín fínɛ́. Hwenu e Pɔ́lu kpó sɔ́ja Hlɔ̌ma tɔn lɛ́ kpó ɖo ahwansla ɔ mɛ ná byɔ́ wɛ é ɔ, Pɔ́lu ɖɔ nú ahwangán ɔ ɖɔ: “Kɛnklɛ́n bo ná gbe mì, bónú má ɖɔ xó nú togun ɔ.” (Mɛ. 21:39) Ahwangán ɔ yí gbe, bɔ Pɔ́lu ɖɔ xó dó jɛ hun dó nǔɖiɖi tɔn jí kpó akɔ́nkpinkpan kpó.

14, 15. (a) Étɛ́ Pɔ́lu ka tínmɛ nú Jwifu lɛ́? (b) Afɔ tɛ́ lɛ́ ahwangán Hlɔ̌ma tɔn ɔ ka ɖe, bá dó tuun hwɛjijɔ e wú Jwifu lɛ́ ɖo xomɛsin jí é?

¹⁴ Pɔ́lu bɛ́ gbɔn lě: “Mi ɖótó nǔ e ná ɖɔ dó jɛ hun dó nyiɖée jí wɛ un ɖe é.” (Mɛ. 22:1) Pɔ́lu ɖɔ xó nú ahwan ɔ dó Ebléegbe mɛ, bɔ énɛ́ zɔ́n bɔ yě cí xwíí. É tín nǔ e wú é nyí ahwanvú Klísu tɔn din é mɛ nú yě nyi wɛn. Hwenu e Pɔ́lu ɖo mɔ̌ wa wɛ é ɔ, é kɛ nu dó nǔ tawun tawun ɖé lɛ́ wú, bɔ nú é jló Jwifu lɛ́ ɔ, yě sixú yi ba do ná. Mɛ̌si nukúnɖéjí Gamaliyɛ́li gɔ́n wɛ Pɔ́lu kplɔ́n wěma ɖe, gɔ́ ná ɔ, é ko dó ya nú ahwanvú Klísu tɔn lɛ́ lěe mɛ e ɖo fínɛ́ lɛ́ é ɖé lɛ́ ná ko tuun gbɔn é. Amɔ̌, ée é ɖo ali jí xwe Damási é ɔ, é mɔ Klísu e è fɔ́n sín kú é ɖo nǔmimɔ ɖé mɛ, bɔ é ɖɔ xó n’i. Mɛ e kpó Pɔ́lu kpó ɖo tomɛ yi wɛ lɛ́ é mɔ wěziza syɛ́nsyɛ́n ɖé, bo se gbe ɖé, amɔ̌, yě mɔ nukúnnú jɛ nǔ e ɖɔ wɛ gbe ɔ ɖe é mɛ ǎ. (Mɛ. 9:7; 22:9) Énɛ́ gúdo ɔ, ɖó nǔmimɔ ɔ zɔ́n bɔ Pɔ́lu tɔ́n nukún wútu ɔ, é byɔ́ ɖɔ gbɛ̌ tɔn lɛ́ ní kplá ɛ yi Damási. Ðo dɔ̌n ɔ, nya e nɔ nyí Ananiyási bɔ Jwifu xá énɛ́ mɛ tɔn lɛ́ tuun i é bló bɔ Pɔ́lu lɛ́ jɛ nǔ mɔ jí ɖo nǔjíwǔ linu.

¹⁵ Pɔ́lu lɛ́ ɖɔ nú yě ɖɔ ée émí lɛ́ kɔ yi Jeluzalɛ́mu gúdo é ɔ, Jezu tɔ́n dó émí jí ɖo tɛ́npli ɔ mɛ. Ée é ɖɔ mɔ̌ é ɔ, xomɛ sin Jwifu lɛ́ tawun, bɔ yě jɛ xó sú jí ɖɔ: “Mi hu nya énɛ́, ɖó é jɛxá bo ná nɔ gbɛ ǎ!” (Mɛ. 22:22) Bo ná dó hwlɛ́n Pɔ́lu ɔ, ahwangán ɔ ɖɔ bɔ è kplá ɛ yi ahwansla ɔ mɛ. Ðó ahwangán ɔ kán ɖ’é jí bo ná tuun hwɛjijɔ e wú Jwifu lɛ́ ɖo xomɛsin jí dó Pɔ́lu wú é wútu ɔ, é ɖe gbe ɖɔ è ní zán lanbá dó kan nǔ byɔ́ ɛ. Amɔ̌, Pɔ́lu zán acɛ e é ɖó ɖo sɛ́n linu é bo ɖe xlɛ́ ɖɔ toví Hlɔ̌ma tɔn wɛ émí nyí. Mɔ̌ ɖokpó ɔ, mɛsɛntɔ́ Jexóva tɔn égbé tɔn lɛ́ nɔ zán acɛ e yě ɖó ɖo sɛ́n linu é dó jɛ hun dó nǔɖiɖi yětɔn jí. (Kpɔ́n gbǎví “Sɛ́n Hlɔ̌ma tɔn kpó toví Hlɔ̌ma tɔn lɛ́ kpó” kpó “Xó e è dɔn yi hwɛ nukɔn ɖo égbé lɛ́ é” kpó.) Ée ahwangán ɔ se ɖɔ toví Hlɔ̌ma tɔn wɛ Pɔ́lu nyí é ɔ, é mɔ ɖɔ émí ɖó ná ba wlɛnwín ɖěvo dó ɖó mɔjɛmɛ gɔ́ ná. Ayǐhɔ́ngbe tɔn ɔ, é kplá Pɔ́lu wá kplé bǔnɔ ɖé domɛ ɖo Hwɛɖɔxɔsá ɖaxó Jwifu lɛ́ tɔn.

“Falizyɛn wɛ nú mì” (Mɛsɛ́dó 23:1-10)

16, 17. (a) Tínmɛ nǔ e jɛ hwenu e Pɔ́lu ɖɔ xó ɖo Hwɛɖɔxɔsá ɖaxó Jwifu lɛ́ tɔn é. (b) Hwenu e è gba nu Pɔ́lu é ɔ, nɛ̌ é ka sɔ́ kpɔ́ndéwú mɛɖéesɔ́hwe tɔn ɖ’ayǐ gbɔn?

¹⁶ Pɔ́lu jɛ xó ɖɔ dó jɛ hun dó éɖée jí jí ɖo Hwɛɖɔxɔsá ɖaxó Jwifu lɛ́ tɔn gbɔn lě: “Nɔví ce lɛ́ mi, káká jɛ égbé ɔ, un zán gbɛ kpó ayixa e mɛ́ bɔ nǔ bǐ vɔ ɖ’é wú é kpó ɖo Mawu nukɔn.” (Mɛ. 23:1) É sɔ́ kpé wú bo ɖɔ xó ɖě hú mɔ̌ ǎ. Tan ɔ ɖɔ: “Ée é ɖɔ mɔ̌ é ɔ, vɔ̌sánúxwlémawutɔ́ ɖaxó Ananiyási ɖe gbe nú mɛ e ɖo te ɖo Pɔ́lu kpá lɛ́ é ɖɔ yě ní gba nu i.” (Mɛ. 23:2) Mɛɖekpoxó tɛ́ nɛ́! Nǔ énɛ́ xlɛ́ ɖɔ è ɖó linlin agɔ dó Pɔ́lu wú, b’ɛ cí ɖɔ è kún ko mɔ kúnnuɖenú ɖěbǔ vɔ́vɔ́ ó, bo ka ko ɖo ylɔ̌ylɔ́ ɛ ɖɔ adingbannɔ wɛ ɖɔhun! Nǔ e wú Pɔ́lu ɖɔ xó élɔ́ n’i é nɛ́: “Hwi dǒ e è sá nǔ wěwé dó é ɖɔhun élɔ́ ɔ, Mawu wɛ ná xo we. A jínjɔ́n ayǐ bo ná ɖɔ hwɛ xá mì sɔgbe xá Sɛ́n ɔ, bɔ hwe ɖokpó ɔ nu ɔ, a lɛ́ ɖe gbe ɖɔ è ní xo mì, bo ná gba Sɛ́n ɔ wɛ a?”—Mɛ. 23:3.

¹⁷ Nǔ ɔ cí ɖě nú mɛ e ɖo fínɛ́ lɛ́ é; é ka nyí nu e è gba Pɔ́lu é wú wɛ ǎ, loɔ, xó e é ɖɔ é wú wɛ! Yě kanbyɔ́ ɖɔ: “Vɔ̌sánúxwlémawutɔ́ ɖaxó ɔ zun wɛ a ɖe a?” Pɔ́lu kplɔ́n nǔɖé yě dó mɛɖéesɔ́hwe kpó sísí ɖó nú Sɛ́n ɔ kpó wú ɖo xósin tɔn mɛ. É ɖɔ: “Nɔví ce lɛ́ mi, un tuun ɖɔ vɔ̌sánúxwlémawutɔ́ ɖaxó wɛ n’i ǎ. Ðó è ko wlán ɖɔ: ‘A ɖó ná nylá nu dó mɛ e nyí gǎn ɖo togun towe mɛ é ɖé wú ǎ.’”d (Mɛ. 23:4, 5; Tín. 22:28) Pɔ́lu zán wlɛnwín ɖěvo din dó jɛ xó ɖɔ nú yě jí. Ðó é tuun ɖɔ Falizyɛn lɛ́ kpó Saduseɛn lɛ́ kpó wɛ kplé ɖo Hwɛɖɔxɔsá ɖaxó Jwifu lɛ́ tɔn wútu ɔ, é ɖɔ: “Nɔví ce lɛ́ mi, Falizyɛn wɛ nú mì, bɔ un lɛ́ nyí Falizyɛn ví jiji. Fínfɔ́n sín kú mɛkúkú lɛ́ tɔn sín nukúnɖíɖó wú wɛ è ɖo hwɛ ɖɔ xá mì wɛ.”—Mɛ. 23:6.

18. Étɛ́wú Pɔ́lu ka ylɔ́ éɖée ɖɔ Falizyɛn? Nɛ̌ mǐ ka sixú zán wlɛnwín mɔ̌hun ɖo ninɔmɛ ɖé lɛ́ mɛ gbɔn?

¹⁸ Étɛ́wú Pɔ́lu ka ylɔ́ éɖée ɖɔ Falizyɛn? Ðó “Falizyɛn ví jiji” wɛ é nyí, bo jɔ ɖo xwédo e ɖo sinsɛngbɛ́ta énɛ́ mɛ é ɖé mɛ. Énɛ́ wú ɔ, mɛ gěgé ná kpo ɖo mimɔ ɛ dó mɔ Falizyɛn wɛ.e Nǔ e Falizyɛn lɛ́ ɖi nǔ ná ɖo fínfɔ́n sín kú kpáxwé é ɖíe ma sɔgbe ǎ è, bɔ étɛ́wú Pɔ́lu ka lɛ́ ylɔ́ éɖée ɖɔ Falizyɛn lo? Falizyɛn lɛ́ ɖi nǔ ɖɔ lǐndɔ̌n nɔ nɔ gbɛ ɖo kú gúdo, bɔ nǔjlɔ́jlɔ́watɔ́ lɛ́ sín lǐndɔ̌n nɔ sɔ́ gbɛtɔ́ gbaza dó bo nɔ lɛ́ wá nɔ gbɛ. Pɔ́lu ɖi nǔ nú nǔkplɔ́nmɛ énɛ́ lɛ́ ǎ. Fínfɔ́n sín kú e wú Jezu kplɔ́n nǔ mɛ dó é wɛ é ɖi nǔ ná. (Jaan 5:25-29) É ɖo mɔ̌ có, Pɔ́lu yí gbe nú Falizyɛn lɛ́ ɖɔ nukúnɖíɖó ɖe bɔ è ná nɔ gbɛ ɖo kú gúdo, énɛ́ ka sɔ́ ta nǔkplɔ́nmɛ Saduseɛn lɛ́ tɔn; yědɛɛ lɛ́ ɖi nǔ ɖɔ gbɛtɔ́ ná nɔ gbɛ ɖo kú gúdo ǎ. Mǐ lɔ hɛn ɔ mǐ ná zán wlɛnwín mɔ̌hun, hwenu e mǐ ɖo xó ɖɔ xá mɛ ɖěɖěe nɔ ɖɔ ɖɔ émí ɖi nǔ nú Klísu lɛ́ é wɛ é. Mǐ sixú ɖɔ nú yě ɖɔ yěɖɔhun ɔ, mǐ lɔ ɖi nǔ nú Mawu. Nǔgbó wɛ ɖɔ yědɛɛ lɛ́ sixú ɖi nǔ nú atɔnɖobǔ, bɔ mǐdɛɛ lɛ́ ka ɖi nǔ nú Mawu e xó Biblu ɖɔ é. É ɖo mɔ̌ có, mǐ kpó yě kpó bǐ ɖi nǔ ɖɔ Mawu tíin.

19. Étɛ́wú Hwɛɖɔxɔsá ɖaxó Jwifu lɛ́ tɔn sín kplé ɔ ka fó dó hunnyahunnya jí?

¹⁹ Nǔ e Pɔ́lu ɖɔ é zɔ́n bɔ Hwɛɖɔxɔsá ɖaxó Jwifu lɛ́ tɔn sɔ́ ɖó gbe kpɔ́ ǎ. Tan ɔ ɖɔ: “Hunnyahunnya ɖaxó ɖé fɔ́n, bɔ sɛ́nkplɔ́nmɛtɔ́ e ɖo Falizyɛn lɛ́ sín gbɛ̌ta mɛ é ɖé lɛ́ sí te bo jɛ nǔ dɔn jí syɛ́nsyɛ́n bo nɔ ɖɔ: ‘Nya élɔ́ wa nǔtí nyi do bónú mǐ mɔ ǎ, amɔ̌, ényí gbigbɔ alǒ wɛnsagun ɖé wɛ ɖɔ xó n’i ɔ, . . .’” (Mɛ. 23:9) Ðɔ e è ɖɔ yǎyánɔ ɖɔ wɛnsagun ɖé wɛ sixú ko ɖɔ xó nú Pɔ́lu é vɛ́ se nú Saduseɛn lɛ́ tawun, ɖó yědɛɛ lɛ́ ɖi nǔ ɖɔ wɛnsagun lɛ́ tíin ǎ! (Kpɔ́n gbǎví “Saduseɛn lɛ́ kpó Falizyɛn lɛ́ kpó.”) Hunnyahunnya ɔ wá syɛ́n sɔmɔ̌ bɔ ahwangán ɖaxó Hlɔ̌ma tɔn ɔ lɛ́ ɖe gbe ɖɔ è ní hwlɛ́n Pɔ́lu. (Mɛ. 23:10) É ɖo mɔ̌ có, Pɔ́lu ko ɖo ayijayǐ mɛ ǎ. Étɛ́ ka ɖo mɛsɛ́dó ɔ ná gbo wɛ din? Wěmata e bɔ d’é wú é ná kɔ́n sɛ sín jí ganjí.