NǓ E MƐ WINNYAWINNYA LƐ NƆ KANBYƆ LƐ É
Etɛ Un ka Ðó Na Tuùn Dó Fɔtóo Mímá Gbɔn Ɛntɛnɛti Jí Wu?
Mǐ ni ɖɔ ɖɔ a yí gbɔjɛ, bo ɖò vivǐ tɔn ɖu wɛ tawun, lobo jló na ɖɔ xó nú xɔ́ntɔn towe lɛ d’ewu! Nɛ̌ a ka na bló gbɔn? A na
sɛ́ wema dó ye mɛ ɖokpo ɖokpo gbɔn pósu wɛ à?
wlan nǔ gbɔn Ɛntɛnɛti jí sɛ́dó xɔ́ntɔn towe lɛ bǐ wɛ à?
bɛ́ fɔtóo lɛ ɖó Ɛntɛnɛti jí wɛ à?
Hwenu e gǎn’páa towe lɛ ɖó xwè towe é ɔ, “A” ɔ wɛ na ko nyí ali ɖokpo e ɖè é.
Hwenu e mɛjitɔ́ towe lɛ ɖó xwè towe é ɔ, “B” ɔ wɛ na ko nyɔ́ zán.
Égbé ɔ, “C” ɔ wɛ mɛ winnyawinnya e ali hun na bɔ ye na zé fɔtóo lɛ ɖó Ɛntɛnɛti jí lɛ é gegě nɔ zé. Kabǐ? Enyi mɔ̌ ɔ, xóta elɔ na d’alɔ we bɔ a na nyi alɔ nú mɔ ɖé lɛ.
Ðagbe tɛ lɛ ka ɖ’emɛ?
É nɔ ɖu táan ǎ. “Enyi un yì ɖisa bǔnɔ ɖé alǒ un zán hwenu taji ɖé kpo xɔ́ntɔn lɛ kpo ɔ, akpakpa nɔ sɔ́ mì dó fɔtóo ɖěɖee mǐ ɖè lɛ é mímá wu.”—Melanie.
É sɔgbe. “É bɔwǔ tawun ɖɔ má kpɔ́n fɔtóo ɖěɖee xɔ́ntɔn ce lɛ zé ɖó Ɛntɛnɛti jí lɛ é hú ɖɔ má sɛ́ wema dó ye gbɔn Ɛntɛnɛti jí dó tuùn lee nǔ lɛ ɖò yiyi gbɔn wɛ nú ye é.”—Jordan.
É nɔ d’alɔ mɛ bɔ è nɔ ɖò kpɔ́. “Xɔ́ntɔn ce kpo hɛ̌nnumɔ ce ɖé lɛ kpo ɖò zɔ tawun dó mì. Nú ye zé fɔtóo yetɔn lɛ ɖó Ɛntɛnɛti jí ɔ, un nɔ kpɔ́n hwɛhwɛ, b’ɛ nɔ cí ɖɔ un ɖò ye mɔ wɛ gbè bǐ gbè ɖɔhun.”—Karen.
Nyanya tɛ lɛ ka ɖ’emɛ?
A sixu zé ayijayǐmɛninɔ towe ɖó axɔ́ nu. Enyi kameláa towe ɖó nǔ e nɔ dó gesí fí e è ɖè tlɔlɔ é ɔ, fɔtóo ɖěɖee a zé ɖó Ɛntɛnɛti jí lɛ é sixu lɛ́vɔ ɖè nǔ ɖevo lɛ xlɛ́ hú nǔ e a lin é. Tɛn Ɛntɛnɛti tɔn Digital Trends ɖɔ: “Enyi è sɔ́ fɔtóo kpo nǔ ɖevo kpo e nɔ dó gesí fí e è ɖè pɛ́pɛ́pɛ́ lɛ é ɖó Ɛntɛnɛti jí ɔ, gbɛtɔ́ ayi baɖabaɖanɔ ɖěɖee ɖó nǔnywɛ xwitixwiti sín azɔ̌wanú agbɔ̌nnɔ ɖé lɛ é sixu tuùn fí e mǐ ɖè é.”
Nǔgbo ɔ, nǔ e nɔ ɖu ayi mɛ nú alǎnnúwatɔ́ ɖé lɛ hugǎn é wɛ nyí ɖɔ a ni ma ɖò xwégbe ó. Digital Trends ɖɔ ɖò gbeɖiɖó tɔn ɖevo mɛ ɖɔ jaguda atɔn gbà xwé 18, hwenu e mɛɖebǔ ma ɖò xwégbe ǎ é. Nɛ̌ ye ka nɔ wà gbɔn bo nɔ tuùn ɖɔ mɛɖebǔ kún ɖò xwégbe ó? Ye nɔ yì Ɛntɛnɛti jí bo nɔ cɔ́ nǔwiwa mɛ e ɖò xwè lɛ gbè lɛ é tɔn, wlɛnwín ɖé wɛ bɔ è nɔ ylɔ́ ɖɔ cybercasing; é wɛ ye zán bo fin nǔ e akwɛ tɔn hú ɖɔ̌la Amɛlika tɔn 100 000 é na.
A sixu wá yì tɔ́n jɛ nǔ gblégblé jí. Mɛɖé lɛ tíìn bo ɖó winnya ɖebǔ ǎ, bo nɔ sɔ́ nǔ e ye vɛ́ ko mɔ lɛ é bǐ ɖó Ɛntɛnɛti jí bonu gbɛ̀ ɔ na kpɔ́n. Ðyɔvǐ ɖé nɔ nyí Sarah bo ɖɔ: “Nú a ɖisa gbɔn mɛ e a ma tuùn ǎ é sín kɔ́ntu mɛ ɔ, tagba nɔ wá. É nɔ cí ɖɔ è ɖò sà ɖi gbɔn toxo e ma má mɛ ǎ é ɖé mɛ wɛ, ɖiɖe tò tɔn ɖé mɛvo ɖɔhun. A na ɖibla wá xwetɔ́n ɖò fí e ma jló we ǎ é jɛn wɛ.”
A sixu gú hwenu towe. Ðyɔvǐ e nɔ nyí Yolanda é ɖɔ: “É bɔwǔ ɖɔ è ni ɖò fɔtóo yaɖeyaɖe e mɛ ɖevo lɛ sɔ́ ɖó Ɛntɛnɛti jí lɛ é kpɔ́n wɛ. É sixu wá jɛ bɔ a na nɔ ɖè alokan towe tɔ́n bléblé, bo na dó kpɔ́n nǔ yɔyɔ̌ e ye má lɛ é kpowun.”
Enyi a ɖó kɔ́ntu e nɔ má fɔtóo kpé é ɖé ɔ, a ɖó na nɔ cɔ́ hwiɖée
Mɛ winnyawinnya e nɔ nyí Samantha é dó zǒgbe jí. É ɖɔ: “Un ɖó na ɖè kan kpò nú táan nabi e un nɔ zán ɖò nɔtɛn enɛ lɛ jí é. Enyi a ɖó kɔ́ntu e nɔ má fɔtóo kpé é ɖé ɔ, a ɖó na nɔ cɔ́ hwiɖée tawun.”
Nǔ e a sixu wà é
Kánɖeji bá hɔn nú nǔ ɖěɖee na wà nǔ dó wǔ towe lɛ é. Biblu ɖɔ: “Un jló na ɖó alɔ ɖò nǔ e ma nyɔ́ ǎ é ɖě mɛ gbeɖé ǎ.”—Ðɛhan 101:3.
“Un nɔ kpɔ́n fɔtóo mɛ ɖěɖee nyí xɔ́ntɔn ce lɛ é tɔn hwɛhwɛ, enyi un wá ɖ’ayi wu ɖɔ nǔ e sɔ́ ɖ’eji wɛ ye ɖè lɛ é kún sɔ́ ɖò gbè sɔ wɛ ó ɔ, un nɔ lɛkɔ sín ye gudo.”—Steven.
Nyi alɔ nú nǔwaɖókpɔ́ xá mɛ e kpo hwi kpo ma ɖi nǔ nú nǔ ɖokpo ɔ ǎ lɛ é é, ɖó ye sixu wà nǔ dó walɔ ɖagbe towe lɛ wu. Biblu ɖɔ: “Mi ma blɛ́ miɖée ó: “Gbɛ̌ nyanya lɛ ɔ, walɔ ɖagbe e è ɖó ɔ wɛ ye nɔ hɛn gblé.”—1 Kɔlɛntinu lɛ 15:33.
“Ma nɔ na nyikɔ nú fɔtóo ɖěɖee è má lɛ é kpowun ɖó mɛ gegě yí wǎn na wutu ó. Hwɛhwɛ ɔ, finɛ wɛ a sixu xò gò xó gblégblé lɛ, fɔtóo e nɔ ɖè mɛ̌ xlɛ́ é, kpodo nǔmasɔgbe ɖevo lɛ kpo ɖè.”—Jessica.
Nɔ ɖó dogbó nú táan nabi e a na zán dó kpɔ́n fɔtóo lɛ ɖò Ɛntɛnɛti jí é kpo hwenu e a na nɔ zé fɔtóo lɛ ɖó Ɛntɛnɛti jí é kpo. Biblu ɖɔ: “Hǔn mi bo cɔ́ miɖée ganji dó gbɛ̀ e zán wɛ mi ɖè ɔ wu. Mi ma zán gbɛ̀ mitɔn xlonɔ ɖɔhun ó; loɔ, mi zán gbɛ̀ mitɔn nǔnywɛtɔ́ ɖɔhun. Mi hwlɛndo hwenu lɛ, bo wà nǔ.”—Efɛzinu lɛ 5:15, 16.
“Un nɔ xwedó mɛ ɖěɖee nɔ zé fɔtóo ɖó Ɛntɛnɛti jí kɔn nyi kpɔ́ lɛ é ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mɛɖé yì xuta, bo sɔ́ fɔtóo hǔnmɛ ɖokpo ɔ 20 mɔ̌ ɖó Ɛntɛnɛti jí. Aní ò! É nɔ byɔ táan gegě cobɔ è na kpɔ́n fɔtóo enɛ lɛ bǐ!”—Rebekah.
Mɔ nǔ jɛ wu ɖɔ fɔtóo ɖěɖee a nɔ zé ɖó Ɛntɛnɛti jí lɛ é kún na ɖexlɛ́ ɖɔ hwi wɛ sɔ lě ó. Biblu wlantɔ́ Pɔlu ɖɔ: “Un ɖò ɖiɖɔ nú mi mɛ ɖokpo ɖokpo wɛ ɖɔ mɛɖé ni ma nɔ mɔ éɖée zɛ nǔ e é nyí ɔ wu ɖò linlin éɖesunɔ tɔn mɛ ó.” (Hlɔmanu lɛ 12:3) Ma lin ɖɔ fɔtóo towe lɛ kpo nǔ e a nɔ wà bo nɔ zé ɖó Ɛntɛnɛti jí lɛ é kpo na dɔn xɔ́ntɔn towe lɛ ó.
“Mɛ gegě nɔ ɖò fɔtóo e mɛɖesunɔ nɔ ɖè nú mɛɖée é sɔ́ ɖó Ɛntɛnɛti jí wɛ magbokɔ. Nú xɔ́ntɔn jɛn mǐ nyí hǔn, un ko tuùn lee a cí é, é sɔ́ byɔ ɖɔ ma ɖò fɔtóo towe mɔ wɛ sɔmɔ̌ ǎ!”—Allison.