Susuma lɛ Taakɛ Biblia lɛ Tsɔɔ
“Gbɔmɔ tsɔ wala susuma.”—1 MOSE 2:7.
1. Mɛni ehe hiaa ni wɔpɛi mli bɔni afee ni wɔnyɛ wɔle nɔ ni Biblia lɛ tsɔɔ yɛ susuma lɛ he?
TAAKƐ wɔna lɛ, hemɔkɛyelii ni kɔɔ susuma lɛ he lɛ fá ni eyɛ sɔrɔtoi. Yɛ mɛi ni kɛɔ akɛ amɛhemɔkɛyelii lɛ damɔ Biblia lɛ nɔ lɛ po ateŋ lɛ, ahiɛ susumɔi sɔrɔtoi yɛ nɔ ni susuma lɛ ji kɛ nɔ ni baa enɔ kɛ́ wɔgboi lɛ ahe. Shi mɛni ji nɔ ni Biblia lɛ tsɔɔ diɛŋtsɛ yɛ susuma lɛ he? Kɛ́ wɔmiitao wɔle nɔ ni etsɔɔ lɛ, no lɛ ehe miihia ni wɔpɛi Hebri kɛ Hela wiemɔi ni atsɔɔ shishi akɛ “susuma” yɛ Biblia lɛ mli lɛ ashishinumɔi amli.
“Susuma” ákɛ Bɔɔnɔ ni Hiɛ Kã
2, 3. (a) Mɛɛ wiemɔ atsɔɔ shishi akɛ “susuma” yɛ Hebri Ŋmalɛi lɛ amli, ni mɛni ji wiemɔ nɛɛ klɛŋklɛŋ shishinumɔ? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ 1 Mose 2:7 lɛ maa nɔ mi yɛ akɛ wiemɔ “susuma” lɛ baanyɛ atsɔɔ gbɔmɔ muu lɛ fɛɛ?
2 Hebri wiemɔ ni atsɔɔ shishi akɛ “susuma” ji neʹphesh, ni wiemɔ nɛɛ jeɔ kpo shii 754 yɛ Hebri Ŋmalɛi lɛ (ní afɔɔ lɛ tsɛmɔ akɛ Kpaŋmɔ Momo lɛ) mli. Mɛni ji nɔ ni wiemɔ neʹphesh lɛ tsɔɔ? Taakɛ The Dictionary of Bible and Religion lɛ tsɔɔ lɛ, “bei pii lɛ ewieɔ bɔɔnɔ ni yɔɔ wala mli lɛ fɛɛ, gbɔmɔ muu lɛ fɛɛ he.”
3 Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, 1 Mose 2:7 lɛ kɛɔ akɛ: “Yehowa Nyɔŋmɔ kɛ shikpɔŋ sũ shɔ̃ gbɔmɔ, ni emu wala mumɔ ewo egugɔ mli, ni gbɔmɔ tsɔ̃ wala susuma.” Kadimɔ akɛ Adam bɛ susuma; eji susuma—tamɔ bɔ ni mɔ ko ni batsɔɔ datrɛfonyo lɛ ji datrɛfonyo lɛ. Belɛ, wiemɔ “susuma” lɛ baanyɛ awie gbɔmɔ muu lɛ fɛɛ he.
4, 5. (a) Okɛ nɔkwɛmɔnii ni tsɔɔ akɛ wiemɔ “susuma” lɛ kɔɔ gbɔmɔ muu lɛ fɛɛ he lɛ ahã. (b) Mɛɛ gbɛ nɔ The Dictionary of Bible and Religion wolo lɛ fiɔ shishinumɔ ni ayɔɔ akɛ gbɔmɔ ji susuma lɛ sɛɛ yɛ?
4 Afĩɔ shishinumɔ nɛɛ sɛɛ yɛ Hebri Ŋmalɛi lɛ amli fɛɛ, yɛ he ni wɔnaa wiemɔi kukuji tamɔ “kɛji susuma ko fee esha” (3 Mose 5:1, NW), “susuma fɛɛ susuma ni tsuɔ nitsumɔ ko” (3 Mose 23:30, NW), “kɛji ana mɔ ko ni eju susuma ko” (5 Mose 24:7, NW), “eje esusuma tsine” (Kojolɔi 16:16, NW), “mɛɛ beyinɔ nyɛaagbá misusuma naa . . . kɛyashi?” (Hiob 19:2), kɛ “misusuma miifó kɛ awerɛho sɔŋŋ” yɛ lɛ.—Lala 119:28.
5 Nɔ ko bɛ ŋmalɛi kukuji nɛɛ amli ni tsɔɔ akɛ susuma lɛ ji nɔ ko ni bɛ gbɔmɔtso, ní kãa he ehiɔ shi yɛ gbele sɛɛ. “Kɛɛmɔ ni wɔɔkɛɛ yɛ wɔ shishinumɔ naa akɛ suɔlɔ ko ‘susuma’ eje mli, ekɛ Nuntsɔ lɛ yaahi shi, loo ní wɔɔwie ‘susuma ni gbooo’ lɛ he lɛ baafee nɔ ni anuŋ shishi kwraa yɛ KM [Kpaŋmɔ Momo] lɛ beaŋ hiŋmɛigbelemɔ mli,” taakɛ The Dictionary of Bible and Religion lɛ kɛɔ lɛ.
6, 7. Mɛɛ wiemɔi atsɔɔ shishi akɛ “susuma” yɛ Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ amli, ni mɛni ji wiemɔ nɛɛ klɛŋklɛŋ shishinumɔ?
6 Wiemɔ ni atsɔɔ shishi akɛ “susuma,” nɔ ni fe shii oha yɛ Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ (ní afɔɔ lɛ tsɛmɔ akɛ Kpaŋmɔ Hee lɛ) mli ji psy·kheʹ. Taakɛ neʹphesh ji lɛ, bei pii lɛ wiemɔ nɛɛ kɔɔ gbɔmɔ muu lɛ fɛɛ he. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, susumɔ wiemɔi ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ ahe okwɛ: “Misusuma miihao.” (Yohane 12:27) “Gbeyei mɔ susuma fɛɛ susuma.” (Bɔfoi lɛ Asaji 2:43, NW) “Hã susuma fɛɛ susuma aba ehe shi aha hegbɛi ni yeɔ nɔ lɛ.” (Romabii 13:1, NW) “Nyɛshɛjea susumai ni ehao lɛ amii.” (1 Tesalonikabii 5:14, NW) “Ahere mɛi fioo, ni ji mɛi kpaanyɔ lɛ, asusumai ayiwala . . . kɛtsɔ nu lɛ mli.”—1 Petro 3:20.
7 Eyɛ faŋŋ akɛ psy·kheʹ wieɔ gbɔmɔ muu lɛ fɛɛ he, taakɛ neʹphesh ji lɛ. Taakɛ woloŋlelɔ Nigel Turner tsɔɔ mli lɛ, wiemɔ nɛɛ “miitsɔɔ nɔ ni ji gbɔmɔ adesa lɛ, gbɔmɔ lɛ diɛŋtsɛ, helooŋ gbɔmɔtso ni yɔɔ Nyɔŋmɔ rûaḥ [mumɔ] ni emu ewo emli lɛ. . . . Aama gbɔmɔ muu lɛ nɔ mi diɛŋtsɛ.”
8. Ani kooloi ji susumai? Tsɔɔmɔ mli.
8 Yɛ Biblia lɛ mli lɛ, wiemɔ “susuma” lɛ kɔɔ kooloi hu ahe shi jeee gbɔmɛi adesai pɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, beni ewieɔ ŋshɔ mli bɔɔnii lɛ abɔɔ he lɛ, 1 Mose 1:20 (NW) kɛɔ akɛ Nyɔŋmɔ kɛɛ akɛ: “Hã nui lɛ awo susumai ni hiɛ kamɔ nyɛŋɛnyɛŋɛ.” Ni Nyɔŋmɔ wie yɛ adebɔɔ gbi ni nyiɛ sɛɛ lɛ nɔ akɛ: “Hã shikpɔŋ lɛ awo susumai ni hiɛ kamɔ yɛ amɛ henɔ, shĩa kooloi kɛ kooloi ni wamɔɔ kɛ shikpɔŋ kooloi yɛ amɛ henɔ.” (1 Mose 1:24, NW; okɛto 4 Mose 31:28 he.) No hewɔ lɛ, “susuma” baanyɛ atsɔɔ bɔɔnɔ ni hiɛ kã, gbɔmɔ adesa loo kooloo.
“Susuma” ákɛ Bɔɔnɔ lɛ Wala
9. (a) Mɛɛ shishinumɔ ni mli lɛɛ abaanyɛ akɛɛ akɛ wiemɔ “susuma” lɛ hiɛ? (b) Ani enɛ teɔ shi ewoɔ susumɔ ni ayɔɔ akɛ susuma lɛ ji gbɔmɔ lɛ diɛŋtsɛ lɛ?
9 Bei komɛi lɛ, wiemɔ “susuma” lɛ kɔɔ wala ni mɔ ko loo kooloo ko náa mli ŋɔɔmɔ lɛ he. Enɛ tsakeee bɔ ni Biblia lɛ tsɔɔ susuma lɛ shishi ehaa ákɛ gbɔmɔ loo kooloo lɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ: Wɔkɛɔ akɛ mɔ ko hiɛ kã, ni tsɔɔ akɛ eji mɔ ko ni yɔɔ wala mli. Wɔbaanyɛ wɔkɛɛ hu akɛ eyɛ wala. Yɛ nakai gbɛ nɔŋŋ nɔ lɛ, mɔ ko ni yɔɔ wala mli lɛ ji susuma. Ni kɛlɛ, beni eyɔɔ wala mli lɛ, abaanyɛ awie “susuma” lɛ he akɛ nɔ ko ni eyɔɔ.
10. Okɛ nɔkwɛmɔnii komɛi ahã ni okɛtsɔɔ akɛ wiemɔ “susuma” baanyɛ atsɔɔ wala ni gbɔmɔ loo kooloo ko náa mli ŋɔɔmɔ.
10 Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Nyɔŋmɔ kɛɛ Mose akɛ: “Mɛi fɛɛ ni taoɔ osusuma lɛ egboi.” (2 Mose 4:19) Eyɛ faŋŋ akɛ, Mose henyɛlɔi lɛ miitao ni amɛgbe lɛ. Anaa wiemɔ “susuma” ní akɛtsu nii yɛ nakai gbɛ nɔŋŋ nɔ lɛ yɛ wiemɔi ni nyiɛ sɛɛ lɛ amli. “Wɔshe gbeyei naakpa yɛ wɔsusumai ahewɔ.” (Yoshua 9:24, NW) “Amɛjo foi yɛ amɛsusuma hewɔ.” (2 Maŋtsɛmɛi 7:7, NW) “Jalɔ susuɔ eshia kooloo susuma he.” (Abɛi 12:10, NW) “Gbɔmɔ bi lɛ ba . . . ni eŋɔ esusuma lɛ eha yɛ mɛi pii akpɔmɔ hewɔ.” (Mateo 20:28) “Ebɛŋkɛ gbele kwraa, ni eŋɔ esusuma ewo oshara mli.” (Filipibii 2:30, NW) Yɛ eko fɛɛ eko mli lɛ, wiemɔ “susuma” lɛ miitsɔɔ “wala.”a
11. Mɛni abaanyɛ akɛɛ yɛ bɔ ni Biblia lɛ kɛ wiemɔ “susuma” tsuɔ nii ehaa lɛ he?
11 No hewɔ lɛ wiemɔ “susuma,” taakɛ akɛtsuɔ nii yɛ Biblia lɛ mli lɛ, miiwie gbɔmɔ loo kooloo loo wala ni gbɔmɔ loo kooloo ko náa mli ŋɔɔmɔ lɛ he. Bɔ ni Biblia lɛ tsɔɔ susuma shishi ehaa lɛ yɛ mlɛo, ni ekɛ ehe kpãa gbee, ni adesai ajeŋ nileei ni yɔɔ haŋtsii kɛ apasa hemɔkɛyelii nyɛɛɛ atsĩ naa. Shi mɛni baa susuma lɛ nɔ yɛ gbele mli? Kɛ́ wɔɔha nakai sanebimɔ lɛ hetoo lɛ, no lɛ esa akɛ wɔnu nɔ hewɔ ni wɔgboiɔ lɛ shishi klɛŋklɛŋ dã.
[Shishigbɛ niŋmaa]
a Mateo 10:28 hu kɛ wiemɔ “susuma” lɛ tsuɔ nii kɛhaa “wala.”
[Mfoniri ni yɔɔ baafa 20]
Susumai ji amɛ fɛɛ