Buu-Mɔɔ INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Buu-Mɔɔ
INTANƐT NƆ WOJIATOOHE
Ga
@
  • ɛ
  • ɔ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ̃
  • ã
  • ŋ
  • á
  • BIBLIA
  • WOJI
  • ASAFOŊ KPEEI
  • w93 9/15 bf. 14-19
  • Nyɛkɛ Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-Kɛhamɔ Afataa Nyɛ Tsuishiŋmɛɛ He

Vidio ko bɛ kɛhã nɔ ni ohala nɛɛ.

Ofainɛ waa, be ni wɔtaoɔ wɔjie vidio lɛ, wɔná naagba ko.

  • Nyɛkɛ Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-Kɛhamɔ Afataa Nyɛ Tsuishiŋmɛɛ He
  • Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
  • Saneyitsei Bibii
  • Saji Ni Tamɔ Enɛ
  • Nɔ Ni Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ Ji
  • Mɛɛ Gbɛ Nɔ Wɔtsɔɔ Wɔnaa Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ Yɛ?
  • Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ ni Wɔkɛaatsu Nii yɛ Shia
  • Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ kɛ Sɔɔmɔ Nitsumɔ Lɛ
  • Okɛ Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-Kɛhamɔ Afata Otsuishiŋmɛɛ lɛ He
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—2002
  • Nyɛtiua Nyɔŋmɔ Jamɔ Hetuu-Kɛhamɔ Sɛɛ Akɛ Kristofoi Ni Abaptisi Amɛ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1990
  • Nyiɛmɔ Yesu Nyɔŋmɔ Jamɔ Hetuu-Kɛhamɔ He Nɔkwɛmɔ Nɔ Lɛ Sɛɛ
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1990
  • Wɔmiihere Nyɛ Atuu Kɛmiiba “Nyɔmɔ Jamɔ Hetuu-Kɛ-Hamɔ” Kpokpaa Wulu Nɔ Kpeei Ashishi
    Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1989
Kwɛmɔ Ekrokomɛi Hu
Buu-Mɔɔ Eetswa Yehowa Maŋtsɛyeli He Adafi—1993
w93 9/15 bf. 14-19

Nyɛkɛ Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-Kɛhamɔ Afataa Nyɛ Tsuishiŋmɛɛ He

“Nyɛkɛ tsuishiŋmɛɛ . . . afataa nyɛ hemɔkɛyeli he, ni nyɛkɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ afataa nyɛ tsuishiŋmɛɛ lɛ he.”​—2 PETRO 1:​5, 6, New World Translation.

1, 2. (a) Mɛni ba Yehowa Odasefoi anɔ yɛ maji ni yɔɔ Nazi nɔyeli shishi lɛ amli kɛjɛ 1930 afii lɛ shishijee mli kɛyaa, ni mɛni hewɔ? (b) Mɛni ba Yehowa webii anɔ yɛ niseniianifeemɔ ni naa wa nɛɛ shishi?

EJI duŋ be yɛ afii ohai 20 lɛ yinɔsane be mli. Kɛjɛ 1930 afii lɛ shishijee mli ni amɔmɔ Yehowa Odasefoi ni yɔɔ maji ni Nazi nɔyeli lɛ yeɔ amɛnɔ lɛ amli lɛ yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ, ni ashɛrɛ amɛ awo gbokɛlɛfoi aŋsarai sɔrɔtoi amli. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ amɛtswa amɛfai shi akɛ amɛkɛ amɛhe woŋ maŋ saji amli ni amɛkpɛlɛɛɛ nɔ akɛ amɛkɛ ŋamɔ, ‘Yiwalaheremɔ ji Hitler Nɔ̃’ lɛ aaatsu nii. Mɛni afee amɛ? “Gbokɛlɛfoi akuu ko bɛ . . . ni Germany SS asraafoi ni yi wa lɛ fee amɛ niseniianii ni ehiii kwraa tamɔ Biblia Kaselɔi [Yehowa Odasefoi] lɛ. Eji niseniianifeemɔ ni nɔ ni yaa nɔ ni baaa naagbee ji gbɔmɔtsoŋ kɛ jwɛŋmɔŋ piŋmɔ, ni wiemɔ ko bɛ je lɛŋ ni aaanyɛ akɛtsɔɔ bɔ ni niseniianii lɛ naa wa ni eyɔɔ nyaŋemɔ ha lɛ mli.”​—Karl Wittig, tsutsu Germany nɔyeli lɛ mli onukpa.

2 Te Odasefoi lɛ nyɛ amɛdamɔ enɛ naa amɛha tɛŋŋ? Dr. Christine E. King ŋma yɛ ewolo, The Nazi State and the New Religions: Five Case Studies in Non-Conformity lɛ mli akɛ: “[Kɛ akɛ amɛ to jamɔ kui krokomɛi lɛ ahe lɛ], Odasefoi lɛ pɛ ji kuu ni nɔyeli lɛ nyɛɛɛ aye amɛnɔ kunim.” Hɛɛ, Yehowa Odasefoi, akɛ kuu lɛ, damɔ shi shiŋŋ, eyɛ mli akɛ enɛ baanyɛ atsɔɔ tsuishiŋmɛɛ kɛmiiya gbele mli kɛha amɛteŋ mɛi ohai abɔ.

3. Mɛni ha Yehowa Odasefoi nyɛ amɛŋmɛ amɛtsui shi yɛ kaai ni mli wawai ashishi?

3 Mɛni ha Yehowa Odasefoi nyɛ amɛŋmɛ amɛtsui shi yɛ kaai ni tamɔ nɛkɛ mli loo amɛdamɔ naa, ni jeee yɛ Nazi Germane pɛ, shi yɛ je muu fɛɛ lɛ? Amɛ ŋwɛi Tsɛ lɛ yɛ ebua amɛ ni amɛnyɛ amɛŋmɛ amɛtsui shi yɛ mli yɛ amɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ hewɔ. Bɔfo Petro tsɔɔ mli akɛ: “Nuŋtsɔ [Yehowa] le bɔ ni efeɔ ejieɔ mɛi ni kɛ amɛhe eha nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ lɛ yɛ kaa mli.” (2 Petro 2:​9, NW) No mli lɛ Petro etsɔ hiɛ yɛ nakai wolo lɛ nɔŋŋ mli ewo Kristofoi lɛ ŋaa akɛ: “Nyɛkɛ tsuishiŋmɛɛ . . . afataa nyɛ hemɔkɛyeli he, ni nyɛkɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ afataa nyɛ tsuishiŋmɛɛ lɛ he.” (2 Petro 1:​5, 6, NW) No hewɔ lɛ tsuishiŋmɛɛ kɔɔ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ he kpaakpa. Yɛ anɔkwale mli lɛ, kɛ wɔɔnyɛ wɔŋmɛ wɔtsui shi kɛyashi naagbee lɛ, esa akɛ ‘wɔdi nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ sɛɛ,’ ni wɔjie enɛ kpo wɔtsɔɔ. (1 Timoteo 6:11) Shi mɛni diɛŋtsɛ ji nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ?

Nɔ Ni Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ Ji

4, 5. Mɛni ji nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ?

4 Abaanyɛ atsɔɔ Hela wiemɔ kɛha “nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ” (eu·seʹbei·a) shishi pɔtɛɛ akɛ “ekpakpa, woo.”a (2 Petro 1:​6, Kingdom Interlinear) Etsɔɔ tsuiŋ miishɛɛ henumɔ ko ni anaa ahaa Nyɔŋmɔ. Taakɛ W. E. Vine tsɔɔ lɛ, wiemɔ su tsɔɔlɔ, eu·se·besʹ, ni eshishi diɛŋtsɛ ji “woo-kpakpa,” lɛ tsɔɔ “bɔ ni hewalɛ ni Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ ni yɔɔ krɔŋkrɔŋ lɛ kudɔɔ lɛ lɛ jieɔ ehe kpo yɛ hetuu-kɛhamɔ nitsumɔi amli.”​—2 Petro 2:​9, Int.

5 No hewɔ lɛ wiemɔ, “nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ” lɛ kɔɔ woo loo hetuu-kɛhamɔ ni akɛhaa Yehowa ni tsirɛɔ wɔ koni wɔfee nɔ ni saa ehiɛ lɛ he. Afeɔ enɛ yɛ kaai ni mli wawai ashishi po, ejaakɛ wɔsumɔɔ Nyɔŋmɔ kɛjɛɔ tsui mli. Eji he ni akɛkpɛtɛɔ Yehowa he yɛ anɔkwayeli mli ni jieɔ ehe kpo yɛ gbɛ ni wɔtsɔɔ nɔ wɔbaa wɔjeŋ lɛ mli. Awoɔ anɔkwa Kristofoi ahewalɛ ni amɛsɔle koni “wɔhi shi kpoo yɛ toiŋjɔlɛ mli kɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ ni yeɔ emuu.” (1 Timoteo 2:​1, 2, NW) Taakɛ mɛi ni toɔ wiemɔ komekomei ashishitsɔɔmɔ he gbɛjianɔ, J. P. Louw kɛ E. A. Nida tsɔɔ lɛ, “abaanyɛ atsɔɔ [eu-se’bei-a] ni yɔɔ 1 Tm 2.2 lɛ shishi yɛ wiemɔi sɔrɔtoi pii amli yɛ gbɛ ni sa nɔ akɛ ‘wɔhi shi taakɛ Nyɔŋmɔ baasumɔ ni wɔhi shi’ aloo ‘ni wɔhi shi taakɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ ekɛɛ wɔ akɛ wɔhi shi lɛ.’”

6. Mɛni ji tsakpaa ni ka tsuishiŋmɛɛ kɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ teŋ lɛ?

6 Wɔbaanyɛ wɔnu tsakpaa ni ka tsuishiŋmɛɛ kɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ teŋ lɛ shishi jogbaŋŋ agbɛnɛ. Akɛni wɔhiɔ shi tamɔ bɔ ni Nyɔŋmɔ sumɔɔ ni wɔhi shi​—yɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ naa hewɔ lɛ​—ehaa je lɛ nyɛ̃ɛɔ wɔ, ni enɛ kɛ kaai baa wɔhemɔkɛyeli nɔ be fɛɛ be. (2 Timoteo 3:12) Kɛ jeee bɔ ni wɔ diɛŋtsɛ wɔkɛ wɔhe ekpɛtɛ wɔŋwɛi Tsɛ lɛ he wɔha hewɔ kulɛ, gbɛ ko bɛ ni aaatsɔ nɔ akanya wɔ ni wɔŋmɛ wɔtsui shi yɛ nɛkɛ kaai nɛɛ amli. Agbɛnɛ Yehowa tsuɔ hetuu-kɛhamɔ ni jɛ tsuiŋ tɔŋŋ nɛɛ he nii. Bo lɛ susumɔ bɔ ni eeenu he eha akɛ eeejɛ ŋwɛi ekwɛ ni ena mɛi ni yɛ amɛhe ni amɛtuu amɛha lɛ lɛ hewɔ lɛ, amɛbɔɔ mɔdɛŋ ni amɛsa ehiɛ yɛ shitee-kɛ-woo sɔrɔtoi fɛɛ sɛɛ lɛ. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ eesumɔ ni “ejie mɛi ni kɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ haa lɛ lɛ kɛjɛ kaai amli”!

7. Mɛni hewɔ esa akɛ atao ni ana nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ lɛ?

7 Shi, akɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ fɔɔɔ wɔ, ni wɔnine shɛɛɛ nɔ trukaa hu kɛjɛɛɛ fɔlɔi ni sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei lɛ aŋɔɔ. (1 Mose 8:21) Shi moŋ esa akɛ atao loo akase ni ana. (1 Timoteo 4:​7, 10) Esa akɛ wɔtsu nii ni wɔkɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ afata wɔ tsuishiŋmɛɛ kɛ wɔhemɔkɛyeli he. Petro kɛɛ akɛ enɛ biɔ “mɔdɛŋbɔɔ.” (2 Petro 1:⁠5) Belɛ te wɔɔfee tɛŋŋ wɔná nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ?

Mɛɛ Gbɛ Nɔ Wɔtsɔɔ Wɔnaa Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ Yɛ?

8. Taakɛ bɔfo Petro tsɔɔ lɛ, mɛni ji nɔ titri ni haa anaa nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ.

8 Bɔfo Petro tsɔɔ nɔ titri ni haa anyɛɔ anaa nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ lɛ mli. Ekɛɛ: “Duromɔ kɛ hejɔlɛ afa aha nyɛ yɛ Nyɔŋmɔ kɛ wɔ-Nuŋtsɔ Yesu he [anɔkwa] nilee lɛ mli! Gbii abɔ ni enyɔŋmɔ-hewalɛ lɛ eŋɔ nii fiaa ni hi ha wala kɛ Nyɔŋmɔ-jamɔ [hetuu-kɛhamɔ] lɛ eke wɔ yɛ mɔ ni tsɔ lɛ diɛŋtsɛ enunyam kɛ enikpakpai anifeemɔ nɔ etsɛ wɔ lɛ he [anɔkwa] nilee mli lɛ.” (2 Petro 1:​2, 3) No hewɔ lɛ kɛ wɔɔnyɛ ni wɔkɛ Nyɔŋmɔ-jamɔ hetuu-kɛhamɔ afata wɔhemɔkɛyeli kɛ tsuishiŋmɛɛ he lɛ, esa akɛ wɔdara yɛ Yehowa Nyɔŋmɔ kɛ Yesu Kristo he anɔkwa nilee ni yeɔ emuu kwraa mli.

9. Te aaanyɛ afee bɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ Kristo he anɔkwa nilee ni ayɔɔ lɛ kɔɔ nibii babaoo he fe le ni wɔɔle mɛi ni amɛji kɛkɛ lɛ he nɔkwɛmɔ nɔ aha tɛŋŋ.

9 Akɛ ana Nyɔŋmɔ kɛ Kristo he anɔkwa nilee lɛ tsɔɔ mɛni? Eyɛ faŋŋ akɛ, etsɔɔ babaoo fe ni aaale mɛi ni amɛji kɛkɛ. Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ: Obaanyɛ ole mɔ ni okutsoŋnyo ni kɛ bo jeɔ husu lɛ ji ni obaanyɛ otsɛ egbɛi okɛŋa lɛ po. Shi ani okɛ shika babaoo baafa lɛ? Ja ole nɔ̃ gbɔmɔ ni eji da. (Okɛto Abɛi 11:15 he.) Nakai nɔŋŋ ni ooole Yehowa kɛ Yesu yɛ gbɛ ni ja jogbaŋŋ nɔ, aloo kɛmɔ shi lɛ, tsɔɔ babaoo fe ni aaahe aye kɛkɛ akɛ amɛyɛ shihilɛ mli ni ale amɛgbɛi. Kɛ ooonyɛ ojɛ osuɔmɔ mli oŋmɛ otsui shi yɛ kaai amli yɛ amɛhewɔ kɛyashi gbele mli po lɛ, belɛ esa akɛ wɔfee mɛi ni le amɛ jogbaŋŋ yɛ teemɔŋ diɛŋtsɛ. (Yohane 17:​3, NW) Enɛ kɔɔ mɛni he?

10. Yehowa kɛ Yesu he anɔkwa nilee kɔɔ mɛɛ nibii enyɔ he, ni mɛni hewɔ?

10 Yehowa kɛ Yesu he anɔkwa nilee ni yeɔ emuu ni mɔ ko yɔɔ lɛ kɔɔ nibii enyɔ he: (1) ni aaale amɛ akɛ gbɔmɛi​—amɛ sui, henumɔi, kɛ gbɛ̃i​—kɛ (2) amɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ kasemɔ. Nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ kɔɔ tsuiŋ henumɔ he, Yehowa ni akɛ he kpɛtɛɔ ehe diɛŋtsɛ, ni enɛ jeɔ kpo yɛ gbɛ ni wɔtsɔɔ nɔ wɔbaa wɔjeŋ lɛ nɔ. No hewɔ lɛ, kɛ wɔɔna enɛ lɛ, esa akɛ wɔle Yehowa akɛ mɔ ko ni yɔɔ diɛŋtsɛ, ni wɔle esuɔmɔnaa nii kɛ egbɛi kɛyashɛ he ni wɔɔnyɛ akɛ adesai. Lɛlɛŋ akɛ, kɛ wɔɔle Yehowa, ni abɔ wɔ yɛ esubaŋ nɔ lɛ, belɛ ebiɔ ni wɔkɛ nilee ni tamɔ nɛkɛ atsu nii ni wɔbɔ mɔdɛŋ wɔtamɔ lɛ. (1 Mose 1:​26-28; Kolosebii 3:10) Ni akɛni Yesu kase Yehowa kɛmɔ shi yɛ nɔ ni ekɛɛ ni efee lɛ mli hewɔ lɛ, ni aaale Yesu yɛ anɔkwayeli mli diɛŋtsɛ lɛ yeɔ ebuaa babaoo yɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ ni aaana lɛ mli.​—Hebribii 1:⁠3.

11. (a) Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔna Nyɔŋmɔ kɛ Kristo he anɔkwa nilee? (b) Mɛni hewɔ ehe hiaa akɛ wɔɔjwɛŋ nɔ ni wɔkaneɔ lɛ nɔ lɛ?

11 Shi te wɔɔfee tɛŋŋ wɔná Nyɔŋmɔ kɛ Kristo he anɔkwa nilee ni tamɔ nɛkɛ? Kɛtsɔ mɔdɛŋbɔɔ ni wɔkɛaakase Biblia lɛ kɛ woji ni adamɔ Biblia lɛ nɔ aŋmala lɛ nɔ.b Shi kɛ nɔ ni baajɛ wɔteemɔŋ Biblia kasemɔ lɛ mli aba lɛ aaaha wɔna nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ lɛ, belɛ ehe miihia ni wɔhe be ni wɔkɛjwɛŋ, ni ji akɛ, wɔkɛsusu nɔ ni wɔkaneɔ lɛ he jogbaŋŋ. (Okɛto Yoshua 1:8 he.) Mɛni hewɔ enɛ he hiaa lɛ? Kaimɔ akɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ ji tsuiŋ henumɔ ni miishɛɛ yɔɔ mli ni anaa ahaa Nyɔŋmɔ. Akɛ okadi tsui lɛ​—ni ji mligbɛ gbɔmɔ lɛ, toɔ sane nɔjwɛŋmɔ loo tsuiŋ jwɛŋmɔ he shii abɔ yɛ Ŋmalɛi lɛ amli. (Lala 19:​15; 49:4; Abɛi 15:28) Kɛ wɔkɛ hiɛsɔɔ jie nɔ ni wɔkane lɛ kpo lɛ, etsɔɔ mli kɛyasaa mligbɛ gbɔmɔ lɛ he, ni enɛ kanyaa wɔhenumɔi, ni esaa wɔsusumɔi ahe. Ni no dani nikasemɔ baanyɛ awaje wɔhe ni wɔkɛkpɛtɛɔ Yehowa he lɛ, koni etsirɛ wɔ ni wɔhi shi yɛ gbɛ ni saa Nyɔŋmɔ hiɛ lɛ nɔ yɛ shihilɛi ni mli wawai loo ekaa mɔ lɛ po shishi.

Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ ni Wɔkɛaatsu Nii yɛ Shia

12. (a) Taakɛ Paulo tsɔɔ lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ Kristofonyo aaatsɔ atsu nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ he nii yɛ shia? (b) Mɛni hewɔ anɔkwa Kristofoi kwɛɔ fɔlɔi ni daraa yɛ afii amli lɛ?

12 Esa akɛ akɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ atsu nii klɛŋklɛŋ yɛ shia. Bɔfo Paulo kɛɛ: “Kɛ yoo okulafo ko yɛ bii loo nabii lɛ, amɛkase Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ [jamɔ hetuu-kɛhamɔ] yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛwe tsutsu, ni amɛto amɛfɔlɔi lɛ anajiaŋ pɛpɛɛpɛ; ejaakɛ enɛ yɛ fɛo ni eŋɔɔ Nyɔŋmɔ naa.” (1 Timoteo 5:⁠4) Taakɛ Paulo tsɔɔ mli lɛ, fɔlɔi ni daraa lɛ akwɛmɔ ji nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ loo egbeyeishemɔ ni ajieɔ lɛ kpo. Anɔkwa Kristofoi kɛ kwɛmɔ ni tamɔ nɛkɛ haa, ni jeee akɛ nitsumɔ ko ni ka amɛnɔ hewɔ shi moŋ yɛ suɔmɔ ni amɛyɔɔ kɛha amɛfɔlɔi lɛ hewɔ. Shi, nɔ ni fe nakai lɛ, amɛyɔseɔ bɔ ni Yehowa buɔ mɔ ko fɔlɔi akwɛmɔ akɛ hiamɔ sane lɛ. Amɛle jogbaŋŋ akɛ ni amɛaatsɔ amɛsɛɛ amɛha amɛfɔlɔi loo amɛfee mɛi ni yeee buaaa amɛ yɛ hiamɔ be mli lɛ baatamɔ ‘mɔ ko ni ekwa Kristofoi ahemɔkɛyeli lɛ’ pɛpɛɛpɛ.​—1 Timoteo 5:⁠8.

13. Mɛni hewɔ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ he nitsumɔ yɛ shia baanyɛ afee kaa diɛŋtsɛ lɛ, shi mɛɛ tsui ni nyɔɔ mɔ mli jɛɔ mɔ ko fɔlɔi ni ekwɛɔ amɛ lɛ mli baa?

13 Wɔkpɛlɛɔ nɔ akɛ ejeee nɔ ni yɔɔ mlɛo be fɛɛ be akɛ akɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ aaatsu nii yɛ shia. Weku lɛ mli bii baanyɛ afee mɛi ni yɔɔ hei ni haa amɛteŋ jɛkɛɔ naakpa. Bii ni amɛdara lɛ miifɔ amɛ diɛŋtsɛ amɛbii ni amɛkɛ shika-helɛtemɔ mli naagbai miikpe. Ekolɛ kwɛmɔ ni he hiaa fɔlɔ ko lɛ baanyɛ afee nɔ ni saa mɛi ni kɛ kwɛmɔ ni tamɔ nɛkɛ haa lɛ agbɔmɔtsoŋ, jwɛŋmɔŋ, kɛ henumɔŋ hewalɛnamɔ he waa. Ni fɛɛ sɛɛ lɛ, abaanyɛ anu miishɛɛ loo tsui ni nyɔɔ mɔ mli diɛŋtsɛ he yɛ le ni ale akɛ mɔ ko fɔlɔi akwɛmɔ lɛ jeee akɛ “[amɛmii]to amɛfɔlɔi lɛ anajiaŋ pɛpɛɛpɛ” kɛkɛ shi esaa Mɔ ni “weku fɛɛ weku ni yɔɔ ŋwɛi kɛ shikpɔŋ nɔ lɛ na amɛgbɛi kɛjɛ eŋɔɔ” lɛ hu hiɛ.​—Efesobii 3:​14, 15, NW.

14, 15. Gbaa gbekɛbii komɛi ni kɛ Nyɔŋmɔ gbeyeishemɔ kwɛ amɛfɔlɔ lɛ he sane otsɔɔ.

14 Susumɔ nɔkwɛmɔ nɔ ni yɔɔ awerɛho diɛŋtsɛ ko he. Ellis kɛ enyɛmimɛi hii kɛ yei enumɔ kɛ sane ko ni naa wa diɛŋtsɛ miikpe yɛ amɛtsɛ ni amɛkwɛɔ lɛ yɛ shia lɛ hewɔ. Ellis tsɔɔ mli akɛ: “Afi 1986 mli ni mitsɛ he baye kɛ hela ni haa gbɔmɔtso lɛ fai komɛi gboɔ lɛ, ni enɛ haaa enyɛ efee nɔ ko nɔ ko kwraa.” Bii ekpaa lɛ toɔ naa ni amɛkwɛɔ amɛtsɛ lɛ hiamɔ nii anɔ, ni eko ji ehejuu kɛ etsɔɔmɔ be fɛɛ be koni ekana faji. “Wɔkaneɔ woji wɔhaa lɛ, wɔkɛ lɛ wieɔ, wɔtswaa lalai wɔhaa lɛ. Wɔbɛ nɔmimaa akɛ ele nɔ ni yaa nɔ yɛ ehe lɛ, shi wɔkɛ lɛ yeɔ tamɔ mɔ ko ni miina loo ele nɔ fɛɛ nɔ ni yaa nɔ lɛ.”

15 Mɛni hewɔ bii lɛ kwɛɔ amɛtsɛ lɛ taakɛ amɛfeɔ lɛ? Ellis tee nɔ akɛ: “Beni wɔnyɛ gbo yɛ 1964 mli lɛ sɛɛ lɛ, wɔtsɛ kome pɛ tee nɔ ekwɛ wɔ fɛɛ. No mli lɛ wɔye kɛjɛ afii 5 kɛyashi 14. Ebɛŋkɛɔ wɔ be fɛɛ be ni eesumɔ ni eye ebua wɔ; wɔ hu wɔyɛ biɛ yɛ ehewɔ.” Eka shi faŋŋ akɛ, kwɛmɔ ni tamɔ nɛkɛ ni akɛaaha lɛ bɛ mlɛo, ni gbekɛbii lɛ nijiaŋ jeɔ wui yɛ bei komɛi amli. Ellis kɛɛ: “Shi wɔyɔse akɛ shihilɛ mli ni wɔtsɛ lɛ yɔɔ lɛ ji naagba ni sɛɛ etsɛŋ. Wɔmiikpa gbohiiashitee lɛ gbɛ, be mli ni wɔtsɛ baana gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa ekoŋŋ ni wɔnine aaashɛ wɔnyɛ hu nɔ ekoŋŋ lɛ. (Yesaia 33:​24; Yohane 5: 28, 29) Yɛ anɔkwale mli lɛ, he ni atuɔ ahaa fɔlɔ kwɛmɔ ni tamɔ nɛkɛ lɛ ha Mɔ ni fãa gbekɛbii akɛ amɛkɛ woo aha amɛfɔlɔi lɛ tsui nyãa!c ​—Efesobii 6:​1, 2.

Nyɔŋmɔjamɔ Hetuu-kɛhamɔ kɛ Sɔɔmɔ Nitsumɔ Lɛ

16. Mɛni esa akɛ efee yiŋtoo titri ni yɔɔ nɔ ni wɔtsuɔ yɛ sɔɔmɔ lɛ mli lɛ sɛɛ?

16 Kɛ wɔkpɛlɛ Yesu ninefɔɔ akɛ ‘wɔnyiɛ esɛɛ be fɛɛ be’ lɛ nɔ lɛ, ehaa wɔbajeɔ ŋwɛi nitsumɔ ko akɛ wɔshiɛ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ ni wɔfee kaselɔi lɛ shishi. (Mateo 16:​24; 24:​14; 28:​19, 20) Eyɛ faŋŋ akɛ, sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli ni wɔkɛ wɔhe woɔ lɛ ji Kristofoi agbɛnaa nii yɛ “naagbee gbii” nɛɛ amli. (2 Timoteo 3:⁠1) Shi, esa akɛ yiŋtoo ni yɔɔ shiɛmɔ kɛ nitsɔɔmɔ nitsumɔ lɛ sɛɛ lɛ afe gbɛnaa nii ko ni ka wɔnɔ kɛkɛ ni wɔmiitsu he nii. Esa akɛ suɔmɔ ni mli kwɔ ni wɔyɔɔ kɛha Yehowa lɛ afee yiŋtoo titri ni yɔɔ nɔ ni wɔfeɔ kɛ abɔ ni wɔfeɔ yɛ sɔɔmɔ lɛ mli lɛ sɛɛ. Yesu kɛɛ, “nɔ ni eyi tsui obɔ kɛteke nɔ lɛ, no nɔŋŋ naabu wieɔ.” (Mateo 12:34) Hɛɛ, kɛ suɔmɔ kɛha Yehowa eyi wɔtsui mli obɔ kɛteke nɔ lɛ, wɔnuɔ he akɛ etsirɛɔ wɔ koni wɔye ehe odase wɔtsɔɔ mɛi krokomɛi. Kɛ suɔmɔ kɛha Yehowa ji wɔyiŋtoo lɛ, wɔsɔɔmɔ nitsumɔ lɛ bafeɔ wɔ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ lɛ kpojiemɔ ni shishinumɔ yɔɔ mli.

17. Mɛɛ gbɛ nɔ wɔɔtsɔ wɔna sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ he jwɛŋmɔ kpakpa?

17 Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔna yiŋtoo ni ja wɔha sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ? Okɛ hiɛsɔɔ asusu yiŋtoi etɛ ni Yehowa kɛha wɔ yɛ suɔmɔ ni wɔyɔɔ kɛha lɛ hewɔ lɛ he. (1) Wɔsumɔɔ Yehowa yɛ nɔ ni efee kɛha wɔ momo lɛ hewɔ. Suɔmɔ ko bɛ ni da fe kpɔmɔ nɔ ni ekɛha lɛ. (Mateo 20:​28; Yohane 15:13) (2) Wɔsumɔɔ Yehowa yɛ nɔ ni efeɔ kɛhaa wɔ bianɛ lɛ hewɔ. Wɔkɛ wiemɔ mli heyeli yaa Yehowa hiɛ, ni eboɔ wɔsɔlemɔi atoi. (Lala 65:3; Hebribii 4:​14-16) Yɛ be mli ni wɔkɛ Maŋtsɛyeli lɛ he nibii yeɔ nɔ fɛɛ nɔ hiɛ lɛ, wɔnaa wɔ daa gbi shihilɛ mli hiamɔ nii amli ŋɔɔmɔ hu. (Mateo 6:​25-83) Wɔnine shɛɔ mumɔŋ niyenii ni baa be fɛɛ be ni yeɔ ebuaa wɔ koni wɔnyɛ wɔdamɔ naagbai ni wɔkɛkpeɔ lɛ anaa lɛ nɔ. (Mateo 24:45) Ni ajɔɔ wɔ hu akɛni wɔji je muu fɛɛ Kristofoi anyɛmifeemɔ ni haa wɔfeɔ mɛi ni esoroɔ wɔ yɛ je lɛ he lɛ fa hewɔ. (1 Petro 2:17) (3) Wɔsumɔɔ Yehowa hu yɛ nɔ ni ka ehiɛ ni ebaafee kɛha wɔ lolo lɛ hewɔ. Yɛ esuɔmɔ lɛ hewɔ lɛ, “wɔ[mɔ] anɔkwa wala [ni ji naanɔ wala yɛ wɔsɛɛ be mli] lɛ mli” kpɛŋŋ. (1 Timoteo 6:​12, 19) Kɛ wɔsusu suɔmɔ ni Yehowa ejie lɛ kpo etsɔɔ wɔ lɛ he lɛ, yɛ anɔkwale mli lɛ wɔtsui baatsirɛ wɔ ni wɔtuu wɔhe wɔha mɛi krokomɛi ni wɔɔgba amɛ ehe sane kɛ eyiŋtoi wuji lɛ hu he saji! Ehe ebahiaŋ ni mɛi krokomɛi akɛɛ wɔ nɔ ni esa akɛ wɔfee loo abɔ ni esa akɛ wɔtsu yɛ sɔɔmɔ lɛ mli. Wɔtsuii baatsirɛ wɔ ní wɔfee nɔ ni wɔɔnyɛ.

18, 19. Mɛɛ gbɛtsii nii nyɛmi yoo ko ye nɔ kunim koni enyɛ ekɛ ehe awo sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli?

18 Tsui ni nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ tsirɛɔ lɛ lɛ baawie yɛ shihilɛi ni kaa mɔ lɛ amli po. (Okɛto Yeremia 20: 9 he. ) Susumɔ Stella, Kristofonyo yoo ni hiɛ gboɔ waa lɛ sane lɛ he. Beni eje Biblia lɛ kasemɔ shishi klɛŋklɛŋ lɛ, esusu akɛ, ‘Minyɛŋ maya shia kɛ shia kɔkɔɔkɔ!’ Etsɔɔ mli akɛ: “Mifeɔ dioo be fɛɛ be. Minyɛɛɛ mabɛŋkɛ mɛi ni mikɛ amɛ aje sanegbaa shishi.” Yɛ be mli ní eyaa nɔ ekaseɔ nii lɛ, esuɔmɔ kɛha Yehowa lɛ da, ni ena suɔmɔ ni mli wa akɛ eeegba ehe sane etsɔɔ mɛi krokomɛi. “Mikaiɔ be mli ni mikɛɛ mɔ ni tsɔɔ mi Biblia lɛ akɛ, ‘Miisumɔ waa ni mawie, shi minyɛɛɛ mafee nakai, ni enɛ gbaa minaa diɛŋtsɛ’ lɛ. Mihiɛ kpaŋ nɔ ni ekɛɛ mi lɛ nɔ kɔkɔɔkɔ: ‘Stella, daa shi akɛ oosumɔ ni owie.’”

19 Etsɛɛɛ ni Stella na ehe akɛ eeshiɛ eetsɔɔ ekutsoŋnyo ni ekɛlɛ jeɔ husu lɛ. Kɛkɛ ni ekɛ ehe wo nɔ ni esusuɔ akɛ enyɛŋ efee kɔkɔɔkɔ lɛ mli​—ekɛ ehe wo shia kɛ shia sɔɔmɔ lɛ mli klɛŋklɛŋ kwraa. (Bɔfoi lɛ Asaji 20:​20, 21) Ekaiɔ akɛ: “Miŋma mishiɛmɔ wiemɔ lɛ yɛ wolo nɔ. Shi mitsui fã aahu akɛ, eyɛ mli akɛ mihiɛ yɛ midɛŋ ni miikwɛ nɔ moŋ, shi mihe miikpokpo ni minyɛɛɛ makwɛ nɔ ni miŋmala lɛ nɔ!” Amrɔ nɛɛ, yɛ nɔ ni fe afii 35 sɛɛ nɛɛ, Stella ka he eji mɔ ni hiɛ gboɔ waa lolo yɛ efɔmɔ su naa. Ni kɛlɛ, esumɔɔ shiɛmɔyaa, ni eyaa nɔ ekɛ ehe woɔ mli bɔ ni sa.

20. Mɛɛ nɔkwɛmɔ nɔ tsɔɔ akɛ yiwaa loo tsuŋwoo nyɛŋ atsimɔ Yehowa Odasefoi ni amɛtuu amɛhe amɛha lɛ anaabui?

20 Yiwaa kɛ tsuŋwoo po nyɛŋ atsimɔ Yehowa Odasefoi ni amɛtuu amɛhe amɛha lɛ anaabui. Susumɔ Ernst kɛ Hildegard Seliger ni jɛ Germane lɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ he okwɛ. Yɛ amɛhemɔkɛyeli hewɔ lɛ, mɛi enyɔ lɛ fɛɛ ye afii fe 40 yɛ Nazi gbokɛlɛfoi aŋsaraŋ kɛ Komunist tsuŋwoo hei amli. Amɛtee nɔ amɛye gbokɛlɛfoi krokomɛi odase yɛ amɛtsuŋwoo hei lɛ po. Hildegard kaiɔ akɛ: “Gbokɛlɛfoi ashiai anɔkwɛlɔi lɛ buɔ mi akɛ mɔ ni he yɔɔ oshara waa, ejaakɛ taakɛ yoo gbokɛlɛfoi anɔkwɛlɔ ko kɛɛ lɛ, miwieɔ Biblia lɛ he gbi fɛɛ gbi. No hewɔ lɛ akɛ miwo shikpɔŋ shishi tsu ko mli.” Beni aha amɛye amɛhe lɛ sɛɛ lɛ, Nyɛmi nuu kɛ Nyɛmi yoo Seliger fɛɛ kɛ amɛbe fɛɛ wo Kristofoi asɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli. Amɛ fɛɛ amɛsɔmɔ yɛ anɔkwayeli mli kɛyashi amɛgbele be mli, Nyɛmi nuu Seliger gbo yɛ 1985 ni eŋa hu gbo yɛ 1992.

21. Mɛni esa akɛ wɔfee koni wɔkɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ afata wɔtsuishiŋmɛɛ he?

21 Kɛ wɔkɛ mɔdɛŋbɔɔ kase Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ ni wɔhe be wɔkɛjwɛŋ nɔ ni wɔkaseɔ lɛ nɔ kɛ hiɛsɔɔ lɛ, wɔbaadara yɛ Yehowa Nyɔŋmɔ kɛ Yesu Kristo he anɔkwa nilee mli. Ni nɔ ní baajɛ mli aba ji nakai su ní jara wa waa​—nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ lɛ namɔ ni yeɔ emuu. Gbɛ ko bɛ ni wɔɔtsɔ nɔ wɔŋmɛ wɔtsui shi yɛ kaai sɔrɔtoi ni baa wɔnɔ akɛ Kristofoi lɛ amli kɛ́ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ bɛ. No hewɔ lɛ, nyɛhaa wɔnyiɛa bɔfo Petro ŋaawoo lɛ sɛɛ, ni wɔya nɔ ‘wɔkɛ tsuishiŋmɛɛ afata wɔhemɔkɛyeli he, ni wɔkɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ hu afata wɔtsuishiŋmɛɛ lɛ he.’​—2 Petro 1:​5, 6, NW.

[Shishigbɛ niŋmai]

a William Barclay wie yɛ eu·seʹbei·a he akɛ: “Wiemɔ lɛ seb- loo shishifa lɛ fa ji nɔ ni tsɔɔ woo loo jamɔ lɛ. Eu ji Hela wiemɔ kɛha ekpakpa; no hewɔ lɛ, eu·seʹbei·a ji jamɔ, woo kpakpa ni akɛha yɛ gbɛ ni ja nɔ.”​—New Testament Words.

b Kɛha bɔ ni wɔɔfee wɔkase nii ni wɔha Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ he nilee ni wɔyɔɔ lɛ mli akwɔ lɛ, kwɛmɔ Buu-Mɔɔ, ni ji August 15, 1993 nɔ lɛ baafai 12-17.

c Kɛha bɔ ni aaafee ni atsu nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ he nii yɛ fɔlɔi ni amɛdara lɛ ahe lɛ he susumɔ ni yeɔ emuu lɛ, kwɛmɔ June 1, 1987 Buu-Mɔɔ lɛ baafai 13-18.

Mɛni Ji Ohetoo?

◻ Mɛni ji nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ?

◻ Mɛni ji tsakpaa ni ka tsuishiŋmɛɛ kɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ teŋ?

◻ Mɛni ji nɔ tritri ni haa anaa nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ?

◻ Te Kristofoi aaafee tɛŋŋ atsu nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ he nii yɛ shia?

◻ Mɛni esa akɛ efee yiŋtoo tritri kɛha nɔ ni wɔfeɔ yɛ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 18]

Yehowa Odasefoi ni awo amɛ tsuŋ yɛ Nazi gbokɛlɛfoi aŋsara ni yɔɔ Ravensbrück lɛ jie tsuishiŋmɛɛ kɛ nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ kpo.

    Ga Woji (1980-2025)
    Shi Mli
    Botemɔ Mli
    • Ga
    • Kɛmaje
    • Bɔ Ni Misumɔɔ Lɛ Mihãa
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mlai Ni Yɔɔ He
    • Ohe Saji
    • Ohe Saji Lɛ Ahe Gbɛjianɔtoo
    • JW.ORG
    • Botemɔ Mli
    Kɛmaje