Lɛ Ji Mesia lɛ Hiɛnyiɛlɔ
HƐMLIFIINƆ̃ ko ni lɛɛ ekadi ehewolo ni hulu eha edĩ lɛ nɔ. Ewo yoma hetsɔi atade, ni etamɔ gbalɔ diɛŋtsɛ. Mɛi pii ba eŋɔɔ yɛ Yordan faa lɛ naa. Jɛmɛ ji he ni nuu ni gbalaa mɛi kɛbaa enɔ nɛɛ kɛ ekãa jaje akɛ efee klalo akɛ eeebaptisi eshafeelɔi ni tsakeɔ amɛtsui lɛ yɛ.
Mɛi anaa kpɛ amɛhe! Namɔ ji nuu nɛɛ? Mɛni ji eyiŋtoo?
Yesu Kristo wie nuu nɛɛ he akɛ: “Mɛɛ kwɛmɔ nyɛtee? Gbalɔ? Hɛɛ, miikɛɛ nyɛ akɛ, mɔ ni fe gbalɔ tete. . . . Mɛi ni yei fɔ amɛ lɛ ateŋ mɔ ko eteko shi ni fe Yohane, baptisilɔ lɛ.” (Mateo 11:9-11) Mɛni hewɔ Yohane ji nuu sɔrɔto ko nɛkɛ lɛ? Ejaakɛ lɛ ji Mesia lɛ hiɛnyiɛlɔ.
Agba Enitsumɔ he Sane Afɔ Shi
Nɔ ni fe afii 700 dani aaafɔ Yohane lɛ, Yehowa tswa adafi akɛ mɔ nɛɛ baatswa adafi yɛ ŋa lɛ nɔ akɛ: “Nyɛjea Yehowa gbɛ lɛ, nyɛjajea gbɛjegbɛ ko yɛ ŋa kpataa lɛ nɔ nyɛhaa wɔ-Nyɔŋmɔ lɛ!” (Yesaia 40:3; Mateo 3:3) Nɔ ni fe afii 400 dani aaafɔ Yohane lɛ, Nyɔŋmɔ Ofe lɛ jaje akɛ: “Naa, matsu gbalɔ Elia kɛaaba nyɛŋɔɔ, dani Yehowa gbi wulu kpele ni he yɔɔ gbeyei lɛ aaashɛ.” (Maleaki 3:23) Ákɛ afɔ Yohane Baptisilɔ lɛ aaafee nyɔji ekpaa dani afɔ Yesu lɛ baaa lɛ trukaa, ni asaŋ ebaaa yɛ adebɔɔ nifeemɔi anaa. Taakɛ gbekɛ Isak ni awo shi yɛ efɔmɔ he lɛ ji lɛ, Yohane fɔmɔ lɛ ji naakpɛɛ nifeemɔ, ejaakɛ efɔlɔi enyɔ lɛ fɛɛ, Zakaria kɛ Elisabet efo fɔmɔ.—Luka 1:18.
Dani aaaŋɔ Yohane hɔ po lɛ, no mli lɛ bɔfo Gabriel etsɔɔ efamɔ, enitsumɔ, kɛ bɔ ni eshihilɛ aaaji momo. Yohane baatsɔ Elia ekãafeemɔ kɛ emumɔ nɔ ejie toigbolɔi lɛ kɛjɛ gbele gbɛ nɔ, koni esaa amɛ ni amɛkpɛlɛ Yesu nɔ akɛ Mesia lɛ. Esa akɛ Yohane afee Nazirnyo ni etu ehe fɛɛ eha Nyɔŋmɔ kɛjɛ efɔmɔ mli, ni esaaa akɛ etaa wein loo daa ni wa ko he. Yɛ anɔkwale mli lɛ, niyenii ni eyeɔ yɛ ŋa lɛ nɔ ji “baalabii kɛ ŋa nɔ wò.” (Marko 1:6; 4 Mose 6:2, 3; Luka 1:13-17) Taakɛ Samuel ji lɛ, ato Yohane gbɛjianɔ titri kɛha Nyɔŋmɔ Ŋwɛi Flooflonyo lɛ sɔɔmɔ ni yɔɔ nyam kɛjɛ egbekɛbiiashi.—1 Samuel 1:11, 24-28.
Nyɔŋmɔ diɛŋtsɛ hala gbɛi Yohane lɛ po. Hebri gbɛi “Yohane” lɛ shishi ji “Yehowa Eduro; Yehowa Ena Mɔbɔ.”
Beni afo gbekɛ lɛ ketia yɛ gbi ni ji kpaanyɔ lɛ nɔ lɛ, ajɛ ŋwɛi akɛ mumɔ tsirɛ etsɛ, Zakaria, koni ejaje akɛ: “Ni bo, gbekɛ nɛɛ, aaatsɛo Ŋwɛi Flooflonyo lɛ gbalɔ; ejaakɛ obaatsɔ Nuntsɔ lɛ hiɛ ni oyasaa egbɛi lɛ oto, koni oŋɔ walaheremɔ he nilee oha emaŋ lɛ yɛ amɛhe eshaifaa mli, yɛ wɔ-Nyɔŋmɔ lɛ mɔbɔnalɛ ni haa emusuŋ tsɔɔ lɛ lɛ naa, nɔ ni ha jetsɛremɔ ni jɛ ŋwɛi lɛ ebasara wɔ nɛɛ.” (Luka 1:76-78) Esa akɛ Yohane shiɛmɔ nitsumɔ lɛ afee nɔ ni he hiaa fe fɛɛ yɛ eshihilɛ mli. Kɛ akɛaato he lɛ, nibii krokomɛi fɛɛ ahe ehiaaa. No hewɔ lɛ, Ŋmalɛi lɛ gbaa Yohane shihilɛ mli klɛŋklɛŋ afii 30 lɛ he sane kɛ sane kuku akɛ: “Gbekɛ lɛ bada, ni ehe wa yɛ mumɔ mli, ni ehi ŋa lɛ nɔ kɛyashi gbi nɔ ni aŋɔ lɛ atsɔɔ Israel.”—Luka 1:80.
Gbèe yɛ Ŋa lɛ Nɔ
Yɛ Kaisare Tiberio nɔyeli afi 15 lɛ nɔ, beni Pontio Pilato ji Yudea amralo lɛ, Yohane Baptisilɔ lɛ kɛ shɛɛ sane ni faa mɔ tsui nɛɛ fa kpo yɛ ŋa lɛ nɔ akɛ: “Nyɛtsakea nyɛtsuii; shi ŋwɛi maŋtsɛyeli lɛ ebɛŋkɛ.” (Mateo 3:2; Marko 1:4; Luka 3:1, 2) Gbɔmɛi ni yɔɔ kpokpaa muu lɛ fɛɛ nɔ lɛ hɛle shi. Sane ni akɛ ekãa jaje lɛ sa gbɔmɛi ni taoɔ ni amɛna hiɛnɔkamɔ kpakpa lɛ atsuii ahe. Yohane adafitswaa lɛ hu ka mɔ heshibaa ekwɛ ejaakɛ ebiɔ tsuitsakemɔ kɛmiijɛ tsuiŋ. Enɔkwayeli kɛ hemɔkɛyeli tsirɛ mɛi babaoo diɛŋtsɛ ni yeɔ anɔkwa lɛ koni amɛbu lɛ akɛ gbɔmɔ ni Nyɔŋmɔ tsu lɛ kɛba.
Yohane gbɛihemɔ lɛ gbɛ eshwa tamɔ jetsɛremɔ hee. Akɛ Yehowa gbalɔ lɛ, atsɔ etade kɛ ehetuu-kɛhamɔ nɔ ayoo lɛ mra. (Marko 1:6) Osɔfoi kɛ Levibii po fa gbɛ kɛjɛ Yerusalem koni amɛyatao ni amɛle nɔ ni teeɔ mɛi amiishɛɛ shi lɛ. Atsake tsui? Mɛni hewɔ, ni yɛ mɛni he? Namɔ ji nuu nɛɛ? Amɛmiitao amɛle. Yohane tsɔɔ mli akɛ: “Jeee mi ji Kristo lɛ. Ni amɛbi lɛ akɛ: Namɔ jio mɔ? Elia jio? Ni ekɛɛ: Jeee lɛ ji mi. Gbalɔ lɛ jio? Ni ehere nɔ ekɛɛ: Dabi. Agbɛnɛ amɛbi lɛ akɛ: Namɔ jio? koni wɔna hetoo ko wɔyaha mɛi ni tsu wɔ lɛ: Te okɛɛɔ yɛ bo diɛŋtsɛ ohe tɛŋŋ? Ekɛɛ: Mi ji mɔ gbee ni boɔ yɛ ŋa lɛ nɔ akɛ: Nyɛjajea Nuntsɔ [Yehowa] gbɛ lɛ, taakɛ bɔ ni gbalɔ Yesaia kɛɛ lɛ. Ni mɛi ni atsu lɛ jɛ Farisifoi lɛ ateŋ; ni amɛbi lɛ akɛ: Kɛ jeee Kristo lɛ aloo Elia aloo gbalɔ lɛ jio lɛ, mɛɛ hewɔ obaptisiɔ mɔ?”—Yohane 1:20-25.
Tsuitsakemɔ kɛ baptisimɔ ji nifeemɔi ni he hiaa kɛha mɛi ni baabote Maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ. No hewɔ lɛ, Yohane here nɔ akɛ: ‘Mikɛ nu baptisiɔ eshafeelɔi ni etsake amɛtsuii lɛ, shi mɔ ni he wa fe mi ni baaba yɛ misɛɛ lɛ kɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ kɛ la baabaptisi nyɛ. Naa, misaaa mɔ ni fɛneɔ etokotai anaa kpaa lɛ po. Ni nyɛkwɛa ni ahia! Eshaatsene yɛ edɛŋ ni eeebua ŋmaa lɛ anaa ewo eboŋo lɛ mli; shi tutuu lɛ ekɛ la aaasha.’ (Luka 3:15-17; Bɔfoi lɛ Asaji 1:5) Yɛ anɔkwale mli lɛ, akɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ baaduro Mesia lɛ sɛɛnyiɛlɔi lɛ, shi ehenyɛlɔi lɛ baana hiɛkpatamɔ ni tamɔ la.
Abɔ “Mɛi Fɛɛ” Kɔkɔ
Yohane wiemɔi lɛ tsirɛ Yudafoi babaoo ni hiɛ tsui kpakpa lɛ waa diɛŋtsɛ ni amɛjaje anɔkwa ni amɛyeee Mla kpaŋmɔ lɛ he eshai lɛ yɛ faŋŋ mli. Amɛjie amɛtsui ni amɛtsake lɛ kpo yɛ faŋŋ kɛtsɔ Yohane ni amɛŋmɛ lɛ gbɛ ni ebaptisi amɛ yɛ Yordan Faa lɛ mli lɛ nɔ. (Mateo 3:5, 6) Nɔ ni jɛ mli ba ji, amɛsaa amɛtsuii koni amɛkpɛlɛ Mesia lɛ nɔ. Be mli ni egbeɔ Nyɔŋmɔ jalɛ nitaomɔ nii ahe nilee he kumai ni yeɔ amɛ lɛ, Yohane kɛ miishɛɛ tsɔɔ amɛ nii akɛ ekaselɔi, ni etsɔɔ amɛ bɔ ni asɔleɔ po.—Luka 11:1.
Bɔfo Yohane ŋma yɛ mɔ ni tsɔ Mesia lɛ hiɛ nɛɛ he akɛ: “Lɛ lɛ, odaseyeli eba, ni ebaye la lɛ he odase, koni mɛi fɛɛ atsɔ enɔ ahe aye.” (Yohane 1:7) Nakai eji akɛ gbɔmɛi sɔrɔtoi fɛɛ babo Yohane Baptisilɔ lɛ toi beni “ebashiɛ tsuitsakemɔ baptisimɔ etsɔɔ Israel maŋ muu lɛ fɛɛ lɛ.” (Bɔfoi lɛ Asaji 13:24) Ebɔ toohelɔi lɛ kɔkɔ yɛ amimyeli he. Ebɔ asraafoi kɔkɔ koni amɛkagba mɛi anaa loo amɛkɛ amale akafolɔ mɔ ko naa. Ekɛɛ Farisifoi kɛ Sadukifoi osatofoi ni buɔ amɛhe jalɔi lɛ akɛ: “Shinɔi ashwiei, namɔ tsɔɔ nyɛ akɛ nyɛjo mlifu ni baaba lɛ naa foi? Belɛ nyɛwoa yibii ni sa tsuitsakemɔ mɔ! Ni nyɛkasusua yɛ nyɛmli ni nyɛkɛɛ akɛ: Wɔ lɛ wɔtsɛ ji Abraham; shi miikɛɛ nyɛ akɛ: Nyɔŋmɔ aaanyɛ akɛ eteeɔ bii ashi yɛ tɛi nɛɛ amli ehaa Abraham.”—Mateo 3:7-9; Luka 3:7-14.
Akɛ kuu lɛ, jamɔ mli hiɛnyiɛlɔi ni yɔɔ Yohane gbii lɛ amli lɛ sumɔɔɔ ni amɛheɔ lɛ amɛyeɔ, ni amɛkɛ amale folɔ enaa akɛ daimonio yɛ emli. Amɛkpoo jalɛ gbɛ ni kɛ mɔ yaa naanɔ wala mli lɛ. Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, toohelɔi kɛ yei ajwamaŋi eshafeelɔi ni he Yohane odase lɛ amɛye lɛ tsake amɛtsui ni abaptisi amɛ. Yɛ be ni sa mli lɛ, amɛkpɛlɛ Yesu Kristo nɔ akɛ Mesia lɛ.—Mateo 21:25-32; Luka 7:31-33.
Ajie Mesia lɛ Kpo Atsɔɔ
Nyɔji ekpaa—kɛjɛ agbiɛnaa be lɛ mli kɛmiiya 29 Ŋ.B. naagbee gbɛ lɛ—Nyɔŋmɔ anɔkwa odasefonyo Yohane gbala Yudafoi lɛ ajwɛŋmɔ kɛtee Mesia ni baa lɛ nɔ. Be eshɛ ni Mesia Maŋtsɛ lɛ baapue. Shi beni epue lɛ, eba nakai Yordan nui lɛ nɔŋŋ he ni ebi ni abaptisi lɛ. Klɛŋklɛŋ lɛ, Yohane kpoo, shi no sɛɛ lɛ ekpɛlɛ nɔ. Susumɔ miishɛɛ ni ena lɛ he okwɛ beni mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ba Yesu nɔ, ni anu Yehowa gbee ni miitsɔɔ bɔ ni ekpɛlɛɔ E-Bi lɛ nɔ eha lɛ.—Mateo 3:13-17; Marko 1:9-11.
Yohane ji klɛŋklɛŋ mɔ ni yoo Yesu akɛ Mesia lɛ, ni ekɛ lɛ diɛŋtsɛ ekaselɔi lɛ tsɔɔ Mɔ ni Afɔ lɛ Mu nɛɛ. Yohane kɛɛ: “Naa, Nyɔŋmɔ Toobi lɛ ni woɔ je lɛ he esha lɛ kɛyaa lɛ!” Ejaje hu akɛ: “Mɔ nɛ ji mɔ ni mikɛɛ yɛ ehe akɛ: Nuu ko miiba yɛ misɛɛ ni etsɔ mihiɛ, ejaakɛ eyɛ dani miyɔɔ lɛ. Ni mi lɛ mileee lɛ, shi moŋ beni afee ni ajie lɛ kpo atsɔɔ Israel hewɔ ni miba mibaptisiɔ yɛ nu mli nɛɛ.”—Yohane 1:29-37.
Yohane nitsumɔ lɛ kɛ Yesu shiɛmɔ nitsumɔ lɛ fɛɛ tee nɔ yɛ be kome too lɛ nɔŋŋ mli aaafee nyɔji ekpaa. Amɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ nu nitsumɔ ni mɔ kroko lɛ tsuɔ lɛ shishi. Yohane bu lɛ diɛŋtsɛ ehe akɛ Ayemforowu lɛ shieŋtsɛ ni emli fili lɛ akɛ eeena ni Kristo miifa yɛ be mli ni lɛ kɛ enitsumɔ lɛ nɔ gbɔɔ.—Yohane 3:22-30.
Yesu yoo Yohane akɛ mɔ ni tsɔ ehiɛ ba, ni Elia fee ehe mfoniri lɛ. (Mateo 11:12-15; 17:12) Be ko lɛ, Yesu kɛɛ akɛ: “Mla lɛ kɛ Gbalɔi lɛ gba kɛbashi Yohane nɔ; kɛjɛ nakai be lɛ nɔ nɛɛ aashiɛ Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ, ni mɔ fɛɛ mɔ boteɔ mli ekãa naa.”—Luka 16:16.
Eye Anɔkwa Kɛtee Naagbee
Amɔ Yohane ni awo lɛ tsuŋ ejaakɛ ekɛ ekãa jaje anɔkwale lɛ. Ejooo egbɛnaa nii akɛ ekpa Maŋtsɛ Herode esha lɛ po he mama lɛ naa foi. Nakai maŋtsɛ lɛ kɛ lɛ diɛŋtsɛ enyɛminuu ŋa, Herodia miihi shi yɛ gbalafitemɔ mli, ni ekɛmiiku Nyɔŋmɔ mla mli. Yohane wie yɛ faŋŋ mli koni nuu lɛ anyɛ atsake etsui ni enine ashɛ Nyɔŋmɔ mɔbɔnalɛ nɔ.
Mɛɛ hemɔkɛyeli kɛ suɔmɔ he nɔkwɛmɔ nɔ Yohane fee nɛkɛ! Ekɛ lɛ diɛŋtsɛ eheyeli wo oshara mli, ni ekɛtsɔɔ anɔkwa ni eyeɔ Yehowa Nyɔŋmɔ kɛ suɔmɔ ni eyɔɔ kɛhaa enanemɛi adesai. Beni ehi tsuŋwoo mli afi sɛɛ lɛ, afo Yohane yitso akɛni Herodia efɔŋ feelɔ ni “bɛ” lɛ “wo emli” lɛ to nifeemɔ ni jɛ Abonsam lɛ kanya efeemɔ lɛ kɛba enɔ lɛ hewɔ. (Marko 6:16-19; Mateo 14:3-12) Shi mɔ ni tsɔ Mesia lɛ hiɛ ba lɛ hiɛ emuuyeli mli kɛha Yehowa ni etsɛŋ ni abaatee lɛ shi kɛaajɛ gbohii ateŋ koni ebana shihilɛ yɛ Nyɔŋmɔ jalɛ jeŋ hee lɛ mli ŋɔɔmɔ.—Yohane 5:28, 29; 2 Petro 3:13.