Te Ogbɛkpamɔi Kɛha Wɔsɛɛ Be Lɛ Ji Nɔ Ni Yɔɔ Diɛŋtsɛ Ha Tɛŋŋ?
GBEKƐ loo onukpa, niiatsɛ loo ohiafo, helatsɛ loo hewalɔ, oyɛ wɔsɛɛ be, ejaakɛ wiemɔ “wɔsɛɛ be” lɛ shishi ji “be ni baaba.” Ni mɔ fɛɛ mɔ shɛɔ wɔsɛɛ be he yɛ be kome too lɛ nɔŋŋ ni ji minitii 60 ŋmlɛtswaa kome mli lɛ naa. Shi nɔ ni nakai wɔsɛɛ be lɛ kɛbaaba abaha bo lɛ damɔ bɔ ni osusuɔ he ohaa ni otoɔ he gbɛjianɔ ohaa lɛ nɔ.
Nɔ ni feɔ owɔsɛɛ be lɛ fe be ni eshwɛ kɛha owala ni ohiɛ amrɔ nɛɛ. Nɔ ni fata he hu ji bɔ ni okɛ nakai be lɛ tsuɔ nii ohaa, gbɛjianɔ ni oto, kɛ otii ni okɛmamɔ ohiɛ. Taakɛ nihee feelɔ ko ni ale lɛ waa wie Iɛ: “Esa akɛ wɔ fɛɛ wɔsusu wɔsɛɛ be he, ejaakɛ wɔkɛ wɔ shihilɛ be ni eshwɛ lɛ baatsu nii yɛ jɛmɛ.”
Te Osusuɔ Wɔsɛɛ Be He Ohaa Tɛŋŋ?
Mɛni hewɔ mɛi pii susuɔ wɔsɛɛ be he fioo ko pɛ lɛ? Yiŋtooi sɔrɔtoi komɛi yɛ kɛha enɛ. Emli ekomɛi nɛ?
▪ Daa gbi shihilɛ mli yeyeeyefeemɔ kɛ nibii ahe pelemɔ tsiɔ wɔsɛɛ be he susumɔ naa.
▪ “Amrɔ nɛɛ yinɔ” lɛ he tsɔɔmɔ lɛ haa jwɛŋmɔ ni ji ‘hii shi oha amrɔ nɛɛ ni wɔsɛɛ be baakwɛ lɛ diɛŋtsɛ ehe nɔ’ lɛ shwereɔ.
▪ Mɛi ni diɔ ‘nɔ fɛɛ nɔ ni baaba aba’ shihilɛ gbɛ lɛ sɛɛ lɛ heɔ yeɔ akɛ shɛɛ-mli-sane pɛ kudɔɔ mɔ ko wɔsɛɛ be.
▪ Nɔ ni jɛɔ ‘mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ he’ henumɔ lɛ mli baa ji nijiaŋwujee ni haaa akɛ otii amamɔ shi aha wɔsɛɛ be.
Shi mɛi ni toɔ gbɛjianɔ amɛhaa wɔsɛɛ be lɛ hu? Yiŋtoo pɔtɛɛ ko bɛ amɛgbɛjianɔtooi lɛ amli, ni yɛ enɛ hewɔ lɛ amɛ wɔsɛɛ be baanyɛ afee nɔ ni haa mɔ nine nyɛɔ shi. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Kɛ gbɛjianɔtooi damɔ adesa susumɔ pɛ nɔ, kɛ mɔdɛŋ ni ebɔɔ koni nomɛi aba mli lɛ nɔ lɛ, ekɛ wɔsɛɛ be ko ni yɔɔ sɔrɔto yɛ nɔ ni akpaa gbɛ lɛ he baaba. Blema nilelɔ kɛ niŋmalɔ ko wie enɛ yɛ adesa susumɔ he: “Yehowa, mile akɛ gbɔmɔ gbɛ bɛ lɛ diɛŋtsɛ edɛŋ, ni adesa ni nyiɛ nɛɛ, bɔ ni eeetsɔ ejaje enajifaamɔi eha lɛ, ebɛ edɛŋ.”—Yeremia 10:23.
Kɛji akɛ etɔɔ gbɔmɔ akɛ eeekudɔ enajifaamɔi kɛya wɔsɛɛ be mli lɛ, te eeefee tɛŋŋ ekudɔ mɛi krokomɛi yɛ omanyeyeli mli? Enyɛŋ efee nakai, ejaakɛ nibii wuji enyɔ ni shɔ̃ɔ loo etsɔmɔɔ adesa susumɔ lɛ yeee emuu. Ekome ji sui ni ana kɛjɛ fɔmɔ mli; ekroko lɛ hu ji shihilɛ ni ebɔle wɔhe kɛkpe lɛ. Ni maŋkwramɔŋ, jamɔŋ, shikahelɛtemɔ kɛ kwasafoŋ shihilɛ he nilee lɛ miimia gbɔmɛi kɛmiiwo esusumɔ mli daa nɛɛ. Mɛni ejɛ mli eba? Yaka mɔdɛŋbɔɔ ni tsiɔ ehe kɛjɛɔ wɔsɛɛ be diɛŋtsɛ lɛ he.—Romabii 5:12; 1 Yohane 5:19.
Akɛ nɔkwɛmɔ nɔ lɛ, nɔ ni baanyɛ afata mɔdɛŋbɔɔ nɛɛ he ji wɔhesaamɔ kɛha wɔbii atsɔsemɔ, kɛ yiŋsusumɔ akɛ ebaaha amɛná wɔsɛɛ be kpakpa. Shi mɛi yɛ ni amɛgbe nikasemɔ naa yɛ universiti ni amɛbɛ nitsumɔ. Aloo ebaanyɛ efee ni aaatsu nii waa diɛŋtsɛ bianɛ koni oye ohe yɛ shika gbɛfaŋ yɛ wɔsɛɛ be mli. Shi nibii ajarawalɛ eha shika hewalɛ eba shi. Aloo eeenyɛ eba akɛ aakpa nitsumɔ kpamɔ yɛ gbɔlɛ be mli lɛ gbɛ kɛ shia kɛ shika ni baaha mɔ ko aye ehe yɛ heloo gbɛfaŋ nibii amli koni enyɛ ehi shi yɛ afii kpakpai lɛ amli yɛ miishɛɛ mli. Shi kɛlɛ, gbele loo oshara kroko enyɛ efite hiɛnɔkamɔ ni mɛi pii yɔɔ nɛɛ. Aloo eeenyɛ efee he ni aheɔ ayeɔ akɛ ekolɛ wɔsɛɛ be kɛ wɔ́ ko ni hi baaba. Shi nakai “wɔ́” lɛ baaa.
Gbɛ Ni Ŋmɛɔ Pɛpɛɛpɛ Nɔ Ni Oootsɔ Otsu Owɔsɛɛ Be He Nii
Obaanyɛ osusu akɛ, ‘Te mafee tɛŋŋ maná wɔsɛɛ be ni yɔɔ diɛŋtsɛ ni shishinumɔ yɔɔ mli hu?’ John Galsworthy, ni ná Nobel jweremɔ nɔ lɛ eko lɛ ŋma akɛ: “Kɛ osusuuu wɔsɛɛ be he lɛ, belɛ onyɛŋ ona eko.” Klɛŋklɛŋ lɛ okɛ hiɛdɔɔ asusu nɔ ni wɔsɛɛ be baanyɛ ekɛba Iɛ he. No sɛɛ lɛ susumɔ nɔ ni obaasumɔ ni otsɔ ni ofee yɛ wɔsɛɛ be mli lɛ he. Agbɛnɛ feemɔ nɔ ni sa ni okɛkudɔ enajifamɔi kɛya oti lɛ he.
Kɛ oojwɛŋ wɔsɛɛ be he lɛ, okɛ Biblia lɛ afata osusumɔi lɛ ahe ejaakɛ ebaanyɛ ekɛ wɔsɛɛ be mli nibii ni oleee akɛ amɛjwere ohiɛ lɛ baaba ojwɛŋmɔ mli. Wɔsɛɛ be mli nibii ni baaba ni atsɔɔ hiɛ agbaa afɔɔ shi anɔkwale ji Biblia lɛ mli nibii ni ekaaa lɛ ateŋ ekome. Ebaa lɛ nakai ejaakɛ e-Feelɔ, Yehowa Nyɔŋmɔ, ji gbalɛ Nyɔŋmɔ. Ekɛɔ akɛ: “Mijɛɔ shishijee migbaa wɔsɛɛ be, ni mikɛɔ nɔ ni baaba lɛ kɛtsɔɔ hiɛ.” (Yesaia 46:10, The Jerusalem Bible) No hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ yiŋtoo ni kɔɔ wɔsɛ́ɛ be he kɛ bɔ ni enɛ aaasa wɔhe aha lɛ ji gbɛ ni nilee yɔɔ mli ni esa akɛ anyiɛ sɛɛ, aloo jeee nakai? Wɔ gbɛkpamɔi kɛha wɔsɛɛ be lɛ baanyɛ afee lamɔi kɛkɛ kɛji akɛ ŋwɛi gbalɛ he susumɔ bɛ wɔgbɛjianɔtoo mli. Mɛni Nyɔŋmɔ egba ni esa akɛ wɔle? Ani wɔbaanyɛ wɔtsake wɔ wɔsɛɛ be he gbɛjianɔtooi lɛ ni ekɛ Nyɔŋmɔ gbalɛi lɛ akpa gbee pɛpɛɛpɛ?