Baika Ti Riai Ni Biri Nako Mai Iai

“Ngkami aika bunia baiba, antai ae tuangngkami ba kam na biri nako man te un are [e] a kan roko?”​—MATAIO 3:7.

1. Baikara katoto tabeua man te Baibara ni kaineti ma te biri nako?

TERA ae ko iangoia ngkana ko ongo te taeka ae “biri nako”? A kona tabeman n uringa te boboto are Ioteba are e biri nako mani burebureana nakon te wene ni bure irouni buun Botiba. (Karikani Bwaai 39:7-12) Tabeman, a kona n uringia Kristian ake a biri nako mai Ierutarem n te ririki 66 C.E., ibukin ongeabaia nakon ana kauring Iesu aei: “Ngkana kam nora Ierutarem ba e otabaniniaki irouia taanga ni buaka, . . . ao akana mena i Iutaia ao ke a biri nako ni maunga; ao akana mena i nukan Ierutarem ao ke a oti nako.”​—Ruka 21:20, 21.

2, 3. (a) Tera raoi bukini kabuakakaia taani kairiri n Aaro iroun Ioane te tia Bwabetito? (b) E kanga Iesu ni boutokaa ana kauring Ioane?

² A irekereke katoto aika mai eta ma aron te biri nako ae kakaraoaki. Ni boong aikai, a kaumakaki Kristian ni koaua n angiin aaba ni katobibia te aonnaba, bwa a na biri nako n te aro ni kaikonaki. E kabongana te taeka ae “biri nako” Ioane te tia Bwabetito n aron naba anne. Mai buakoia ake a kawara Ioane, boni mataniwi n te Aro n I-Iutaia ake a karaoiroiia i bon irouia aika a kakoauaa bwa a aki kainnanoa te rairannano. A kakeai bongaia aomata aika mangori ake a bwabetitoaki ibukini kaotan rairan nanoia. E ninikoria Ioane ni kaotia nakoia aomata bwa a baka n raoiroi taani kairiri akanne ngke e kangai: “Ngkami aika bunia baiba, antai ae tuangngkami ba kam na biri nako man te un are a kan roko? Ma ngaia ae kam na kariki uaa aika bo raoi ma rairan nanomi.”​—Mataio 3:7, 8.

³ E aki taekina te biri nako ae kakaraoaki Ioane, ma e kauring ibukin te bong ni motikitaeka ae te bong n un. E tuangia taani kairiri n Aaro bwa a riai ni kariki uaa aika kaota te rairannano, ngkana a kani kamaiuaki man te bong anne. Imwina riki, e ninikoria naba Iesu ni kabuakakaia taani kairiri n Aaro ibukin nanoia ni kan tiritiri are e a otara iai tamaia ni koaua bwa bon te Riaboro. (Ioane 8:44) Ni boutokan ana kauring Ioane, e arania Iesu bwa “bunia baiba” ao e titirakinia ni kangai: “Kam na iraningkami ni biri nako man te tiringaki i Keenna?” (Mataio 23:33) Tera nanon ana taeka Iesu ae “Keenna”?

4. Tera ae nanonna Iesu n te taeka ae “Keenna”?

⁴ Keenna bon te mwarua i tinanikun oon Ierutarem are a kakabuekaki iai maange ao rabwataia maan aika mate. E kamanena te taeka ae Keenna Iesu ibukin te mate are akea iai te mangauti. N ana titiraki ibukin te biri nako mai Keenna, e a kaotia iai bwa a tau ibukin te kamaunanakoaki taani kairiri n Aaro akanne.​—Mataio 5:22, 29.

5. E kanga ni kakoauaki man rongorongon rimoa bwa e boni koro bukin aia kauring Ioane ao Iesu?

⁵ A a kabatiai riki aia bure mataniwia I-Iutaia ngke a bwainikirina Iesu ao taan rimwina. Rimwi riki, ao e roko bongin unin te Atua n aron are a taekinna Ioane ao Iesu. Ibukin anne, e na rota te tabo ae tii teuana te “un are e [a] kan roko” arei, are bon Ierutarem ao Iutaia, ngaia are e kona n reke angaia ni biri nako man te tabo anne. E kaotaki unin te Atua ngke e a kamaunaki Ierutarem ma ana tembora irouia ana taanga ni buaka Rom n 70 C.E. E korakora riki te “rawawata” anne nakon ae e a tia n rotaki iai Ierutarem. A mwaiti ake a mate iai ao ni kataenikaiaki. E kaikonakaki iai te kamaunanakoaki ae e a korakora riki, ae mena imwaaia aomata ake a taku bwa Kristian ngaiia ao Aaro riki tabeua.​—Mataio 24:21.

Te Bong n Un ae E Riai te Biri Nako Mai Iai

6. Tera are e a moanna n rikirake n te ekaretia ni Kristian rimoa?

⁶ Iai tabeman mai buakoia Kristian ake rimoa ake a a manga riki bwa taani kabwaouaa te koaua, ao n iraki irouia aomata. (Mwakuri 20:29, 30) A a riki ana abotoro Iesu bwa “te bwai n tutuki” nakoia taani kabwaouaa te koaua i nanon aia tai ni maiu, ma imwini mateia, a a rikirake ni mwaiti Aaro ni Kristian aika kewe. Ni boong aikai, iai bubua ma bubua Aaro ni Kristian ake a taku bwa Kristian ngaiia ma a kauntaba aia reirei. E taetae ni burabetinaki n te Baibara rikiraken te koraki ni mataniwi n Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia ao a aranaki bwa “te aomata are buakaka” ao “natin te mate . . . are e na kamateaki iroun te Uea are Iesu . . . ma ni kamaunaki n noran rokona.”​—2 I-Tetaronike 2:3, 6-8.

7. Bukin tera bwa e kaineti raoi te taeka ae “te aomata are buakaka” nakoia mataniwi n Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia?

⁷ A buakaka te koraki ni mataniwi n Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia, ibukina bwa a burebureia mirion ma mirion aomata ngkai a boutokai reirei, boong n toa ao aroaro aika kauntaba ma te Baibara. N aroia taani kairiri n Aaro ake e kabuakakaia Iesu, taan taromauri ni boong aikai ake kaain te koraki ae “natin te mate” a a kaaitara ma te kamaunanakoaki are akea kaantaningaan te mangauti iai. (2 I-Tetaronike 1:6-9) Ma tera ae mena imwaaia aomata ake a a tia ni mwamwanaki irouia mataniwi n Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia, ao mataniwi n Aaro aika kewe riki tabeua? Ibukini kaekaan te titiraki aei, ti na rinanoi baike a riki imwini kamaunakin ngkoa Ierutarem n 607 B.C.E.

“Biri Nako Mai Nanoni Baburon”

8, 9. (a) Tera ana taetae ni burabeti Ieremia ibukia I-Iutaia ake a taenikaiaki i Baburon? (b) Tera aroia I-Iutaia ni biri nako are a a kona ni karaoia, imwin tokanikaia kaaini Miria ao Botia i aoni Baburon?

⁸ E a kaman taekina kamaunanakoan Ierutarem te burabeti ae Ieremia, are e riki n 607 B.C.E. E taekinna iai bwa a na uotaki nako ana aomata te Atua bwa taenikai ma a na manga kaokaki nako abaia imwin “itingaun te ririki.” (Ieremia 29:4, 10) Iai ana rongorongo Ieremia ae kakawaki ibukia I-Iutaia ake a a riki bwa taenikai i Baburon. Bwa a riai n teimatoa n rawa ni kabarekaki n te Aro ae kewe are e waakinaki i Baburon. Ni karaoan anne, a a tauraoi iai n oki nako Ierutarem ao ni manga kaoka te taromauri ae itiaki n te tai are e a tia n namatia Iehova. E riki aei n te tai ae waekoa imwin buakanakin Baburon irouia kaaini Miria ao Botia n 539 B.C.E. E kanakoa ana moti Ueani Botia ae Tairati II ibukia I-Iutaia, bwa a na oki ao ni manga katea ana tembora Iehova i Ierutarem.​—Etira 1:1-4.

⁹ Nga ma nga I-Iutaia ake a kamanena raoi te tai aei ao a okirikaki. (Etira 2:64-67) Ni karaoan aei, a a kakoroa raoi nanon ana taetae ni burabeti Ieremia are e irekereke ma birinakoia man te kaawa teuana nakon are teuana. (Wareka Ieremia 51:6, 45, 50.) Iai kaangabuaka ake a aikoa kona iai n okira Ierutarem ao Iuta, I-Iutaia ni kabane, ike a na toua iai te kawai ae rangi n abwabwaki. A boni kona ni kakabwaiaki iroun te Atua te koraki ake a teimatoa n tiku i Baburon, n aron te burabeti ae e a kara are Taniera, tii ngkana a boutokaa raoi te taromauri ae itiaki are e waakinaki i Ierutarem, ao n teimatoa naba ni kaokoroia man te taromauri ae kewe are i Baburon.

10. Baikara baika a “bati n ribaki” aika e bukinaki iai “Baburon ae Kakanato”?

¹⁰ Ni boong aikai, a a irekereke aomata aika birion ma birion mwaitiia ma Aaro aika kewe aika kakaokoro nako, ake a moan riki mai Baburon rimoa. (Karikani Bwaai 11:6-9) Ngkana a bane ni botaki Aaro akanne, a aranaki bwa “Baburon ae Kakanato, ae tinaia kabekau ma bwain aon te aba aika riai ni bati n ribaki.” (Te Kaotioti 17:5) A ataaki Aaro aika kewe bwa bon taani boutokaia taan tautaeka n te aonnaba aei. Mai buakoni baika a “bati n ribaki” ake a bukinaki iai Aaro aika kewe, boni buaka aika bati ake a a tia ni ‘kamateaki iai i aonnaba’ bubua ma bubua mirion aomata. (Te Kaotioti 18:24) Tabeua riki baika a “bati n ribaki” boni bwaitingakoaia ataei ao aaro ni wene ni bure riki tabeua aika kakaraoaki irouia taani kairiri n Aaro. A bon teimatoa naba ni butimwaeaki aomata aikai irouia mataniwi n Aaro. Maroaka ae e nang waekoa ni kamaunai Aaro aika kewe man te aonnaba aei, Iehova ae te Atua!​—Te Kaotioti 18:8.

11. Tera ae a kabaeaki iai Kristian ni koaua bwa a na karaoia mangkai ni karokoa kamaunan Baburon ae Kakannato?

¹¹ A kabaeaki Kristian ni koaua ake a ataa aei bwa a riai ni kauringia kaaini Baburon ae Kakannato. Te anga teuana iai, boni man tibwatibwaani Baibara ao booki aika boto man te Baibara ake a boretiaki iroun “te toro ae kakaonimaki ae wanawana,” are e mwiokoia Iesu bwa e na katauraoa te ‘amwarake n taamnei n te tai ae riai.’ (Mataio 24:45) Ngkana iai tabeman aika kaotia bwa a kan ongora te rongorongo ae n te Baibara, e riai ni karaoaki te babaire ibukini buokaia rinanon te reirei n te Baibara. Te bwai ae kaantaningaki n aei, bwa a na nora riain te “biri nako mai nanoni Baburon” imwain ae a a oimwi.​—Te Kaotioti 18:4.

Biri Nako Man Taromauriani Boua

12. Tera ana iango te Atua ni kaineti ma taromauriani katotongani bwaai ao boua?

¹² Te bwai ae kamwara naba ae e a taabangaki kakaraoana irouia kaaini Baburon ae Kakannato, bon taromaurian katotongani bwaai ao bouannanti. E arani baikai te Atua bwa baika a “bati n ribaki” ao “bouananti.” (Te Tua-Kaua 29:17) A riai aomata ni kabane ake a kani kakukureia te Atua, n rarawa nakon taromauriani boua bwa a aonga ni boraoi aroaroia ma ana taeka te Atua aei: “Bon Iehova Ngai; bon arau aei: ao N na aki angan temanna arou ae te neboaki, ao N na aki anga naba karaoiroau nakoia bouananti aika kaaraki.”​—Itaia 42:8.

13. Aaro raa ni kaineti ma taromauriani boua aika aki kai noraki, aika ti riai ni biri nako mai iai?

¹³ E kaotaraeaki naba n Ana Taeka te Atua aaro n taromaurii boua aika aki kai noraki. N te katoto, e arana te mataai ni kanibwaibwai bwa “taromauriani boua.” (I-Korote 3:5) Te mataai ni kanibwaibwai bon tangiran te bwai ae aki riai, n aron tangiran ana bwai te aomata. (Te Otinako 20:17) Te anera are e a manga riki bwa Tatan te Riaboro, e karikirakea mataiakinan te kan riki bwa kaanga Teuare Moan te Rietata ao te taromauriaki naba. (Ruka 4:5-7) E a kairaki n aei bwa e na karitei nakon Iehova ao ni bureburea Ewa nakoni karaoan te bwai ae tabuia te Atua. N aron iangoana, e taromauria naba te boua Atam ngke e kariaia tangirani buuna bwa e na kakawaki riki, nakon ongeabana iroun Tamana ae tatangira are i karawa. Ni kaitaraan anne, a riai n tangira te Atua ma nanoia ni koaua ao n rarawa nakon aeka ni mataai ni kanibwaibwai, aomata ni kabane ake a kani kamaiuaki man ana bong n un te Atua.

“Biri Nako Man te Wene ni Bure”

14-16. (a) Bukin tera bwa e riki Ioteba bwa te banna ni katoto ae raoiroi ibukin te aroaro ni maiu ae riai? (b) Tera ae ti riai ni karaoia ngkana ti a namakina tangiran te kani wene n taanga ae aki itiaki? (c) Ti na kanga ni biri nako man te wene ni bure?

¹⁴ Wareka 1 I-Korinto 6:18. E biri nako Ioteba mairoun buun Botiba are e kataia ni burebureia. Ai raoiroira te katoto aei, ibukia Kristian aika tuai ni mare ao aika a a tia naba ni mare! E teretere n aei, bwa e a tia mataniwin nanon Ioteba ni kairiraki ni baika a riki rimoa, ake a kaota ana iango te Atua ni kaineti ma te wene ni bure. Ngkana ti kan ongeaba nakon te tua ni kaineti ma te “biri nako man te wene ni bure,” ti na rarawa iai ngkanne nakoni baika a kauekea te kani wene n taanga ma aomata tabeman aika tiaki buura. Ti tuangaki ae kangai: “Kamate bwain rabatami . . . aika te wene ni bure, te kamaira, te kaibabaru, te tangira ae buakaka, ao te mataai ni kanibwaibwai, ae bon taromauriani boua. Ba e roko unin te Atua i aoia natin te aki-ongeaba i bukini baikanne.”​—I-Korote 3:5, 6.

¹⁵ Uringnga bwa ‘e na roko unin te Atua.’ A mwaiti n te aonnaba aika karikirakea tangiran te kani wene n taanga ae aki riai ao ni boni karaoia naba. Ma e ngae n anne, ti riai ngaira aika Kristian n tataro ibukin ana ibuobuoki te Atua ao taamneina ae raoiroi bwa ti aonga n aki tautoronaki n tangiran te kani wene n taanga ae aki itiaki. Irarikina, ti na buokaki ni “kairaki iroun te Tamnei,” man reiakinan te Baibara, irakin bobotaki ni Kristian ao uataboan tataekinan te rongorongo ae raoiroi nakoia raora nako. Ibukin anne ti na “aki ira nanon ana kaibabaru te rabata” iai.​—I-Karatia 5:16, BK.

¹⁶ Ni koauana, ngkana ti matakuakini baika bwaitingako, ti na aki ngkanne “kairaki iroun te Tamnei.” N aron naba anne, a riai Kristian ni kabane ni kawakinia man warekan, matakuakinan, ke ongoraeakinan baika a kauekea te kani wene ni bure. Mangaia are a kairua ana aomata te Atua “ake a itiaki” ngkana a karekei kukureia ni manikangarean aeka n aroaro aikai ke ni maroroakini i marenaia. (I-Ebeto 5:3, 4) Ti kaotia iai nakon Tamara ae tatangira bwa ti kani kamaiuaki man unna ae e a kaan roko, ao ni maeka naba n te waaki ae boou ae raoiroi i aon te aba.

Biri Nako Man “Tangiran te Mane”

17, 18. Bukin tera bwa ti riai ni biri nako man “tangiran te mane”?

¹⁷ N ana moan reta Bauro nakon Timoteo, ao e kabwarabwarai iai booto n reirei ake a na kairiraki iai tooro aika Kristian, ake a kona tabeman mai buakoia ni kaantaningai kakabwaia aika raka riki kioina ngkai boni Kristian aia toka. Ake tabeman, a kona ni kataia ni kabonganai baika tabu ibukin oini kakabwaiaaia. E kauring Bauro bwa ti na aki “taku ba te bwai ni kareke bwaai [bwaikorakin te maiu aei] tangiran te Atua.” E kona n ae e a tia n riki “tangiran te mane,” bwa wakaan te kangaanga are a a kona n rotaki buaka iai aika kaubwai ke aika maiu ni kainnano.​—1 Timoteo 6:1, 2, 5, 9, 10.

¹⁸ Ko kona n iangoi katoto man te Baibara ni kaineti ma aomata ake a a tia n uruaki aia iraorao ma te Atua ibukin “tangiran te mane” ke tangiran baika a aki kainnanoaki aika a kona ni kabooaki n te mwane? (Iotua 7:11, 21; 2 Uea 5:20, 25-27) E kaumaka Timoteo Bauro ni kangai: “Ngkoe, ae ana aomata te Atua, ko na biri nako mani baikai; ao ko na kaea te raoiroi, ma tangiran te Atua, ma te onimaki, ma te tangira, ma te taotaonaki n nano, ma te nimamanei.” (1 Timoteo 6:11) E rangi ni kakawaki mutiakinan te reirei anne irouia aomata ni kabane, ake a kani kamaiuaki man te bong n un ae e a kaan roko.

“Biri Nako Man Aia Kaibabaru [“Kairake,” BK]”

19. Tera ae a kainnanoia kairake ni kabane?

¹⁹ Wareka Taeka N Rabakau 22:15. E kai kairarangaki te kairake man nanobabana. Te anga ibukin buokan kaetan aei, bon te kaetieti n reirei ae boto i aon te Baibara. A mwaiti kairake aika Kristian aika tiaki Ana Tia Kakoaua Iehova aia karo, ake a kakorakoraia ni kaaei ao ni maiuakini ana boto n reirei te Baibara. A kakabwaiaki kairake ake tabeman man aia taeka n reirei kaain te ekaretia ake a a ikawai n te onimaki aika a kaan aia iraorao ma Iehova. N aki ongeia bwa antai ae e anga te reirei ae boto i aon te Baibara, ma e kona te aantaeka iai ni kairiri nakon te kakukurei ngkai ao nakon taai aika a na roko.​—Ebera 12:8-11.

20. A na kanga kairake ni karekea buokaia ni biri nako man tangiran baika a bubuaka?

²⁰ Wareka 2 Timoteo 2:20-22. A mwaiti kairake aika a aki anganaki te reirei ni kaetieti ae kakabwaiaa te aba, ake a a tia ni mwane ni karaoi aaro n nanobaba n aron te kaiangatoa, te mataai ni kanibwaibwai, te wene ni bure, tangiran te mane, ao kaaean te kakukurei. A kaotiotaki n aaro aikai ‘aia kaibabaru kairake,’ are e kaungaira te Baibara bwa ti na biri nako mai iai. E kainnanoaki te kairake ae te Kristian bwa e na tarataraia mani kariri aika kammaraki, n aki ongeia bwa a roko mai ia ngkana e kani biri nako mai iai. E rangi n ibuobuoki riki ana reirei te Atua ae e riai kaaean aroaro aika kakukureia n ikotaki naba “ma aomata aika a wewetea te Uea mai nanoia aika itiaki.”

21. Tera ana berita Iesu Kristo ae rangi n tamaroa are e karaoia ibukia taan rimwina aika ai aroia tiibu?

²¹ E ngae naba ngkana tao ti ataei ke ti a kara, ma ngkana ti rawa n ongora irouia aomata aika kataia ni mwamwanaira, ti kaotia iai bwa ti kani warekaki i buakoia taan rimwin Iesu aika ai aroia tiibu, ake a ‘biri nako man bwanaaia ianena.’ (Ioane 10:5) Ngkana ti kani kamaiuaki man ana bong n un te Atua, e kainnanoaki ae bati riki nakon ae tii te biri nako mani baika ti na maraki iai. Ti riai naba n kaaei aroaro aika raraoi. A na maroroakinaki n te kaongora ae imwina bwaai aika itua mai buakon aikai. Iai bukina ae raoiroi ngkai ti riai n nenera riki aei, bwa e a tia ni karaoa ana berita Iesu ae rangi n tamaroa ae kangai: “I angania [au tiibu] te maiu are aki toki; ao a na bon aki mate, ao akea ane anaiia mai baiu.”​—Ioane 10:28.

Ko na Kanga ni Kaeka?

• Tera te kauring are e anga Iesu nakoia taani kairiri n Aaro?

• Tera te kangaanga ae karuanikai ae a kaaitara ma ngaia mirion ma mirion aomata ni boong aikai?

• Baikara aaro aika aki kai noraki ni kaineti ma taromauriani boua, aika ti riai ni biri nako mai iai?

[Taamnei n iteraniba 13]

Tera ae ko iangoia ngkana ko ongo te taeka ae “biri nako”?