Ko Ataia?
A Kanga I-Iutaia n te moan tienture ni katauraoa aia mate imwain taunakina?
A taneiai ni waekoa n tauni aia mate I-Iutaia n te bong are a mate naba iai. Iai bukina aika uoua ngkai e waekoa ni karaoaki aei. Te moan, a waekoa ni kamwara rabwataia maate n taabo ake a rangi ni kabuebue n aonon te Middle East. Te kauoua, ngkana e aki taunaki i nanon tabeua te bong ni kaineti ma iangoan maanna, e a kaotaki iai te aki karinerine nakon te mate ma ana utu.
A koreaki taekan taunakia maate aika aua n taian Euangkerio ao n te boki ae Mwakuri, ake a karaoaki n te bong naba are a mate iai. (Mataio 27:57-60; Mwakuri 5:5-10; 7:60–8:2) N tienture rimoa, e mate Rakera are buun Iakoba ae rangi n tangiria n aia tai ni mwamwananga ma ana utu. N oneani mwin are e na uotaki rikaaki rabwatana n taunaki i rarikia ana utu, e a taunna naba Iakoba n te ruanimate ‘i aoni kawaia nako Betereem.’—Karikani Bwaai 35:19, 20, 27-29, BG.
E kaotaki mani karaki aika n te Baibara ni kaineti ma babaire ibukin te taromauri ibukin te mate imwain taunakina, bwa a na katauraoa raoi rabwatan te mate I-Iutaia. E tebokaki rabwatan te mate irouia ana utu ma raoraona, e kabiraki ni baika a boiarara ao te bwaa ae bobuaka ao a bautia ni kunnikai. (Ioane 19:39, 40; Mwakuri 9:36-41) A kona n roko raoraoia ao tabeman riki ni kaota nanokawakia ao ni karau nanoia kaain te utu.—Mareko 5:38, 39.
Titeboo taunakin Iesu ma taunakin aia mate I-Iutaia?
N aonon Iteraera aika bati ao a taun aia mate angiia utu aika I-Iutaia n nangananga ni bwaa ao n ruanimate aika ekeaki man taiani bwaa aika maraurau. Ni karaoan anne, a kakairi n aron are e kakaraoaki irouia baatua. A taunaki Aberaam, Taara, Itaaka, Iakoba, ao tabeman riki n te nangananga ni bwaa are i Makebera are e kaan ma Ebiron.—Karikani Bwaai 23:19; 25:8, 9; 49:29-31; 50:13.
E taunaki Iesu n te ruanimate ae ekeaki i nanon te bwaa. (Mareko 15:46) Bon iai kawain te aeka n ruanimate anne ae wariki. A bati i nanon te ruanimate aei nangananga aika ruruunaki bwa nnen rabwataia kaain te utu aika mate. A bobotaki taian ri aika mwau imwini mkan te rabwata ao ni kawakinaki i nanon te bwaoki are karaoaki n atibu ae aranaki bwa te bwaro ni maate, n aron are e kakaraoaki n ana tai Iesu. N te aro aei, a a kona kaain te utu ni manga kamwawaa te ruanimate ibukia ake a mate imwina riki.
E karaoaki te motirawa n te bongi n Taabati n te Tua Rinanoni Mote, ibukin tukaia I-Iutaia mani karaoani babaire ibukin te taromauri ibukin te mate imwain taunakina n te bong anne. Kioina ngke e mate Iesu tao tenua te aoa imwaini moanakin te bongi n Taabati (ae aia Taabati I-Iutaia), a a tauna rabwatana Ioteba are te I-Arimataia ao tabeman riki n akea katauraoana raoi imwain taunakina. (Ruka 23:50-56) Ao ibukin anne, a a nakon ruanimaten Iesu raoraona tabeman imwin te Taabati, bwa a iangoa katiaan raoi katauraoan rabwatana.—Mareko 16:1; Ruka 24:1.