RAIBURARI N TE INTANETE ibukin Te Taua-n-Tantani
Taua-n-Tantani
RAIBURARI N TE INTANETE
Kiribati
  • BAIBARA
  • BOOKI
  • MEETINGS
  • w14 3/1 i. 12-15
  • Kaotiotan Ana Taeka te Atua i Tibein Rimoa

No video available for this selection.

Sorry, there was an error loading the video.

  • Kaotiotan Ana Taeka te Atua i Tibein Rimoa
  • Te Taua-n-Tantani Ae Tataeking Ana Tautaeka N Uea Iehova—2014
  • Atu n Reirei
  • Baika Irekereke ma Ngaia
  • KATOKANI KAINNANOIA AOMATA NI BAIBARA N RATINE
  • TE BAIBARA I AONI BAABA AIKA ATIBU
  • TE BAIBARA N ARABIA
  • KAOTINI BAIBARA N TIBEIN
  • Te Baibara​—E a Rangi ni Bati?
    Te Taua-n-Tantani ae Tataekina Ana Tautaeka n Uea Iehova (Ibukia Aomata Nako)—2017
  • Iehova ae te Atua ae Rereitaki ma Aomata
    Te Taua-n-Tantani Ae Tataeking Ana Tautaeka N Uea Iehova—2015
Te Taua-n-Tantani Ae Tataeking Ana Tautaeka N Uea Iehova—2014
w14 3/1 i. 12-15

Kaotiotan Ana Taeka te Atua i Tibein Rimoa

“I kantaningaia bwa i aoni kawaiu nako Tibein, ao N na noringkami moa, ma ni bakaborauaki iroumi ngkana e a tia n reke kukurein nanou n tikuu i buakomi tabeua te tai.”​—I-Rom 15:24.

E KOREI taeka akanne te abotoro Bauro nakoia raona ni Kristian i Rom tao n 56 C.E. Ngkana tao e mwananga Bauro nako Tibein ma e aki taekinaki anne n te Baibara. Ibukin aia mwakuri korakora Bauro ke mitinare aika Kristian tabeman riki, e a roko te rongorongo ae raoiroi ae n Ana Taeka te Atua ae te Baibara i Tibein n te kauoua n tienture C.E.

N te tai ae waekoa, a a moanna n tei ao n rikirake botaki ni Kristian i aon Tibein. Ibukin anne, e a noraki kainnanoan rairan te Baibara ikanne nakon te taetae n Ratine ibukia aomata. E riki aei ibukina bwa n te kauoua n tienture, e a rangi ni maan Tibein ni mena i aan ana tautaeka Rom ao e a taabangaki kamanenaan te taetae n Ratine i aon te Embwaea n Rom.

KATOKANI KAINNANOIA AOMATA NI BAIBARA N RATINE

A karaoaki rairai tabeua n te taetae n Ratine irouia Kristian rimoa aika kaain Tibein are e a kabwaninaki man ataaki bwa te Vetus Latina Hispana. A butanako i Tibein Baibara n Ratine aikai i nanon ririki aika bati imwaini bobongan te Baibara ae te Latin Vulgate iroun Jerome ni moan te kanimaua n tienture C.E.

E waekoa n roko i Tibein ana rairai Jerome are e bobonga i Betereem i aoni Baretain. Ngke e a ataia Lucinius are e reiakina te Baibara bwa e tabe ni katauraoa te rairai n te taetae n Ratine Jerome, e a tangiria teuaei bwa e na reke irouna katoton te rairai ae boou aei n te tai ae waekoa. Ngaia are e a kanakoia taani koroboki aika onoman nako Betereem bwa a na kaewea te Baibara aei ao n uotia rikaaki nako Tibein. N tienture ake imwina, e a oneaki mwin te Baibara ae te Vetus Latina Hispana teutana imwin teutana n te Vulgate. A a kona ni wareka ao n ota n te rongorongo ae n te Baibara kaain Tibein man taian rairai n Ratine akanne. Ma ngke e a roko n tokina te Embwaea n Rom, e a manga kainnanoaki te rairai ibukin te taetae ae boou.

TE BAIBARA I AONI BAABA AIKA ATIBU

N te kanimaua n tienture ao a buakana Tibein taian Visigoths ma baronga riki tabeua mai Tiaman, ao e a kamanenaaki te taetae ae boou ae te Gothic ni kaawan Tibein. A uota te Aro ni Kristian teuana taani buaka aikai ae ataaki bwa te Arianism, ae ribaaki iai te reirei ae te Temanna n teniman. A uota naba aia Baibara are e a tia n rairaki n oin aia taetae iroun Ulfilas ae ataaki bwa te Gothic. E wawarekaki te Baibara aei i Tibein ni karokoa tokin te kaonoua n tienture, ngke e a riki uean Visigot are Reccared bwa kaain te Aro ni Katorika ao e a ribaa te Aro ae te Arianism. E tua te uea anne bwa a na bane ni botaki bokin te Arianism ao ni kamaunaaki mataia, n ikotaki naba ma te Baibara are rairia Ulfilas. Ibukin anne, ai akea Baibara n te taetae n Gothic i Tibein.

Ma e ngae n anne, e teimatoa ni butanako Ana Taeka te Atua i Tibein i nanon te tai aei. Irarikin te taetae ni Gothic, bon iai naba te taetae n Ratine are teimatoa n taabangaki kamanenaana i Tibein, ike e a manga reke mai iai aia taetae kaain Rom ae kamanenaaki ni kaawan Iberia.a A ataaki reirei aika taiani kabanea ni maan taia n te taetae n Ratine aikai bwa baaba n atibu aika Visigothic, kioina ngkai a koreaki i aoni mwakorokoroni baaba aika atibu. A koreaki man te kaonoua ao te kaitiua n tienture, ao tabeua mai buakoia iai mwakoroni booki aika Taian Areru ao Euangkerio iai. Iai kanoan Taian Areru mwakoro 16 ni kabane n te baba n atibu teuana.

N norakini kibun te Baibara i aoni baaba aika atibu ake a taneiai ni karekei aomata, e a kaotaki iai bwa a wareka ao ni kaewea Ana Taeka te Atua aomata aika titeboo ma arora n te tai anne. E taraa n ae a kamanenai bokin te Baibara aikai taan reirei ibukini kataneiaakia ataein te reirei ake a reiakina te wareware ao te koroboki. A bebete booni baaba aika atibu ake a kamanenaaki ibukin te koroboki nakoni kunin te man ae bobuaka are a kamanenai kaain Aaro rimoa ni karaoi iai aia Baibara aika iai taamneia ma kabwarabwaraaia.

E kawakinaki teuana te Baibara ae bobuaka n aia umwantabu kaain te kaawa ae San Isidoro i León i aon Tibein. E koreaki n 960 C.E., ma 516 baana aika 18 te inti abwakia ao 13 te inti raababaia ao 18 te kiro rawawatana. Iai riki teuana te Baibara are rairaki iroun Ripoll tao 1020 C.E. ae mena ngkai n ana tabo ni boki te Vatican. Bon aei teuana mai buakoni Baibara ae rianako taamneina ma kabwarabwaraana n taai ake rimoa. Ibukini ngkanne karaoan te aeka ni korobanna aei, e bae ni kabwanina ana bong ni korea ana moan reta mataniwin te Aro temanna ke e kabwanina teuana te wiki ibukini katauraoan te kabwarabwara mai moan te Baibara aei. A rangi ni bobuaka Baibara akanne ma tii teutana aia ibuobuoki ni kabutanakoan te rongorongo ae n Ana Taeka te Atua nakoia aomata.

TE BAIBARA N ARABIA

N te kawanua n tienture, e a manga moanna n rikirake kamanenaan te taetae teuana i Tibein imwini buakanakini kaawana irouia kaain te Aro ae te Mutirim. E kamanenaaki riki te taetae n Arabia ao e a taonakinako te taetae n Ratine n taabo aika a rangi ni bati iai kaain te Aro ni Mutirim. Ao e a manga kainnanoaki te Baibara n te taetae ae boou aei.

A a kona ni wareka Ana Taeka te Atua kaain Tibein n te Baibara n Ratine ao n Arabia man te kanimaua nakon te kawanua n tienture

A bati Baibara aika rairaki nakon te taetae n Arabia ao e a moamoa riki taian Euangkerio, ao akea te nanououa bwa a a butanako i Tibein rimoa. E taraa n ae n te kawanua n tienture, e a rairaki te Baibara ae bwanin nakon te taetae n Arabia iroun te ebikobo mai Seville ae John. Ma e kananokawaki, bwa a bua angiin rairai n te taetae n Arabia akanne. Ma iai te rairai teuana i aon taian Euangkerio n te taetae n Arabia are e karaoaki i nukan te katebwina n tienture ae kawakinaki n aia umwantabu kaain León i Tibein.

KAOTINI BAIBARA N TIBEIN

N raabanen te tai ae atongaki bwa te Middle Ages, e a moanna ni kamanenaaki te taetae ni Castilian ke n Tibein n te kaawa ae Iberia. E iangoaki te taetae ae boou aei bwa e kakawaki ibukini kabutanakoan Ana Taeka te Atua.b E kaoti moan rairan te Baibara n te taetae n Tibein ae aranaki bwa te La Fazienda de Ultra Mar ni moan te ka-13 n tienture. Iai i nanon te boki aei rongorongon te mwananga nako Iteraera ao a karinaki iai rongorongo man te Pentateuch (booki aika Karikani Bwaai, Te Otinako, Nakoaia Ibonga ao Te Tua-Kaua), booki riki tabeua n te Baibara n Ebera, Euangkerio ao taian Reta.

A aki kukurei taani kairiri n Aaro n te rairai aei. A karaoa aia tua kaain te Komete n Tararua i Tarragona n 1234, bwa a na bane n nikiraki bokini Baibara ni kabane ake a a tia n rairaki n oin aia taetae nakoni mataniwin te Aro n te tabo anne bwa a na kabuekaki. E kakukurei bwa e aki katokaki manga rairan te Baibara n te tua aei. E tangiria te katengaun n Uea ae Alfonso (1252-1284) are e iangoaki bwa ngaia ae e moani kunea Tibein bwa e na rairaki te Baibara nakon te taetae ae boou aei ao e boutokaa karaoana. A irekereke karaoan taian rairai n te taetae n Tibein ma te Baibara are ataaki bwa te Pre Alfonsine Bible ao te Alfonsine Bible, ae te rairai n te taetae n Tibein ae te kabanea n rawata n te tai anne are a kaoti tabeua te tai imwin anne.

A kaai n ibuobuoki mwakuri akanne ibukini moanakin ao katamaroaan te taetae n Tibein. E taku te tia rabakau ae Thomas Montgomery ni kaineti ma te Pre Alfonsine Bible: “E a tia te tia raira te Baibara aei ni katauraoa te boki ae rangi ni manena ma ni kan taetaena. . . . E boni bebete ao ni mataata te taetae iai ae te bwai ae kainnanoaki ni karaoan te Baibara ibukia aomata aika a aki ota raoi n te taetae n Ratine.”

Ma a rairaki Baibara n te taetae n Tibein rimoa man te Baibara n Ratine ae te Vulgate ma tiaki man taiani moan taetae. Ni moa man te ka-14 n tienture, a a tauraoi tabeua Baibara n te taetae n Tibein man te Baibara n Ebera aika a rairaki boni man te taetae n Ebera irouia taan rabakau aika I-Iutaia. N te tai anne, Tibein bon te tabo ae te kabanea ni bati iai I-Iutaia i aon Eurobe, ao a a kona taan rairai aika I-Iutaia ni kamanenai booki n Ebera aika raraoi n aia rairai.

Te katoto ae rianako iai bon te Baibara ae te Alba are e tabwanin raoi n te ka-15 n tienture. E anga ana kaetieti Luis de Guzmán ae te mwaane ae kakannato i Tibein ao ae moan te raoiroi aroaroni maiuna nakon te tia Reirei ae Moisés Arragel, bwa e na raira te Baibara nakon te castizo ae te taetae n Tibein ni koaua. Iai uoua bukina ngkai e bubutii te rairai ae boou aei. E taekina bukina ae te moan ni kangai: “E noraki bwa a aki eti Baibara ni boong aikai ake a rairaki n te taetae n Rom,” ao te kauoua, “A rangi ni kainnanoa kabwarabwaraani kibuntaeka ake e kangaanga te ota iai aomata aika ai arora ni mangeen taian iteraniba.” E kaotaraeaki n ana bubutii teuaei bwa a rangi ni kani wareka ao ni kaotaia n te Baibara aomata ake n ana tai. Irarikin anne, e kaotaki iai bwa a a kamani butanako i Tibein Baibara n oin aia taetae.

Bon te kakaitau nakoia taan rairai ao taani koroboki rimoa bwa a a kona aomata aika bubura aia reirei i Tibein ni wareka te Baibara n oin aia taetae n akea aia kangaanga. N tokina, e a kakoauaa te tia korea rongorongon rimoa ae Juan Orts González bwa “a ataa riki kanoan te Baibara kaain Tibein nakoia kaain Tiaman ke Engiran imwain ana tai Luther.”

“A ataa riki kanoan te Baibara kaain Tibein nakoia kaain Tiaman ke Engiran imwain ana tai Luther.”—Te Tia Korea Rongorongon Rimoa ae Juan Orts González

Ma e ngae n anne, n raabanen te ka-15 n tienture, e a katabuakaki te rairai ao kawakinani Baibara aika rairaki n taian taetae nako man te Tarabunare n te Aro ni Katorika i Tibein. E katabuakaki kamanenaan te Baibara i Tibein i nanon te tai ae maan. E a manga uki kamanenaakin te Baibara imwin tenibubua te ririki. N te tai ane e kangaanga anne, iai tabeman taan rairai aika ninikoria ni karaoi Baibara aika boou n te taetae n Tibein ao n uotii ni karabai nako Tibein.

N aron ae kaotaki n rongorongon te Baibara aei i Tibein rimoa, a boni kakorakoraia taani kakaaitara ni katoka rairan Ana Taeka te Atua n aanga aika bati. Ma e ngae n anne, a boni kabwaka ni katoka tataekinan ana taeka Teuare Moan te Mwaaka.—Taian Areru 83:1; 94:20.

E rikirake kamanenaan te Baibara i Tibein rimoa ao butanakona man taningamarauia ni mwakuri taan rabakau aika bati. A a tia taan rairai ni boong aikai n tou mwini mwanekaia bwaiania ake a rairi Baibara nakon te taetae n Ratine, Gothic, Arabia ao Tibein. Ibukin anne, a a kona ni wareka Ana Taeka te Atua n oin aia taetae mirion ma mirion aomata aika kamanena te taetae n Tibein ni boong aikai ao a a ringaki iai nanoia.

a A nanonaki naba iai taetae ni Castilian, Catalan, Galician, ao Botukare.

b Te moan taetae ae kabonganaaki ni boong aikai irouia aomata aika tao 540 te mirion bon te taetae n Tibein.

Te Baibara n Taetae n Tibein Tabeua Riki

Catalan E rairaki te Baibara nakon te taetae ni Catalan n te ka-13 n tienture. Iai mwakorona teuana ae ataaki bwa te Rhymed Bible, ae rairan iteran te Baibara ae a katitebooaki tangin taekana ibukini buokan te tia wareware n ururinga te kibu. N te tienture naba anne ae i marenan 1287 ao 1290, e a rairaki te moani Baibara ae tabwanin raoi n te taetae ni Catalan iroun Jaume de Montjuich, i aan ana kaetieti te kauoman n Uea ae Alfonso i Catalonia ao Aragon.

Valencian Ni moan te ka-15 n tienture, e rairaki te Baibara nakon te taetae ni Valencia irouni Bonifacio Ferrer ao e boreetiaki n 1478. Bon aei te moani Baibara n te taetae ni Valenicia ae boreetiaki i Tibein. E kananokawaki bwa n uran unia kaain te Tarabunare n te Aro ni Katorika, a a bane ni kamaunai katotona ao tii kabaneani baana ae tiku. E mena iteranibaana aei i buakoni baike a bobotakaki n te Hispanic Society of America, i New York.

Basque N 1571, e rairaki te Baibara n te taetae ni Kuriiti nakon te taetae ni Basque iroun Jean de Liçarrague, ao e kakaitau n ana boutoka te ueannaine mai Navarre. E ibuobuoki ana mwakuri Liçarrague ma kawenean aan te kuramwa n te taetae ni Basque. E a tia n taekinaki ae Licarrague bon ibukin te taetae ni Basque, Jerome ibukin te taetae n Ratine ao Luther ibukin te taetae n Tiaman.

    Kiribati Publications (2000-2026)
    Log Out
    Log In
    • Kiribati
    • Share
    • Preferences
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Te Boraraoi
    • Te Boraraoi
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share