Thomas Emlyn​—Te Tia Kabuakakaa te Koaua ke te Tia Boutokaia?

ANTAI Thomas Emlyn ao tera ae e kairia bwa e na tei ibukin te koaua? Tao tera reireiara mairouna ae ti kona ni buokaki iai ni boong aikai?

Ibukini kaekaan titiraki akanne, ti na okirikaki nakon raabanen te ka-17 ao moan iteran te ka-18 n tienture i aon Engiran ao Ireland. N te tai anne, e rangi ni korakora mwaakan te Aro ae te Church of England. A bati aomata ao botaki man te Aro ni Boretetanti aika kakaokoro ake a bobuaka n iango ma ana reirei ao ana mwakuri te Aro.

ANTAI TEUANNE?

E bungiaki Thomas Emlyn ni Mei 27, 1663 i Stamford, Lincolnshire, Engiran. E anga ana moani kabwarabwaraa ngke 19 ana ririki. Imwina, e a riki bwa ana mitinare [n te Aro ae te Presbyterian] te aine ae e a tia ni mate buuna ae bubura nakoana are e maeka i London ao imwina riki e a manga mwaing nako Belfast i Ireland.

Ni menana i Belfast ao e a rineaki bwa te mataniwi n te Aro anne. Ni waakinakon te tai ao e beku Emlyn bwa te mitinare n taabo aika kakaokoro n ikotaki naba ma Dublin.

BUKIN TERA BWA E BUKINAKI NI KABUAKAKA?

N taai akanne ao e karaoa raoi ana ukeuke Emlyn i aon te Baibara. E a moanna n nanououa ni kaineti ma te Temanna n teniman imwin ana ukeuke n reirei, e ngae ngke e boni kakoauaa ngkoa. Ngke e tabe ni karaoa ana ukeuke i aon taian Euangkerio, e a moanna ni kakoauaa bwa e boutokaaki ootana ae eti raoi aei ni booki akanne.

E aki waekoa ngkekei naba Emlyn ni kaota te baere e a tia ni kunea. Ma iai tabeman kaain ana Aro n ana kaawa ae Dublin ake a noria bwa e a aki mwanewea taekan te Temanna n teniman n ana kabwarabwara. E korea ae kangai ngke e a ataia bwa a na aki butimwaeaki ana kukune akekei irouia tabemwaang: “I aki kona ni waakinaanako nakoau ikai n te tai aei, are I a tia ngkoa ni mwiokoaki iai.” N Tun 1702, a a titirakinna raoraona aika uoman bwa e aera ngkai e kakeaa te Temanna n teniman n ana kabwarabwara. E kaotia Emlyn nakoia bwa e aikoa kakoauaa ao e bubutii bwa e na buubai.

Tabeua te bong imwina, e a kitana Dublin i Ireland n nako Engiran. Ma imwin tebwina te wiki, e a manga okira Dublin ni kaetii bwaai tabeua, ao e baireia bwa e na manga okira London n tiku iai n aki toki. Ni menana ikekei ma kantaningaan ae e na kaotii koauan ana iango, e a korea te boki ae An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ. I nanon te boki aei, e kamataata raoi iai bukina man te Baibara ngkai e aki kona Iesu n riki bwa te Atua ae Moan te Rietata. Ibukin aei, e a kororake unia kaain ana ekaretia ngkoa Emlyn ake i Dublin. Ikanne are a a kabaea iai tangia nakon te boowi.

E katikaki Emlyn ao ni kateaki n ana Tabo ni Boowi te Uea n Aine i Dublin n Tun 14, 1703. N ana boki ae te True Narrative of the Proceedings, e kabwarabwaraa i nanona Emlyn bwa e a tia ni bukinaki “ibukini korean ao boreetian te boki ae taekinaki i nanona are I a tia ni kabuakaka ao n taetae n aki akaka ni kakaaitaraia ao a a bati riki. Ibukin anne, e a aki boraoi Iesu Kristo ma te Atua ae te Tama.” E inanonano te moti n te boowi bwa a a kamani motika taekana imwaini boowiana. E a kaboowiaki irouia ebikobo aika itiman man te Aro ae te Church of Ireland ma taani moti. E aki kariaiakaki Emlyn bwa e na taetae ni kaitaraa bukinana. E tuangaki Emlyn iroun Richard Levins ae te rooia ae rangi ni kinaaki bwa e kona n “aki kakoauaaki e ngae ngke akea te tua ke te bwai ae irekereke ma ngaia.” N tokin te boowi, e tua te Uea ae te Mataniwi n tia Moti i Ireland ae Richard Pyne bwa ngkana e aki roko n te tia aia moti are e kantaningaaki, tao a kona ana “uea aika ebikobo ake iai n te tai anne” n iangoia bwa a na katuuaaeaki taani kaotioti n taina ae riai.

E tua aia rooia aomata bwa e riai ni buubai man ana koaua Emlyn ni motikan taekana bwa e kuneaki ni bure, ma e rawa Emlyn. E katuuaaeaki bwa e na kabwakaa te mwane ao ni kabureaki teuana te ririki. Ibukina bwa e aki kona ni kabwakaa tuuaana, e a katukaki n te karabuuti i nanon uoua te ririki ni karokoa rokon raoraona are e a butiia taan tautaeka bwa a na kakerikaaka tuuaana te mwane. E kaotinakoaki Emlyn n Turai 21, 1705. E kairia kakanikoana bwa e na tataekina ana taeka are taekinaki mai mwaina ae kangai: “I karawawataaki ibukin te bwai ae I kakoauaa ae ana koaua [te Atua] ao mimitongina.”

E mwaing Emlyn nako London ike e a manga reke raoraona ae William Whiston, are te tia rabakau naba temanna i aon te Baibara ae e a tia ni katinanikuaki ibukin arona ni kaotiota ana namakin ni kaineti ma te koaua man te Baibara. E karineaki Emlyn iroun Whiston n arona n atongnga bwa “‘te moan ao aia mataniwi mitinare ake a ongoraei aia kangaanga aomata’ n ‘te Aro ni Kristian rimoa.’”

TERA BUKIN RIBAKIN TE REIREI AE TE TEMANNA N TENIMAN IROUNA?

N aroia William Whiston ao temanna te tia rabakau naba ae karineaki ae Isaac Newton, e a ataia Emlyn bwa e aki boutokaaki te reirei ae te Temanna n teniman n te Baibara n aron ae kaotaki n te boki ae te Athanasian Creed. E kabwarabwaraa ni kangai: “Imwini kabatiaan iaiangoan ao te ukeuke n reirei n te Baibara ae te boki ae tabu, . . . I a kunea bukina ae rangi ni kakawaki . . . bwa e eti bitakin au iangoi rimoa ni kaineti ma te Temanna n teniman.” E motinnanoia bwa “te Atua ao Taman Iesu Kristo bon tii ngaia Teuare Moan te Rietata.”

Tera ae kaira Emlyn nakon te motinnano anne? E boni kunei kiibu aika bati ake a kamataataa kaokoron Iesu ma Tamana. Aikai tii tabeua moa katoto mai buakon (Ana taeka Emyln aika italics ibukini kiibu):

• Ioane 17:3: “E aki roko n te taekinaki bwa Kristo bon te Atua n tii ngaia ke kaanga te Atua, n aron ae bon tii ngaia te Atua.” Bon tii te Tama ae riai n atongaki bwa “tii [ngaia] te Atua ae koaua.”

• Ioane 5:30: “E aki karaoa oin nanona te Nati ma e karaoa nanon te Tama.”

• Ioane 5:26: “E anganaki Maiuna iroun te Tama.”

• I-Ebeto 1:3: “E ngae ngke e taneiai n taekinaki Iesu Kristo bwa Natin te Atua ma ti tuai man ataia bwa e atongaki te Tama bwa Taman te Atua, e ngae ngke e aki toki n aranaki bwa Taman ara Uea ae Iesu.”

Imwin iaiangoani bwaai ni kakoaua ni kabane iroun Emlyn, e a kakorakoraa n taekina aei: “Bon akea te kibu teuana n Baibara ae tabu ae kabwarabwaraaki iai taekan are aongkoa tii temanna te Tama, te Nati ao te Taamnei ae Raoiroi ke te aomata ae titeboo aroia.”

TERA REIREIARA?

A bati ni boong aikai ake a kerikaaki bwa a maaku n tei ibukin te reirei man te Baibara. Ma e kukurei Emlyn n tei ibukin te koaua man te Baibara. E tabeka te titiraki aei: “Ngkana e aki taekini koaua aika rangi ni kakawaki temanna ake e a atai bwa a eti ao ni kamatataaki raoi n te Baibara, bukin tera ngkanne bwa e riai ni wareki ao n neneri?” E bon aki kakeaa bongan te koaua Emlyn.

E kona ni kairira ana katoto Emlyn ao tabeman riki bwa ti na rinanoi arora bwa ti kukurei ke ti aki n tei ibukin te koaua n aki ongea ribaakira. Ti kona naba n titirakinira ni kangai: ‘E nga riki ae kakawaki—karinean ao kakabwaiaan abara ke boutokaani koauan Ana Taeka te Atua?’