E Kawakinaki te Baibara Mani Kataani Bitakini Kanoana

TE KANGAANGA: E aki kona ni mauna te Baibara ni kangaanga tabeua n aron te mka ao te kakaaitara. Ma e ngae n anne, iai naba taani kaewewe tabeman ao taan rairai aika kataia ni bita kanoan te Baibara. N tabetai, a kataia ni kaboraoa te Baibara ma aia reirei n oneani mwin ae a na kaboraoa aia reirei ma te Baibara. Iangoi katoto tabeua:

• Te tabo n taromauri: I marenan te kaaua ao te kauoua n tienture B.C.E. ao taani korea te boki ae te Samaritan Pentateuch, a a karin taeka aikai, “i Aakaaritim. Ao ko na katea iai te baonikarea,” imwin Te Otinako 20:17. Ngaia are a kantaningaia I-Tamaria bwa a na kaangaraoa te Baibara bwa e aonga ni boutokaa katean te tembora irouia i aon “Aakaaritim,” ke te Maunga ae Keritim.

• Te reirei ae Temanna n Teniman: E kaania 300 te ririki imwin tian te Baibara ao te tia korea rongorongon te Temanna n Teniman, e a manga karin taeka aikai n 1 Ioane 5:7, “i karawa, te Tama, te Taeka, ao te Taamnei ae Raoiroi: ao bon tii temanna naaka teniman aikai.” Akea taeka akanne n te moani koroboki are koreaki iai te Baibara. E korea ae kangai te tia rabakau i aon te Baibara ae Bruce Metzger: Taeka akanne “a bon nonoraki ni koroboki nikawai ake a koreaki iai te boki ae te Old Latin ao te [Latin] Vulgate, ni moa man te kaonoua n tienture.”

• Aran te Atua: Ibukini karinean aia katei I-Iutaia ae boto i aoni maakakia taimonio, ao a bati taan raira te Baibara ake a baireia bwa a na kanakoa aran te Atua man te Koroboki ae Tabu. A onea mwin te ara anne n taian nakoa n aron “te Atua” ke “te Uea,” aika taeka aika kabonganaaki n te Baibara tiaki tii ibukin te tia Karikiriki ma ibukia naba aomata, bwaai aika kabonganaaki n te taromauri ae kewe, ao te Riaboro naba.​—Ioane 10:34, 35; 1 Korinto 8:5, 6; 2 Korinto 4:4.a

ARON TE BAIBARA NI KAWAKINAKI: Te moan, e ngae ngke iai tabeman taani kaewea te Baibara aika aki taratara raoi ke ni mwamwanaa te aba, ma a bati naba aika rangi ni mwaatai ao n tarabwai. A kaewea te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera i marenan te kaonoua ao te katebwina n tienture C.E. taani koroboki aika aranaki bwa taiani Masorete, nakon te boki ae ataaki bwa aia boki taiani Mosorete. A wawareki mwaitin taian taeka ao manin te koroboki, n tuoa raoi bwa e na akea te bure. Ngkana a noria bwa iai baika kairua n te koroboki nikawai are a kabongana, ao a a kanikinaea naba. A rawa taiani Masorete ni bita kanoan te Baibara. E korea ae kangai te tia Rabakau ae Moshe Goshen-Gottstein: “Irouia naakai, bon te bure ae te kabanea ni kakaiaki bitakini kanoana n oin nanom.”

Te kauoua, a buokaki taan rabakau i aon te Baibara bwa a na kunei kairua n taiani koroboki nikawai aika tabwanin raoi ake e koreaki iai te Baibara ni boong aikai. N te katoto, a reirei mataniwin Aaro i nanon tienture aika bati bwa aia rairai n te Baibara n te taetae n Ratine, a kaota kanoan te moani Baibara ni koaua. Ma a karin taeka aika bure n 1 Ioane 5:7 ake a kaotaki n te kaongora aei. E rin naba te kairua anne n te King James Version! n te taetae n Ingiriti. Ma tera ae a kaotaki n taiani koroboki nikawai ake tabeua riki aika kuneaki? E korea ae kangai Bruce Metzger: “Akea te taeka [are n 1 Ioane 5:7] n taiani koroboki nikawai ake a koreaki iai booki rimoa (n te taetae n Turia, ni Coptic, n Armenian, n Itiobia, n Arabia, ao n Slavonic), ma iai n te taetae n Ratine.” Ibukin anne, katoton te King James Version ae a a manga tibwa rinanoaki ao Baibara riki tabeua, a a tia ni kamaunai taeka aika bure aikai.

E oti n taiani koroboki nikawai ake a rangi ni maan, bwa e boni kawakinaki raoi kanoan te Baibara? Ngke a kuneaki Nira ni Boki Man Taari ae Mate n 1947, ao a a tibwa kona taan rabakau ni kabotaua kanoan te Masoretic n te taetae n Ebera ma ake a oti ni kanoan te Baibara ake n taian nira ni boki, ake a koreaki teuana tabun tenga te ririki mai mwaina. Temanna te tia babaire n te tiim i aon Nira ni Boki Man Taari ae Mate, e taekinna bwa man teuana te nira ni boki ao e a “reke naba iai te bwai ni kakoaua ae aki kona ni kakeweaki, ae kaeweweani kanoan te Baibara i nanon te maan ae raka i aon teuana tenga te ririki irouia taani kaewewe aika I-Iutaia, e kona n onimakinaki ao e karaoaki ma te taratara raoi.”

Iai n te tabo n tangoboki ae Chester Beatty i Dublin i Ireland, taiani babirati ake a tei ibukin angiini bokin te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae n Ebera ao koroboki nikawai man te kauoua n tienture C.E., tao tii 100 te ririki imwin tian te Baibara. E kaotaki n The Anchor Bible Dictionary, ae kangai: “E ngae ngke a kaotaki rongorongo aika boou aika bati n te Babirati, ma e kaotaki naba iai rongorongoni kaeweweani kanoan te Baibara n te aro ae rangi n tamaroa.”

MWINA: N oneani mwin ae e na kamangaoaki kanoan te Baibara, e a katamaroaaki riki ni maanin ao ni mwaitin taiani koroboki nikawai ake e koreaki iai te Baibara. E korea ae kangai Sir Frederic Kenyon ibukin te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti: “Akea riki te boki nikawai ae e a kamani koreaki ao ni bati bwaai ni kakoaua iai n aron te koroboki aio, ao akea te tia rabakau ae aki inanonano ae e na kakewea ae e bon eti raoi te koroboki ae iroura.” Ao e taekina ae kangai te tia rabakau ae William Henry Green ibukin te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera: “E kona n taekinaki bwa akea te mwakuri riki rimoa ae rangi n eti kaeweweana n aron aio.”