“Te Euangkerio” Man te Kaotioti

“I nora te anera temanna ba e kibakiba i nukani karawa, ao iai i rouna te euangkerio ae aki totoki ba e na taekinnna nakoia ake a maeka i aon te aba.”​—TE KAOTIOTI 14:6.

1. E ngae ngkai Ana Tia Kakoaua Iehova a kakoaua bwa e kairaki korean te boki ae Te Kaotioti iroun te Atua, ma bukin tera bwa tiaki ngaia te “katei n Aro ae tii kaantaninga te kabuanibwai ae taabangaki”?

NI KAITARA ma are a bukinaki iai, Ana Tia Kakoaua Iehova bon tiaki te “kate na Aro ae e tii kaantaninga rokon te kabuanibwai ae taabangaki,” ke te “katei n Aro ae kariaa te kabanea ni motikitaeka ae kakamaaku.” Ma a boni kakoaua te boki ae Te Kaotioti, ke te Apocalypse, bwa kanoan ana Taeka te Atua are e kairaki koreana. Te koaua bwa iai rongorongon te motikitaeka ae taekinaki inanon Te Kaotioti.Ma ngkana a taekina te rongorongo nakoia aomata, ana toro te Atua a katuua riki te kaantaninga ae kamimi ae kaotaki n te Baibara ao inanon naba te boki ae Te Kaotioti. Mangaia are a aki karakaa riki, ke ni kamaunai taeka ni burabeti aika a kuneaki inanona.​—Te Kaotioti 22:18, 19.

Taan Uota te Euangkerio

2. Baikara kiibu tabeua aika a aki toki ni kabonganaki irouia Ana Tia Kakoaua Iehova n aia mwakurini minita?

² Ana taeka Iesu aei e aki toki ni kaobonganaki bwa boutokoan aia mwakuri ni minita imataia aomata, Ana Tia Kakoaua Iehova: “E na tataekinaki euangkerion uean te Atua aei i aonaba ni bane ba te bwai ni kaotioti nakoia botanaomata ni kabaneia; ao ngkanne e na roko naba iai te toki.” (Mataio 24:14) Ao tera “euangkerion uean te Atua aei”? A mwaiti taani Kakoaua aika a na kaeka te titiraki aei n te aro ae a mwanewei kiibu tabeua man Te Kaotioti mwakorona 20 ao 21, aika a taekina ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki, ao ana Tautaeka n Uea, ao te botannaomata are “e na akea riki” iai te mate, te nanokawaki, ao te maraki.​—Te Kaotioti 20:6; 21:1, 4.

3. Aia mwakuri ni minita imataia aomata Ana Tia Kakoaua Iehova e botau ma te mwioko ra?

³ Kioina ngkai taan ua rongorongoi euangkerio aikai, Ana Tia Kakoaua Iehova a riki bwa ana tia taetae te tia ua rongorongo ni kaikonaki mai karawa, are e kabwarabwaraki naba mwiokoana, n te boki ae Te Kaotioti. “Ao I nora te anera temanna ba e kibakiba i nukani karawa, ao iai irouna te euangkerio ae aki totoki ba e na taekinna nakoia ake a maeka i aon te aba, ao nakoia botanaomata ni kabaneia ma baronga ma taian taetae ma natanaomata.” (Te Kaotioti 14:6) Te “euangkerio ae aki totoki,” e nanona naba te katanoata ae “E riki te uea [ke te tautaeka] ae aonaba ba uean ara Uea ao uean ana Kristo,” ao e a roko naba ana “tai” Iehova ae a na “tiringaki iai akana urua aon te aba.” (Te Kaotioti 11:15, 17, 18) Tiaki te koaua bwa aio bon te rongorongo ae kakukurei?

Baika A Taekinaki n Te Kaotioti Ibukira

4. (a) Baikara oi ni koaua aika a kamtaataki ni moan mwakoron Te Kaotioit? (b) Tera ae kainnanoaki irouia aomata aika a tangiria ni karekea kakabwaiaiia man rongorongo aika kakukurei aikai?

⁴ Moan mwakoron Te Kaotioti e taekina Iehova bwa “te Areba ao te Omeka . . . ae bon iai ngkai, ao iai ngkoa, ao iain rimwi n aki toki, ao Moan te Mwaka.” Ao e kaota Natina ae Iesu Kristo bwa “te tia kaotioti are kakaonimaki,” “te moa n uaa mai buakoia maate,” ao “mataniwiia uean aonaba.” E taekinna naba bwa Iesu bon “Teuare tangirira, are tebokira man ara bure n raraana.” (Te Kaotioti 1:5, 8) Mangaia are ni moan rongorongona, te boki ae Te Kaotioti e kamataatai koaua aika kakamaiu. A na aki kabwaia “ake a maeka i aon te aba,” man te rongorongo ae uotaki nakoia ngkana a aki butimwaea riain ao mwaakan ana tautaeka Iehova, ngkana a aki onimakina raraan Iesu are e katutua, ao ngkana a aki kakoaua bwa e kautiia Iehova, ao Kristo bon te tia Tautaekana te aonnaba ae rineraki iroun te Atua.​—Taian Areru 2:6-8.

5. Tera nakoan Kristo ae kaotaki ni mwakoron Te Kaotioti aika 2 ao 3?

⁵ Mwakoro aika uoua aika imwin anne a kaota Kristo Iesu bwa te Mataniwi ae tatangira, i aoia ekaretia aika a kaainaki irouia taan rimwina ake a maekana te aonnaba. Te nira ni boki ae a kanakoaki nakoia ekaretia ni Kristian aika itiua ake a tei i Atia Minor n te moan tienture C.E., e taekin taeka ni kaunga nano ao reirei aika matoatoa, aika a manena naba ni karokoa ngkai. Angiin rongorongo ake a kanakoaki nakoia ekaretia aikai a moanaki n taeka aika ai aron ae “I atai am makuri” ke “I ata rawawatam.” (Te Kaotioti 2:2, 9) Eng, Kristo e atai raoi bwaai aika a tabe ni karaoaki inanon ekaretia ake a kaainaki irouia taan rimwina. E kamoamoa taekaia tabeman ibukin aia tangira, aia onimaki, korakoraia n te mwakuri ni minita, nanomwaakaia, ao aroia ni kakaonimaki nakon arana ao ana taeka. E boaia tabeman ibukina bwa e a tia ni kerikaki tangiran Iehova ao Natina irouia, ke tao a manga iraraang n te wene ni bure, taromaurian boua, ke a kitana te koaua ibukin katei n Aro aika bwaoua.

6. Tera ae a buokaki aomata bwa a na ota iai, n te miitara ae taekinaki n te TeKaomwakoro 4?

⁶ Mawakorona 4 e kaota te miitara ae kamaiu ae taekan ana kaintokanuea i karawa Iehova ae te Atua. E kaota aron mimitongin Iehova, ao te babaire i karawa ae e na kabongana ibukin kabutan ana tautaeka. Taan tautaeka aika a baunueanaki aika aia kaintokanuea a katobiba te kaitokanuea ae mena i nukan te iuniweeti, a karinea Ieahova ma ni kangai: “Ara Uea ao Atuara Ko riai na anganaki te neboaki ma te karineaki ma te mwaka: na Ko karaoi bwaai ni kabane, ao bon iai baikai i bukin nanom, ao a karaoaki iai.”​—Te Kaotioti 4:11.

7. (a) Tera arre e weteia kaain te aonnaba bwa a na karaoia, te anera anne? (b) Tera mwakoron ara mwakuri n anga reirei ae kakawaki?

⁷ Iai nanon taeka aikai ibukia aomata aika a maiu ngkai? Bon iai. Ngkana a tangiria ni maiu i aan te Tautaeka n Uea ae na Maanna Tenga te Ririki, a riai n ongotaeka n ana rongorongo te ‘anera are e kibakiba i nukani karawa’ ae kangai: “Maka te Atua, ao kam na anganna te neboaki; ba e a roko ana aua ni motiki-taeka: ao kam na taromauria Teuare karaoa karawa ma aonaba ma marawa ma koburaken raan.” (Te Kaotioti 14:6, 7) Bukina teuana ae kakawaki riki ae a waakina te mwakuri n reireinia aomata taekan te Baibara Ana Tia Kakoaua Iehova, bon buokaia aomata “ake a maeka i aon te aba” bwa a na ataia ma n taromauria Iehova, ni butimwaia bwa te tia Karikiriki, ma ni kukurei n aantaeka nakon ana tautaeka ae raoiroi.

Te Tiibutetei ae E Riai ni Karineaki

8. (a) Tera aron kaotiotan Kristo ni mwakoro 5 ao 6? (b) Tera te reirei ae e kona n reke irouia aomata ni kabane aika a ongoraei rongorongo aika kakukurei aika a kaotaki n te miitara aei?

⁸ Mwakoro aika imwin anne, aika 5 ao 6, a kaota Iesu Kristo bwa te Tiibutetei ae tau ni kauka te nira ni boki ae iai kanikina aika itiua i aona, are nanona bwa e kaotii bwaai aika a nariki n ara tai aei, n te taetae ni kaikonaki. (Kabotaua ma Ioane 1:29.) E kangai nakon te Tiibutetei ni kaikonaki aei, bwanaia kaaini karawa: “Ko riai n anaa te boki, ma ni kabara kabaeana ake kanikinaeana: ba Ko kamateaki, ao Ko kabooia aomata na raraam ba ana bwai te Atua mai buakoia baronga nako, ma taetae, ma natanaomata, ma botanaomata, ao Ko karaoiia ba uean Atuara ma ana ibonga; ao a tau taeka i aonaba.” (Te Kaotioti 5:9, 10) Te miitara aei e reireinira bwa ibukin raraan Kristo are e a tia ni katutua, aomata tabeman mai buakoia botannaomata aika kakaokoro, a weteaki bwa a na mena ma ngaia i karawa, ao a na “tauu taeka i aonaba.” (Kabotaua ma Te Kaotioti 1:5, 6.) Mwaitiia ae katautauaki e a kaotaki rimwi riki inanon te boki ae Te Kaotioti.

9. Tera aron kaotan Kristo n te mwakoro 6?

⁹ N te miitara naba aei, Kristo e kaotaki n arona ni baunueanaki ao n toka i aon te aoti ae mainaina, ma n nako “n tokanikai, ao ba e na bon tokanikai.” E kaukurei bwa e na bona tokanikai i aon bwaai aika buakaka aika a kaikonakaki irouia taan toka i aoia aoti aika teniman riki aika a taekinaki n Te Kaotioti, are a kabirimwaakai aia aoti ni karika te buaka, te rongo, ao te mate nakon te botannaomata, man te ririki ae kakawaki ae 1914 ni karokoa ngkai. (Te Kaotioti 6:1-8) Ana mwakuri ae kaokoro Kristo ae ana Tiibutetei te Atua ni kamaiua te botannaomata ao ni kakoroa bukin ana kaantaninga Iehova ae kamimi, bon te boto n rirei ae kakawaki riki ibuakon aia rongorongo Ana Tia Kakoaua Iehova, ngke a mwakuri n rairainia aomata taekan te Baibara.

10. (a) Baikara rongorongo aika kakawaki aika a taekinaki n te mwakoro 7? (b) E a kanga Kristo n taekinia aomata aika a anganaki te Tautaeka n Uea?

¹⁰ Te mwakoro 7 e taekin rongorongo aika kakukurei. Bon tii n te boki ae Te Kaotioti, are ti kunea iai mwaitiia aomata aika a aranaki iroun Iesu bwa te “nanai ae uarereke” aika a anganaki te Tautaeka n Uea iroun Taman te Tiibutetei. (Ruka 12:32; 22:28-30) A kanikinaeaki te koraki aikai iroun Iehova ae te Atua, rinanon taamneina. (2 I-Korinto 1:21, 22) E kangai te abotoro Ioane, are e anganaki Te Kaotioti: “I ongo mwaitiia ake a kanikinaeaki: a kanikinaeaki tebubua ma abwi ma aua tenga.” (Te Kaotioti 7:4) E kakoauaki riki te mwaiti ae katautauaki aei imwina riki n te mwakoro teuana, ao e taekinaki bwa te mwaiti aei bon mwaitiia aomata ake “a kabooaki mai aon te aba” bwa a na tautaeka ma te Tiibutetei i aon te Maunga are Tion are i karawa. (Te Kaotioti 14:1-4) E ngae ngkai e mabubu ma n aki karau nano kabwarabwaran e mwaiti aei irouia aia ekaretia Krititentom. ma te tia rabakau i aon te Baibara ae arana E. W. Bullinger, e taekinna ni kangai: “Bon te taeka ae teretere ae koaua: n te mwakoro aei, bon iai te mwaiti ae katauaki, ae e kaitara ma te mwaiti ae aki katautauaki.”

11. (a) Baikara rongorongo aika kakukurei aika a kunaki n te mwakoro 7? (b) Baikara kaantaninga aika a kaukaki nakoia kaain te “koraki ae uanao”?

¹¹ Tera te mwaiti ae e aki katauaki ae taekinaki iroun teuare Bullinger? E korea ae kangai te abotoro Ioane 7 n te kibu 9: “I mwini baikai ao I taratara nako, ao noria, te koraki ae uanao, ae e aki kona temanna ni warekia, mai buakoia botanaomata ni kabaneia, ma baronga ma natanaomata ma taian taetae na bane.” (Te Kaotioti 7:9) Antai kaain te koraki ae uanao aei, ao tera aron taraakia imatan ta Atua n te tai aei, ao tera ae mena imwaiia? Te kaeka man Te Kaotioti bon te rongorongo ae raoiroi ibukia taani maekana te aonnaba. Ti wareka ae kangai: “Bon aika nako mai buakon te rawawata are korakora, ao a teboki niniraia, ao a kaminainai n raraan te Tiibutetei.” A na kamanoaki inanon tain “te rawawata are korakora” ibukina bwa a onimakina raraan Kristo are katutuaki. Kristo e na “kairiia nakoni koburaken raan aika kamaiu: ao te Atua E na kaoi rannimataia ni kabane mai mataia.” (Te Kaotioti 7:14-17) Eng, mirion ma mirion mwaitiia aomata aika a maiu ngkai aika a kona ni warekaki mwaitiia, aika a na kamaiuaki man tokin te waaki ae buakaka ae ngkai. Ibukina bwa a aantaeka iroun te Uea ae Iesu Kristo ngkana e waakina ana Tautaeka ae Maanna Tenga te Ririki, a na kairaki irouna nakon te maiu are aki toki i aon te aonnaba. Tiaki te koaua bwa te rongorongo ae raoiroi anne?

“A Koua Ana Moti ao A Eti”

12, 13. (a) Tera kanoan mwakoro 8 nakon 19? (b) Bukin tera ngkai a aki riai ni maaku aomata aika a raraoi nanoia, n taetae ni burabeti aikai?

¹² Mwakorona 8 nako 19 a taekini bwaai aika a kairia aomata na taekinnna bwa te boki ae Te Kaotioti bon tii rongorongon taiani kabuanibwai aika kakamaaku. Bon iai taeka ni motikitaeka aika matoatoa (aika a kaikonakaki na tangin taiani buu, reke ni kai, ao boora aika kaanga unin te Atua) aika a taekinaki nakoia mwakoron ana waaki Tatan ae ngkai, aika kakaokoro nako. A na karokoaki taiani motikitaeka aikai moa i aoia Aaro aika kewe (“Baburon ae Kakannato”), ao imwina, i aoun aia tautaeka aomata aika a bobuaka ma ana kaantaninga te Atua, aika a kaikonakaki n taiani man aika tiritiri.​—Te Kaotioti 13:1, 2; 17:5-7, 15, 16.a

¹³ Mwakoro aikai a kaota aron kaitiakan karawa ngke Tatan ma ana taimonio a karenkoaki nako rarikin te aonnaba. Bon tii aio te kabwarabwara ae raoiroi ae kaota bukin karawawatakin te aonnaba n te aro ae tuai ma n noraki ma imwaina, ni moa man te ririki 1914 ao ni uaa ngkai. (Te Kaotioti 12:7-12) A kabwarabwara naba na te aro ni kakonaki, kamaunakin ana waaki ae buakaka Tatan ae i aon te aonnaba ngkai. (Te Kaotioti 19:19-21) A riai ni kuba nako iai aomata ni bwaai aika kakamaaku aikai? A aki, bwa ngkana a karokoaki ana motikitaeka te Atua, a na kangai te koraki i karawa: “Areruia; Ana bwai Atuara te kamaiu, ma te neboaki, ma te mwaka: ba a koaua ana moti ao a eti.”​—Te Kaotioti 19:1, 2.

14, 15. (a) E na kanga ni karokoaki tokin te waaki ae buakaka ae ngkai, n te aro ae raoiroi? (b) Bukin tera ngkai mwakoron Te Kaotioti aei e riai n riki bwa te bwai ni kakatonga irouia aomata aika a raraoi nanoia?

¹⁴ Iehova e na aki karokoa te waaki ae boou ae raoiroi ngkana e aki moa kamaunaia aomata aika a tabe n urua te aonnaba. (Te Kaotioti 11:17, 18; 19:11-16; 20:1, 2) Akea te aomata ke te tautaeka n aomata ae iai riaina ke mwaakana ni karaoa anne. Bon tii Iehova ao te Uea ae te tia Moti are e rineaki irouna, ae Iesu Kristo, ae a kona ni karaoa aei n te aro ae raoiroi.​—2 I-Tetaronike 1:6-9.

¹⁵ N aron are e kateretereaki n Te Kaotioti, bon ana kaantaninga Iehova bwa e na uota te waaki ae buakaka ae ngkai nakon tokina. A riai ni kakatonga n te koaua aei mwane ao aine aika na:: ikenrawa ma n tang i bukini bwaai ni kabane akana riai ni bati n ribaki akana a karaoaki.” (Etekiera 9:4) Te koaua aei e riai ni kamataataki nakoia bwa a riai ni waekoa ni butimwaea te wewete mairoun te anera are iai irouna te euangkerio are e kangai: “Maka te Atua . . . ba e a roko ana aua ni motiki-taeka: ao kam na taromauria Teuare karaoa karawa ma aonaba.” (Te Kaotioti 14:7) Aomata aika ai aroia aikai a bia taromauriia ma ni beku iroun Iehova irarikia ana tia Kakoaua, “ake a kakawaki ana tua te Atua, ma na taua kaotiotan Iesu.”​—Te Kaotioti 12:17.

Te Tautaeka ae Maanna Tenga te Ririki ae Moanibaan te Raoiroi

16. (a) Bukin tera ngkai aia ekaretia Krititentom a kaakea kaantaningan ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki? (b) Bukin tera ngkai Ana Tia Kakoaua Iehova a Kakoaua bwa e na boni kaekaki te katoto n tataro?

¹⁶ Mwakoro 20 nakon 22 n te boki ae Te Kaotioti a kaotii bukina man te Baibara ae ti kona ni kaantaninga ae raoiroi inanon ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki. Tii mwakoron te Baibara aikai ake a taekina te maan ae tenga te ririki, are te tai ni katauraoi imwain te kukurei i karawa ao i aon te aonnaba ae akea tokina. Ekaretia ni Krititentom a a tia ni kaakea te kaantaninga ibukin ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki. Kioina ngakai aia reirei taian ekaretia a taekinna bwa aomata aika raoiroi a na nako karawa ao akana buakaka a na nako moone, akea irouia te baretaiti i aon te aonnaba,. Bon akea nanon te katoto na tataro ae ti bubutii iai ‘iraki nanon te Atua i aon te aba na ai arona i karawa,’ irouia angiia kaain ekaretia ni Krititentom. (Mataio 6:10, Te Baibara ni Katorika [BK]) Ma tiaki ngaia aroia Ana Tia Kakoaua Iehova. A kakoaua raoi bwa “e aki matebuaka” karaoan te aonnaba iroun Iehova ae te Atua, ma e “karaoia ba e na maekanaki.” (Itaia 45:12, 18) Mangaia are a bane ni boraoi raoi baika burabetinaki rimoa, te katoto n tataro, ao te kaantaninga ibukin ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki ae kaotaki n te boki ae Te Kaotioti. Inanon ana Tautaeka ae Maanna Tenga e Ririki, Kristo e na taraia bwa e na kakoroaki bukin nanon Iehova i aon te aonnaba, n ai aron naba are e a tabe ni karaoaki ngkai i karawa.

17. Tera ae kaotia bwa “tenga te ririki” bon tenga te ririki ni koaua?

¹⁷ Taeka aika “tenga te ririki” a oti onoua te tai inanon moan kibun Te Kaotioti mwakorona 20 aika itiua. E riai n ataaki bwa e kabonganaki taeka aikai n te aro ae e kaotaki iai bwa e taekini ririki aika tenga ni koaua, ao tiaki tii te tai ae aki ataaki maanna, n aron kabwarabwarana irouia bwakuaku n Aaro ni Krititentom aika mwaiti. Tera ae na riki n tain ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki? Te moan bwai, e na totokoaki ana waaki Tatan ni karokoa koron maanin te tai arei. (Te Kaotioti 20:1-3; kabotaua ma Ebera 2:14.) Ai raoiroi ra te rongorongo anne!

18. (a) Bukin tera bwa ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te Ririki, e kona n atongaki bwa te “bong” ni motikitaeka? (b) Tera ae na riki ngkana a koro ririki aika tenga?

¹⁸ Kioina ngkai a “anganaki te motikitaeka” te koraki aika a na “uea ma Kristo tenga te ririki,” te tai arei bon te “bong” ni motikitaeka ae maanna tenga te ririki. (Te Kaotioti 20:4, 6; kabotaua ma Mwakuri 17:31; 2 Betero 3:8.) A na kautaki maate ao a na motikaki taekaia n ikotaki ma naaka a kamaiuaki man “te rawawata are korakora,” i aon aia mwakuri, ke bwaai ake a karaoi inanon te tai arei. (Te Kaotioti 20:12, 13) Ni koron tenga te ririki, e na kaotinakoaki Tatan inanon te maan ae uarereke, bwa a aonga aomata ni manga rinanon te kabanea ni kataaki ao imwina, e na boni kamaunaki n aki toki, ngaia ma ana taimonio ao n ikotaki ma aomata naba aika a karitei ma ni kakairi irouna. (Te Kaotioti 20:7-10) Araia aomata aika a bwaati n te kabanea ni kataaki arei, a na koreaki ma ni kamatoaki n “te boki ni kamaiu,” ao a na rin nakon te baretaiti i aon te aonnaba ae a na kukurei ni maiu ma na taromauria Iehova iai n aki toki.​—Te Kaotioti 20:14, 15; Taian Areru 37:9, 29; Itaia 66:22, 23.

19. (a) Bukin tera ngkai ti kakoaua raoi bwa a na boni kakoroaki bukin berita aika kamimi aika taekinaki n Te Kaotioti? (b) Tera ae e na rinanoaki n te kaongora are imwin aei?

¹⁹ Aikai rongorongo aika kakukurai aika a taekinaki inanon te boki ae Te Kaotioti. Bon tiaki berita aika a karaoaki irouia aomata aika akea nanoia. E korea ae kangai te abotoro Ioane: “Teuare tekateka i aon te kaintokanuea E kangai, Noria, I a manga karaoi bwaai ni kabane babwaini ngkai. Ao T taku, Ko na koroboki: ba a kakaonimaki taeka aikai ao a koaua.” (Te Kaotioti 21:5) Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n ibuokanibwai ni kakoroan bukin rongorongo aika kakukurei aikai: Te boki ae Te Kaotioti e taekin reirei aika mwaiti ibukia aomata aika a kani kakukuraia nanon te Atua. Te kakairi n reirei aikai e na karekea te kukurei ae akea tiatiankina ngkai ao na aki toki, n aron are e kaotaki n te kaongora are imwin aei.

[Kabwarabwara ae nano]

Reirei Ibukin te Kauring

◻ Baikara oi ni koaua aika kaotaki n Te Kaotioti mwakoro 4 nakon 6, aika kanoan naba rongorongo aika kakukurei?

◻ Baikara rongorongo aika kakukurai aika a taekinaki n Te Kaotioti mwakoro 7?

◻ Bukin tera ngkai aomata aika a raraoi nanoia, a aki riai ni maaku n rongorongon taian motikitaeka aika a taekinaki n Te Kaotioti?

◻ E na kanga ana Tautaeka Kristo ae Maanna Tenga te ririki n riki bwa te “bong” ni motikitaeka?

[Taamnei n iteraniba 10]

Te Uea ae Iesu Kristo e na kamauna te buaka, te rongo, ao te mate, mai aon te aonnaba?