Kakairi N Aia Katoto Ueea

“E na korea katotongani korean te tua aei i nanon te boki teuana . . . ao e na memena i rouna, ao e na wawareware iai n ua tokin ana bongi ni maiu.”​—TE TUA-KAUA 17:18, 19.

1. Tao antai ae e kani katotongnga te Kristian?

TAO e kangaanga ae ko na iangoia bwa boni ngkoe te uea. Akea temanna te Kristian ae kakaonimaki ae e ukeuke n te Baibara ae e na iangoia bwa iai irouna te mwaaka n uea, n aron are reke irouia ueea aika raoiroi ngkoa aika Tawita, Iotua, Etekia, ke Ieotiabata? Ma ko boni kona ni katotonga aroaroia teuana ae kaokoro. Tera aroaroia anne? Ao bukin tera bwa ko riai ni kani katotongnga?

2, 3. Tera are e kaman ataia Iehova ni kaineti ma tangiran te uea ae te aomata, ao tera ae e riai ni karaoia te uea anne?

² E a kaman ataia te Atua n ana bong Mote bwa a na bon tangira aia uea Ana aomata, e ngae ngke E tuai ni kariaia reken te uea irouia I-Iteraera n te tai arei. Mangaia are e kaira Mote bwa e na karini kaetieti i buakon te berita n Tua aika kaineti nakoia ueea ao nakon aia mwakuri aika a riai ni karaoia.

³ E taku te Atua: “Ngkana ko a roko n te aba ae E anganiko Iehova ae Atuam, . . . ao ngkana ko kangai, N na katea te uea temanna i aou, n ai aroia botanaomata aika mena i rarikiu n otabaniniai; ao ko na boni katea ae E na rineia Iehova ae Atuam ba te uea i aom. . . . Ao ngkana e tekateka i aon te kaintokanuea ae bwain ueana, ao e na korea katotongani korean te tua aei i nanon te boki teuana . . . ao e na memena i rouna, ao e na wawareware iai n ua tokin ana bongi ni maiu: ba e aonga n reireia makan Iehova ae Atuana, ma kawakinan taekan te tua aei ni kabane ma aaro n taromauri aikai, n tou mwiia.”​—Te Tua-Kaua 17:14-​19.

4. Baikara bwaai aika a kaotaki n ana kaetieti te Atua ibukia ueea?

⁴ Ni koauana, te uea are e rineia Iehova ibukia taan taromauria, e riai ni karaoa katoton te tua ae ko kona ngkai ni kunea n am Baibara, ao e na okioki ni wareware iai ni katoa bong. Tiaki nanona bwa e na karaoia bwa kaanga te kamatenano, ma bon te bwai ae na ukeraki bwa iai uaana ae manena. Te uea ae e na tangiraki iroun Iehova e riai n ukeuke n te tua bwa e aonga ni karekea ma ni kateimatoaa te nano ae raoiroi irouna. E riai n reiakini koroboki aika mairoun te Atua aikai, bwa e aonga ni wanawana ao n nakoraoi ueana.​—2 Uea 22:8-​13; Taeka N Rabakau 1:1-4.

Reireiniko Aron are E Karaoia te Uea

5. Mwaitira mwakoron te Baibara are e korei katotona ao ni wareki naba te Uea ae Tawita, ao tera aron ana namakin iai?

⁵ N am iango, tao tera are e riai ni karaoia Tawita ngke e riki bwa uean Iteraera? E riai ni karaoi katoton bokin te Pentateuch (aika Karikani Bwaai, Te Otinako, Nakoaia Ibonga, Warekaia Iteraera, ao Te Tua-Kaua.) Iangoa aron korakoran rotan nanon Tawita ma ana iango, ngke e kabonganai matana ao baina ni korei iai katoton te Tua. N aron anne, Mote e korea katoton ana boki Iobi n ikotaki naba ma Taian Areru 90 ao 91. E korei naba katoton booki aikai Tawita? Tao eng. Ao tao iai naba irouna katoton booki aika Iotua, Taani Motiki-Taeka, ao Ruta. Mangaia are e oti ikai bwa e bati bokin te Baibara ae e wareki ao ni maiuakin te Uea ae Tawita. E bon riai bwa ko na kakoauaa ae e boni karaoi, bwa nora ana taeka ibukin ana Tua te Atua ae kuneaki n Taian Areru 19:7-​11.

6. Ti kanga ni kakoauaa bwa Iesu e katotonga ana bakatibu are Tawita n tangira te Baibara?

⁶ E karaoa naba te katoto anne Tawita are Kakannato, are bon taekan Iesu, are kanoan Tawita. Anuani maiun Iesu bon te kakawara te tembora ni katoa wiki, ike e a ongoraei iai kanoan bokin te Baibara ake a warekaki ma ni kabwarabwaraki. N taai tabetai naba, Iesu e wareka kanoan ana Taeka te Atua ni kabaibati, ao e kabwarabwaraa naba nanona. (Ruka 4:16-​21) Ko kona n ataia iai bwa e mwaatai ni kanoan te Baibara. Wareki taian Euangkerio, ao nora iai mwaitin ana tai Iesu ni mwanewea ae “e koreaki ae kangai,” ke aanga tabeua ake e mwanewei iai mwakoron te Baibara tabeua. N te katoto, n ana Kabwarabwara i aon te Maunga are e koreia Mataio, ao e oti iai bwa Iesu e mwanewea kanoan te Baibara n Ebera, n te mwaiti ae 21 te tai.​—Mataio 4:4-​10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Ioane 6:31, 45; 8:17.

7. E a kanga ni kaokoro aroaron Iesu ma taani kairiri ni mataniwin Aaro ake n ana bong?

⁷ Iesu e ira raoi nanon te reirei are koreaki n Taian Areru 1:1-3 ae kangai: “E a kabaia te aomata ae aki nakonako n aia taeka akana buakaka, . . . ma bon iai ana kimareirei n ana tua Iehova; ao e ururinga ana tua ni ngaina ao ni bong. . . . A na kakabaia bwaai ni kabane akana e karaoi.” Ai kaokoro ra anne ma aroia mataniwin Aaro ake n ana bong ake a ‘tekateka ni kaintokani Mote,’ ma a katinanikua “ana tua Iehova”!​—Mataio 23:2-4.

8. Bukin tera bwa akea manenan warekan ao reiakinan te Baibara irouia mataniwin te Aro n Iutaia rimoa?

⁸ A kona ni minotaki aia iango tabeman n te kibu teuana, ae e taraa n aki kaungaia aomata iai Iesu bwa a na nenera kanoan te Baibara. Ti wareka ae kangai n Ioane 5:39, 40, are e a kaotaki iai ana taeka Iesu nakoia aomata tabeman: “Kam ukeuke n te Baibara; ba kam taku ba e reke te maiu are aki toki i roumi mai iai: ao boni ngaia are kaotioti i bukiu; ao kam aki kan nako Iu, ba e aonga n reke te maiu i roumi.” N taeka akanne ao Iesu e aki kakerikaka nanoia I-Iutaia ake a ongora irouna n te tai arei man neneran te Baibara, ma e katereterea raoi iai aia aki-kakaonimaki ao aroia n nanououa. A ataia te koraki aei bwa te Baibara e kona ni kairiia nakon te maiu are aki toki, ma neneran te Baibara irouia, e riai naba ni kairiia bwa a na butimwaea te Mesia ae Iesu. Ma e ngae n anne, a bon rawa ni butimwaeia. Ao ai aron ae bon akea manenan neneran te Baibara irouia ibukina bwa a aki-kakaonimaki ao a aki kan reireinaki.​—Te Tua-Kaua 18:15; Ruka 11:52; Ioane 7:47, 48.

9. Tera te banna ni katoto ae moan te raoiroi are a kateia abotoro ao burabeti ngkoa?

⁹ Ai kaokoro ra aroaroia taani kairiri n te Aro n Iutaia, ma taan rimwin Iesu ao ana abotoro! Taan rimwin Iesu ma ana abotoro a reiakina ‘te Baibara ae e kona ni kawanawanaira ao ni kamaiuira.’ (2 Timoteo 3:15) A katotonga aroia burabeti ake rimoa ake a “kakorakoraia n ukoukora aron te maiu aei, ao a neneria.” Burabeti akanne a aki iangoa neneran te Baibara bwa te bwai ae na karaoaki i nanon tii tabeua te namwakaina ke teuana te ririki. E taku te abotoro Betero bwa ‘a kakorakoraia n ukeuke,’ ao e moamoa riki n rongorongon Kristo ma kakannatona ake a kaotaki n arona ni kakamaiu nakoia aomata. N ana moan reta Betero, ao e mwanewei bokin te Baibara aika tebwina n te mwaiti ae 34 te tai.​—1 Betero 1:10, 11.

10. Bukin tera bwa ti riai ni kan reiakina te Baibara?

¹⁰ E mataata ngkanne bwa neneran raoi ana Taeka te Atua, bon te bwai are a mwiokoaki iai ueea i aon Iteraera rimoa. E ira raoi te banna ni katoto aei Iesu. Neneran te Baibara bon tabeia naba te koraki ake a na tautaeka ma Kristo bwa ueea i karawa. (Ruka 22:28-​30; I-Rom 8:17; 2 Timoteo 2:12; Te Kaotioti 5:10; 20:6) A riai naba n ira te banna ni katoto aei, te koraki ake a kani karekei kakabwaiaia n te aonnaba ae boou i aan ana Tautaeka n Uea te Atua.​—Mataio 25:34, 46.

Mwiokoaia Ueea ao Ngkoe Naba

11. (a) Tera te kangaanga ae reke irouia Kristian ni kaineti ma neneran te Baibara? (b) Baikara titiraki aika ti riai n iaiangoi?

¹¹ Ti kona ni katereterea ma nanora ni koaua, bwa Kristian ni koaua n tatabemania nako a riai n reiakina te Baibara i bon irouia. Tiaki nanona bwa e tii kainnanoaki anne n te tai are ko moan reirei iai n te Baibara ma Ana Tia Kakoaua Iehova. Ngaira n tatabemanira nako, ti riai ni kamatoai nanora bwa ti na aki katotonga aroia tabeman n ana tai te abotoro Bauro ake a manga kerikaki man karaoan aia reirei bon irouia. A reiakin “moan reirei n ana taeka nako te Atua,” n aron “moan ana reirei Kristo.” Ma a aki teimatoa n aia reirei mangaia are a aikoa ‘buti n roko n te aro are a na ikawai iai.’ (Ebera 5:12–​6:3) Ti kona ngkanne n titirakinira ni kangai: ‘Tera aron au namakin ni kaineti ma neneran ana Taeka te Atua, n aki ongeia bwa I a maan ni kaaina te ekaretia ni Kristian ke I a tibwa kaainna? E tataro Bauro ibukia Kristian ake n ana bong, bwa a bia “riki rake n atakin te Atua.” I kaotiotia bwa I tangira naba anne ?’​—I-Korote 1:9, 10.

12. Bukin tera bwa e rangi ni kakawaki kateimatoan tangiran ana Taeka te Atua?

¹² Te anga ae rangi ni kakawaki ibukin kanakoraoan arom n ukera te Baibara, boni man kateimatoan tangiran ana Taeka te Atua iroum. Taian Areru 119:14-​16 e taekina aron te kakaonimaki ao iaiangoan nanon ana Taeka te Atua, bwa ngaia te anga ae e na reke iai tangirana iroum. E rangi ni kakawaki karaoan aei iroum, e ngae ngkana ko a maan n te aro ni Kristian. Ibukin kamatataan raoi anne, ao iangoa ana katoto Timoteo. E ngae ngke e a kaman riki ngaia bwa te unimwaane ni Kristian are e a tia ni beku bwa “ana tia buaka ae raoiroi Kristo Iesu,” ma e kaungaa riki nanona Bauro bwa e na karaoa ana kabanea ni konaa ni “bairea raoi taekan te koaua.” (2 Timoteo 2:3, 15; 1 Timoteo 4:15) E mataata ngkanne bwa karaoan am “kabanea ni konaa,” e irekereke ma nakoraoin am babaire ibukin neneran te Baibara.

13. (a) E na kanga ni kamwaawaaki riki te tai ibukin neneran te Baibara? (b) Baikara bitaki aika ko kona ni karaoi bwa e aonga n reke riki am tai ni karaoa am ukeuke i bon iroum?

¹³ Te mwaneka teuana ibukin kanakoraoan am babaire ibukin te ukeuke, bon te kakaonimaki ni kamwaawa am tai ibukin neneran te Baibara. Tera aroarom ni kaineti ma karaoan aei? N aki ongeia bwa tera am kaeka iai, ma ko kona ni kakoauaa bwa e na reke kabwaiam ngkana ko kabatiaa riki am tai n ukeuke i bon iroum? Tao ko kona n iango ni kangai: ‘N na kanga ni karekea au tai iai?’ E koaua bwa iai tabeman aika a kanakoraoa riki aroia n nenera te Baibara, rinanon te moantaai n uti n te karangaina, ike a kona ni kabanea iai 15 te miniti ni wareka te Baibara ke ni karaoa aia reirei i bon irouia. Te anga naba teuana, boni bitakin am babaire teutana. N te katoto, ngkana ko tatangira warekan te nuutibeeba ni katoa bong, ke matakuakinan bwaai aika riki n te TV, e aki raoiroi ngkana ko taona moa nanom ni bwaai aikai n tii te bongina n te wiki? Ko kona ni kabongana te bong anne ibukin kabatiaan riki am ukeuke n te Baibara. Ngkana ko onea mwin te tai are ko kakabanea ibukin matakuakinan baika a riki n te TV n tii te bongina ao ni kabongana te tai ae tao 30 te miniti maanna ibukin karaoan am reirei i bon iroum iai, e na reke ngkanne mwaitin am aoa ae 25 ni katoa ririki. Iangoi kakabwaia ake a kona n reke man kabanean 25 am aoa ibukin kabatiaan am wareware ke am ukeuke n te Baibara! Aei naba te anga teuana: I nanon te wiki ae imwaira aei, ao n tokin te bong teuana ma teuana, kataia n iangoia bwa baikara bwaai aika ko a tia ni karaoi ni boong akanne. Kataia n noria bwa tera te bwai ae ko kona ni katuka moa taekana ke ni kauarerekea karaoana, bwa e aonga n reke riki am tai ibukin warekan ao reiakinan te Baibara.​—I-Ebeto 5:15, 16.

14, 15. (a) Bukin tera bwa a kakawaki katean tiia ngkana ko na karaoa am ukeuke i bon iroum? (b) Baikara tiia aika manena ibukin warekan te Baibara?

¹⁴ Tera te bwai ae e na kanakoraoa ma ni kakukureia riki am tai n ukeuke i bon iroum? Katean taian tia. Baikara tiia aika raraoi ake ko kona ni katei ibukim? A mwaiti aika a karekea moa tiaia ae warekan te Baibara ni kabanea. Tao ko a tia ni wareki booki ke mwakoron te Baibara tabeua ni karokoa te tai aei, ao e a tia n reke kabwaiam mai iai. Ma ko kona ngkai ni katea tiam ae ko na kabanea te Baibara ni wareka? Tiam ae e na buokiko n am waaki anne bon warekan Euangkerio ake aua moa, ao imwina, ko kona ni karekea tiam ae ko na kabanea iai warekan te Baibara n Erene ni Kristian. Ngkana ko a tia ni karekei kakabwaiam mai iai, ao ko kona ngkanne ni wareware teutana imwin teutana ni booki aika koreaki iroun Mote, ao ni booki nako ake imwina ake a kaota rongorongon rimoa ni karokoa te boki ae Etita. Ngkana ko a tia ni karaoa anne, ao ane ko na ataia bwa e bon aki kangaanga warekan te Baibara ni kabane. E moana ana wareware n te Baibara te aine temanna ae tao 65 ana ririki ni maiu ngke e riki bwa te Kristian, ao e korea i nanon ana Baibara te bong n namwakaina are e moana iai warekana, n ikotaki naba ma te bong are e bane iai warekana irouna. Ai nimaua ngkai mwaitin ana tai ni wareka bokin te Baibara ni kabane! (Te Tua-Kaua 32:45-​47) E aki wareki bokin te Baibara ake a mena n te Kombiuta, ma e bon wareware man te Baibara are e taua i nanoni baina.

¹⁵ Tabeman ake a a tia ni wareka te Baibara mai moana ni karokoa tokina, a a manga karaoi riki bwaai tabeua are e na nakoraoi riki iai aia ukeuke. Te anga teuana iai boni katauraoan rongorongo ake a na rinanoaki ake a kaineti ma bokin te Baibara ae e na warekaki. Ni booki aika te “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial” ao te Insight on the Scriptures, ao a a kona n reke iai rongorongo aika moan raraoi ibukin taabo ake a taekinaki n te Baibara, aron korean bokin te Baibara, ao ai taiani kakabwaia ake a kona n reke man bokin te Baibara.a

16. Antai ae ti na aki katotongia ni kaineti ma ara ukeuke n te Baibara?

¹⁶ Tai katotonga aroia aomata tabeman aika aongkoa taan rabakau n te Baibara, ngkana ko karaoa am ukeuke. Te koraki aei, a kabanebuakaa aia tai n nenera nanon te kibu n taeka teuana ma teuana i nanon te Baibara, bwa aongkoa tii aia rongorongo aomata ake a koreaki iai. Tabeman a kataia ni baireia bwa antai ae e kaineti riki nakoina te rongorongo are n te boki teuana ke te boki teuana, ke ni karioa n aia iango bwa tera ana iango te tia korea te Baibara are e kataia ni katuruturua ngke e koroboki. E kairiia aei nakon iangoan bokin nako te Baibara bwa bon tii rongorongon rimoa, ke bwaai aika a karika tein te Aro. Tabeman aika aongkoa a rabakau n te Baibara a tii kabotoi aia kakaae i aon ataakin nanon taian taeka ake n te Baibara. A tabeakina riki reiakinan nanon taian taeka rimoa, ao kabwarabwaran te taetae n Ebera ao n Erene, nakon iangoan nanon ana rongorongo te Atua are e kaotaki n te Baibara. N am iango, a kona aanga aika taekinaki aikai, ni karikirakea ma ni kakorakoraa te onimaki ae nene?​—1 I-Tetaronike 2:13.

17. Bukin tera bwa ti riai n iangoa te rongorongo are n te Baibara bwa e manena nakoia aomata nako?

¹⁷ A eti aia iango taan rabakau aikai, are aongkoa a bon toa nako bokin te Baibara ma aia boto n reirei ae kakawaki ae tii teuana, ae e kaineti nakon tii te korakina? (1 I-Korinto 1:19-​21) Ni koauana, a bon teimatoa ni manena ana Taeka te Atua nakoia aomata aika a kaokoro nako roroia ao kateia. E ngae ngke tao te boki teuana e koreaki nakon te aomata ae tii temanna, n aron Timoteo, Tito, ke te korakina riki, n aroia kaaini Karatia ke kaaini Biribi, ma ti bon riai ni bane n ukeuke ni booki aikai. A kakawaki ibukira n tatabemanira nako, ao te boki teuana e kona n taekin booto n iango aika mwaiti aika manena nakoia aomata aika kakaokoro. Eng, a manena nakoia aomata nako rongorongo ake n te Baibara, ao e kaotaira naba bwa bukin tera ngkai e rairaki te Baibara nakon taetae aika mwaiti ni katobibia te aonnaba.​—I-Rom 15:4.

Ko Kakabwaia Iai ao Tabemwaang Naba

18. Baikara bwaai aika ko riai n iaiangoi n am tai ni wareka ana Taeka te Atua?

¹⁸ N am tai n nenera te Baibara, ao ko na noria bwa e rangi ni manena ngkana ko uaiakina karekean te atatai ae eti mai iai, ma ni kataia n ota bwa a kanga ni bane n irekereke rongorongo ake i nanona. (Taeka N Rabakau 2:3-5; 4:7) E rang n irekereke are e taekinna Iehova n ana Taeka, ma ana kaantaninga are e uaiakina. Mangaia are ngkana ko wareka te Baibara, ao kataia n nora irekereken tain rongorongo ao reirei ma ana kaantaninga te Atua. Tao ko kona n iangoia bwa tera irekereken ana kaantaninga Iehova ma, te bwai are riki, te iango, ke te taetae ni burabeti teuana, are taekinaki iai. Titirakiniko ni kangai: ‘Tera ae e kaotia te rongorongo aei ibukin Iehova? Tera irekerekena ma ana kaantaninga te Atua are e na kakoroaki bukina rinanon Ana Tautaeka n Uea?’ Tao ko kona naba n iangoa aei: ‘N na kanga ni kabongana te rongorongo aei? I kona ni kabonganaa n au angareirei ke ngkana I anga te ibuobuoki ae boto i aon te Baibara nakoia tabemwaang?’​—Iotua 1:8.

19. Antai ae e na kakabwaiaki ngkana ko maroroakin bwaai ake ko a tia n reiakin nakoia aomata tabemwaang? Kabwarabwaraa.

¹⁹ E ibuobuoki naba iaiangoia aomata tabemwaang n te itera aei. Ko na kunei baika boou n am tai are ko wareware ao n reiakina iai te Baibara, ao e na rababa naba am atatai. Kataia ni kabongana am atatai anne ni maroroakinna ma am koraki ke aomata tabeman. E na manena am maroro ngkana ko karaoa anne n te aro ao n te tai ae riai. Maroroakinan rongorongo ake a kakannongora ake ko kunei, n te aro ae kaunga ae nako mai nanom ni koaua, e na anaa naba nanoia aomata tabemwaang. Ko na boni kakabwaiaki naba iai. N te aro raa? A taekinna taan rabakau bwa e na teimatoa ana ururing te aomata ngkana e kamanena te bwai are e a tibwa tia n reiakinna, rinanon tataekinana nakoia aomata tabeman.b

20. Bukin tera bwa e manena kaokiokan te wareware n te Baibara?

²⁰ Ko na boni bae ni kaitiboo ma rongorongo aika boou ni katoa te tai are ko wareka iai bokin te Baibara teuana. E na anaaki nanom ni mwakoro ake ko aki rangi ota iai ngkoa ngkana ko wareware iai, ao e na rababa nako riki iai am atatai. E riai n riki aei bwa kauringakim ae bokin nako te Baibara, bon tiaki tii booki ake a kaota aia iango aomata, ma boni booki aika kakawaki aika ko riai n okiokiria ni wareki ma n neneri. Uringnga bwa ueea n aron Tawita, a riai ni “wawareware iai n ua tokin [aia] bongi ni maiu.”

21. Tera te kakabwaia ae e na reke nakoim ngkana ko karikirakea riki am ukeuke n ana Taeka te Atua?

²¹ E koaua bwa a rangi ni kakabwaiaki riki te koraki ake a karekea aia tai n nenera raoi te Baibara. E reke iai irouia te kaubwai n taamnei ao te ota ae rangi ni bongana. E a kakorakoraki riki iai aia iraorao ma te Atua. A riki bwa taan ibuobuoki aika manena riki nakoia kaain aia utu, taria ao mwaaneia ni Kristian, ao nakoia aomata aika a tuai n riki bwa taan taromauria Iehova.​—I-Rom 10:9-​14; 1 Timoteo 4:16.

[Kabwarabwara ae nano]

Ko Uringnga?

• Tera ae a riai ni karaoia uean Iteraera ngkoa?

• Tera te banna ni katoto are a karaoia Iesu ma ana abotoro ni kaineti ma reiakinan te Baibara?

• Baikara bitaki aika ko kona ni karaoi ni kaineti ma kanakoraoan riki am ukeuke i bon iroum?

• Tera te bwai ae ko riai n ururingnga ngkana ko na reiakina ana Taeka te Atua?

[Te Bwaoki n te iteraniba 23]

“I Nanoni Baira”

“Ngkana ti tangira . . . buokara ni kaineti ma bwaai aika kabwarabwaraa te Baibara, ao akea riki te bwai n ibuobuoki ae manena riki nakon te Internet. Ma ngkana ti kani wareware n te Baibara, n neneria, n iaiangoia, ao ni kaiangomwaakaira iai, ao e raoiroi bwa ti na bon taua ni baira, bwa bon tii anne te anga ae e na kona iai n rota ara iango ao nanora.”​—Gertrude Himmelfarb, ae te professor ae e a tia n ritaea man te City University, i New York.