“Kakorakoraira Riki Ni Kaki I Nanora Baika Ti A Tia N Ongo”
“E riai ba ti na kakorakoraira riki ni kaki i nanora baika ti a tia n ongo, ba ti kawa ni beti rio maiai.”—EBERA 2:1.
1. Kabwarabwaraa aron katabetabean te iango, ni kona ni karika te kabuanibwai.
A BUA maiuia aomata aika 37, 000 mwaitiia n te kabuanibwai n te kawai ni katoa ririki, i Amerika. A taku taan rabakau bwa a na bon mwaiti aika a na aki mate ngke arona bwa a kareke raoi mataia taani kabuti-kaa n taraa kawaia. A katabetabeaki aia iango turaiua tabeman n tarai baaba ni kaongora ake a tei i rarikin te kawai, ke ni kabonganaan te tareboon ae uouotaki. Iai naba ake a tabe n amwarake i nanon aia tai ni buti. Ni kaineti ma bwaai aika taekinaki ikai, katabetabean te iango, e kona ni karika te kabuanibwai.
2, 3. Tera te taeka ni kaungaunga are e anga Bauro nakoia Kristian ake I-Ebera, ao bukin tera bwa e riai ana kaungaunga anne?
2 Tao 2,000 te ririki imwain reken te rabakau ni karao kaa, te abotoro Bauro e kabwarabwaraa taekan te bwai ni katabetabe teuana are e karekea te kabuanibwai nakoia Kristian tabeman ake I-Ebera. E katereterea Bauro bwa e anganaki Iesu Kristo te nakoa ae kakannato riki nakoia anera ni kabane imwin manga-utina, ibukina bwa e katekatekaki i angaatain te Atua. Imwina, e a manga taku te abotoro aei: “Ma ngaia ae e riai ba ti na kakorakoraira riki ni kaki i nanora baika ti a tia n ongo, ba ti kawa ni beti rio maiai.”—Ebera 2:1.
3 Bukin tera bwa a riai Kristian ake I-Ebera ‘ni kakorakoraia riki ni kaki i nanoia baike a a tia n ongo’ ibukin Iesu? Ibukina bwa e a kaania 30 te ririki imwin te tai are e kitana iai te aonnaba Iesu. Kioina ngke e aki mena irouia aia Mataniwi, Kristian ake I-Ebera tabeman a moanna ni betinako man te onimaki ae koaua. E a manga katabetabeaki aia iango n te Aro n Iutaia are a tataneiai ngkoa n tataromauri iai.
A Riai ni Kakorakoraia Riki ni Kaki i Nanoia Baike A a tia n Ongo
4. Bukin tera bwa a kona ni manga kaririaki Kristian tabeman ake I-Ebera, bwa a na okira te Aro n Iutaia?
4 Bukin tera bwa e kona ni manga kaririaki te Kristian bwa e na okira te Aro n Iutaia? Ibukina bwa a bon noraki bwaai n taromauri aika kakawaki i aan te Tua. A kona aomata n noriia iai ibonga, ao n aroki naba boin karea ake a kabuokaki. Ma e kaokoro aia taromauri Kristian. Iai aia Ibonga ae Rietata Kristian bwa Iesu Kristo, ma e aki noraki i aon te aba i nanon ririki aika tenibwi. (Ebera 4:14) Iai aia tembora, ma e mena ruuna ae tabu i karawa. (Ebera 9:24) E kaokoro aron aia korotobibi Kristian ma are e waakinaki i aan te Tua, bwa a “korotobibiaki i nanoia, n ai aron ana tua te Tamnei.” (I-Rom 2:29, BK) Mangaia are te waaki ni Kristian e a moanna n taraaki irouia Kristian ake I-Ebera bwa tao tiaki te oi ni bwai.
5. E kanga Bauro ni kaotia bwa e raoiroi riki te waaki n taromauri are e moanaki iroun Iesu, nakon are e mena i aan te Tua?
5 A riai Kristian ake I-Ebera n ataa te bwai ae kakawaki ibukin te waaki n taromauri are e moanaki iroun Kristo. E boto riki i aon te onimaki ao tiaki i aon te bwai ae noraki. Ma e raoiroi riki nakon te Tua are e roko rinanon te burabeti are Mote. E korea aei Bauro: “Ngkana a kaitiaka te aba raraia kooti ma kao-mwaane ma mannangin te kaoaine ae te tei aika katimtimaki i aoia akana kamwara, ba e aonga n itiaki te iriko; ao ai bati ra riki kaitiakani mataniwin nanora mani makuri aika mate n raraani Kristo are anga Ngaia iroun te Tamnei are aki totoki ba karean te Atua ae akea buakakana, ba kam aonga n toro iroun te Atua ae maiu?” (Ebera 9:13, 14) Eng, kabwaraani buure, are e reke man onimakinan ana karea ni kaboomwi Iesu Kristo, e kakawaki riki n aanga aika mwaiti, nakon kabwaraani buure are e reke man karea ake a kareanaki i aan te Tua.—Ebera 7:26-28.
6, 7. (a) Tera bukina ae e rangi ni kakawaki bwa Kristian ake I-Ebera a na ‘kakorakoraia riki ni kaki i nanoia baike a a tia n ongo’? (b) Maan ra riki ana tai Ierutarem imwain kamaunakina, ngke e korea ana reta Bauro nakoia I-Ebera? (Nora te kabwarabwara ae i nano.)
6 Iai riki bukina ae Kristian ake I-Ebera a riai ni kakorakoraia ni kaki i nanoia baike a a tia n ongo ibukin Iesu. E a tia ni kaman taekinna Iesu bwa e na kamaunaki Ierutarem, ngke e kangai: “A na roko i roum boong ake a na karaoa te marua ma te o ni buaka i rarikim am kairiribai, ao ane a na otabaniniko, n tauko mai rarikim nako, ao ane a na boaketam, ma natim ake a mena i nanom; ao a na aki katuka te atibu teuana i aon teuana i nanom; ba kioina ngke ko aki ata am tai ni kawaraki n akoaki.”—Ruka 19:43, 44.
7 E na riki n ningai anne? E aki kaota te bong ma te aoa Iesu. Ma n onean mwin anne, e angania te kaetieti ae kangai: “Ngkana kam nora Ierutarem ba e otabaniniaki irouia taanga ni buaka, ao kam na ataia iai ba e a kaan uruana. Ao akana mena i Iutaia ao ke a biri nako ni maunga; ao akana mena i nukan Ierutarem ao ke a oti nako; ao akana mena n nukamotu ao ke a tai rin n te kawa.” (Ruka 21:20, 21) I nanon ririki aika 30 imwin baike e taekin Iesu, ao e a kerikaki te nano n umaki i rouia tabeman Kristian i Ierutarem, ao a moanna ni katabetabeaki aia iango ni bwaai tabeua. Ai aron ae a aikoa taraa kawaia n aia tai ni buti, bwa a katabetabeaki aia iango ni bwaai tabeua. A na boni kabuanibwai ngkana a aki kaeta aia iango. E na boni kamaunaki Ierutarem, e ngae ngke a kakoauaa anne ke a aki!a Akea te nanououa bwa ana taeka Bauro akekei, a riki bwa kauringaia Kristian ake i Ierutarem, ake a nimatutu n te itera n taamnei.
Ti Riai ni “Kakorakoraira Riki” ni Boong Aikai
8. Bukin tera bwa ti riai ni “kakorakorakoira riki ni kaki i nanora baika ti a tia n ongo” ni kaineti ma koaua man ana Taeka te Atua?
8 Ti riai naba ngaira ni “kakorakoraira riki ni kaki i nanora baika ti a tia n ongo” n aroia Kristian ake n te moan tienture. Bukin tera? Ibukina bwa ti a kaaitara ma te kamaunanakoaki ae e a kaan roko, ae e na aki riki tii nakon te natannaomata teuana, ma bon nakon te waaki ae buakaka ni kabane. (Te Kaotioti 11:18; 16:14, 16) E koaua bwa ti aki ataa te bong ma te aoa are e na roko iai ana motikitaeka Iehova. (Mataio 24:36) Ma ti a tabe n nori kakoroan bukin ana taetae ni burabeti te Baibara aika a kaotia bwa ti a mena ngkai i nanoni “boong aika kaitira.” (2 Timoteo 3:1-5) Mangaia are ti riai ni kamatairikiira nakon baike a na kona ni katabetabei ara iango. Ti riai ni mutiakina raoi ana Taeka te Atua ao ni kateimatoaa te nano n umaki. Ti na bon “tokanikai ni biri nako mani baika nangi roko ni kabane” ngkana ti karaoa aei.—Ruka 21:36.
9, 10. (a) Ti na kanga ni kona ni kaotia bwa ti mutiakin raoi bwaai n taamnei? (b) E a kanga ana taeka te Atua ni katiteboaki ma ‘bwaeni waera’ ao ‘ootani kawaira’?
9 Ti na kanga ni kona ni kaotia bwa ti a “kakorakoraira riki ni kaki i nanora baika ti a tia n ongo” ni kaineti ma bwaai n taamnei, i nanoni boong aika karuanikai aikai? Te anga teuana, bon rinanon te katoa tai n iriiri bobotaki ni Kristian, ruunga, ao bwabwaro. Ti riai n tataningamarau n reiakina te Baibara, bwa ti aonga ni kaan riki ma Teuare kaira koreana ae Iehova. (Iakobo 4:8) Ngkana ti karekea te atatai ibukin Iehova rinanon ara ukeuke i bon iroura ao n taiani bobotaki, ao ti na riki ngkanne n ai aron te tia areru are e taekina ae kangai nakon te Atua: “Boni bwaeni waeu am taeka, ao ootani kawaiu.”—Taian Areru 119:105.
10 Bon ‘ootani kawaira’ te Baibara bwa e tuangira ana kaantaninga nako te Atua ibukin taai aika a na roko. E riki naba bwa ‘bwaeni waera,’ are nanona, bwa e kona ni buokira ngkana ti kaaitara ma kangaanga aika karawawataira n te maiu aei. Ao anne bukina ae e kakawaki bwa ti “na kakorakoraira riki ni kaki i nanora baika ti a tia n ongo” ngkana ti kaea ara botaki bwa ti na reireinaki iai ma raora n onimaki, ao ngkana ti wareware n ana Taeka te Atua i bon iroura. Rongorongo ake a reke iroura ma iai, a na buokira ni karaoi motinnano aika raraoi ao ni manena, aika a na kakukureia nanon Iehova naba. (Taeka N Rabakau 27:11; Itaia 48:17) Ti na kanga ni kamaana riki ara konabwai ni mutiakina raoi te reirei n tain te botaki, ao n tain ara reirei i bon iroura, bwa e aonga n reke kakabwaiara ae bati ni bwaai n taamnei ake e katauraoi te Atua?
Kanakoraoan Ara Kakauongo n Taiani Bobotaki
11. Bukin tera bwa e aki bebete n tabetai te kakauongo raoi ni bobotaki ni Kristian?
11 E aki bebete n tabetai te kakauongo raoi ni bobotaki ni Kristian. E rangi ni kai katabetabeaki te iango, tao n tangin te teei ke iroun te aomata ae rimwi n roko are e tabe ni kakaaea ana kaintekateka. Tao ti kona n rotaki n te kua imwin ara mwakuri ae bati i nanon te ngaina. Tao e aki kaunga aron te tia kabwarabwara n anga reirei, ai ngaia are e a waekoa ni wareware nako ara iango ni miiakin bwaai tabeua ke n nimatutu! Ti riai ni kakorakoraira ni kanakoraoa riki rabakaura ni kakauongo raoi ni bobotakin te ekaretia kioina ngkai a kakawaki rongorongo aika a maroroakinaki iai. Ma ti na kanga ni kona ni karaoa aei?
12. Tera ae e na kabebetea riki arora ni kakauongo raoi n taiani bobotaki?
12 E na bebete riki te kakauongo raoi n taiani bobotaki, ngkana ti kakatauraoi. Mangaia are bukin tera bwa ko aki karekea am tai ni kaman rinanoi baike a na maroroakinaki? E kabanea tii tabeua te miniti ni katoa bong warekan ao iaiangoan mwakoro aika a na rinanoaki n te wareware n te Baibara ibukin te wiki. Ngkana e bwainaki te babaire, e na kona naba n reke ara tai ni katauraoi ibukin te Reirei n te Boki n te Ekaretia, ao te reirei n Te Taua-n-Tantani. E aki akaka bwa tera aron ara babaire iai, ma aio te bwai ae kakawaki: Te katauraoi e na buokira ni kakauongo raoi nakon te rongorongo are e maroroakinaki ni bobotakin te ekaretia.
13. Tera ae e na kona ni buokira bwa ti na teimatoa ni kakauongo raoi nakon te bwai are maroroakinaki n taiani bobotaki?
13 Irarikin te katauraoi, ao a kunea naba tabeman bwa a kona ni kakauongo raoi riki n tain te botaki ngkana a tekateka i moa n te Mwaneaba n Uea. Te itaramata ma te tia kabwarabwara, taraakin kibun te Baibara aika warekaki ao korean baike a taekinaki, bon aanga tabeua aika a kona ni kateimatoai ara iango i aon baike a kabwarabwaraki. Ma e kakawaki riki te nano ae tauraoi ni kan ongora, nakon waaki ake a na buoka aron te kakauongo raoi. Ti riai n ota raoi bwa tera bukin bobotakira. Ti bobotaki ma raora n onimaki ibukin taromaurian Iehova. (Taian Areru 26:12; Ruka 2:36, 37) Te bobotaki ni Kristian bon te kawai ae kakawaki ibukin kaamwarakeara ni bwaai n taamnei. (Mataio 24:45-47) Irarikin anne, a katauraoi nakoira aanga ake ti na kona iai “ni keiakinira ni karika te tangira ma makuri aika raraoi.”—Ebera 10:24, 25.
14. Tera raoi te bwai ae e kainnanoaki ibukin kanakoraoan te botaki?
14 Irouia aomata tabeman, raoiroin te botaki e boto i aon aia konabwai n angareirei taani kabwarabwara. Ngkana a mwaatai iai taani kabwarabwara ao e kona n atongaki ngkanne te botaki bwa e kaunga. Ma ngkana e aki rangi n nakoraoi aron te angareirei, ao tao ti kona n iangoia bwa e kabotu. E koaua bwa te koraki ake a anga te kabwarabwara, a riai ni kabanea aia konaa ni kamanena te rabakau n angareirei ao ni kataia riki n roota nanoia aomata iai. (1 Timoteo 4:16) Ma ngaira ake ti kakauongo iai, ti aki riai n tiribureiia. E ngae ngke e kakawaki bwa a na rabakau n angareirei taani kabwarabwara, ma bon tiaki anne n tii ngaia ae kanakoraoa te botaki. Ko kakoauaa bwa te bwai ae ti riai n raraomaeakinna, bon tiaki aron te tia kabwarabwara n anga ana kabwarabwara, ma bon arora ni kakauongo raoi? Ti bon taromauria te Atua ni kaineti ma nanona, ngkana ti kaei bobotaki ao ni kakauongo raoi ni baike a taekinaki iai. Ao anne are e a kanakoraoa te botaki. A na reke kakabwaiara man taiani bobotaki ngkana a ingainga nanora ni kani karekea te atatai ibukin te Atua, n aki ongea aron ana konabwai te tia kabwarabwara iai. (Taeka N Rabakau 2:1-5) Mangaia are, ti bia nanomwaaka ni “kakorakoraira riki ni kaki i nanora baika ti a tia n ongo” n ara bobotaki nako.
Kabatiaa Kakabwaiam man Am Reirei i bon Iroum
15. Ti na kanga ni kakabwaiaki man ara ukeuke ao arora n iaiangoi baike ti reiakin?
15 Ti rangi ni kakabwaiaki man ‘ara kakorakora ni kaki i nanora’ baike ti reiakin n ara tai n ukeuke i bon iroura ao n iaiangoi naba. Arora ni wareware ao ni botumwaaka n iangoi baike a koreaki n te Baibara ao booki ni Kristian, a na karekei nakoira aanga aika kakawaki ibukin unikan koaua man ana Taeka te Atua i nanora. E na kona ngkanne n rotaki iai arora ni karaoi motinnano, ma baike ti karaoi. Ni koauana, e na buokira ni karekea te kimwareirei ni karaoan nanon Iehova. (Taian Areru 1:2; 40:8) Mangaia are ti riai ni karikirakea riki ara konabwai ni mutiakin raoi nanon baike ti reiakin, bwa e aonga ni manena nakoira ara ukeuke i bon iroura. E rangi ni kai katabetabeaki ara iango ni bwaai tabeua! Bwaai ni katabetabe n aron tangin te tareboon ke te karongoa, a kona n atiki nako ara iango man te bwai are ti reiakinna. Ke e kona ni manga aki tau ara konabwai ibukin kamaanan arora ni mutiakin raoi baike ti reiakin. Ti kona ni moana ara reirei ma te nano ae raoiroi ni kani katoong kanara n taamnei, ma n te tai ae aki maan, e a moanna naba ni wareware nako ara iango ke ni katabetabeaki. Ti na kanga ni kona ni “kakorakoraira riki ni kaki i nanora” baike ti reiakin n ara tai n reirei n ana Taeka te Atua i bon iroura?
16. (a) Bukin tera bwa e kakawaki ibukira bwa ti na bairea ara tai n ukeuke i bon iroura? (b) Ko kanga n tia ni bairea am tai ibukin reiakinan ana Taeka te Atua?
16 E rangi ni manena karaoan te babaire ao rineakin te tai ao te tabo are e na nakoraoi iai te reirei. Angiina ibuakora a aki rangi n rereke aia tai n tiku i bon irouia. Ti kona n namakinna bwa arora n tatabetabe ni katoa bong, e kona ni kamwaningaira nako, kanga n ai aron te kai ae uouotaki nako n te aira ae korakora. Ma ti riai ni kaboo korakora ma te aira ao n uana te atimwakoro ae ti na motiki rawara iai. Ti aki riai n tataningaa reken ara tai iai. Ma ti riai n tokanikai i aon ara kangaanga ni bairea raoi ara tai n reirei. (I-Ebeto 5:15, 16) Tabeman a kamwawa aia tai ae bon tau n te moan ingabong ike e karako iai katabetabean te iango. A kunea tabemwaang bwa e nakoraoi riki te tairiki. Te bwai ae kakawaki, bwa ti riai n aki mwanuokina aron kakawakin karekean te atatai ae eti ibukin te Atua ao Natina. (Ioane 17:3) Mangaia are ti bia bairea ara tai ibukin ara ukeuke i bon iroura ao ni kakaonimaki nako iai.
17. Tera ae nanonaki n te iaiango raoi, ao ti na kanga ni kona ni kakabwaiaki iai?
17 Te iaiango raoi, are nanona mutiakinan raoi baike ti reiakin n ara reirei, e bon rangi ni kakawaki, bwa e buokira ni koutii ana iango te Atua ake a koreaki n te boki ao ni karin i nanora. Te iaiango raoi e buokira naba n nora aron kamanenan ana reirei te Baibara bwa ti aonga n riki bwa “taan toua mwin ana taeka te Atua, ao tiaki ti taan ongo.” (Iakobo 1:22-25) E buokira naba bwa ti na kaan riki ma Iehova, ibukina bwa e karekea angara n iaiangoi anuan nako te Atua, ao a kanga anuana akanne ni katuruturuaki n te bwai are ti rinanona n ara tai n reirei.
18. Baikara bwaai ake a kainnanoaki ibukin kanakoraoan riki iaiangoan bwaai aika ti reiakin?
18 E aki riai ni katabetabeaki ara iango ni bwaai tabeua, bwa e aonga ni manena raoi ara reirei i bon iroura ao iaiangoan baike ti reiakin. Ti riai ni katinanikui bwaai ni katabetabe ake a riiriki n te bong teuana ma teuana, bwa e aonga n nakoraoi karinakin rongorongo aika boou ake ti iaiangoi. E kang tai karaoan aei, ao e kainnanoa naba menam n tii ngkoe, ma ai kakukurei ra riki katoongan amwarake n taamnei ao nimakin ranin te koaua are e mena n ana Taeka te Atua!
19. (a) Tera ae e a tia ni buokiia tabeman bwa a na kamaana riki aia konabwai ni mutiakina raoi te bwai are a reiakinna n aia tai n reirei i bon irouia? (b) Tera arora ae riai ni kaineti ma ara reirei, ao baikara kakabwaia aika a kona n reke ni karaoan te mwakuri ae kakawaki aei?
19 Tera ae e na karaoaki ngkana arona bwa e uarereke maanin ara konabwai ni mutiakina raoi ara reirei ao ni waekoa ni wareware nako ara iango ngkana ti a tibwa moana ara reirei? A a tia ni kunea tabeman bwa a kona ni kaananaua maanin aia konabwai ni mutiakina raoi aia reirei, ngkana a kauarerekea maanin aia tai n reirei n te moan tai, ao imwina a a kona ni kaananaua riki teutana imwin teutana. Tiara bon te karaurau n reirei, ao tiaki te ienikuri ni kamatebwaia te bwai teuana. Ti riai ni karikirakea te ungannano ni kan ota raoi n te bwai are ti na rinanona. Ao ti kona ni kabatiaa riki ara kakaae ngkana ti kabonganai booki aika bati ake a katauraoaki iroun te toro ae kakaonimaki ae wanawana. E rangi ni manena neneran raoi “ana bwai te Atua ake a nano.” (1 I-Korinto 2:10) Karaoan aei, e na kona ni karikirakea riki ara atatai ibukin te Atua ao rabakaura ni kamanena te atatai anne ibukin ataakin ae raoiroi ao ae buakaka. (Ebera 5:14) Ngkana ti tataningamarau n reiakina ana Taeka te Atua, ao ti na riki ngkanne bwa aomata “aika kona n reireiia naba tabemang.”—2 Timoteo 2:2.
20. Ti na kanga ni kona ni karikirakea ao ni kateimatoaa ara itoman ae kaan ma te Atua ae Iehova?
20 Irakin bobotaki ni Kristian ao kakaraoan te reirei i bon iroura, e na rangi ni buokira ni karikirakea ao ni kateimatoaa riki ara itoman ae kaan ma Iehova. Ao anne raoi bukina are e taekina iai ae kangai te tia areru nakon te Atua: “Ai bati ra tangiran am tua i rou! Bon au bwai n iango te baei ni kabongnga.” (Taian Areru 119:97) Mangaia are, ti bia katoa tai n iriiri bobotaki, ruunga ao bwabwaro. Ao ti bia kamanenai raoi ara tai ibukin reiakinan te Baibara ao iaiangoan baike ti reiakin. Ti na rangi ni kakabwaiaki man ara ‘kakorakora riki ni kaki i nanora baike ti a tia n ongo’ n ana Taeka te Atua.
[Kabwarabwara ae nano]
a Tao e koreaki te reta anne nakoia I-Ebera n 61 C.E. Ngkana ngaia anne, ao bon nimaua te ririki imwina are e a otabwaniniaki iai Ierutarem irouia ana taanga ni buaka Cestius Gallus. A waekoa ni mumun nako taanga ni buaka akanne n te aro are e a reke aia tai Kristian ake a teimatoa n tantani, ni birinako. Aua te ririki imwina, ao e a kamaunaki te kaawa aei irouia ana taanga ni buaka Rom, are e kairaki iroun General Titus.
Ko Uringnga?
• Bukin tera bwa a betinako man te onimaki ae koaua, Kristian tabeman ake I-Ebera?
• Ti na kanga ni kona n teimatoa ni kakauongo raoi ni bobotaki ni Kristian?
• Tera ae e na buokira ni karekei kakabwaiara man ara reirei n te Baibara i bon iroura ao man iaiangoan baike ti reiakin?
[Taamnei n iteraniba 23]
A riai n teimatoa n tantani Kristian ake I-Ebera ni kaineti ma kaanin kamaunakin Ierutarem
[Taamnei n iteraniba 25]
A kona kaaro ni buokia natiia bwa a na kakabwaiaki ni bobotaki ni Kristian