E Kakawaki Riki Ngkai Te Teimatoa N Tantani!
“Ti na tai matu n ai aroia tabemang; ma ti na kamarurungira, ao ti na tauu baangira.”—1 I-TETARONIKE 5:6.
1, 2. (a) Aeka ni kaawa raa Pompeii ao Herculaneum? (b) Tera te kauring are a rawa nako iai aomata aika mwaiti ni kaawa aika Pompeii ma Herculaneum, ao tera mwina?
A TEI n uakaan ma te Maunga ae Vesuvius kaawan Rom aika kaubwai aika Pompeii ao Herculaneum, n te moan tienture n aia tai Kristian. A ataaki kaawa aikai bwa nneia I-Rom aika kaubwai ni momotirawa. Taabo ni kamataku iai, a kona ni katekatekaia taani mataku ae riaon teuana tengaa mwaitiia, ao iai te tabo ni kamataku ae takabubura i Pompeii are a kona ni bane iai n tekateka angiia kaain te kaawa. A a tia taani kena te kaawa ae Pompeii ni kunei kateitei ibukin taabo ni kamanging aika 118 mwaitiia, ao tabeua mai buakoni kateitei aikai a kabonganaki n te tai arei ibukin te takaakaro ma te mwane ke mwakuri ni kabekaau. E taabangaki te wene ni bure ao te mataai ni kanibwaibwai iai, n aroni kaotana ni banna aika koreaki n oon taiani kateitei aikai ao ni kakoauaki naba irouia aomata ake a kuneaki rabwataia.
2 N Aokati 24, 79 C.E. ao e a moanna ni waanako te ran ae kabuebue man te Maunga ae Vesuvius. A kakoauaa taan rabakau i aon te warekeno bwa tao a aki tukaki kaaini kaawa aikai man rawean maiuiia ngke e moan rebwetau te Maunga n te tai anne, ike e a raanga nako iai te ran ae kabuebue ma atibu nako aon kaawa aika uoua aikai. Ni koauana, a mwaiti aika a reke maiuia mai iai. Tabeman ake a kakeaa bongan te kabuanibwai ke a rawa n ongo ni katanoata ni kauring ibukin te kangaanga are na riki, a motinnanoia bwa a na tiku iai. Ma ngke tao e a nukanibong, ao e a karina n raanga nako te ran ae kabuebue ae irianaki n te buane ma mwakorokoro n atibu, nako aon Herculaneum ma n rabunia kaaina ni kabane ake a tiku iai. N te moan ingabong are imwina, ao a bua naba maiuia kaain te kaawa are teuana are Pompeii n te aeka ni kabuanibwai aei. Ai kangaanga ra mwin aki-mutiakinan taiani katanoata ni kauring!
Tokin te Waaki n Iutaia
3. Tera te bwai ae a titeboo iai kaawa aika Ierutarem, Pompeii ao Herculaneum ni kaineti ma kamaunakiia?
3 Kakamaakun kamaunakin kaawa aika Pompeii ma Herculaneum e aki rota aron kakamaakun kamaunakin Ierutarem ruaiua te ririki imwaina, e ngae ngke te kabuanibwai i Ierutarem e riki irouia aomata. E kabwarabwaraki te kabuanibwai i Ierutarem bwa “ngaia naba teuana mai buakon kabuanibwai aika rangi ni kakamaaku ake a irekereke ma kataenikaian te kaawa n taai ake ngkoa,” ibukina bwa e ribootinaki ae e raka mwaitia kaain I-Iutaia ake a mate iai i aon teuana te mirion. Ma te kabuanibwai are riki i Pompeii ao i Herculaneum, titeboo arona ma te kabuanibwai are riki i Ierutarem are a kauringaki moa kaaia imwain rikina.
4. Tera te kanikina are burabetinna Iesu are kauringia iai taan rimwina taekan kaanin tokin te waaki ae ngkai, ao e kanga ni moani kakoroaki bukina n te moan tienture?
4 E a kaman taetae ni burabetina kamaunakin te kaawa anne Iesu Kristo, ao e taekin naba bwaai aika a na kaoti moa imwain rikin te kabuanibwai n aron taiani buaka, taren te amwarake, te mwaeiei, ao kakeaan bongan te tua. A na bon iai burabeti ni kewe aika a na karaoa aia mwakuri ma e ngae n anne e na bon tataekinaki te rongorongo ae raoiroi ibukin ana Tautaeka n Uea te Atua. (Mataio 24:4-7, 11-14) E ngae ngke a kaineti riki ma boong aikai kakoroan bukin ana taeka Iesu, ma iai naba kakoroan bukia tabeua n taai ake ngkoa. E kaotaki man rongorongon rimoa bwa e kakaiaki te rongo are riki i Iuta. (Mwakuri 11:28) Te tia korea rongorongon rimoa ae te I-Iutaia ae Josephus, e ribootina taekan te mwaeiei are e riki i Ierutarem, teutana te tai imwain kamaunakina. Ngke e a uakaan kamaunakin Ierutarem, ao e riki te itabarara i marenaia koraki nako n aomata ma naake iai irouia te mwaaka n tautaeka, te boo ni buaka irouia kaain te tautaeka n Iutaia ake a a manga itabarara i marenaia ao ai mwakuri n tiritiri ni kaawa aika bati ake a irengan iai I-Iutaia ma Tientaire. Ma e ngae n anne, e teimatoa n tataekinaki te rongorongo ae raoiroi ibukin te Tautaeka n Uea “i aonaba ni kabane aika i aani karawa.”—I-Korote 1:23.
5, 6. (a) Baikara ana taetae ni burabeti Iesu ake a kakoroaki bukia n 66 C.E.? (b) Bukin tera bwa a mwaiti aomata aika mate ngke e bwaka Ierutarem n 70 C.E.?
5 N tokina ao a a karitei I-Iutaia n 66 C.E. nakoia I-Rom. Ngke e a kaira ana taanga ni buaka Cestius Gallus bwa e na taua Ierutarem, ao taan rimwin Iesu a uringa ana taeka Iesu are kangai: “Ngkana kam nora Ierutarem ba e otabaniniaki irouia taanga ni buaka, ao kam na ataia iai bwa e a kaan uruana. Ao akana mena i Iutaia ao ke a biri nako ni maunga; ao akana mena i nukan Ierutarem ao ke a oti nako; ao akana mena n nukamotu ao ke a tai rin n te kawa.” (Ruka 21:20, 21) Aei te tai are e nang kitanaki iai Ierutarem, ma n te aro raa? E karina ni kaokiia ana taanga Gallus n akea bukina ae riai ike e a uki iai te kawai ibukia Kristian ake i Ierutarem ma Iuta bwa a na ongeaba n ana taeka Iesu ao ni birinako nakoni maunga.—Mataio 24:15, 16.
6 Aua te ririki imwina, tao n tain te Toa are te Riao, ao e a manga oki kaua ana taanga ni buaka Rom ae kairaki iroun te mataniwi ae Titus. Teuaei e iangoa katokan aia karitei I-Iutaia. Ana taanga a otabwaninia Ierutarem ao ni katea ‘te o ni kaai aika kakang,’ bwa e aonga ni kangaanga te birinako man te kaawa. (Ruka 19:43, 44, NW) A bati I-Iutaia man mwakoron nako te Embwaea n Rom aika bwaroakina Ierutarem ibukin te Toa are te Riao, n aki ongea kakamaakun te buaka. Ao anne are a a boni mwane raoi iai. N aron are taekinna Josephus, taan roko aika tekebuaka aikai, boni ngaiia ake a karekea te mwaiti ae korakora irouia maate n ana tai Rom n otabwaninia Ierutarem.a Tao teuana te kaitimwakoro mwaitia I-Iutaia aika bua n ana tai te embwaea n Rom, ngke e a bwaka Ierutarem. Kamaunakin Ierutarem ma ana tembora, e nanona tokin aroaroia I-Iutaia ao waakin te Aro iai are boboto i aon ana Tua Mote.b—Mareko 13:1, 2.
7. Bukin tera bwa a kamaiuaki Kristian aika kakaonimaki man kamaunakin Ierutarem?
7 A na bae n tia n tiringaki I-Iutaia aika Kristian n 70 C.E., ke ni kairaki nako i buakoia ake a tauaki i Ierutarem. Ma ni kaineti ma bwaai ni kakoaua ibukin rongorongon rimoa, ao a a tia te koraki aei ni mutiakina ana kauring Iesu 37 te ririki imwaina. A a tia ni kitana te kaawa ao n aki manga okiria.
Kauring Mairouia Abotoro
8. Kainnanoan tera are e noria Betero, ao baikara ana taeka Iesu ake a titiku n ana iango?
8 E a rangi ni kaan riki ngkai rokon te kabuanibwai are e na uota tokin te waaki aei ni kabanea. Onoua te ririki imwain kamaunakin Ierutarem, ao te abotoro Betero e anga te reirei ae kataweaki ongoraeakinana man rokoraoi are e a kaineti riki ma aroaroia Kristian ni boong aikai ae kangai: Teimatoa n tantani! E noria Betero bwa e kainnanoaki irouia Kristian bwa a na ‘kauti nanoia’ n te aro bwa a na aki katinanikua “ana tua te Uea,” ae Iesu Kristo. (2 Betero 3:1, 2) Ngke e kaumakiia Kristian Betero bwa a na tantani, ao e tiku i nanona ana taeka Iesu nakoia Ana abotoro tabeua te bong imwain matena ae kangai: “Kamarurungingkami, taratara, ba kam aki ataia ba ningai te tai anne.”—Mareko 13:33, BK.
9. (a) Tera te aroaro ae karuanikai are a kona ni karikirakea aomata tabeman? (b) Bukin tera bwa e karuanikai riki te nanokokoraki?
9 Iai tabeman ni boong aikai aika a kakaniko ni kangai: “E nga rokona ae taekinaki?” (2 Betero 3:3, 4) E teretere raoi bwa koraki akanne a namakinna bwa akea te bitaki, ao kanga ai bon aroaron naba te aonnaba man te tai are e karikaki iai ni karokoa ngkai. Ma e karuanikai te aeka n nanokokoraki anne. E kona ni kamamaaraa nanora n umaki te nanokokoraki, ao ni kariri nanora nakon kani katokan nanora ni kaibwabwaru. (Ruka 21:34) Irarikin anne ao n aron ae taekinna Betero, taani kakaniko aikai a mwaninga taekan te Ieka n ana bong Noa are e kamaunaa ngkoa te waaki ni kabane n te tai arei. Ma e boni bitaki aroaroia aomata imwin te tai anne ni karokoa ngkai!—Karikani Bwaai 6:13, 17; 2 Betero 3:5, 6.
10. Taeka raa ake e taekin Betero ni kaungai nanoia iai aomata ake a a moanna n aki taotaona nanoia?
10 E buokiia aomata Betero ake a wareka ana reta bwa a na karikirakea te taotaonakinnano rinanon kauringakiia ae bukin tera bwa e aki waekoa te Atua ni kamaunaa te buakaka. E moan taekina aei Betero: “Ti te bo te bong ae ti te bongina ma ririki aika tenga iroun te Uea [Iehova], ao ti te bo tenga te ririki ma te bong ae ti te bongina.” (2 Betero 3:8) Kioina ngkai akea tokini maiun Iehova, e kona ngkanne n rinanoi raoi mwin bwaai ake a kaakaraoaki irouia aomata ao n rinea te tai ae te kabanea n angaraoi ibukin karaoan ana mwakuri. Ma e a manga kaotia Betero bwa Iehova e tangiriia aomata ni kabaneia bwa a na raira nanoia. Ana taotaonakinnano te Atua e nanona kamaiuaia aomata aika mwaiti ake a na tia ni kamaunaki ngke arona bwa e waekoa ni karokoa ana motikitaeka. (1 Timoteo 2:3, 4; 2 Betero 3:9) Ma ana taotaonakinnano Iehova e aki nanonna bwa e na akea te bwai ae e na karaoia. E taku Betero: “E na roko ana bong te Uea [Iehova] n ai aron te tia ira.”—2 Betero 3:10.
11. Tera ae e na buokira n teimatoa n tantani n te aro n taamnei, ao e na kanga karaoan aei ni bareka rokon ana bong Iehova?
11 E manena ana kabotau Betero ibukina bwa e kangaanga kamwaneaia taan ira, ma ngkana e teimatoa n taratara ni kangaina te tia tantani ao e na kai mwane riki irouna te tia ira nakon te tia tantani ae nimatutu. E na kanga te tia tantani n teimatoa n taratara? Ngkana e nanakonako nakon are e na tetekateka ni kangaina. N te aro naba anne, te teimatoa ni marurung n te aro taamnei e na buokira ngaira aika Kristian n teimatoa n tantani. Mangaia are e kaumakira Betero bwa ti na “maeka n itiaki ma n tangira te Atua.” (2 Betero 3:11) Karaoan anne e na buokira n teimatoa ni “kaantaninga rokon ana bong te Atua [Iehova] ma ni barekia.” (2 Betero 3:12) E koaua bwa ti aki kona ni bita ana babaire Iehova. E na bon roko ana bong n te aua are e a tia ni baireia. E na taraa ni baiti riki te tai ngkai, ngkana ti katabetabeira n Ana mwakuri.—1 I-Korinto 15:58.
12. Ti na kanga ngaira n tatabemanira nako ni kakabwaiaki man ana taotaonakinnano Iehova?
12 Mangaia are te aomata ae iangoia bwa e na mwaarara rokon ana bong Iehova, e kaungaki bwa e na mutiakina ana reirei Betero bwa e aonga n taotaona nanona n tataningaa ana tai Iehova are e a tia ni baireia. Ni koauana, ti kona ni kabongana raoi te tai ae reke man ana taotaonakinnano te Atua. N aron anne ti kona ni karikirakei aroaro ni Kristian aika kakawaki n ikotaki naba ma tibwatibwakin te rongorongo ae raoiroi nakoia aika mwaiti riki. E na norira Iehova bwa aomata ngaira aika taan ‘raoi, akea baarekara ao akea buakakara’ n tokin te waaki aei, ngkana ti teimatoa n tantani. (2 Betero 3:14, 15) Ai kakukurei ra te kakabwaia anne!
13. Tera ana taeka Bauro nakoia Kristian ake i Tetaronike ae kakawaki naba nakoira ni boong aikai?
13 E taekina naba riain te teimatoa n tantani Bauro n ana moan reta nakoia Kristian ake i Tetaronike. E reirei ni kangai: “Ti na tai matu n ai aroia tabemang; ma ti na kamarurungira, ao ti na tauu baangira.” (1 I-Tetaronike 5:2, 6) Ai kakawaki ra anne kioina ngkai e a kaan kamaunakin te waaki ae ngkai! A maeka taan taromauria Iehova n te aonnaba ae onrake irouia aomata aika aki kan mutiakin bwaai n taamnei, ao e na kona n rotaki buaka maiuia iai. Mangaia are e reirei ni kangai Bauro: “Ti na taubang; ti na baina te tanga ae te onimaki ma te tangira, ao te bara ni buaka ae kantaningan te kamaiuaki.” (1 I-Tetaronike 5:8, BK) E na buokira te katoa tai n ukeuke n reirei n ana Taeka te Atua ao te itamwaomwao ma tarira ao mwanera n taiani botaki, ni maiuakina ana reirei Bauro ao ni kateimatoaa te nano n umaki.—Mataio 16:1-3.
A Kamarurungia n Tantani Mirion ma Mirion
14. Te ware raa ae kaotia bwa a mwaiti ni boong aikai aika a maiuakina ana reirei Betero ibukin te teimatoa n tantani?
14 Te koaua bwa a mwaiti ni boong aikai aika a mutiakina te taeka ni kaungaunga ae kairaki koreana, ibukin te teimatoa n tantani? Eng. N te ririki ni mwakuri ae 2002, ao e a roko mwaitia taan uarongorongo n te mwaiti ae 6,304,645, ao 3.1 te katebubua rakan te mwaiti aei i aon te mwaiti are n 2001. E kakoauaki iai aron te teimatoa n tantani n te aro n taamnei rinanon kabanean 1,202,381,302 te aoa n tataekina ana Tautaeka n Uea te Atua nakoia aomata tabemwaang. Karaoan te mwakuri aei irouia aomata aikai, bon tiaki te bwai ae na kamatuaki karaoana bwa e boboto maiuia i aona. A mwaiti i buakoia te koraki aei ae a kaotaki aroaroia n aia katoto Eduardo ao Nei Noemi aika maeka i El Salvador.
15. Tera te bwai ae kaotaki mai El Salvador are e a oti iai bwa a mwaiti aika a teimatoa n tantani n te aro n taamnei?
15 Tabeua te ririki n nako ao a karaoa nanon ana taeka Bauro Eduardo ma Noemi ae kangai: “E kume ni mauna aron aon te aba.” (1 I-Korinto 7:31) Ni kaineti ma anne, a kabebetea aron maiuia ao a kabwanina aia tai n te mwakuri ni bwaiania. Imwin tabeua te tai, ao a a kakabwaiaki n aanga aika bati, ao a buoka naba te mwakuri n circuit ao n district. A aki ongei kangaanga aika karuanikai, Eduardo ao Noemi ma a kakoauaa bwa a karaoa te motinnano ae eti ngke a kareana maiuia ni kaubwai ibukin kabwaninan aia mwakuri ni minita. A mwaiti i buakoia taan uarongorongo aika 29,269 mwaitiia n ikotaki naba ma 2,454 bwaiania i El Salvador, aika a kaota te nano ni kan anga n aron anne, ao anne bukina teuana ngkai iai te rikirake ae 2 te katebubua ni mwaitia taan uarongorongo n te ririki ae nako n te aba anne.
16. Te aeka n aroaro raa are e kaotaki iroun te rorobuaka n ataeinimwaane are mena i Ĉote d’Ivoire?
16 E riki naba te aeka n aroaro anne i Côte d’Ivoire, are e kaotaki iroun te rorobuaka n ataeinimwaane ae te Kristian. E korea ae kangai teuaei nakoni mwangan te aobiti n tararua: “I beku ngkai bwa te toro ni minita. Ma I aki kona n tuangia taari mwaane bwa a na bwaiania ngkai I aki moa kaota te banna ni katoto iai. Mangaia are I a kitana au mwakuri ae raoiroi au bwakabwai iai ao ngkai I a mwakuri ni kareketianti ni baiu, ao n te aro aei e a reke riki iai au tai ae bati n te mwakuri ni minita.” Te rorobuaka n ataeinimwaane aei boni ngaia naba temanna mai buakoia bwaiania aika 983 mwaitiia ake a beku i Côte d’Ivoire, are ribootinaki bwa 6,701 mwaitia taan uarongorongo iai n te ririki ae nako, are nanona bwa 5 te katebubua te keerake.
17. E kanga te tia Kakoaua ae te ataeinnaine i Belgium ni kaotia bwa e aki maaka te kairiribai?
17 Te aki-taotaonakinnano, te kairiribai, ao te kakaokoroaki, e teimatoa ni kariki kangaanga nakoia taan uarongorongoa te Tautaeka n Uea ae 24,961 mwaitiia i Belgium. Ma a ingainga nanoia n aia beku ao a aki maaku. Ngke e ongo te tia Kakoaua ae 16 ana ririki ni maiu n ana reirei bwa e kabwarabwaraki taekaia Ana Tia Kakoaua Iehova, bwa aongkoa te Aro ae kewe, ao e tua kariaiakana te ataeinnaine aei bwa e na kaota riki aroaroia Ana Tia Kakoaua Iehova tabeua. E kabongana te viteo teibi ae Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name ao te boroutia ae Ana Tia Kakoaua Iehova—Antai Ngaiia?, ao n te aro anne, e kona ni kabwarabwaraa raoi iai neiei bwa aeka n aomata raa taani Kakoaua. E rangi ni butimwaeaki raoi ana kabwarabwara, ao n te wiki are imwina a a ukeraki ataein te reirei aei rinanon titiraki aika bane ni boto i aon te Aro ni Kristian ae Ana Tia Kakoaua Iehova.
18. Tera te kakoaua ae kaotia bwa te kangaanga ni kaineti ma te mwane e aki katabetabea aia beku taan uarongorongo ibukin Iehova, i Argentina ao i Mozambique?
18 A a tia angiia Kristian ni kaaitara ma kangaanga aika kakaiaki ni boong aika kaitira aikai. Ma a boni kataia naba bwa a na aki katabetabeaki. N aki ongea te kangaanga ae rangi n ataaki taekana ni kaineti ma te mwane, ao e ribootinna Argentina bwa te ware ae boou ibukia taani Kakoaua iai n te ririki ae nako bon 126,709. E taabangaki te maiu ni kainnano i Mozambique ma e ngae n anne, e ribootinaki te mwaiti ae 37,563 bwa a buoka te mwakuri n uarongorongo, are e a reke iai te raka ae 4 te katebubua. E kangaanga te maiu irouia kaain Albania aika mwaiti, ma e ribootinaki te rikirake ae raoiroi ae 12 te katebubua man te aba anne, are e a roko n te mwaiti ae 2,708 taan uarongorongo iai. E mataata bwa e aki tukaki taamnein Iehova ni kangaanga aika kakaiaki ngkana a moanibwaia te Tautaeka n Uea ana toro.—Mataio 6:33.
19. (a) Tera ae e kakoauaa bwa a mwaiti naba ngkai aomata aika ai aroia tiibu aika a bwarua te koaua man te Baibara? (b) Baikara riki rongorongo tabeua ibukin te ribooti ni katoa ririki ae kaotia bwa ana Toro Iehova a teimatoa n tantani n te aro n taamnei? (Nora te taibora ae mena n te iteraniba 22-25.)
19 Mwaitia taan reireiaki n te Baibara ni katoa namwakaina ae 5,309,289 ae ribootinaki n te ririki are nako ni katobibia te aonnaba, e kaotia bwa a mwaiti aomata aika ai aroia tiibu aika a bwarua te koaua man te Baibara. A mwaiti i buakon te ware ae boou ae 15,597,746 aika a ira te Kauring, aika tuai ni kakorakoraia ni beku iroun Iehova. E bia waakinako rikiraken te atatai ao tangiran Iehova ao taria irouia. E kaunganano noraia “te koraki ae uanao” mai buakoia “tiibu tabemang” ake a teimatoa ni karekei uaa aika raraoi, ngkai a beku iroun te tia Karikiriki “ni ngaina ao ni bong ni maneabana” ao n reitakiia naba ma taria aika kabiraki.—Te Kaotioti 7:9, 15; Ioane 10:16.
Te Reirei Mairoun Rota
20. Tera reireiara ae reke man ana katoto Rota ao buuna?
20 Ni koauana, a kona naba tooro aika kakaonimaki iroun te Atua ni kabuaa te nano n umaki i nanon te tai ae aki maan. Iangoa ai natin Aberaam are Rota. E kaongoaki irouia anera ake uoman ake a kawaria bwa e nang kamaunaa Totom ma Komora te Atua. E aki kamimi te rongorongo anne nakon Rota, are ngaia are “e karawawataki nanona irouia ake a buakaka ake aroia te tamare.” (2 Betero 2:7) Ma ngke a a roko anera ake uoman bwa a na iria ni kaotinakoa mai Totom, ao e bon ‘tautaua arona.’ A kuri anera akekei n uaakinna ma ana utu, nako tinanikun te kaawa. N reitaki ma anne, buun Rota e aki mutiakina naba aia kauring anera akekei are e na aki tanrikaki. E bua maiuna ibukin ana aki iangoraoi. (Karikani Bwaai 19:14-17, 26) E kauring Iesu ni kangai: “Uringa bun Rota.”—Ruka 17:32.
21. Bukin tera bwa e kakawaki riki ngkai te teimatoa n tantani?
21 Te kabuanibwai are riki i Pompeii ma Herculaneum ao rongorongon kamaunakin Ierutarem, n ikotaki ma katoto n ana bong Rota ao te Ieka n ana bong Noa, a a bane ni kabwarabwaraa kakawakin mutiakinan taeka ni kauring ma te nano ni koaua. Ti ataa kanikinaean tain te toki ngkai ana toro Iehova ngaira. (Mataio 24:3) Ti a tia ni kaokoroira man Aaro aika kewe. (Te Kaotioti 18:4) Ti riai ni “kaantaninga rokon ana bong te Atua” n aroia Kristian n te moan tienture. (2 Betero 3:12) Eng, e kakawaki riki ngkai te teimatoa n tantani! Baikara mwaneka aika ti na tou, ao baikara aroaro aika ti kona ni karikirakei bwa ti aonga n teimatoa n tantani? A na maroroakinaki taekaia n te kaongora are imwin aei.
[Kabwarabwara ae nano]
a E kangaanga bwa e na raka mwaitia kaain Ierutarem n te moan tienture i aon te mwaiti ae 120,000, ma e katautaua Eusebius bwa 300,000 aomata aika boni kaain Iuta ake a mwananga nako Ierutarem ibukin te Toa are te Riao n 70 C.E. Nikiran mwaitia ake a mate a roko man taabo tabeua ake a mena i aan te embwaea.
b Ni koauana n ana taratara Iehova, e a tia ana Tua Mote n oneaki mwina n te berita ae boou n 33 C.E.—I-Ebeto 2:15.
Ko na Kanga ni Kaeka?
• Tera te bwai are riki moa are e karekea angaia Kristian ake i Iuta bwa a na rawei maiuia man kamaunakin Ierutarem?
• E kanga aia reirei abotoro aika Betero ao Bauro ni buokira bwa ti na teimatoa n tantani?
• Antai ni boong aikai aika a anga te kakoaua ibukin taabangakin te teimatoa n tantani?
• Tera reireiara ae reke man rongorongon Rota ao buuna?
[Taibora n iteraniba 22-25]
TE RIBOOTI IBUKIN AIA RIRIKI NI MWAKURI ANA TIA KAKOAUA IEHOVA AE 2002
(Nori bound volume)
[Taamnei n iteraniba 20]
Te teimatoa n taratara, e buokiia Kristian bwa a na teimatoa n tantani