Onimakina Iehova Ma Nanom Ni Kabane
“A na onimakiniko akana a ata aram.”—TAIAN ARERU 9:10.
1, 2. Baikara bwaai aika akea maneia ake a onimakinna aomata ibukin karekean te mweeraoi?
NI BOONG aikai, a mwaiti bwaai aika a karika mweebuakara, ao ti na boni bae n ukoukora te aomata temanna ke te bwai teuana bwa e na karekea mweeraoira. A iangoia aomata tabeman bwa karekean riki te mwane ae bati, e na karekea mweeraoia nakon taai aika a na roko. Ma ni koauana, te mwane e aki kona ni karekea te mweeraoi ni koaua ae teimatoa. E taekina ae kangai te Baibara: “Ane onimakina ana bwaikoraki e na bwaka.” (Taeka N Rabakau 11:28) Tabeman a mwiokoia taani kairiri aika aomata, ma a boni karaoi naba kairua taani kairiri aika rangi n rabakau. Ao a na boni bane naba ni mate. E eti ana reirei te Baibara are e kangai: “Tai onimakinia mataniwi, e aki kona ni kamaiuingkami te aomata.” (Taian Areru 146:3, BK) Taeka akana mairoun te Atua akanne, a kauringira bwa ti na aki onimakina oini korakorara bwa bon ‘aomata naba ngaira.’
2 Te burabeti are Itaia e kabuakakaia taani kairiri i aon Iteraera n ana tai, ibukina bwa a onimakini “nee ni kamaiu ake keewe.” (Itaia 28:15-17) Ibukin kani karekean mweeraoia, ao a karaoi boraraoi ma natannaomata ake i rarikiia. Ma a aki kona n onimakinaki boraraoi akekei ibukina bwa a boni kewe. N aron naba anne, ni boong aikai, a mwaiti mataniwin Aaro aika a karekei boraraoi ma taan tautaeka, ma a na riki naba boraraoi aikai bwa “keewe.” (Te Kaotioti 17:16, 17) A na aki karekea te mweeraoi ae teimatoa.
Aia Katoto ae Raoiroi Iotua ma Kareba
3, 4. Tera okoron aia ribooti Iotua ao Kareba ma nikiraia taan tutuo ake tengaun?
3 Ti na tan nakea ngkanne ibukin karekean te mweeraoi? Nakon te tabo are a onimakinna naba Iotua ma Kareba n ana tai ni maiu Mote. Imwin kainaaomatakia I-Iteraera mai Aikubita, ao a waekoa ni katauraoiia ibukin riniia i Kanaan, are te Aba ni Berita. A kamwanangaki tengauni ma uomani mwaane bwa a na tuoa moa te aba arei, ao ni banen 40 te bong, a oki rikaaki n anga aia ribooti. Tii Iotua ma Kareba aika a taekina raoiroin Kanaan bwa e kona n reke iai kabwaiaia I-Iteraera. Ake nikiraia, a kakoauaa bwa e raoiroi te aba arei ma a manga taku: “A boni korakora aomata ake a maeka n te aba arei, ao a nonoaki kaawa akekei, ao a bati n ababaki . . . Ti aki kona n aerake n ekiia nako aomata akekei; ba a korakora riki nako ira.”—Warekaia Iteraera 13:27, 28, 31.
4 A kan ongo riki I-Iteraera irouia taan tutuo ake tengaun ao a maaku n aia ribooti, ai ngaia are a a moanna ni ngurengure ni kaitaraa Mote. N tokina, a taetae Iotua ao Kareba ma nanoia ae korakora n taku: “Te aba are ti ri nanona ba ti na tuoa, bon te aba ae moan te raoiroi. Ngkana tao E tangirira Iehova, ao E na kairira nakon te aba arei, ma n anganira; ae te aba ae e raanga iai te rannimamma ma aia karewe maniberu. Ma kam na tai rawa nakon Iehova, ao tai makuia kaain aon te aba arei.” (Warekaia Iteraera 14:6-9) Ma a bon teimatoa naba n rawa n ongo I-Iteraera, ao ibukin anne, a aikoa kariaiakaki bwa a na rin n te Aba ni Berita n te tai anne.
5. Bukin tera bwa e raoiroi aia ribooti Iotua ma Kareba?
5 Bukin tera bwa e raoiroi aia ribooti Iotua ma Kareba, ao a buakaka aia ribooti taan tutuo ake tengaun? A bane taan tutuo ake 12 n nori kaawa aika nonoaki ao botannaomata aika a mena n te aba arei. E eti aia taeka taan tutuo ake tengaun ngke a taku bwa e aki tau korakoran Iteraera n taua te aba arei. A bon ataa naba anne Iotua ao Kareba. Ma taan tutuo ake tengaun, a iangoi bwaai ake a nori n aron iangoakia irouia aomata, ma Iotua ao Kareba a onimakina Iehova. A a tia n nori ana mwakuri Iehova aika korakora i Aikubita, n Taari are Uraura, ao irarikin te Maunga are Tinai. I nanon ririki aika mwaiti ake imwina ao e ringaki naba nanon Nei Raaba ae kaain Ieriko n rongorongon ana mwakuri Iehova aikai, n te aro are e a kani karaoa te mwakuri ae e na kurimaraa maiuna iai ibukin kamaiuaia ana aomata Iehova! (Iotua 2:1-24; 6:22-25) A nori bwaai aika e karaoi Iehova Iotua ma Kareba, ao a kakoauaa bwa e na teimatoa te Atua ni buaka ibukia ana aomata. Abwi te ririki imwina ao e kakoroaki bukin aia onimaki anne, ngke e a rin i Kanaan te roro ae boou irouia I-Iteraera, ao a taua te aba anne i aan ana kairiri Iotua.
Bukin Tera bwa Ti Aki Riai n Nanououa n Onimakinan Iehova
6. Bukin tera bwa a kaaitara ma kataaki Kristian ni boong aikai, ao antai ae a riai n onimakinna?
6 N “tai aika kamamate” aikai, ngaira naba ti kona ni kaaitara ma aomata aika riribaira aika korakora riki nakoira, n aron are e riki nakoia I-Iteraera. (2 Timoteo 3:1) Ti kaaitara ma kataaki aika irekereke ma itiakin aroaron maiura, tangiran bwaai n taamnei, ao n te itera n rabwata. Ti aki kona ni kaaitarai kataaki aikai n oin korakorara, kioina ngkai a a roko kataaki aikai mairoun Tatan te Riaboro, are ngaia te taamnei ae mwaaka riki nakoia aomata. (I-Ebeto 6:12; 1 Ioane 5:19) Ti na tan nakea ngkanne ibukin buokara? E taku te mwaane ae kakaonimaki n ana tataro nakon Iehova: “A na onimakiniko akana a ata aram.” (Taian Areru 9:10) Ngkana ti kinaa raoi Iehova ao n ota n nanon arana, ao ti na boni kona n onimakinna n aroia naba Iotua ma Kareba.—Ioane 17:3.
7, 8. (a) E a kanga te karikibwai ni kaota nakoira bukina ae ti riai iai n onimakina Iehova? (b) Baikara bukin onimakinan Iehova ake a kaotaki n te Baibara?
7 Bukin tera bwa ti riai n onimakina Iehova? Iotua ma Kareba a onimakina Iehova ibukina bwa a a tia n nori mwakuri aika korakora ake e karaoi. Ao ai arora naba anne. N aron anne, iangoa ana mwakuri Iehova ni karikibwai, n ikotaki ma te iuniweeti ma nnaa n itoi aika birion ma birion mwaitiia aika i nanona. Te korakora ae bati are kabonganaki iroun Iehova ae nonoraki n te iuniweeti, e kakoauaa bwa boni ngaia te Atua ae Moan te Mwaaka. Ngkana ti iangoi kamimin ana karikibwai, ao ti na nano teuana ma Iobi ngke e taekina Iehova ni kangai: “Ai antai ae kona n tukia? Ai antai ae na kangai nako Ina, Ko aera?” (Iobi 9:12) Ni koauana, ngkana e aki toki ni boboutokaira Iehova ao ti aki riai ni maaka temanna riki i rarikina.—I-Rom 8:31.
8 Iangoa naba ana Taeka Iehova ae te Baibara ae nibwan te rabakau ae akea tiana. E korakora ni buokira bwa ti na tokanikai i aon mwakuri aika bubuaka, ao ni kaboraoi naba maiura ma nanon Iehova. (Ebera 4:12) Boni man te Baibara are ti kona iai n ataa aran Iehova ma n ataa naba nanon arana. (Te Otinako 3:14) Ti ataia bwa e kona Iehova n riki n arona ae e kan riki iai, n ai aron te Tama ae tatangira, te tia Moti ae raoiroi, ao te tia Buaka ae totokanikai, bwa e aonga ni koro bukin ana kaantaninga. Ao ti ataia bwa e kokoro bukin ana taeka. Ngkai ti reiakina ana Taeka te Atua ao ti a kairaki iai bwa ti na taekina ae kangai n aron naba te tia areru: “I onimakina am taeka.”—Taian Areru 119:42; Itaia 40:8.
9. E a kanga ana kaboomwi Iesu ao manga-utina, ni kakorakoraa riki onimakinan Iehova iroura?
9 Te kaboomwi boni ngaia naba bukina teuana are e oti iai riain onimakinan Iehova. (Mataio 20:28) Ai raoiroi ra ngke e kanakoa Natina te Atua bwa e na anga maiuna bwa te kaboomwi ibukira! Ao e rangi ni manena te kaboomwi anne bwa e rabuni aia bure aomata ni kabane ake a raraoma ao a okira Iehova ma nanoia ni koaua. (Ioane 3:16; Ebera 6:10; 1 Ioane 4:16, 19) Teuana kanoan te babaire ibukin kabwakan te kaboomwi anne, boni manga-utin Iesu. E kakoauaki ma n noraki te kakai anne irouia aomata aika tebubua tabun mwaitiia, ao anne are e a kakorakoraa riki riain onimakinan Iehova. E kakoauaki iai bwa a na kakoroaki bukin ara kaantaninga.—Mwakuri 17:31; I-Rom 5:5; 1 I-Korinto 15:3-8.
10. Baikara bwaai aika bon riiriki nakoira ake a kaotia bwa ti riai n onimakina Iehova?
10 Aikai bukina tabeua ake a kaotia nakoira bwa ti riai n onimakina raoi Iehova. Iai riki bukina aika mwaiti, ao tabeua mai buakoia a irekereke ma bwaai aika riiriki nakoira. N te katoto, ti bane ni kaaitara ma kangaanga n te tai teuana ma teuana i nanoni maiura. Ma ngkai ti ukoukora ana kairiri Iehova ibukin tokanikaira i aon kangaanga aikai, ao ti ataia iai bwa e manena ana kairiri. (Iakobo 1:5-8) Kabatian riki mwiokoan Iehova iroura ibukin maiura n te bong teuana ma teuana ao noran uaa aika raraoi mai iai, e na kakorakoraa riki onimakinana iroura.
E Onimakina Iehova Tawita
11. E kanga Tawita n onimakina Iehova, n aki ongei bwaai ake a riki nakoina?
11 Tawita are kaain i Iteraera ngkoa, e onimakina Iehova. E kaaitara ma kakamaakana Tawita iroun te Uea are Tauro are e kan tiringnga, n ikotaki naba ma te taanga ni buaka ae korakora mai Biritia ake a kataia n taua Iteraera. Ma e reke maiuna mai iai ao e bon tokanikai. Bukin tera? E kabwarabwaraa Tawita ni kangai: “Bon ootau ma au tia kamaiu Iehova; ai antai ae N na makua? Bon te tabo ni kamaiuai ae korakora Iehova; ai antai ae N na maku i rouna?” (Taian Areru 27:1) Ti na bon totokanikai naba ngaira ngkana ti onimakina Iehova.
12, 13. E kanga ni kaotia Tawita bwa ti riai n onimakina Iehova, e ngae ngke a kabongana neweia taani kakaaitaraira ni kabuakakaira iai?
12 E tataro n te tai teuana Tawita ni kangai: “Ko na ongo bwanau, te Atua, n au tataro: Tautaua mauriu mani makan te kairiribai. Ko na karabai man aia kakarabakau akana iowawa; ma aia kiriwe akana karaoa ae buakaka: Akana taim neweia n ai aron te kabaang, ao a katau ni kaeti kanoan aia kainikatebe, aika taeka aika mao: Ba a aonga ni katebea te aomata ae moan te raoiroi n taabo aika raba.” (Taian Areru 64:1-4) Ti aki ataia raoi bwa tera ae e kaira Tawita bwa e na korei taeka aikai. Ma ti ataia naba bwa ni boong aikai, a “taim neweia” taani kakaaitaraira n te aro are a buakanira n aia taetae-ni-kawai. A ‘katebeia’ Kristian aika akea aia bure, n aroia ni koroi taeka ni kabuakaka bwa kanga “kanoan aia kainikatebe.” Ngkana ti teimatoa n onimakina Iehova, ao tera mwina ae e na reke?
13 E a manga taku Tawita: “E na katebeia te Atua; a na rina n teke ni kanoan te kainikatebe. A na kabwakaki n te aro aei, ao a reke kaiia n oin neweia . . . E na kukurei te aomata ae raoiroi iroun Iehova, ao e na onimakinna.” (Taian Areru 64:7-10) Eng, e ngae ngke a taima neweia ni kaaitaraira, ma n tokina, a na manga bon “reke kaiia n oin neweia.” E na bitii bwaai aika bubuaka nakon bwaai aika raraoi Iehova, bwa a aonga ni kimwareirei te koraki ake a onimakinna.
E Materaoi Ana Onimaki Etekia
14. (a) Tera te kangaanga ae kakaiaki, are e kaira Etekia bwa e na onimakina Iehova? (b) E kanga ni kaotia Etekia bwa e aki onimakina ana kewe te I-Aturia?
14 E materaoi naba onimakinan Iehova iroun te Uea are Etekia. N ana tai n uea Etekia, ao te taanga ni buaka ae korakora mai Aturia, e ninia Ierutarem. E a tia te taanga ni buaka anne n tokanikai i aoia natannaomata ake tabeua. E taui naba kaawan Iuta ma e aki roko i Ierutarem, ma e kamoamoa Tennakeriba n taku bwa e na bon taua naba Ierutarem. E bon eti are e taekinna rinanon Rabetiake, bwa e na matebuaka onimakinan te ibuobuoki mairoun Aikubita. Ma e a manga taku: “E tai burebureiko Atuam ae ko onimakinna, ni kangai, E na aki anga te aba Ierutarem nako nanoni bain uean Aturia.” (Itaia 37:10) E ataia Etekia bwa e aki kona ni mwamwanaia Iehova. Ai ngaia are e tataro ni kangai: “Iehova ae Atuara, Ko na kamaiuira mai nanoni baina, ba a aonga ni bane n ataiko botanaomatan aonaba, ba bon Iehova Ngkoe, ae bon ti Ngkoe.” (Itaia 37:20) E kakauongo Iehova n ana tataro Etekia. Ai ngaia are a tiringaki ana tautia Aturia aika 185,000 n tii te tairikina, iroun te anera. E kamaiuaki Ierutarem, ao Tennakeriba e kitana Iuta n aki manga okiria. Aomata ni kabane ake a ongo te rongorongo aei, a ataia iai bwa e korakora Iehova.
15. Tii tera ae e na kona ni katauraoira imwain kangaanga aika riiriki n te aonnaba ae kai-bibitaki aei?
15 Ni boong aikai, ti katotonga naba Etekia n te aro ae kanga ti mena n te bo-ni-buaka teuana. Ma ti waakina te bo-ni-buaka n te aro n taamnei. E ngae ngke tautia ngaira n te aro n taamnei, ma ti riai ni karikirakea te rabakau ae kainnanoaki ibukin tokanikaira. Ti riai ni kaman atai bwaai ake a na buakanira, ao ni katauraoira bwa ti aonga ni kona n tokanikai i aoia. (I-Ebeto 6:11, 12, 17) A kona n rina n riki bitaki, ngkai ti mena n te aonnaba ae bibitaki. E kona ni karina n riki te kiriwe irouia aomata, n akea kaantaningana. Aaba ake a ataaki bwa a kariaiakaki iai ngkoa Aaro nako, a kona ni manga moanna n riribai Aaro ake tabeua. Ma ti na kona ni kaaitara ma kangaanga nako ake a na roko, ngkana ti kateimatoaa onimakinan Iehova iroura, n aron are e karaoia Etekia.
Tera ae E Nanonaki n Onimakinan Iehova?
16, 17. Ti na kanga ni kaotia bwa ti onimakina Iehova?
16 Onimakinan Iehova bon tiaki te bwai ae tii tataekinaki. E irekereke iai nanora ao e kaotiotaki n ara mwakuri. Ngkana ti onimakina Iehova, ao ti na bon onimakina raoi ana Taeka ae te Baibara. Ti na wareware iai ni katoa bong, n iaiangoia, ao ni kariaia bwa e na kaira maiura. (Taian Areru 119:105) Onimakinan Iehova e irekereke ma onimakinan mwaakan te taamnei ae raoiroi. Rinanon ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi aei, ti kona iai ni karikirakei uaana aika kakukureia Iehova, ao n tokanikai i aon aroaro aika bubuaka ake ti tataneiai ngkoa iai. (1 I-Korinto 6:11; I-Karatia 5:22-24) Mangaia are man ana ibuobuoki te taamnei ae raoiroi aei, ao a mwaiti aomata aika a a tia ni kona ni kaaka te moko ke ni katoka kabonganan bwaai ni kamanging aika buakaka. A a tia tabeman ni kaaka aroaroni maiuia ngkoa aika bubuaka. Eng, ngkana ti onimakina Iehova, ti na mwakuri ni korakorana ma tiaki ni korakorara.—I-Ebeto 3:14-18.
17 Irarikin naba anne, onimakinan Iehova e nanona onimakinaia te koraki ake e mwiokoia. N te katoto, e a tia Iehova ni baireia bwa “te toro ae kakaonimaki ae wanawana” e na tabeakin bwaai ni kabane ake ana bwai te Tautaeka n Uea i aon te aba. (Mataio 24:45-47) Ti aki riai ni kakeaa bonganan te babaire anne, ao ti aki kataia ni boni karaoi bwaai i bon iroura, ibukina bwa ti onimakina ana babaire Iehova. Irarikin anne, iai unimwaane ake a beku i nanon ara ekaretia ni Kristian, ao n aron are e taku te abotoro Bauro, a a rineaki iroun te taamnei ae raoiroi. (Mwakuri 20:28) Ti kaotia naba bwa ti onimakina Iehova, rinanon iriran aia babaire unimwaanen te ekaretia.—Ebera 13:17.
Kakairi n Ana Katoto Bauro
18. A kanga Kristian ni boong aikai ni kakairi n ana katoto Bauro, ma tera ae a aki riai n onimakinna?
18 E kaaitara te abotoro Bauro ma kataaki aika mwaiti n ana mwakuri ni minita, n aron naba ae riki nakoira. N ana tai ni maiu, e kabuakakaki te waaki ni Kristian irouia taan tautaeka, ao n taai tabetai e kananomwaakaa ni kaetii taekan kabuakaka akanne ke ni boutokaa te mwakuri n uarongorongo bwa e na kinaaki i aan te tua. (Mwakuri 28:19-22; I-Biribi 1:7) Kristian ni boong aikai a kakairi naba n ana katoto Bauro. Ti kabonganai aanga ao waaki aika kakaokoro nako ibukin buokaia aomata tabemwaang bwa a na ota n aron ara mwakuri. Ao ti mwakuri ni boutokaa ao ni karekea kinaakin te rongorongo ae raoiroi i aan te tua. Ma ti aki onimakin waaki aikai n tii ngaia, bwa e aki boto tokanikain ke bwakan ara mwakuri i aon karekean te tokanikai n taiani boowi ke atongara ae raoiroi irouia botaki ni kanako-rongorongo. Ma ti onimakina Iehova. Ti uringa ana kaungaunga Iehova nakoia ngkoa I-Iteraera ae kangai: “A na reke korakorami n te rau ma te onimaki.”—Itaia 30:15.
19. E kanga ni kaotaki bwa e materaoi onimakinan Iehova irouia tarira ake a bwainikirinaki?
19 N taai aikai, e a tia ni katabuakaki ke n tiatianaki ara mwakuri n aaba tabeua ake i Eurobe Mainiku ao Maeao, Atia ao Aberika, ao Amerika Maiaki ao Meang. E nanonaki iai bwa e aki bongana onimakinan Iehova? Tiaki nanona anne. E ngae ngke n taai tabetai e kariaia Iehova bwa e na waaki nako te bwainikirinaki ae korakora ibukin karaoan te bwai ae e iangoia bwa e kakawaki, ma e tatangira n arona ni kakorakoraia te koraki ake a taonaki n te rawawata ibukin te bwainikirinaki anne. E oti man te bwainikirinaki aei, bwa a mwaiti Kristian aika bwainikirinaki ake a a tia ni karekea atongaia bwa aomata aika onimakina te Atua ma ni mwiokoia ibukin maiuia.
20. E ngae ngke ti na kona ni kakabwaiaki man reken inaaomatara i aan te tua, ma baikara bwaai ake ti na bon aki kariaia?
20 N te itera are teuana, ti kinaaki i aan te tua n angiin aaba nako, ao ti kamoamoaki naba irouia taani kanako-rongorongo n taai tabetai. Ti kakaitau ibukin aei ao ti ataia bwa te aro aei e kakoroa bukin ana kaantaninga Iehova. I aan ana kairiri, ti kabongana iai inaaomatara ae bati tiaki ibukin kakororaoan oin nanora, ma ibukin kabatian ara beku iroun Iehova i mataia aomata. Ma ti aki riai n urua arora n tei i nuka ni kaineti ma waaki n tautaeka ibukin tangiran karekean akoara i mataia taan tautaeka. Ti aki kona ni kauarerekea ara mwakuri n uarongorongo, ke ni kamamaaraa ara beku iroun Iehova. Ti mena i aan te Tautaeka n Uea ae e kairaki iroun te Mesia, ao ti boutokaa riain mwaakan Iehova n tautaeka. Ti aki onimakina te waaki i aon te aba ae ngkai, ma ti onimakina te aonnaba ae boou, ike bon tii te Tautaeka n Uea iroun te Mesia i karawa, ae e na tautaekana te aonnaba. Akea te boom ma taiani mitiaera, n ikotaki naba ma mwakuri n iowawa aika a kabonganaki iai bwaai ni buaka aika mwaakaroiroi, aika a kona ni kamwainga te tautaeka anne ke ni kabwakaa mai karawa. E bon aki kona ni kabwakaki ao e na kakororaoa ana kaantaninga Iehova.—Taniera 2:44; Ebera 12:28; Te Kaotioti 6:2.
21. Tera te mwakuri ae ti kamatoaa nanora nako iai?
21 E taku Bauro: “Tiaki raoia akana kerikaki ni mate iai ngaira; ma bon raoia akana onimaki ni kamaiui tamneiia iai.” (Ebera 10:39) Ti bia bane ngkanne ni kakaonimaki ni beku iroun Iehova ni karokoa te toki. Bon iai bukina aika mwaiti ae ti riai n onimakina iai Iehova ma ngkai ao n aki totoki.—Taian Areru 37:3; 125:1.
Tera Reireiam?
• Bukin tera bwa a uota rikaaki te ribooti ae raoiroi Iotua ma Kareba?
• Baikara bukina tabeua ngkai ti aki riai n nanououa n onimakinan?
• Tera ae e nanonaki n onimakinan Iehova?
• Ibukin onimakinan Iehova, tera ara koaua ae ti na bon teimatoa iai?
[Taamnei n iteraniba 29]
Bukin tera bwa e raoiroi aia ribooti Iotua ma Kareba?
[Taamnei n iteraniba 30]
Te karikibwai e anganira bukina ae riai bwa ti na onimakina Iehova
[Te Kabwarabwaraan te Taamnei]
All three images: Courtesy of Anglo-Australian Observatory, photograph by David Malin
[Taamnei n iteraniba 32]
Onimakinan Iehova e nanona onimakinaia te koraki ake e mwiokoia