Iai Bukina Ae Ko Kona Ni Kaantaninga Iai Te Baretaiti?
“I ata te aomata ae ana aomata Kristo . . . ba e uotaki rake nako Baretaiti.”—2 I-korinto 12:2-4.
1. Baikara ana berita te Baibara aika a anaaki iai nanoia aomata aika mwaiti?
BARETAITI. Ko uringa am namakin ngke ko moan ongo iai ana berita te Atua ibukin te baretaiti i aon te aba? Tao ko uringa moan ataakin ae ‘a na kaureaki iai mataia akana mataki, ao a na kaukaki taningaia akana a bono taningaia, ao e na bati te uaa n te rereua.’ Tera arom ngke ko ongo te taetae ni burabeti ibukin te kameanti ma te tiibutetei ao te koti ma te rebari? Ko aki kukurei ngke ko wareka taekan manga kautakiia am koraki aika tangiraki iroum, bwa a na tiku ni maiu n te Baretaiti?—Itaia 11:6; 35:5, 6; Ioane 5:28, 29.
2, 3. (a) Bukin tera bwa e kona n taekinaki ae e aki matebuaka am kaantaninga ae aanaki n te Baibara? (b) E aanaki naba ara kaantaninga aei i aon tera?
2 E aki matebuaka am kaantaninga aei. Iai bukina bwa ko na onimakina ana berita nako te Baibara ibukin te Baretaiti. N te katoto, ko onimakina ana taeka Iesu aikai nakon te tia kamwarua are e tauraki i rarikina: “Ko na mena ma Ngai i Baretaiti n te bong aei.” (Ruka 23:43) Ko onimakina te berita aei: “Ti kaantaningai karawa nabangkai ma aonaba nabangkai, ake e mena iai te raoiroi.” Ko onimakina naba te berita are e na kaoi rannimata te Atua; e na akea riki te mate, te nanokawaki, te tang, ao te maraki. Nanon aei bwa e na boni manga oki te baretaiti i aon te aba!—2 Betero 3:13; Te Kaotioti 21:4.
3 E aanaki naba te kaantaninga ibukin te Baretaiti aei, i aon te bwai teuana ae a a irekereke iai Kristian ni katobibia te aonnaba n te tai aei. Tera te baenne? E a tia ni karekea te baretaiti n taamnei te Atua ao ni karinia ana aomata i nanona. Tao e kona n iangoaki te kibuntaeka ae “baretaiti n taamnei” bwa bon tii taekan te iango ae e kangaanga te ota iai ao tiaki taekan te bwai ni koaua, ma e a kaman taekinaki taekan te baretaiti aei ao bon iai.
Miitaraean te Baretaiti
4. Te miitara raa are e taekinaki n te 2 I-Korinto 12:2-4, ao antai are e bon reke irouna?
4 E korea ae kangai te abotoro Bauro ni kaineti ma te baretaiti n taamnei aei: “I ata te aomata ae ana aomata Kristo ae uotaki rake nako karawa tenatao . . . I ata te aomata aei (tao i nanon te rabata, ke tao tiaki i nanon te rabata, I aki ataia; E ataia te Atua), ba e uotaki rake nako Baretaiti, ao e ongo taeka aika aki konaki n taekinaki, aika aki riai ba a na atongaki iroun te aomata.” (2 I-Korinto 12:2-4) E korea ana taeka aikai imwin ana kabwarabwara ni kaotia bwa e riai nakoana ae te abotoro. Irarikin anne, e aki taekinaki n te Baibara taekan te aomata temanna ae e reke anne irouna, ma bon tii Bauro are e taekinna, are e oti iai bwa e reke te miitara aei iroun Bauro. N te miitara mairoun te Atua aei, ao tera te “baretaiti” are e rin iai?—2 I-Korinto 11:5, 23-31.
5. Tera are e aki noria Bauro, ao te aeka ni “baretaiti” raa are e noria?
5 E aki taekinaki n te rongorongo bwa “karawa tenatao” e nanona te aannang ae rabuna ara buraneti aei ao tiaki naba te akea are mena i tinanikun te aonnaba. E aki toki ni kakabonganaki n te Baibara te ware ae tenua ni kaota iai katuruturuan, ma kamatataan ke kakorakorakin te bwai teuana. (Te Minita 4:12; Itaia 6:3; Mataio 26:34, 75; Te Kaotioti 4:8) Mangaia are te bwai are e noria Bauro n te miitara bon te bwai ae moan te kakannato. Bon te baretaiti n taamnei.
6. Baikara bwaai aika a riki n taai ake rimoa ake a kamataataa nakoira te bwai are e noria Bauro?
6 Ti a kaotaaki riki man taetae ni burabeti ngkoa aika mena n te Baibara. Ibukin aroia ana aomata te Atua n aki-kakaonimaki nakoina rimoa, ao e baireia bwa e na kariaia Baburon bwa e na eeka nako Iuta ao Ierutarem. Mwin anne bwa e kamaunaki Ierutarem n 607 B.C.E., ni kaineti ma warekan te tai n te Baibara. E taekinaki n te taetae ni burabeti bwa e na tiku te aba ni maroaa i nanon 70 te ririki, ao imwina e na manga kariaia te Atua bwa a na okira abaia I-Iutaia ake a raraoma ni koaua ao ni manga kaoka te taromauri ae koaua. E riki aei ni moa man 537 B.C.E. (Te Tua-Kaua 28:15, 62-68; 2 Uea 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Ieremia 29:10-14) Ma tera ae e riki nakon te aba? I nanon ririki akana 70, ao e na riki bwa nnen aroka aika kateketeke, te tabo ae mwauteretere, ao nneia tiakaore. (Ieremia 4:26; 10:22) Ma e ngae n anne, ma bon aei te berita: “E kabebetea nanon Tion Iehova: E kabebetei nanon ana tabo aika uruaki ni kabane, ao E karaoa ana raereke ba kaanga Eten, ao ana rereua ba kaanga nen arokan [ke te Baretaiti, Septuagint] Iehova.”—Itaia 51:3.
7. Tera ae e na riki imwin 70 te ririki ni kamaroaeaki?
7 E riki anne imwin 70 te ririki ni kamaroaeaki. Man ana kakabwaia te Atua, ao a bitaki bwaai man te buakaka nakon te raoiroi. Katea taamnein aei n am iango: “E na kukurei te raereke ma te tabo ae kamaroa; ao e na kimareirei te rereua, ao e na ue n ai aron te roti. E na bati te ue, ma ni kimareirei ma te kakatonga ma te anene, . . . E na ewewe iai te mauku n ai aron te ria, ao e na anene ni kimareirei newen ane e bae newena: ba a na koburake raan i nanon te raereke, ao karanga i nanon te rereua. Ao e na riki n neinei te tano ae e korakora riringana, ao e na riki ni koburaken raan aontano ae mauteretere: a na mena uteute ma kaibaba ma maunei i nanoni neia tiakaore ni maeka, ike a wewene iai.”—Itaia 35:1-7.
A Manga Kaokaki Aomata ao A Onikaki
8. Ti kanga n ataia bwa e katuruturua taekaia aomata Itaia mwakorona 35?
8 Ai korakora ra te bitaki! Man te karereua nakon ae baretaiti. Ma e ngae n anne, te taeka ni burabeti aei ao tabeua riki aika kona n onimakinaki, a kaotia bwa e na iai te bitaki nakoia aomata, ni kabotauaki ma te tabo ae karereua are e na manga bati te mari iai. Bukin tera bwa ti kona n taekina anne? E katuruturua Itaia taekaia “akana kaboaki iroun Iehova,” ake a na manga okira abaia ma “te anene” ao a na karekea “te kukurei ma te kakatonga.” (Itaia 35:10) E kaineti anne tiaki nakon te aba ni koaua ma bon nakoia aomata. Irarikin anne, e kaotia naba Itaia ni kiibu riki tabeua taekaia aomata ake a na manga kaokaki nako Tion: “A aonga n atongaki ba kaai aika raraoi, aika arokan Iehova . . . Ba aron aontano ae karika bwebwena, . . . Iehova . . . E na karikirakea te raoiroi ma te kamoamoaki i mataia botanaomata ni kabaneia.” E taekinia naba ana aomata te Atua Itaia ni kangai: “E na kaiririko Iehova n te bong ae koraki, . . . ma ni kakorakorai rim; ao ane ko na riki n ai aron te ne n aroka ae aoneinei.” (Itaia 58:11; 61:3, 11; Ieremia 31:10-12) Mangaia are n ai aron te aba ae e kona n rikirake n raoiroi tanona, ao ai arona naba bwa e na iai te bitaki nakoia I-Iutaia aika manga kaokaki.
9. Te “baretaiti” raa are e noria Bauro ao e na kakoroaki bukina n ningai?
9 A riki bwaai aikai bwa te banna ae e na buokira bwa ti na ota n te bwai are e noria Bauro n te miitara. E na irekereke iai te ekaretia ni Kristian, are e aranna bwa “nen arokan te Atua” ao e na kariki uaa aika bati. (1 I-Korinto 3:9) Tera ae e kakoroaki bukina n te miitara anne? E atonga te bwai are e noria Bauro bwa te “kaotioti” are taekan bwaai aika a na riki imwin ana tai. E ataia bwa imwin matena ao e na korakora kitanan ma kabwaouan te koaua. (2 I-Korinto 12:1; Mwakuri 20:29, 30; 2 I-Tetaronike 2:3, 7) N te tai are e a taabangaki ma ni korakora riki iai aia waaki taani kitana ma ni kabwaoua te koaua, ao a na aki moa kabotauaki Kristian ni koaua ma aron te nne n aroka ae maiureirei. Ma e na bon roko te aua are e na manga karietataki iai te taromauri ae koaua. A na manga kaokaki ana aomata te Atua bwa a aonga n “raneanea akana raoiroi n ai aron taai n uean Tamaia.” (Mataio 13:24-30, 36-43) Anne are e riki raoi tabeua te ririki imwin tein ana Tautaeka n Uea te Atua i karawa. Ao imwin tein te Tautaeka anne, ao e a teretere raoi bwa a kimwareirei ana aomata te Atua ni mena n te baretaiti n taamnei, are e a kaman noria Bauro n te miitara anne.
10, 11. Bukin tera bwa ti kona n taekinna bwa ti mena n te baretaiti n taamnei, e ngae ngke ti aki kororaoi?
10 E koaua bwa ti bane n aki kororaoi ngaira n tatabemanira nako, mangaia are e aki kamimi nakoira ngkai a kaoti kangaanga n taai tabetai, n aron naba are e riki i buakoia Kristian n ana bong Bauro. (1 I-Korinto 1:10-13; I-Biribi 4:2, 3; 2 I-Tetaronike 3:6-14) Ma iangoa te baretaiti n taamnei ae ti kukurei ni mena iai ngkai. Ti a manga kamaiuaki ngkai man aroarora rimoa ae te mamaara. Ao kabotaua arora rimoa ae te bora ni baki ni kaineti ma bwain te onimaki ma arora n nuai iai n taai aikai. A aki katukaki ana aomata te Atua n aroia ae e kona ni kabotauaki ma te rereua ae mwauteretere. Ma a akoaki iroun te Atua ao a taonako ana kakabwaia i aoia. (Itaia 35:1, 7) Ti a nora ngkai ootan te inaaomata ao ana akoi te Atua, n onean mwin are ti na tiku ni mataki i nanon te rotongitong. A mwaiti aika a tuai ngkoa n ongongo taekan taian taetae ni burabeti man te Baibara, aika a a tia ngkai ni mataata n te bwai ae e taekinaki n te Baibara. (Itaia 35:5) N te katoto, mirion ma mirion mwaitiia Ana tia Kakoaua Iehova ni katobibia te aonnaba, aika a a tia n nenera ana taetae ni burabeti Taniera, man kibuna teuana nakon teuana. Imwina a a kabatiaa riki aia kakaae ni mwakoron nako bokin te Baibara ae Itaia. Tiaki te koaua bwa te amwarake n taamnei ae kamarurunga te nano anne, e kaota koauan ara baretaiti n taamnei?
11 Iangoi naba bitaki aika riki nakoia aomata aika raoiroi nanoia ake a a bane ni kakaokoro ngkoa aroaroia, ma a botumwaaka ngkai ni kani maiuakina ana Taeka te Atua. A a tia ni mwakuri korakora ni kanakoi aroaroia aika bubuaka, ake a kinaaki ngkoa iai. Tao ko a tia ni karaoa anne ma uaana ae raoiroi, ao ai aroia naba tarim ma mwanem n te onimaki. (I-Korote 3:8-14) Mangaia are ngkai ko ikoikotaki ma Ana tia Kakoaua Iehova, ao ko a mena i rarikia aomata aika a a tia n rau aroia ao ni kukukurei. Te koaua bwa a aki kororaoi, ma a aikoa kona ni kabwarabwaraki bwa ai aroia raian aika kakamaaku ke maan aika tiritiri. (Itaia 35:9) Tera ae e kaotaki man te iraorao ma mwanera ao tarira n te onimaki? E teretere bwa ti namakina kabwaiara ae bati man ara onimaki, ao ai aron ae ti mena n te baretaiti n taamnei. Ao ara baretaiti n taamnei e katea bannan te baretaiti ni koaua ae na roko i aon te aba, are ti na karekea ngkana ti teimatoa ni kakaonimaki nakon te Atua.
12, 13. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n teimatoa n tiku n te baretaiti n taamnei?
12 Ma iai riki te bwai ae ti aki riai n tarariaoia. E tuangia tibun Iteraera te Atua ni kangai: “Kam na kakawakina te tua ni kabanea ae I tuangko n te bong aei, ba kam aonga ni korakora, ma n rin n abana te aba are kam nang ri aon Ioretan nako iai n abanna.” (Te Tua-Kaua 11:8) N Nakoaia Ibonga 20:22, 24, ao e taekinaki naba iai te aba anne ni kangai: “Kam na kakawakin au tua ni kabane, ma au moti ni kabane, ma n tou mwiia: ba e aonga n aki mumutaingkami nako te aba are I kairingkami nako iai ba kam na maeka i aona. Ma I a tia n taku nako imi, Kam na abana abaia, ao N na anganingkami ba kam na abanna, ae te aba ae e raanga iai te ran-ni-mamma ma aia karewe maniberu.” Eng, tauakin te Aba ni Berita, e boboto i aon aia iraorao ae raoiroi ma Iehova ae te Atua. E riki anne ibukina bwa a kabwaka tibun Iteraera n aantaeka nakon te Atua n te aro are e a kariaia kaain Baburon bwa a na taua abaia ao ni kanakoia man aia tabo are a maeka iai.
13 Ti kona ni kukurei ni bwaai aika bati n ara baretaiti n taamnei. E kakukurei te aroaro iai, ao e toroba raoi te nano. Ti karekea te raoi ma Kristian ake a kakorakoraia ni kitan aroaroia aika bubuaka. A botumwaaka n akoi ao n ibuobuoki. Ma e ngae n anne, teimatoara n ara baretaiti n taamnei, e kainnanoa riki ae bati nakon tii te iraorao ae raoiroi ma aomata aikai. E kainnanoaki ae e na raoiroi ara iraorao ma Iehova ao ni karaoa nanona. (Mika 6:8) Ti roko n te baretaiti n taamnei aei bon mai nanora, ao ti kona ni kamwawaki mai iai ngkana ti aki kateimatoaa ara iraorao ma te Atua.
14. Tera ae e na buokira n tiku n te baretaiti n taamnei?
14 Te bwai ae kakawaki are e na buokira, bon kateimatoakira ni kakorakoraki n ana Taeka te Atua. Nora te taetae ni kaikonaki aei n Taian Areru 1:1-3: “E a kabaia te aomata ae aki nakonako n aia taeka akana buakaka . . . Ma bon iai ana kimareirei n ana tua Iehova; ao e ururinga ana tua ni ngaina ao ni bong. Ao e na katotonga aron te kai ae unikaki i rarikini karangan raan; ae kariki uaana ni bongina, ao e aki rai naba bana; ao a na kakabaia bwaai ni kabane akana e karaoi.” Irarikin anne, booki aika kabwarabwaraa te Baibara aika roko mairoun te toro ae kakaonimaki ae wanawana, a katauraoa te amwarake n taamnei n te baretaiti n taamnei.—Mataio 24:45-47.
Kamatoaa Bannan te Baretaiti n Am Iango
15. Bukin tera bwa e aki kona Mote ni kairiia tibun Iteraera nakon te Aba ni Berita, ma tera are e noria?
15 Iangoa riki bannan te Baretaiti. Imwin ririannaia I-Iteraera n te rereua i nanon 40 te ririki, ao e kairiia Mote nakon Abaia tibun Moaba ae Aoraoi, i mainikun te Karaanga ae Ioretan. Ibukin kabwakan Mote, e iangoia Iehova bwa e nang aki kairiia I-Iteraera Mote rinanon te Ioretan nakon iterana are teuana. (Warekaia Iteraera 20:7-12; 27:12, 13) E onnonia te Atua Mote ni kangai: “I butiko ba Ko na kariaia te riaon Ioretan i rou ma noran te aba are raoiroi are i maeaon Ioretan.” E ngae ngke e na aki rin iai, ma imwin tamwarakean te Maunga are Bitika ao norakin mwakoron naba te aba anne aika kakaokoro, e riai ngkanne Mote n tia n ataia bwa bon “te aba ae raoiroi.” N am iango, e na tera aekan taraakin te aba anne?—Te Tua-Kaua 3:25-27.
16, 17. (a) E a kanga ni kaokoro taraan te Aba ni Berita ngkoa ma te aba ae ngkai? (b) Bukin tera bwa ti kona ni kakoauaa bwa ai aron te baretaiti ngkoa te Aba ni Berita?
16 Ngkana ko a iangoa taraakin te aba anne ni boong aikai, ko na bae n iangoa te aba ae mwautakataka ao tii te tano ma taiani kiribwa ao te kabuebue ae korakora iai. Ma iai bukina ngkai e na kakoauaki ae te aba anne n taai ake e koreaki iai te Baibara, bon te tabo ae kaokoro. N te beebwa ni kaongora ae te Scientific American, ao e kabwarabwaraa iai te tia rabakau ibukin te ran ma te tano ae Dr. Walter C. Lowdermilk, bwa te tabo aei, e a tia n “uruaki i nanon te ngaa n ririki.” E korea ae kangai te tia rabakau aei: “Te ‘karereua’ are e a taona te aba ae maiureirei ngkoa aei, bon aia mwakuri aomata ao tiaki te bwai ae e a bon riki naba i bon irouna.” Ni koauana, a kaotaki n ana ukeuke bwa “te aba ngkoa aei bon te tabo ae a maiu raoi maan iai ae ai aron te baretaiti.” E a teretere bwa e a tia n uruaki irouia aomata “te tabo ae a maiu raoi maan iai ae te baretaiti” aei.a
17 Iaiangoan te bwai ae ko a tia ni warekia n te Baibara, ko kona n noria iai bwa e bon eti ae te Aba ni Berita e taraa n ae ngaia ngkoa te baretaiti. Iangoa are e taekinna Iehova nakoia aomata ni karau nanoia iai rinanon Mote: “Te aba ae tabukibuki ae mamarua te aba are ko nang ri aon Ioretan nako iai n abanna, ao e ninima ranni karauni karawa; ae te aba ae E kakawakinna Iehova ae Atuam.”—Te Tua-Kaua 11:8-12.
18. E a kanga Itaia 35:2 n angania tibun Iteraera aika kitana abaia, te iango ni kaineti ma iangoan taraakin te Aba ni Berita?
18 Te Aba ni Berita bon te tabo ae manguroroo ma ni maiureirei ao ni kariki uaa n te aro are ngkana a taekinaki taabo tabeua iai, ao a karioa iangoan te aroaro ni maiu n te baretaiti. E teretere anne man te taetae ni burabeti n Itaia mwakorona 35, are e moan kakoroaki bukina ngke a oki tibun Iteraera mai Baburon. E a kaman taekinna Itaia ni kangai: “E na bati n ue, ma ni kimareirei ma te kakatonga ma te anene; e na anganaki tamaroan Rebanon, ma raoiroini Karemera ma Tiaron: a na nora mimitongin Iehova ma raoiroin Atuara.” (Itaia 35:2) Atongan Rebanon, Karemera, ao Tiaron, a bae ni kauekea iangoan te tabo ae karaunano ao n tamaroa nakoia tibun Iteraera.
19, 20. (a) Kabwarabwaraa te tabo ngkoa ae Tiaron. (b) Tera te anga teuana ibukin kakorakoran ara kaantaninga ibukin te Baretaiti?
19 Iangoa Tiaron, ae te aba ae mena i rarikin taari i marenan maungan Tamaria ao Taari ae Abwabwaki ae te Meriterenian. E ataaki bwa te tabo ae tamaroa ma ni mari. Ibukina ngke e roko te ran iai, ao e raoiroi uteutena ibukin kanaia maan, ma iai naba kain buakonikaina aika totoa ake a mena n abana ake i meang. (1 Rongorongo 27:29; Ana Anene Toromon 2:1; Itaia 65:10) Mangaia are e a kaman taekinna Itaia 35:2 bwa manga kaokakin aron te aba ao tamaroan aona n taian uee, e a karikia bwa kanga te baretaiti. E koteaki naba n te taetae ni burabeti anne taekan te baretaiti n taamnei ae kakukurei, are boraoi ma are e noria Bauro n te miitara. N tokina, te taetae ni burabeti aei n ikotaki ma ake tabeua riki, a kakorakoraa ara kaantaninga ibukin te baretaiti i aon te aba ibukia aomata.
20 Ngkai ti mena n ara baretaiti n taamnei, ti kona ni kakorakoraa ara kakaitau ibukin anne ao ibukin ara kaantaninga ni kaineti ma te baretaiti i aon te aba. N te aro raa? Man kananoan otara i aon bwaai aika ti wareki n te Baibara. Rongorongo ake n te Baibara ao taetae ni burabeti, a aki toki n taekin taabo aika kakawaki. Ko kan kaotako raoi bwa a mena iia taabo aikai, ao tera aron rekerekeia ma taabo riki ake a a tia n taekinaki? N te maekatin ae imwina ao ti na maroroakinna bwa ko na kanga ni karaoa anne ao ni karekei kakabwaiam iai.
[Kabwarabwara ae nano]
a E taku Denis Baly n te boki ae The Geography of the Bible bwa “e a bae n iai te bitaki ae korakora ni mwaitin ao aekakin aroka aika a maiu iai man taai ake e koreaki iai te Baibara.” E riki man tera? “A kainnanoi kaai aomata ibukin te aia ma te kateitei, ai ngaia are . . . a a moana koreakin kaai ao ni karika te aba bwa e na kabuakakaki ni kanoan te bong. Mwin te mwakuri aei nakon te otabwanin ao kanoan te bong . . . e a moanna ni karikia bwa te bwai ae e karekea te uruaki kakaiaki.”
Ko Uringnga?
• Tera te “baretaiti” are e noria Bauro n te miitara?
• Tera moan kakoroan bukin Itaia mwakorona 35, ao e a kanga n iai irekerekena ma te bwai are e noria Bauro n te miitara?
• Ti kanga ni kakorakoraa ara kakaitau ibukin ara baretaiti n taamnei ao ibukin ara kaantaninga ni kaineti ma te baretaiti i aon te aba?