E na Kanga Aron Uringakin Iesu Kristo?

Iesu Kristo “bon te aomata temanna ae e korakora riki aron rotakin maiuiia aomata irouna, are e a tia ni maiu i aon te aba.”​—“The World Book Encyclopedia.”

A AKI toki n uringaki mwaane aika kakannato man aia mwakuri. Ma, bukin tera ngkanne ngkai a mwaiti aika uringa riki Iesu ibukin bungiakina, nakon ana mwakuri? Irouia Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia, angiia kaaina a kona n uring bwaai ake a riki n taini bungiakina. Iraman aika a kona n uring ana reirei aika moanibaan te tamaroa ake a kuneaki n ana Kabwarabwara i aon te Maunga, ao ni kakorakoraia ni maiuakini?

E koaua, bwa e boni kamimi bungiakin Iesu, ma e rangi ni kakawaki riki irouia taan rimwina ake rimoa, ana mwakuri ao baike e reiakin. E bon aki iangoia te Atua bwa e na kakawaki riki bungiakin Kristo nakon baike e karaoi ngke e a mwaane. Ma e ngae n anne, e a bon taonaki nako kakawakin maiun Kristo n aomata ibukin bukamaruan te Kiritimati ae korakora, ao ni karakin rimoa n aron bungiakin Iesu ao bwaai ake a riki n te tai arei, aika akea koauaia.

E a manga tabekaki riki te titiraki teuana ni kaineti ma te aroaro ae bukamaruan te Kiritimati, ae kangai. Ngkana e okira te aonnaba Iesu ni boong aikai, tera ae na iangoia ibukin korakoran te aro ni karikirake n te mwane n tain te Kiritimati? Uoua te ngaa te ririki n nako, ao e nakon te tembora Iesu i Ierutarem. E un ngke e noria taan rai mwane ao taani kaboo nakoi bwaai ake a kamanenaia ni karakaa te mwane ibukin te bong n toa n te Aro n Iutaia, mangaia are e taku: “Uoti nako baikai; tai maneabanibobwaia maneaban Tamau”! (Ioane 2:13-16) E teretere raoi man aei, bwa e bon aki kukurei Iesu bwa e na irekereke te Aro ma te waaki ni bitineti.

A mwaiti kaain te Aro ni Katorika i Tibein aika a kaota tabeaiangaia n rikiraken te waaki ni bitineti n taai ni Kiritimati. Ma, e bon aki kona ni katokaki te aro aei, kioina ngkai e noraki bwa boni ngaia ae e aani mwakuri aika mwaiti n taai ni Kiritimati. E kamataata te tia koro-rongorongo ae Juan Arias ni kangai: “Iai naba aomata aika aongkoa Kristian aika a kabuakakaa rikiraken te waaki ni ‘beekan’ n taai ni Kiritimati, ao kabaneakin riki iai te tai ibukin te kukukurei ao waakinan te bitineti, n onean mwin are a na bon riai ni kabanei riki aia tai ibukin te Aro. Ma angiia, a aki ataia naba bwa moan karakinan bungiakin Iesu ma bwaai ake a riki n te tai anne . . . e a kaman karinaki naba i buakona aroia beekan i Rom ni bukamarua ana toa [taai].”​—El País, Ritembwa 24 2001.

N taai aikai, a bati naba taani koro-rongorongo i Tibein ao encyclopedia aika a kabwarabwaraa bukamaruan te Kiritimati bwa e moan riki mairouia beekan, ao e irekereke naba ma te waaki ibukin karikirakean te mwane. Ni kaineti ma bongin te namwakaina are e kaakaraoaki iai bukamaruan te Kiritimati, e taekina ae kangai te Enciclopedia de la Religión Católica: “E rinea bongin te namwakaina aei te Aro n Rom bwa e na bukamaruaki iai te Kiritimati, ibukina bwa e tangiria n onea te bukamaru ni beekan nakon te bukamaru ni Kristian. . . . Ti ataia naba bwa n te tai anne, ao e kamimitongaki te bong ae Ritembwa 25 i Rom, bwa aia tai ni bukamarua natalis invicti, are boni bungiakin ‘taai.’”

E taekina naba ae kangai Te Enciclopedia Hispánica: “E bon aki boto i aon te tai are e bungiaki iai Iesu, te bong ae Ritembwa 25 are e bukamaruaki iai te Kiritimati, ma e boto riki i aon te waaki rimoa are e kataaki ni kakiritianaki iai bukamaruan taai are e karaoaki irouia kaain Rom.” Tera aroia kaain Rom ni bukamarua otin taai n tain te kamwaitoro? A karaoa aia baka n amwarake ae irianaki n te moi manging, te karongoa ae korakora, ao te anga bwaintangira i marenaia. Kioina ngkai e a kangaanga irouia taani kairiri n te Aro, bwa a na kamauna te botaki ni bukamaru ae e a taabangaki kaakaraoana aei, a bitia ngkanne nakon te botaki ni “Kristian” n te aro are a aranna bwa bungiakin Iesu, n onean mwin are bungiakin taai.

N te moan tai, n te kaaua ao n te kanimaua n tienture, e noraki bwa e rangi ni kangaanga katokan tangiran taromaurian taai ma kateina nako. E korakora nanon te “Santo” ni Katorika ae Aukutino, (354-​430 C.E.) ni kani kaumakiia raona n onimaki bwa a na aki bukamarua te bong ae Ritembwa 25, ibukina bwa bon aia bong beekan are a kakarinea iai taai. Ma e ngae n anne, e noraki bwa e a riki bwa te katei ae moan te kakawaki te aro ni bukamaru are e kaakaraoaki ngkoa i Rom, ni boong aikai.

Angaraoina Ibukin te Kakukurei ao te Iokinibwai

I nanon tienture aika mwaiti, iai bwaai tabeua aika karekea te bong ae te Kiritimati bwa te tai ni bukamaru ibukin te kakukurei ao te iokinibwai ae taabangaki ni katobibia te aonnaba. Teutana imwin teutana, a karinaki n aia botaki ni bukamaru kaain Rom, katei tabeua aika irekereke ma aia baka n amwarake tabeua, ma e a moamoa riki ake a kaakaraoaki i Eurobe meang.a Ao n te ka-20 n tienture, a karikirakea te katei are a na kona ni karekei iai aia raka aika bubura taani bobwai ao te koraki ake a mwaatai n te iokinibwai.

Tera mwina? E a iangoaki bwa moan te kakawaki riki bukamaruan bungiakin Kristo. Ma a aki rangi n ataaki nanon baika kakawaki riki aika irekereke ma bungiakina. N taabo aika mwaiti, e bon aki naba taekinaki te ara ae Kristo n aia bukamaru aomata. E taekinna naba te nutibeebwa mai Tibein ae El País ae kangai: “Te [Kiritimati] bon te botaki ni bukamaru ae karaoaki ni katobibia te aonnaba, ae kaakaraoaki irouia utu, ao a bukamaruia aomata n te aro ae a taku bwa a kukurei iai.”

E kaotaki man te taeka aei, bwaai aika tabe n riiriki ni katobibia te aonnaba ni kaineti ma bukamaruan te Kiritimati. E tabe ni korakora riki te kabane tai ao te kabane mwane iai, ma e tabe ni kekerikaki riki ataakin Kristo iai. Ni koauana, ai bon titeboo bukamaruan te Kiritimati n taai aikai ma are e kaakaraoaki ngkoa n aia tai kaain Rom, n aron te moi manging ma te karongoa ae korakora, te baka n amwarake ao ai te anga bwaintangira i marenaia aomata.

E a Tia ni Bungiaki te Tei Ibukira

Ngkana ngaia bwa akea raoi irekereken te katei ae kaakaraoaki n taai ni Kiritimati ma Kristo, tera ngkanne aroia Kristian ni koaua ni kauringa bungiakin ao maiun Kristo? E taetae ni burabetina taekan Iesu Itaia, itiua te tienture imwain bungiana ni kangai: “E bungiaki te tei i bukira, ti anganaki te nati te mwane; ao e na mena te tautaeka i aon angana.” (Itaia 9:6) E aera ngke e kaotia Itaia bwa e rangi ni kakawaki bungiakin Iesu ao mwiokoana ake imwina riki? Ibukina bwa e na riki Iesu bwa te tia tautaeka ae mwaaka. E na atongaki bwa te Uea n Raoi, ao e na akea tokin te rau ke ueana. Irarikin anne, e na kateimatoaki ana tautaeka Iesu n te “motiki-taeka ae eti ma te raoiroi.”​—Itaia 9:7.

E taekina naba aekan are e taekinna Itaia, te anera are Kabiriera ngke e kaongoa Nei Maria bwa e na bungia Iesu ngke e kangai: “Ane E na kakanato, ao E na aranaki ba Natin Teuare Moan te Rietata: ao te Uea are te Atua E na anganna ana kaintokanuea tamana are Tawita: ao ane E na uea i aon te bata are Iakoba n aki toki; ao akea tokin ueana.” (Ruka 1:32, 33) E mataata ngkanne bwa e irekereke kakawakin bungiakin Iesu ma te mwakuri are e na katiaa, ngkai e a tia n rineaki bwa te Uea n ana Tautaeka n Uea te Atua. A kona ni kakabwaiaki aomata ni kabane n ana tautaeka Kristo, n ikotaki naba ma ngkoe ao aomata aika tangiraki iroum. Ni koauana, a kaotia anera bwa e na karokoa te “raoi i aon te aba nakoia aomata aika e tangiria [te Atua]!”​—Ruka 2:14, BK.

Antai ae e aki ingainga nanona ni kani maeka n te aonnaba ae rau ma n raoiroi te motiki-taeka iai? Ao ngkana ti kani karekea te rau are e na reke i aan ana tautaeka Kristo, ti riai ni kakukureia te Atua ao ni karekea ara iraorao ae nakoraoi ma ngaia. E taekinna Iesu bwa te moani mwaneka ibukin karekean te aeka n iraorao aei, bon karekean te atatai ibukin te Atua ao Kristo. “Ao aio te maiu are aki toki, te ataiko ae te Atua ae ti temanna ae koaua, ao Iesu Kristo, ae Ko kanakomaia.”​—Ioane 17:3.

N te tai are e reke iai iroura te atatai ae eti ibukin Iesu, ao ti aki manga kainnanoa ataakin karaoan te bwai ae tangiria bwa ti na ururingnga iai. E na kukurei ngkana ti kaota uringana man arora n amwamwarake, ni momooi, ao n anganga bwaintangira i marenara, ni bongin te namwakaina are a kaakaraoa iai aia bukamaru beekan? E taraa n aki raoiroi anne. N te tairiki are imwain maten Iesu, ao e tuangia taan rimwina te bwai are e kukurei iai: “Ane iai i rouna au tua nako, ane tauu, ao boni ngaia ane tangirai: ao ane tangirai ao e na tangiraki iroun Tamau, ao Ngai N na tangiria.”​—Ioane 14:21.

A a tia ni karababaa nako aia reirei Ana tia Kakoaua Iehova i aon te Baibara, ao a a tia ni buokaki iai aomata n atai ana tua te Atua ao Iesu. A na rangi ni kukurei ni buokiko naba bwa e na reke otam n tuua akana kakawaki akanne, n te aro are ko na kona n uringa Iesu n te aro ae riai.

[Kabwarabwara ae nano]

[Te Bwaoki/Taamnei n iteraniba 6, 7]

Te Koaua bwa E Aki kaungaki te Baka n Amwarake ao te Anga Bwaintangira n te Baibara?

Te Anga Bwaintangira

E kamoamoaa te anga bwaintangira te Baibara, ao e atongaki naba Iehova bwa te tia Anga “angabwai aika raraoi ma bwaai n tituaraoi aika moan raraoi.” (Iakobo 1:17) E kaotia naba Iesu bwa a angania natiia bwaai aika raraoi, kaaro aika raoiroi. (Ruka 11:11-13) E anganaki naba bwaai n tangira Iobi mairouia raoraona ao ana utu ngke e a manga oki marurungina. (Iobi 42:11) Akea mai buakon aaro n anga bwaintangira aikai, ae e kainnanoa te baka n amwarake ae okoro. E bon nako man te nano, n akea tebonakin te aomata.​—2 I-Korinto 9:7.

Bobotaki n Utu

E kona ni karekea te katiteuanaki ae korakora irouia kaain te utu bobotakiia, ai moara ra riki ngkana a aki kaai ni maeka. A kaea te baka ni mare i Kana Iesu ma taan rimwina, ao akea te nanokokoraki bwa e rangi ni bati kaain te botaki anne bwa kaain te utu ma raoraoia naba. (Ioane 2:1-10) N ana kaikonaki Iesu ibukin te nati ae bakatae, e butimwaea okin natina te karo anne n te baka n amwarake ae abwabwaki ma ana utu, n ikotaki naba ma katangan bwaai ni katangitang ao te mwaie.​—Ruka 15:21-25.

Te Uaia n Amwarake ae Kakukurei

A aki toki n taekinaki ana toro te Atua n te Baibara, bwa a kukurei ni kang kanaia aika kangkang ma kaain aia utu, raoraoia, ke raoia n taromauri. Ngke a kawara ngkoa Aberaam anera ake teniman, e katauraoa te baka n amwarake ibukia ae irikon te kao, te miriki, te bwata, ao keeke aika mronron. (Karikani Bwaai 18:6-8) E kabwarabwaraa Toromon taekan te “amamarake, ma te momoi, ao te kimareirei” bwa bwaintangira mairoun te Atua.​—Te Minita 3:13; 8:15.

E teretere raoi, bwa e tangirira te Atua bwa ti na kukukurei ni kang amwarake aika kangkang ma raora ao ara utu, ao e kukurei naba n te anga bwaintangira. A mwaiti ara tai i nanon te ririki aika ti kona ni karaoa iai aei.