E Maiu Ana Taeka Iehova

Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Taani Motiki-Taeka

TERA are e karaoia Iehova ngkana a kakeaa bongana ana aomata ao a a moanna n taromauri atua aika kewe? Ao tera are e karaoia ngkana a okioki ni kitanna, ma a tii weteia ibukin buokaia n taai ake a rawawata iai? Te koaua bwa e na boni katauraoa naba kawaiia ni biri nako mai iai, Iehova? A kaekaki titiraki aikai ao tabeua riki aika kakawaki n te boki ae Taani Motiki-Taeka. E tia korean te boki aei iroun te burabeti are Tamuera tao n 1100 B.C.E., ao iai i nanona rongorongon bwaai ake a riki i nanon te maan ae tao 330 te ririki, are moa man maten Iotua ni karokoa kauean te moa n uea i aon Iteraera.

E rangi ni kakawaki te boki ae Taani Motiki-Taeka ibukira, kioina ngkai boni mwakoron naba ana taeka ke ana rongorongo te Atua ae mwaaka. (Ebera 4:12) Ti kairaki bwa ti na kananoi riki ara atatai n aroaron nako te Atua n rongorongo aika i nanona aika kaunganano. E a kakorakoraki riki ara onimaki n reirei aika ti reiakin i nanona, ao e buokira naba bwa ti na karekea “te maiu ni koaua,” are te maiu n aki toki i aon ana aonnaba te Atua ae boou, are e a tia ni beritanna. (1 Timoteo 6:12, 19; 2 Betero 3:13) Ibukin karaoan mwakuri ni kakamaiu iroun Iehova nakoia ana aomata, e a kaotaki iai ngkanne nakoira bannan te aro ni kakamaiu ae korakora riki are e na reke mairoun Natina ae Iesu Kristo, nakon taai aika a na roko.

BUKIN TERA BWA A KAINNANOAKI TAANI MOTIKI-TAEKA?

(Taani Motiki-Taeka 1:1–3:6)

Ngke a konaaki uean Kanaan iroun Iotua, a nako barongan Iteraera n abana te aba are a anganaki. Ma, iai kabwakaia kaain Iteraera bwa a aki kababaneia kaain te aba aei ni kakionakoia, ao e a riki aei bwa te bwai ni kabwakabwaka ae korakora nakoia.

E teirake te roro teuana imwin Iotua ae a ‘aki ataa Iehova, ma ana mwakuri naba ae E karaoi i bukiia Iteraera.’ (Taani Motiki-Taeka 2:10) Irarikin anne naba, a iein ma kaain Kanaan, ao a toro naba irouia antiia. Mangaia are, e a kariaia Iehova bwa a na karawawataki tibun Iteraera, irouia aia kairiribai. Ma, ngkana e a rangi ni korakora karawawatakia, a wetea te Atua ni koaua bwa e na buokia. I buakon aroia n taromauri aikai, aroaroia aika bubuaka ao aroia n tautaeka, e a kateirakeia taani motiki-taeka Iehova ibukini kamaiuaia ana aomata mairouia aia kairiribai.

A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:

1:2, 4​—E aera ngke e rineaki te baronga are Iuta bwa e na moan ababa n te aba are e anganaki? N etina, e bon riai n anganaki te baronga are Reuben te kakabwaia aei, ngkai bon ana karimoa Iakoba. Ma, e a kaman taetae ni burabeti Iakoba ngke e nangi mate, bwa e na aki teimatoa iroun Reuben karineana ni karimoa, kioina ngkai e a bon tia ni kabuaa. Timeon ma Rewi, ake a tia ni karaoi mwakuri n iowawa, a na kamaeaki nako i aon Iteraera. (Karikani Bwaai 49:3-5, 7) Mangaia are, karimwia ngkanne naakai bon Iuta are ana kaaman nati Iakoba. Timeon are e waerake ma tibun Iuta, e reke abaia mwakoro aika uarereke aika a maae nako ni kabutaa te aba ae abwabwaki ae Iuta.a​—Iotua 19:9.

1:6, 7​—E aera ngke a koreaki waebuani baia ma waebuani waeia ueea ake a konaaki? E aki kona n ira te buaka te aomata ae akea waebuani baina ma waena ngkai e a bon toabuaka. Bwa e na kanga ngkanne n taua ana kabaang ke ana kainiwai te aomata ae akea waebuani baina? Ao e na bon aki kona naba ni matoatoa n tei te aomata ae akea waebuani waena.

Reireiara:

2:10-​12. Ti riai ni karaoi ara kaetieti ibukin te katoa tai n reirei man te Baibara, bwa ti aonga n ‘aki mwanuokin ana akoi [Iehova] ni kabane.’ (Taian Areru 103:2) A riai kaaro ni karina i nanoia natiia te koaua man ana Taeka te Atua.​—Te Tua-Kaua 6:6-9.

2:14, 21, 22. E kariaia Iehova bwa a na riki bwaai aika aki-raoiroi nakoia ana aomata aika aki-ongotaeka, i aan te kaantaninga are e na riki bwa kataereaia, kataakia ao kauringaia bwa a riai n okira Iehova.

E KATEIRAKEIA TAANI MOTIKI-TAEKA IEHOVA

(Taani Motiki-Taeka 3:7–16:31)

E moanaki karakinan aroia n ninikoria taani motiki-taeka ae kaunganano mairoun Oteniera, are e kamaiuia kaain Iteraera man tautoronakia i nanon wanua te ririki iroun uean Metobotamia. E kabongana te babaire ae moan te wanawana te tia Moti ae Euta n tiringa Ekeron, are uean Moaba are marikarika. E kabongana kain ewaewaran te kao Tiamka are te ninikoria, n tiringia iai I-Biritia aika 600 mwaitiia n tii ngaia. Man ana kaunganano Nei Tebora are te burabeti, n ikotaki naba ma ana ibuobuoki Iehova, e a tokanikai i aon ana taanga ni buaka Titera ae rangi ni korakora, Baraka ma kaain ana taanga ni buaka aika tebwina te ngaa mwaitiia, aika tii tabeua aia bwai ni buaka. E kateirakea Kiteon ma raona aika 300 mwaane Iehova, ao e anganna te tokanikai i aoia kaaini Mirian.

E kamaiuia kaain Iteraera Iehova mairouia tibun Ammon, rinanon Iebeta. A warekaki Tora, Iaira, Ibetan, Eron, ao Abeton ibuakoia mwaane ake 12 ake a momotikitaeka i aon Iteraera. E toki aia tai taani motiki-taeka iroun Tamton are e ekia nako I-Biritia.

A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:

4:8​—E aera Baraka ngke e tebona te burabeti are Nei Tebora, bwa e na iria nakon te marae ni buaka? E teretere raoi bwa e namakinna Baraka bwa e aki kona n nako ni kaitaraa te taanga ni buaka mai Titera n tii ngaia. E rau riki nanona ma ana aomata ngke a iraki iroun te burabeti aei, bwa a namakinna iai ae e boni kairiria te Atua ao a aikoa manga nanokokoraki. Mangaia are aron Baraka n tebona irin Nei Tebora, e boni kaotaki iai te onimaki ae korakora ao tiaki te mamaara.

5:20​—A kanga itoin karawa ni buaka ibukin Baraka? E aki taekinaki n te Baibara bwa a irekereke n te buaka aei anera, kabwakaan taiani wenei aika buti i karawa are e kabwarabwaraki irouia taan rabakau mai Titera n te aro ae kakamaaku, ke tao aia katautau taani kaiwa aika a aki koro bukia. Akea te nanououa bwa iai te ibuobuoki ae reke mairoun te Atua iai.

7:1-3; 8:10​—Bukin tera ngke e taekinna Iehova bwa e rangi n tiraua riki ana aomata Kiteon aika 32,000 mwaitiia, nakoia ake a kainnanoaki ibukin buakanakin te taanga ni kairiribai aika 135,000 mwaitiia? E taekina aei Iehova, ibukina bwa boni ngaia are e na angan Kiteon ma ana koraki te tokanikai. E aki tangiria te Atua bwa a na iangoia te koraki aei, ae a tokanikai i aoia kaaini Mirian ni bon oin korakoraia.

11:30, 31​—Te koaua bwa e a tia n iangoia Iebeta ae e na kareana te aomata, n ana taetae ni bau are e karaoia? E na bon aki reke te aeka n iango anne iroun Iebeta, kioina ngke e kateretereaki n te Tua ae kangai: “E na aki reke i rarikim temanna ae kanakoa natina te mwane ke natina te aine ri buakon te ai.” (Te Tua-Kaua 18:10) Ma e ngae n anne, e a bon iangoia Iebeta bwa e na anga te aomata, ao tiaki te man. A aki kakawakinia maan aika katauaki ibukin te angakarea tibun Iteraera i nanoni mwengaia. Ao kareanakin te man, bon tiaki te karea ae rangi ni kakawaki. E bon ataia Iebeta bwa te aomata are e na otinako mai nanon ana auti ni butimwaia, e na boni bae n ae natina are te aine. E na anganako te aba neiei bwa “te karea ni kabuokaki,” are nanona bwa e na kabanea ana tai ni beku tii iroun Iehova ni mwaneabana ae tabu.

Reireiara:

3:10. E aki boto reken te tokanikai i aoni karaoan nanon Iehova ni wanawanaia aomata, ma e boto i aon taamnein Iehova.​—Taian Areru 127:1.

3:21. E rabakau Euta ni kabongana ana kabaang, ao e ninikoria. Ti riai naba ngaira n rabakau ni kabongana “ana kabaang te Tamnei, ae ana taeka te Atua.” E nanonaki n aei, bwa ti riai n ninikoria ni kabongana te Baibara n ara mwakuri ni minita.​—I-Ebeto 6:17; 2 Timoteo 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Ti reireiaki bwaai aika kakawaki aika tenua man aron Kiteon n nanorinano: (1) Ngkana ti anganaki mwiokoara ae kakawaki, ti riai ni kaotiota tabeakinan mwakuri aika riai ni karaoaki iai, nakon are ti na kaatuui ara iango i aon te kakannato ke te nakoa ae rietata ae reke iai. (2) Ngkana ti kaitiboo ma te koraki aika kan un nakoira, ti wanawana riki ngkana ti kaotiota te nanorinano. (3) E kamanoira te nanorinano man tangiran te kan rietata.

6:17-22, 36-40. Ti riai naba ngaira n taratara raoi ao ti na aki “kuri n onimakina te aomata ae e taku ba iai te Tamnei irouna.” Ti riai ni “kakoaua moa ba mairoun te Atua te tamnei anne ke tiaki.” (1 Ioane 4:1, BK) E wanawana te Kristian are e a tibwa riki bwa te unimwaane n te ekaretia, bwa e kawara moa te unimwaane temanna ae e a mwaatai riki nakoina, ibukin kakoauaan raoi ae e boto te reirei are e a tia n iangoia bwa e na karaoia, i aon ana Taeka te Atua.

6:25-27. E kabongana raoi ana iango Kiteon n te aro are e na aki-kaunia aomata ake a karitei nakoina. Ngkana ti tataekina te rongorongo ae raoiroi, ti riai naba n taraia raoi bwa ti na aki-kaunia aomata n ara taetae-nikawai.

7:6. Ni kaineti ma te beku iroun Iehova, ti riai ni kakairi n aroaroia ana aomata Kiteon aika 300 mwaitiia, ake a teimatoa n tantani ao n taratara raoi.

9:8-15. Ai nanobaba ra ngaira ni karaoan mwakuri ni kainikatonga ao iaiangoan te kaiangatoa ibukin te kan rietata ke te kani mwaaka!

11:35-37. Akea te nanououa bwa e a tia ni buokaki natin Iebeta te aine man ana katoto tamana ae raoiroi, bwa e na rikirake ni korakora ana onimaki ao ni karikirakea naba te nano ni kan anga boni ngaia. A kona naba kaaro ni boong aikai, ni katea te aeka ni katoto anne nakoia natiia.

11:40. E reke te ungannano iroun te aomata ae e kaotiota te nano ni kani beku iroun Iehova, man kamoamoana.

13:8. Ngkana a reireinia natiia kaaro, a bon riai n tataro nakon Iehova ni butiia bwa e na kairiria ao a na ongeaba irouna.​—2 Timoteo 3:16.

14:16, 17; 16:16. E kona n urua te iraorao tangim ma am kabinekaau n imanonoa te aomata bwa e na ira nanom.​—Taeka N Rabakau 19:13; 21:19.

BUURE RIKI TABEUA I AON ITERAERA

(Taani Motiki-Taeka 17:1–21:25)

Iai rongorongo aika uoua aika a rangi ni kakawaki ni kabanean mwakoron te boki ae Taani Motiki-Taeka. E kaineti te moan rongorongo ma te mwaane ae Mika, are e karaoa te bouannanti n ana auti, ao e kamwakura tibun Rewi temanna iai bwa ana ibonga. Imwin uruakan te kaawa ae Raiti ke Retem irouia tibun Tan, a katea iai ngkanne oin aia kaawa ao aranna bwa Tan. A kabongana ana bouannanti Mika ma ana ibonga ao a katea iai te aeka n taromauri ae boou i Tan. E teretere iai ngkanne bwa e bwaka kaawan Raiti imwain maten Iotua.​—Iotua 19:47.

Te kauoua n rongorongo ngkanne, bon te bwai are e riki tabeua te tai imwin maten Iotua. A mwaiti kurikuri mwaane aika wewene ni bure mai buakoia tibun Beniamin n te kaawa ae Kibea, ike e a kuri ni mauna iai te baronga ae Beniamin bwa tii 600 mwaitiia nikiraia ni maiu. Ma e ngae n anne, ao e a karaoaki te boraraoi teuana ae angaraoi ibukiia, are a a kariaiakaki iai bwa a na karekeia buuia. E a ririkirake mwaitiia ni karokoa ae e a kaania 60,000 mwaitiia tautia n te tai are e a tautaeka iai Tawita.​—1 Rongorongo 7:6-11.

A Kaekaaki Titiraki Aika Boto i aon te Baibara:

17:6; 21:25​— Te koaua bwa e karikirakea te mangaongao, taneiaia ‘aomata ni karaoa ae riai n oini mataia nako’? Tao tiaki ngaia anne, bwa e a bon tia Iehova ni katauraoi babaire aika riai ibukin kairiraia ana aomata. E angania te Tua ao te waaki n ibonga ibukin kairaia n nakonako i nanoni kawaina. E tataetae te ibonga ae rietata ma te Atua ibukin bwaai aika kakawaki, rinanon te Urim ao te Tummim. (Te Otinako 28:30) A bane n toa naba kaawa ma mwaane aika a ikawai riki, aika mwaatai ni katauraoi reirei aika manena. Ngkana e kamanenai raoi reirei aikai te I-Iteraera, e na reke iai irouna te bwai ni kairiri ae manena ibukin mataniwin nanona. Karaoan “ae riai n oini matana” n te aro aei, e karekei uaa aika raraoi. N iterana are teuana, ngkana e katinanikua te Tua te aomata, ao e karaoa oin ana iango ni kaineti ma aroaron maiuna ao arona n taromauri, e na bon anaa uaana ae buakaka.

20:17-48​—E aera Iehova ngke e a kariaia tibun Beniamin bwa a na tokanikai uoua te tai i aoia baronga ake tabeua, e ngae ngke a bon riai ni katuuaeaki? E kariaia Iehova bwa a na karawawataki baronga ake a kakaonimaki ni buan aia aomata aika mwaiti n te moan tai, bwa e kan tuoa korakoran nanoia ibukin kakionakoaia aomata aika buakaka mai aon Iteraera.

Reireiara:

19:14, 15. E teretere raoi kabwakaia kaaini Kibea n te aroaro ni maiu ae riai, ngke a rawa ni karababaa nako nanoia n akoi. A kaumakaki naba Kristian bwa a na “akoia irua.”​—I-Rom 12:13.

Te Kakamaiu ae Imwaira

E nang kamaunaia aomata aika buakaka ana Tautaeka n Uea te Atua, n te tai ae waekoa ngkai rinanon Kristo Iesu, ao e nang karokoa te kakamaiu ae moan te korakora ibukia aika raoiroi ao aika akea aia bure. (Taeka N Rabakau 2:21, 22; Taniera 2:44) ‘A bia bane ni mate taan ribaa Iehova, ao akana a tangiria a na katotonga taai ngkana e nako ma korakorana.’ (Taani Motiki-Taeka 5:31) Ti bia bane ni kakoauaa raoi bwa ti mena i buakoia te koraki ake a tangira Iehova n arora ni maiuakini bwaai aika ti a tia n reiakini man te boki ae Taani Motiki-Taeka.

Aio bon oin raoi te koaua ae kaokiokaki taekana n rongorongoia taani Motiki-taeka: A reke kakabwaia aika bati man te ongeaba iroun Iehova, ao te karekekai man te aki-ongeaba. (Te Tua-Kaua 11:26-28) Ai kakawaki ra ae ti na ‘kabane nanora ngkai n ongotaeka’ ni karaoa nanon te Atua ake e a tia ni kaotioti nakoira!​—I-Rom 6:17, BK; 1 Ioane 2:17.

[Kabwarabwara ae nano]