E Maiu Ana Taeka Iehova
Reirei Aika Kakawaki man te Boki ae Ruta
BON te karaki ae koaua ma n rangi ni kaunganano ni kaineti ma te itangitangiri ni koaua i marenaia aine aika uoman. E karakinaki naba iai tangiran te Atua ae Iehova, ao onimakinan ana babaire. E kamataataa naba aron Iehova n rangi n tabeakina ana kateiriki te Mesia. E riinga te nano naba rongorongon te kimwareirei ma te nanokawaki ae rinanoaki iroun te utu ae karakinaki aei. A taekinaki aikai ni kabane ni bokin te Baibara ae Ruta, n ikotaki ma rongorongo riki tabeua.
Tao 11 te ririki maanin korean te boki ae Ruta, “ni boong ake a momotikitaeka iai taani motiki-taeka” i Iteraera. (Ruta 1:1) Rongorongo ake a koreaki a a riki n aia tai taani Motiki-taeka, kioina ngke te tia bwaibwai n te tawaana arei are Boati, are taekinaki naba n te karaki ae koaua aei, bon natin Raaba are e maiu n ana tai Iotua. (Iotua 2:1, 2; Ruta 2:1; Mataio 1:5) Tao te tia koro-karaki bon te burabeti ae Tamuera n 1090 B.C.E. Tii te boki aei ae atunaki n aran te aine ae tiaki kaain Iteraera. “E maiu, ao e mwaka” te rongorongo ae koreaki i nanona.—Ebera 4:12.
“IKE KO NAKO IAI, AO I A NAKO IAI”
Ngke a a roko i Betereem Nei Naomi ma Nei Ruta, ao a moaningaaki irouia kaain te kaawa. E a inenei te titiraki ae kangai mairouia kaain te kaawa ni kaineti ma neiere e a aine riki: “Naomi aei?” E kaekaia Naomi ni kangai: “Kam na tai aranai ba Nei Naomi, kam na aranai ba Nei Mara ba E arona te aro ae bati ni maai nako iu Teuare Moan te Mwaka. I oti nako ngke I on, ao E a manga kaokai Iehova n akea au bwai.”—Ruta 1:19-21.
Ngke e roko ngkoa te rongo i Iteraera, ao e mwaing neiei ma ana utu mai Betereem nakon te aba ae Moaba. E “on” Naomi are nanona bwa iai buuna ao natina mwaane uoman. Tabeua te tai imwin tikuia i Moaba, ao e a mate naba buuna are Erimereka. Imwina riki ao a a mare natina akekei ma ainen Moaba ake Oreba ao Ruta. Imwin tebwina te ririki, ao a a manga mate natina mwaane n akea natiia, ao a tiku aine ake teniman akekei n tii ngaiia. Ngke e a iangoa okiran Iuta te tina ae Naomi, ao a iria naba buuia natina mwaane aikai. I nanon kawaia ao e a kaumakiia buuia natina aikai Naomi bwa a na oki rikaaki nako Moaba ma ni kakaaia buuia mai buakoia kaain aia baronga. E ira nanon anne Oreba, ma e nimta Naomi Ruta ma n taku: “Ike ko nako iai, ao I a nako iai; ao ike ko wene iai, ao I a wene iai: am koraki au koraki, ao Atuam Atuau.”—Ruta 1:16.
A roko raoi i Betereem Naomi ao Ruta ake aine ake a a tia ni mate buuia, n tain taiakin te bare. E butimwaea raoi ana babaire te Atua Ruta ni kaineti ma te karemrem, bwa e nako ni karemrem n ana tawaana te I-Iutaia temanna ae e a kara ae Boati, ae bon ana buu Erimereka. E akoaki Ruta iroun Boati ao e kakaonimaki n roko ni karemrem n ana tawaana teuaei, “ni karokoa tian taiani bare ma taiani uita.”—Ruta 2:23.
A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:
1:8—E aera ngkai e tuangia buuia natina Naomi bwa a na okiri “aia auti nako [tinaia]” ao e aki kangai tamaia? E aki kaotaki bwa e maiu taman Oreba n te tai anne, ma e kaotaki bwa e maiu taman Ruta. (Ruta 2:11) Ma e bon taekinna naba Naomi bwa a na okiri aia auti tinaia, bwa tao e iangoia are ngkana e taekinia tinaia nakoia, ao a na kai uringa riki aroia n nabeaki irouia tinaia. E na ibuobuoki naba aei ni kabebetea nanokawakia naati aine aikai, ngkai a nang raure nako ma tinani buuia ae bati n tangiraki irouia. Tao e teretere naba n te karaki bwa a kamwengaraoi riki mwengaia tinaia Ruta ao Oreba nakon Naomi.
1:13, 21—Te koaua bwa e arona te aro ae bati ni maai Iehova nakon Naomi ao e karekei ana kangaanga? E aki ao e aki naba bukina te Atua Naomi bwa e bure ae e karaoia. Ma e iangoia bwa e a aki tabeakinna Iehova ni baike a riki nakoina. E rawawata nanona ao e maneang. Irarikina, ni boong akanne ao a iaiangoia aomata bwa te kakariki bon te kakabwaia mairoun te Atua, ao te kanoabo bon te rekenikai. Kioina ngkai akea tibuna ao a a mate naba natina ake uoman, tao e a iangoia iai Naomi bwa e a kamaamaeaki iroun Iehova.
2:12—Tera ‘te boo ae kororaoi’ are e karekea Ruta mairoun Iehova? E karika natina te mwaane Ruta ao e a reke naba kakabwaiana, bwa e a riki ngaia bwa ana bakatibu Iesu Kristo, are boni ngaia te kateiriki ae te kabanea ni kakawaki.—Ruta 4:13-17; Mataio 1:5, 16.
Reireiara:
1:8; 2:20. E ngae ngke e bati rawawatan Naomi ma e kateimatoa nanona n onimakina te akoi ae boto i aon te tangira mairoun Iehova. Ti riai naba ni karaoa aekakin anne, e a moamoa riki ngkana ti rinanon taiani kataaki aika kakaiaki.
1:9. Te mwenga tiaki tii te tabo are a amwamwarake iai kaain te utu ma ni matu. Ma e riai n riki bwa te tabo ni motirawa ae rangi n rau ma ni kamwengaraoi.
1:14-16. E a ‘oki rikaaki Oreba nakoia ana koraki ao nakon antina’ imwin kaatuuan iangoan oin kabwaiana, ma e aki oki nako Ruta. E kariaia kitanan abana ae kamwengaraoi ma ni mano ao e kateimatoaa ana kakaonimaki nakon Iehova. Karikirakean tangiran te Atua iroura ma te kakaonimaki, ao kaotiotan te nano ni kan anga, e na kamanoira man kaatuuan tangiran te nano ni bangaaomata ao ‘te kerikaki nakon te mate.’—Ebera 10:39.
2:2. E kani kabongana reken ana tai Ruta n te babaire ibukin te karemrem are katauaki nakoia iruwa ao aika karawawataki. Bon te aine ae nanorinano ngaia. E aki riai ni kamoamoa te Kristian ae rarikin, n te aro are e na aki butimwaea te ibuobuoki mairouia raona n onimaki ke te tautaeka, are e kaineti raoi ibukina.
2:7. E ngae ngke iai riain Ruta ni karemrem, ma e boni kakaeti naba taekana imwain karaoana. (Nakoaia Ibonga 19:9, 10) Aio boni kaotana raoi bwa iai irouna te nimamannei. Ti wanawana ngkana ti “ukoukora te nimamanei,” bwa “a na abana te aba akana nimamanei; ao a na kukurei ni kabatian te raoi.”—Tebania 2:3; Taian Areru 37:11.
2:11. E bati riki are e karaoia Ruta ibukin buokan Naomi, nakon ae e na tii riki bwa ana buu. Ai bon te rao ni koaua ngaia. (Taeka N Rabakau 17:17) E koro matoan aia iraorao ibukina bwa e waboboaki i aon aroaro aika te tangira, te kakaonimaki, te nanoanga, te akoi ao ai te tauraoi n anga boni ngaiia. Ma ae kakawaki riki bwa e aanaki i aon aia onimaki, ao nanoia ni kan toro iroun Iehova i buakoia taan taromauria. Moan te tamaroa naba iroura ngkana ti karekei ara iraorao ni koaua aika nene ma raora n taromauri ni koaua.
2:15-17. E ngae naba ngke e butimwaeaki Ruta iroun Boati ni kabebeteaki uotana, ma e boni “karemrem n te tawana ni kabongnga.” E bon rangi ni mariboo Ruta. E riai naba bwa e na mamariboo te Kristian.
2:19-22. E booboo atin aia maroro Naomi ma Ruta n te tairiki, ao e kaotiotia iai neiere te unaine bwa e anaaki nanona n ana mwakuri nako neiere e ataei riki. A uaia ni bwaeta nanoia ma aia namakin. E riai naba ni kakaraoaki aei n te utu ni Kristian.
2:22, 23. E aki katotonga natin Iakoba are Nei Rina Ruta, bwa e karekeia raoraona aika taan taromauria Iehova. Ai tamaroa ra te katoto anne ibukira!—Karikani Bwaai 34:1, 2; 1 I-Korinto 15:33.
E A “ON” NEI NAOMI
E a boni mwakoro Naomi n te tai aei, mangaia are e a reireina Ruta arona n onea mwina ni mare ma te tia kaboo aba ke eirikina bwa e aonga ni kariki Naomi mairouna. E ira tuangana Ruta iroun Naomi, n te aro are e a butiia Boati bwa e na karaoa tabena n te babaire anne. E tauraoi Boati n ira nanona, ma iai riki te buu ni kaan are boni bwakana moa aei.
E waekoa Boati ni kakaaea etin te baerei. N te ingabong are imwina ao e a ikotia naba unimwaanen Betereem i matan teuare te buu ni kaan, ao n titirakinna bwa e kukurei ni karaoa tabena ke e aki. E rawa teuarei iai, ao maikai are e a kaboo aba naba Boati ma ni mare ma Ruta. A karika natia ae Obeta, are tibun te Uea are Tawita. A taku ainen Betereem nakon Naomi: “E na karaoiroaki Iehova . . . e na riki ba am tia kamaiu, ma te tia kaamarakeko ngkai ko a unaine: ba e a tia ni bungia teuanne bun natim, ae tangiriko, ae raoiroi riki i roum nakoia naati mwaane aika itiman.” (Ruta 4:14, 15) Te aine are e a tia ngkoa n okira Betereem ‘n akea ana bwai,’ e a manga “on”!—Ruta 1:21.
A Kaekaaki Titiraki i aon te Baibara:
3:11—Tera ae karika Ruta bwa e na riki bwa ‘te aine ae riai’? Tiaki ‘biran iran atuna’ ke “karinani bwaai aika koora ke te kunnikaia te kunnikai,” ae atika nanoia mwaane nakon Ruta. Ma “te aomata ae raba ae bwain te nano” ae arona ni kakaonimaki ma n tatangira, arona n nanorinano ma n nimamannei ao ai arona n tauraoi n anga boni ngaia. A riai ni kakorakoraia ni katotongi aroaron Ruta aikai, aine nako ake a karinea te Atua.—1 Betero 3:3, 4; Taeka N Rabakau 31:28-31.
3:14—E aera ngke a kautimwaakaia Ruta ao Boati n te karangaina? E aki riki aei ibukina bwa iai te bwai ae buakaka ae karaoaki n te tairiki anne, ae a kani karabaa. Ana waaki Ruta are e karaoia n te tairiki anne, bon te katei ae a kakaraoia aine ake a ukoukora nanon eirikiia ni kaineti ma te mare. E karaoa raoi are e tuangnga Naomi. Irarikina, e teretere naba n ana taeka Boati bwa e aki nora te bwai ae bure ni kaineti ma are e karaoia Ruta. (Ruta 3:2-13) E oti ngkanne bwa a kautimwaakaia Ruta ao Boati bwa a aonga n aki noraki, ao akea ae e na manga kaubwarantikoa aia waaki n te aro ni kewe.
3:15—Tera nanon are e anga Boati oneai te mwangko ni bare nakon Ruta? Tao e kaotaki n aei bwa te bong ni motirawa e na roko imwin te kaonoua ni bong ni mwakuri, mangaia are e oti bwa e a kaan roko naba ana tai ni motirawa Ruta. E kaantaningaia Boati bwa e nang ‘karekea motirawana’ Ruta n ana auti buuna. (Ruta 1:9; 3:1) E kona naba n ae e karekeaki oneai te mwangko ni bare bwa tao tii aei ae e kona n uotia Ruta i aon atuna.
3:16 (NW)—E aera ngke e titirakina Ruta Naomi ni kangai: “Antai ngkoe natiu?” Te koaua bwa e a manga aki kinaa buun natina? E kona n riki aei bwa tao e bon teimatoa naba n roo ngke e oki rikaaki Ruta nakon Naomi. E kona naba n nanonaki n te titiraki bwa e kakaae nako Naomi nakon Ruta bwa tera mwin te baerei, e nang riki Ruta bwa antai ni kaineti ma ana tia kaboo aba arei.
4:6—N te aro raa ae e na “urua” iai oin abana te buu ni kaan ngkana e kabooa abana? Ngkana e a kani kaboonakoa abana te aomata ae kainnano, e riai n anga te mwane te buu ni kaan, n te boo ae botau ma mwaitin nikiran te ririki ni karokoa te Iubire are imwina. (Nakoaia Ibonga 25:25-27) Karaoan anne e na kauarerekea riki oin kaubwaina. Ao ngkana e a bungia te nati Ruta, ao te nati anne e na bwaibwai n te aba anne, ao tiaki ana buu tamana.
Reireiara:
3:12; 4:1-6. E toua raoi mwin te babaire Boati are e a tia ni karaoia Iehova. Ti totoua naba mwin ana babaire te Atua aika irekereke ma ara onimaki?—1 I-Korinto 14:40.
3:18. E korakora onimakinan Boati iroun Naomi. Ti onimakinia naba raora n onimaki aika kakaonimaki ke tiaki? E aera ngkai e kariaia Ruta bwa e na mare ma eirikina ae te mwaane ae e aki kinaa naba teutana, ao e aki taekinaki naba arana n te Baibara, bwa tii te buu ni kaan? (Ruta 4:1) E riki ibukina bwa e onimakina ana babaire te Atua are e a tia ni moti. Ti kaakaraoa naba aekakin anne? N aron ae ngkana ti kani kakaaea buura, ti toua mwin te babaire are te mare “i nanon te Uea”?—1 I-Korinto 7:39.
4:13-16. Moan te kakabwaiaki Ruta e ngae ngke boni kaain Moaba ngaia ao te tia taromauria te atua ae Kemoti! E oti te reirei n aei bwa “e aki kona ni karekea anne te aomata n ana iango ke n ana makuri, ma bon te Atua ae e karekea n ana nanoanga.”—I-Rom 9:16, BK.
E “Karietataingkami n te Bong ae Riai” te Atua
E kateretereaki n te boki ae Ruta aron Iehova ae te Atua, bwa iai irouna te akoi ae boto i aon te tangira, ao e tetei ibukia ana toro aika kakaonimaki. (2 Rongorongo 16:9) Ngkana ti iaiangoa aroni kakabwaiakin Ruta, ti nora iai kakawakin onimakinan te Atua ma te aki nanououa, n onimakinna raoi bwa “bon iai [ngaia], ao ba bon te tia kabo aia onimaki akana kakorakoraia n ukoukoria.”—Ebera 11:6.
E korakora nanoia Ruta, Naomi ao Boati n onimakina ana babaire Iehova, ao e bon nakoraoi bwaai ibukia. N aron naba anne, te Atua e karaoi “bwaai ba a bane n i buobuoki ni karika te raoiroi i bukia akana tangira te Atua, akana weteaki n ai aron nanona.” (I-Rom 8:28) Ti riai ngkanne n toua mwin are e reireinira te abotoro Betero are e kangai: “Ma ngaia ae kam na kananorinanoingkami i aani bain te Atua ae baina ae mwaka, ba E aonga ni karietataingkami n te bong ae riai. Ao kam na kabane ami iango, ae te iango n raraoma, ni kaki i aona, ba E mumutiakiningkami.”—1 Betero 5:6, 7.