Natira Boni Bwaai N Tituaraoi
“Noria, boni bwaai n akoi mairoun Iehova naati: ao boon te raoiroi uaan te biroto.”—TAIAN ARERU 127:3.
1. E a kanga n riki te moan ataei?
IANGOI bwaai aika kamimi ake e a tia ni katauraoi Iehova ae te Atua, n arona ni karika te moani mwaane ao te moan aine. Te karo are Atam ao te tina are Nei Ewa, a kaai ni manga karika te aomata are e a rikirake i nanoni biroton Nei Ewa, ao n riki bwa te moan ataei. (Karikani Bwaai 4:1) Ni karokoa boong aikai, karikan ao bungiakin te ataei, e a karina i nanora te mimi, ao e kabwarabwaraki irouia aomata aika bati bwa te kakai.
2. Bukin tera ngkai ko kona n taekinna bwa bon te kakai, te bwai are e riki i nanoni biroton te aine ae bikoukou?
2 Tao i nanon 270 te bong, ao te moan cell are e riki i nanon te tina mai mwin botakin te aine ao te mwaane, e a rikirake n riki bwa te ataei ae karaoaki man cell aika tirion ma tirion mwaitiia. Te moan cell anne, iai i nanona taiani kaetieti ibukin karikan riki aeka n cell aika 200 tabun mwaitiia. N taorimwian kaetieti akana kamimi akanne, are e aikoa kona n ota iai te aomata, cell aika kamimi karaoaia aikai, a rikirake n ira raoi nanon te kaetieti ibukin manga karikan te aomata!
3. Bukin tera bwa a mwaiti aomata aika kammwakuri raoi aia iango, ake a kariaia bwa bon te Atua ae e kanakoraoa bungiakia ataei?
3 N am koaua, antai ngkanne te tia karika te ataei? Ni koauana bon Teuare e karika te maiu n te moan tai. E anene ni kangai te tia areru n te Baibara: “Kam na ata Iehova ba bon te Atua Ngaia: Boni Ngaia ae karikira, ao ana bwai ngaira.” (Taian Areru 100:3) Kaaro, kam ataia raoi bwa tiaki ibukin ami konabwai ae raka are kam a a tia iai ni karika te maiu ae kakawaki. Bon tii te Atua ae e aki kona n ataaki raababan wanawanana, are e kona ni karaoa te kakai ae kamimi aei ibukin karikan te aomata. I nanon ririki aika ngaa ma ngaa mwaitiia, aomata aika kammwakuri raoi aia iango, a ataia bwa bon te Atua are e kanakoraoa karikan te tei i nanoni biroton tinana. Ko iangoia naba bwa a a tia aomata akanne n ataia bwa te tia Karikiriki boni ngaia are e karika te ataei i nanoni biroton te tina?—Taian Areru 139:13-16.
4. Tera kabwakaia aomata ae e aki kona ni kabwaka iai Iehova?
4 Ma te koaua ngkanne bwa Iehova bon te tia Karikiriki ae aki-mwamwannano, are e moan karika te waaki ni kakariki ike a kona iai mwaane ao aine ni karikiia natiia? A aki bwerengaki aomata tabeman, ma tiaki anne aron Iehova. (Taian Areru 78:38-40) E taku te Baibara n Taian Areru 127:3: “Noria, boni bwaai n akoi mairoun Iehova naati: Ao boon te raoiroi uaan te biroto.” Ngkai ti na maroroakinna bwa tera te bwai n akoi aei, ao tera ae oti iai.
Te Bwai n Akoi ao Boon te Raoiroi
5. Bukin tera bwa naati boni bwaai n akoi?
5 Te bwai n akoi, ai aron te bwaintangira. A aki toki ni mwakurimwaaka kaaro ao ni kakorakoraia iai, bwa e aonga n tiku aia bwai n tituaraoi nakoia natiia. E kona n nanonaki iai te mwane, te aba, ke tao bwaai tabeua aika kakawaki. Te bwai n tituaraoi aei, boni kaotan ana tangira te karo. E taku te Baibara bwa e a tia te Atua n angania kaaro natiia bwa ana bwai n akoi. Boni bwaai n tangira mairouna. Ngkana ngkoe te karo, ko kona n taekinna bwa am mwakuri a kaotia bwa ko iangoia natim bwa bwaai n tangira mairoun te tia Kariki bwaai ni kabane?
6. Tera ana kaantaninga te Atua ibukin anganakia aomata te konabwai ni karikiia ataei?
6 Ana kaantaninga Iehova ibukin anganakira te bwaintangira aei, bwa e na kaonaki te aonnaba irouia ana kariki Atam ma Nei Ewa. (Karikani Bwaai 1:27, 28; Itaia 45:18) E aki karikiia nako aomata Iehova, n arona ni karikiia anera aika mirion ma mirion mwaitiia. (Taian Areru 104:4; Te Kaotioti 4:11) N onean mwin anne, e rineia te Atua bwa e na karikiia aomata ma aia konabwai ni karikiia natiia, ake a kona ni katotongia raoi aia karo. Ai kamimi ra te kakabwaia aei ibukin te tina ao te karo bwa a na kaai ni karika ao n tabeakina te aomata are e bungiaki! Ngkai kaaro ngkami, kam kakaitaua Iehova ibukin karekean kukureimi n te bwai n akoi ae kakawaki aei?
Reirei man Ana Katoto Iesu
7. Ni kabotauana ma ae a a kaakaraoia tabeman kaaro, e kanga Iesu ni kaota tabeakinaia ao mwamwannanoaia “natiia aomata”?
7 E kananokawaki bwa tiaki ni kabane kaaro ae a iangoia natiia bwa te bwaintangira. A mwaiti aika a aki mwamwannanoia natiia. Kaaro aikai, a aki katotonga aroaron Iehova ao Natina. (Taian Areru 27:10; Itaia 49:15) A riai kaaro aikai, n iangoa aron Iesu ni mutiakinia ataei aika uarereke. Imwain naba rokon Iesu nakon te aonnaba, ngke e riki ngaia bwa te taamnei are korakora i karawa, ao e taku te Baibara bwa e “kukurei irouia natiia aomata.” (Taeka N Rabakau 8:31) Tangiraia aomata irouna e rangi ni korakora n te aro are e a kan anga maiuna bwa te kaboomwi, bwa ti aonga ni karekea te maiu are aki toki.—Mataio 20:28; Ioane 10:18.
8. E kanga Iesu ni katea te banna ni katoto ae raoiroi ibukia kaaro?
8 Ngke e mena i aon te aba Iesu, ao e katea te banna ni katoto ae moamoa riki nakoia kaaro. Iangoa are e karaoia. E karekea ana tai ma ataei, e ngae naba ngke e rangi n tabetabe ao ni kua. E matakuakinia ngke a tabe n takaakaro n te tabo ni mwakete ao ni kabonganai aroia n ana angareirei. (Mataio 11:16, 17) N ana kabanea ni mwananga Iesu nako Ierutarem, ao e ataia bwa e na rinanon te karawawataki ao ni kamateaki. Mangaia are ngke a uotaki ataei nakoina bwa e na noriia, ao ana reirei Iesu tao a kataia n tutuki bwa e kaawa ni korakora riki rawawatana, n te aro are a kataia ni kanakoia ataei. Ma e boaia ana reirei Iesu. E kaota ‘kukureina’ irouia ataei aika uarereke ngke e taku: “Kanakomaiia ataei akana uarereke nako Iu, ao tai tukiia.”—Mareko 10:13, 14.
9. Bukin tera bwa e kona ni kakawaki riki ae ti karaoia, nakon ae ti taekinna?
9 Ti kona ni karekea reireiara man ana katoto Iesu. Ngkana a roko iroura ataei, ao tera arora nakoia, e ngae naba ngkana ti a tabetabe? Ti karaoa aron Iesu? Te bwai are a kainnanoia ataei ao riki mairouia aia karo, bon aekan tatauraoin Iesu ni karekea ana tai ao ni mutiakinia. E koaua bwa a kakawaki taeka n aron ae “I tangiriko.” Ma e bati riki ae kaotaki n te mwakuri, nakon ae kaotaki n tii te taetae. E kaotaki am tangira tiaki tii n ae ko taekinna, ma man baika ko karaoi naba. E kaotaki n am tai, arom ni kakauongo, ao n arom n tabeakinia natim. E ngae ngkana a karaoi baikanne ni kabane kaaro, ma e kona n aki kai noraki uaan aia mwakuri n te tai ae waekoa n aron are a kaantaningaia. E kainnanoaki ngkanne te taotaonakinnano. Ti kona n rabakau ni bwaina te taotaonakinnano, ngkana ti katotonga aron Iesu nakoia ana reirei.
Ana Taotaonakinnano Iesu ma Ana Tangira
10. E kanga Iesu n reiakinia ana reirei taekan te reirei i aon te nanorinano? E reke mwina ae raoiroi n te moantai?
10 E ataa raoi te kakauntaeka Iesu are e riki i marenaia taan rimwina ibukin te kani kakannato. N te taina imwin rokona i Kaberenaum ma ana reirei, ao e titirakinia ni kangai: “Tera are kam kauntaeka iai i nanon te kawai? Ao a kainababu: ba a kauntaeka i rouia i nanon te kawai, ba antai ae kakanato riki.” N onean mwin are e na bwauraniia, e taotaona nanona Iesu ni katauraoa te reirei ae kaineti raoi, ibukin reiakinaia te nanorinano. (Mareko 9:33-37) E reke mwina ae raoiroi? Tiaki n te tai ae waekoa. Tao onoua te namwakaina imwina, ao Iakobo ma Ioane a tuanga tinaia bwa e na uota aia bubutii nakon Iesu ibukin nneia ae kakannato n te Tautaeka n Uea. E a manga kaeta naba aia iango Iesu ma te taotaonakinnano.—Mataio 20:20-28.
11. (a) Tera te katei ae kaakaraoaki, are a aki karaoia ana abotoro Iesu imwin rokoia n te ruu are i eta ma Iesu? (b) Tera are e karaoia Iesu, ao e reke uaan ana mwakuri n te tai anne are e kaantaningaia?
11 N te tai ae aki-maan ao e a roko tain te Toa are te Riao n 33 C.E., ike e a kaitiboo iai Iesu ma ana abotoro n te aro ae raba, ni bukamarua te toa anne. Ngke a a roko n te ruu are i eta, ao akea mai buakoia ana abotoro ake 12 ae e biririmoa ni kaakaraoa aia katei, are tebokan waeia ake tabemwaang. Aei te mwakuri ae mangori ae ana mwakuri te toro ke te aine are ana auti te auti. (1 Tamuera 25:41; 1 Timoteo 5:10) Ai korakora ra rawawatan nanon Iesu n noria bwa a teimatoa taan rimwina ni kaota te nano ni kani kakannato! Mangaia are e teboki waeia n tatabemania nako, ao e bubutiia bwa a na kakairi n ana katoto ni kaineti ma te beku ibukia tabemwaang. (Ioane 13:4-17) A kakairi iai? E taku te Baibara bwa rimwi riki n te tairiki naba anne, “ao e riki te kauntaeka i buakoia ba ai antai i rouia ae na atongaki ba moan te kakanato.”—Ruka 22:24.
12. A na kanga kaaro ni katotonga Iesu n aron aia kakorakora ni kataneiaia natiia?
12 Ngkana a kabwaka natim n ongo am reirei, ngkami aika kaaro, kam ota ngkanne n aron ana namakin Iesu? Uringnga bwa e aki bwara nanon Iesu irouia ana abotoro, e ngae ngke a mwaarara ni kaeta kabwakaia. Ana taotaonakinnano e boni karekea mwina ae raoiroi imwina riki. (1 Ioane 3:14, 18) Kaaro, kam riai ni katotonga ana tangira Iesu ao ana taotaonakinnano, ao tai kabwarai nanomi n aron ami kakorakora ni kataneiaia natimi.
13. Bukin tera bwa e aki riai te karo ni katinanikua taekan ana titiraki natina ma te bwanaa n un?
13 A kainnanoa ataei namakinan ae a tangiraki irouia aia karo ao n tabeakinaki. E tangiria Iesu n ataia bwa tera ae a iangoia ana reirei, mangaia are e kakauongo nakoia ngkana a titiraki. E titirakinia bwa tera aia iango i aoni bwaai tabeua aika kakawaki. (Mataio 17:25-27) Eng, te angareirei ae raoiroi, e nanona te kakauongo raoi ao tabeakinaia raoi. E riai te karo n totokoa nanona ni kani kanakoa natina ma te bwanaa n un ni kangai: “Naako! Ko aki noria ae I tabetabe moa?” Ngkana e bon tabetabe ni koaua te karo, e riai n tuanga natina bwa e na maroro ma ngaia tao imwina riki. A riai kaaro n taraia raoi bwa a kakoroa nanon anne. N te aro aei, e na namakinna te ataei bwa e bon tabeakinna ana karo, ao e na kai kawaraki ngkanne iroun natina ibukin ana kangaanga.
14. Tera ae a kona n reiakinna kaaro mairoun Iesu ibukin kaotan ana mwamwannano nakoia natiia?
14 A kona kaaro ni kaota raoi aia tangira, rinanon rabwatakia natiia ao konakiia? Man aei are a kona iai kaaro ni katotonga Iesu. E taku te Baibara bwa “E katokaa baina i aoia, ao E taetae ni kakabaiaia.” (Mareko 10:16) N am iango, tera ae a karaoia ataei? Akea te nanououa bwa e torobaki raoi nanoia, ao a kaaniaki riki iai ma Iesu! Ngkana iai te mwamwannano ni koaua ao te tangira i marenami ngkami kaaro ma natimi, ao ane a na kona riki ni butimwaea aromi ni kakorakora ni kaetietia ao n reireinia.
Te Titiraki I Aon Mwaitin te Tai ae Riai ni Kabaneaki ma Ataei
15, 16. Tera te iango ae taabangaki ibukin kaikawaan te ataei, ao tera raoi are e kauekea te iango aei?
15 A a tia tabeman n nanokokoraki bwa a boni kainnanoa raoi te tai ae bati ataei mairouia aia karo ao te kakauongo raoi ke e kanga. Te iango ibukin kaikawaan te ataei are e a tia n rikirake bwainakina, e aranaki bwa kamateraoan te tai. Te koraki ake a kauekea te iango aei, a taku bwa a aki kainnanoa te tai ae mwaiti ataei mairouia aia karo, ngkana te tai are e a tia ni kabaneaki ma ngaiia irouia aia karo, e manena, e karauaki raoi ni baireaki, ao e materaoi. Te koaua bwa e raoiroi te iango ni kaineti ma kamateraoan te tai ae bwainaki ibukin mweraoia ataei?
16 E taku te tia koro-rongorongo temanna are e a tia n taetae ma ataei aika bati, bwa te bwai ae a “rangi n tangiria riki ataei mairouia aia karo bon kabatiaan riki te tai ma ngaiia,” n ikotaki ma “tabeakinaia raoi iai.” E taku temanna te professor n te kuura n reirei: “Te iango ae [kamateraoan te tai] e ueke mairouia kaaro, imwin ataakin ae e aki tau aia tai ma natiia. A boni karekei angaia kaaro ni kauarerekea aia tai ma natiia.” Mwaiti ra te tai ae a riai ni kabanea kaaro ma natiia?
17. Tera ae a kainnanoia ataei mairouia aia karo?
17 E aki taekinna te Baibara. Ma kaaro aika I-Iteraera, a kaumakaki bwa a na taetae ma natiia ngkana a mena n aia auti, n nakonakoia i rarikin te kawai, ni weneweneia, ao n teirakeia naba. (Te Tua-Kaua 6:7) E nanonaki raoi n aei bwa a riai kaaro n itoman ao n iraorao ma natiia, ao n reireinia n aki toki ni katoa bong.
18. E a kanga Iesu ni kabonganai taai ake e reke iai mwaawana ni kataneiaia taan rimwina, ao tera reireiaia kaaro man aei?
18 E kataneiaia raoi taan rimwina Iesu ngke e amwarake ma ngaiia, ngke e mwananga ma ngaiia, ao ngke e motirawa ma ngaiia. E kabongana naba reken ana tai are e mwaawa iai n reireinia. (Mareko 6:31, 32; Ruka 8:1; 22:14) N aron anne, kaaro aika Kristian, a riai ni kamatairikia ni kabonganan taai ake e reke iai aia tai ibukin te maroro ae raoiroi, ni kateimatoaa karaoana ma natiia ao ni kataneiaia ni kawain Iehova.
Tera ae E na Reiakinaki ao Aron Karaoana
19. (a) Tera ae e kainnanoaki i rarikin kabanean te tai ma ataei? (b) Tera raoi ae a boni kainnanoia kaaro ibukin reiakinaia ataei?
19 Kabanean te tai ma ataei, ao reireinaia naba, bon tiaki tii anne ae kainnanoaki ibukin kanakoraoan kaikawaakiia. E kakawaki naba baika a reiakinaki iai. Nora aron te Baibara ni katereterea bwa tera ae nanonaki n te aeka n reirei aei. E taku: “Taeka aikai, aika I tuangko n te bong aei: . . . ko na reireiia raoi natim n aikai.” Baikara “taeka aikai” ake a riai ataei n reiakinaki iai? E teretere bwa bon taeka ake a a tibwa tia n taekinaki aikai: “Ko na tangira Iehova ae Atuam n nanom ni kabanea, ao n tamneim [rabwatam] ni kabanea, ao ni korakoram ni kabanea.” (Te Tua-Kaua 6:5-7) E taku Iesu bwa aei te kabanea ni kakawaki i buakon ana tua te Atua. (Mareko 12:28-30) Kaaro a boni kainnanoa reiakinaia natiia taekan Iehova, ni kabwarabwaraa nakoia bukina ae bon tii ngaia ae tau n tangiraki ma te nano ni koaua, ao n taromauriaki.
20. Tera ae a tuangaki kaaro ake ngkoa iroun te Atua bwa a na reireinia natiia iai?
20 Ma, “taeka aikai” ake a kaumakaki iai kaaro bwa a na reireia iai natiia, a aki tii nanona tangiran te Atua ma te nano ni kabane. Ko na noria ni mwakoron Te Tua-Kaua mai mwaina, bwa e a manga taekin tuua Mote ake e korei te Atua i aoni baaba aika atibu, ae Tuua ake Tebwina. Tuua aikai, a nanona te aki-kewe, te aki-iraa, te aki-tiriaomata, ao te aki-wene-ni-bure. (Te Tua-Kaua 5:11-22) Mangaia are e rangi ni katuruturuaki nakoia kaaro n taai akekei, aron riain karokoan te maiu ae riai nakoia natiia. Kaaro aika Kristian ni boong aikai, a riai ni katauraoi kaetieti aika titeboo ma aikai, ngkana a na buokiia natiia ibukin karekean kukureia ao mweraoia nakon taai aika a na roko.
21. Tera ae e nanonaki n te kaetieti ae “reireiia raoi” ataei n ana taeka te Atua?
21 Noria bwa a tuangaki kaaro aron reiakinan “taeka aikai” ke tuua aikai nakoia natiia: “Ko na reireiia raoi natim n aikai.” Te taeka ae “reireiia raoi” e nanona “reiakinia ao katuruturua n arom ni kaokioki taeka ao reirei aikai: kaumakaia iai, kateimatoana n aia iango.” Mangaia are ai aron ae e tuangia kaaro te Atua, bwa a na karaoa aia kaetieti ae baireaki raoi ibukin te reirei man te Baibara, are e a katuruturui baika reitaki ma onimakinan te Atua i nanoia natiia.
22. Tera ae a tuangaki kaaro aika I-Iteraera bwa a na tuangia natiia, ao tera ae e nanonaki iai?
22 E kainnanoaki te nanomwaaka irouia kaaro ibukin karaoan te kaetieti ae baireaki raoi aei. E taku te Baibara: “Ko na kabae [“taeka aikai” ke tuua mairoun te Atua] ba te kanikina i aoni baim, ao a na riki ni burakitere i marenani matam. Ao ko na koroi i aon rarikini mataroan am auti, ao i aon naba mataroan nako am o.” (Te Tua-Kaua 6:8, 9) E aki nanonaki ikai bwa a riai raoi kaaro ni koroi ana tua te Atua i aoni mataroan aia auti ao n aia oo, ke ni kabaei i aoni baia natiia ao ni kanim i marenani mataia. Ma te bwai ae kakawaki iai bwa a riai kaaro n teimatoa ni kauringia natiia taekan ana reirei te Atua. A riai n reireiia natiia ni katoa tai n te aro ae teimatoa, n te aro ae a kakauringaki iai natiia n taekan ana reirei te Atua.
23. Tera ae e na rinanoaki n te reirei nakon te wiki ae e na roko?
23 Baikara tabeua bwaai aika kakawaki riki ake a riai kaaro n reiakinia iai natiia? Bukin tera bwa e kakawaki bwa a na kaai ataei n reiakinaki ao ni kamanoaki? Tera ae tauraoi ngkai nakoia kaaro ibukin buokaia n reiakinia natiia n te aro ae uaana? Titiraki aikai ao tabeua riki ake a kaineti ma kaaro aika bati, a na rinanoaki n te kaongora are imwina.
Tera Am Kaeka?
• Bukin tera bwa a riai kaaro n iangoia natiia bwa a kakawaki?
• Tera ae a kona n reiakinna kaaro ao tabeman riki mairoun Iesu?
• Mwaiti ra te tai ae a riai kaaro ni kabanea ma natiia?
• Tera ae a riai n reiakinaki iai ataei, ao a na kanga ni karaoaki reirei aikai?
[Taamnei n iteraniba 30]
Tera ae a kona n reiakinna kaaro man aron Iesu n anga reirei?
[Taamnei n iteraniba 31]
N ningai ao a kanga kaaro aika I-Iteraera n reiakinia natiia?
[Taamnei n iteraniba 32]
A riai kaaro ni kawakina ana reirei te Atua ao ni kauringia iai natiia