Antai Aika A Na Kautaki?

“Tai mimi n aei: ba e na bon roko te aua, ae a na bane iai n ongo bwanana aomata [“ake a uringaki,” NW] ake a mena i nanon ruaia ni mate, ao a na oti nako.”​—Ioane 5:28, 29.

1. Tera te katanoata ae kakawaki are e ongo Mote man te kai ae kateketeke are e urarake, ao antai are e a manga taekin taeka aikai rimwi riki?

TE RIKI te bwai teuana ae rangi ni kamimi 3,500 tabun te ririki n nako, ngke e tabe Mote ni kawakinia ana nanai n tiibu te baatua ae Ietero. Ngke e a kaan ma te Maunga are Oreba, e kaoti nakoina ana anera Iehova i nanon te ai ae urarake mai nanon te kai ae kateketeke. E koreaki rongorongona n te boki ae Te Otinako ni kangai: “E taraia Mote, ao e noria ba e urarake te ai ma e aki bue te kai.” Imwina, e ongo te bwanaa man te buakonikai ae karako ae kangai: “Bon Atuaia am bakatibu ngai, ba Atuaia Aberaam, Itaaka ao Iakoba.” (Te Otinako 3:1-6, BK) Rimwi riki n te moan tienture C.E., a a manga taekinaki taeka aikai iroun Natin te Atua ae Iesu.

2, 3. (a) Tera kaniwangaia Aberaam, Itaaka, ao Iakoba ae mena imwaiia? (b) Baikara titiraki aika a wai mai iai?

² E maroro Iesu ma Tarukaio ake a aki kakoauaa te manga-uti, ao e kamataata nakoia ni kangai: “E kaoti manga-utiia maate Mote n te makoro are taekan te Kai, ngke e atonga Iehova ba Atuan Aberaam, ao Atuan Itaaka, ao Atuan Iakoba. Ao tiaki Atuaia ake a mate, ma bon Atuaia ake a maiu: ba a bane ni maiu i bukina.” (Ruka 20:27, 37, 38) Ngke e taekin taeka aikai Iesu, e kakoauaa raoi iai bwa Aberaam, Itaaka ao Iakoba ake a a kaman tia ni mate, a boni maiu n ana ururing te Atua. Titeboo aroia ma Iobi, are a taningaa tian ‘aia tai ni mwakuri,’ are nanona matuia ni mate. (Iobi 14:14, BK) A na manga kautaki nakon ana aonnaba te Atua ae boou.

³ Ma tera aroia aomata aika birion ma birion mwaitiia ake a a tia ni mate? Te koaua bwa e na reke irouia te manga-uti? Imwain karekean te kaeka ae karaunano nakon te titiraki anne, ti na nora ae taekinaki n Ana Taeka te Atua, bwa a nakea maate.

A Mena Iia Maate?

4. (a) A nakea aomata ni mateia? (b) Tera Tiore?

⁴ E taekinna te Baibara bwa a “aki ata te bwai teuana akana mate.” Akea te kammarakaki ae korakora n te ai ni moone ni maten te aomata, ke tao te tiku n tataninga n te Rimbo n te tai ae maan, ma bon tii te oki nakon te tano. Mangaia are e reireiia akana maiu Ana Taeka te Atua ni kangai: “Makuri ni kabane aika ko riai ni karaoi ni baim, ao karaoi ni korakoram; ba bon akea te makuri, ma te aro ni kukune, ma te ataibwai, ma te rabakau, i nanon Tiore, ike ko na nako iai.” (Te Minita 9:5, 10; Karikani Bwaai 3:19) A aki taneiai aomata aika mwaiti ma te taeka ae “Tiore.” Bon te taetae n Ebera ae e aki-ataaki bwa e moan reke mai ia. A mwaiti Aaro aika reirei bwa a teimatoa ni maiu maate, ma n aron ae kaotaki n Ana Taeka te Atua ae kairaki koreana, a boni mate ao a aki namakinaaba te koraki ake a mena i Tiore. Tiore bon ruanimateia aomata.

5, 6. E nakea Iakoba ni matena, ao e taunaki i rarikiia antai?

⁵ E moan taekinaki te taeka ae “Tiore” n te Baibara, ni Karikani Bwaai 37:35. Imwin are aongkoa e a mate natin te baatua ae Iakoba are e tatangiria ae Ioteba, e rawa ni kabebeteaki nanona ao e taku: “N na ruo nako Tiore nakon natiu n nanokawaki.” Kioina ngke e kakoauaa Iakoba bwa e a mate natina, e a kan nako naba ngaia nako Tiore. Imwina riki, a a manga kani kaira ana bina are Beniamin, natina ake ruaman ake a ikawai riki, nako Aikubita bwa e aonga n reke katokan kainnanoia n tain te rongo. Ma, e aki-kariaia Iakoba ao e taku: “E na aki wairio natiu ma ngkami; ba e mate tarina, ao ti ngaia n tiku: ao ngkana tao e bakaria te rawawata teuana i nanon te kawai are kam nang toua, ao kam karuo iranatuu aika iaia ma te nanokawaki nako Tiore.” (Karikani Bwaai 42:36, 38) E aki-kairekerekeaki te mate ma te aeka ni maiu teuana imwin te mate n rongorongo aika uoua aikai, ma a kairekerekea ma Tiore.

⁶ E kaotaki n te rongorongo ae Karikani Bwaai bwa e riki Ioteba bwa te mataniwi i aon bairean taian amwarake i Aikubita. Ao ibukin anne, e a reke ana tai Iakoba n nako iai ao ni kaitiboo ma Ioteba ma te kukurei ae bati. Imwin anne, e a tiku Iakoba n te aba anne ni karokoa matena ngke ai 147 ana ririki ni maiu. Ni kaineti ma ana bubutii ngke e nangi mate, a uota rabwatana natina mwaane ao a taunna n te banganimatang i Makebera n te aba are Kanaan. (Karikani Bwaai 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Mangaia are, e taunaki Iakoba irarikin tamana are Itaaka, ao tibuna are Aberaam.

‘Botaki ma Aia Koraki’

7, 8. (a) E nakea Aberaam ni matena? Kabwarabwaraa. (b) Tera ae kaotia bwa iai riki aomata ake a nako Tiore ni mateia?

⁷ Ngke e a kamatoaa ana berita Iehova ma Aberaam are e na kamwaitiia ana kariki, e taekina naba te bwai are e na riki nakon Aberaam ni kangai: “Ao ngkoe, ko na nakoia am bakatibu ma te raoi; ko na kaweneaki n te rua ni mate ngkana a koro raoi am bong ni kara.” (Karikani Bwaai 15:15) Ao a bane ni koro bukin baikai ni kabane. E taekinaki ae kangai ni Karikani Bwaai 25:8: “Ao e moti iken Aberaam, ao e mate ngke a koro raoi ana bong, ngke e a unimwane ngke a bati ana ririki; ao e botaki ma ana koraki.” Antai aomata aikai? E karinanaki rikaaki araia ana bakatibu ni Karikani Bwaai 11:10-26 ni moa mairoun natin Noa are Tem. Mangaia are, e a botaki ma ana utu ake a a kaman mena i Tiore ni matena.

⁸ A aki toki ni kabonganaki taeka aika “botaki ma ana utu” n te Baibara n Ebera. Mangaia are e bon eti taekinan ae a uaia n nako Tiore ni mateia, natin Aberaam are Itimaera, ao tarin Mote are Aaron, ike a a kaantaningaa iai te manga-uti. (Karikani Bwaai 25:17; Warekaia Iteraera 20:23-29) N aron naba anne, e bon nako Tiore Mote, e ngae ngke akea ae e ataa nnen ruanimatena. (Warekaia Iteraera 27:13; Te Tua-Kaua 34:5, 6) N aron anne, a bane n nako Tiore ni mateia Iotua, are e ruamwin Mote ni kairiia I-Iteraera, n ikotaki naba ma aia bakatibu aomata ni kabane.​—Taani Motiki-Taeka 2:8-10.

9. (a) E kanga ni kaotaki n te Baibara ae titeboo te tabo ae nanonaki n te taeka n Ebera ae “Tiore” ma te taetae n Erene ae “Eriti”? (b) Tera ae a kaantaningaia te koraki ake i Tiore ao Eriti?

⁹ N tienture ake imwina riki, e a kaueaki Tawita i aoia barongan Iteraera ake 12. Ni matena, e “matu Tawita i rarikiia ana bakatibu.” (1 Uea 2:10) E mena naba i Tiore? E rangi ni kakaongora bwa ni bongin Bentekota 33 C.E., e taekina maten Tawita te abotoro Betero ike e a taekina iai are e koreaki n Taian Areru 16:10 ae kangai: “Ko na aki kitana tamneiu i Tiore.” Imwin taekinan are e boni mena naba ngkai n te ruanimate Tawita iroun Betero, e a manga kainetii taeka aikai nakon Iesu, ike e a kaotia iai bwa “e nora aei [Tawita] rimoa, ao e taekina manga-utin te Kristo, ba E aki kitanaki i Eriti, ao e aki nora naba te mka rabatana. E kauta Iesu aei te Atua, ao taani kakoaua utina ngaira ni kabaneira.” (Mwakuri 2:29-32) E kabongana ikai te taeka ae “Eriti” Betero, ae te taetae n Erene ae titeboo nanona ma te taetae n Ebera ae “Tiore.” Mangaia are titeboo aroia te koraki ake a atongaki bwa a mena i Eriti ao ake a atongaki bwa a mena i Tiore. A matu ni kaantaningaa te manga-uti.

Iai Aomata Aika Aki-raoiroi i Tiore?

10, 11. Bukin tera ngkai ti kona n taekinna ae tabeman aomata aika aki-raoiroi a na nako Tiore ke Eriti ni mateia?

¹⁰ Imwin kaotinakoaia I-Iteraera mai Aikubita iroun Mote, a a manga karitei tabemwaang i nanon menaia n te rereua. E tuangia aomata Mote bwa a na raurenako ma te koraki ake a mataniwina te karitei aei, n aron Kora, Ratan, ao Abiram. Ane a na karina ni mate n te aro ae kammaraki. E kabwarabwaraa Mote ni kangai: “Ngkana tao a mate aomata aikai n te mate ae roroko irouia aomata ni kabaneia, ke ngkana a ituaki n ai aron ituaia aomata ni kabaneia; ao E aki kanakomaiai Iehova iai. Ma ngkana tao E karika te bwai nabangkai Iehova, ao ngkana tao e kaurea wina aontano, ma n oongia, ma aia bwai ni kabane, ao ngkana a i nako ngkana a maiu nako Tiore; ao kam na ataiia aomata aikai iai ba a riba Iehova.” (Warekaia Iteraera 16:29, 30) Mangaia are, ngkana tao e kaurea wina aontano n oongia, ke tao a mate n te ai n aron are e riki nakon Kora ao tibun Rewi aika 250 mwaitiia ake a boutokaia, tokiia taani karitei aikai ni kabane bon te nako Tiore ke Eriti.​—Warekaia Iteraera 26:10.

¹¹ E katuuaeaki Timei, are e karereantia te Uea are Tawita iroun teuare e ruamwina ae Toromon. E tua ae kangai Tawita: “Ko na tai atongnga ba aongkoa akea ana bure, ba te aomata ae rabakau ngkoe; ao ane ko na ata arona ae riai ba ko na karaoia nako ina, ao ko na karuoa atuna ae iaia nakon te ruanimate ma te raraa.” E tua Toromon nakon Benaia bwa e na karaoa aei nakon teuaei. (1 Uea 2:8, 9, 44-46) Temanna riki konan ana kabaang Benaia bon mataniwin ngkoa aia taanga ni buaka I-Iteraera are Ioaba. A aki ruo iran atuna aika iaia “nakon te ruanimate ma te raoi.” (1 Uea 2:5, 6, 28-34) Man katoto aika uoua aikai, e teretere raoi mai iai koauan ana anene Tawita are e kairaki koreana ae kangai: “A na manga rairaki akana buakaka nako Tiore, akana botanaomata ni kabaneia akana mamanuoka te Atua.”​—Taian Areru 9:17.

12. Antai Aitobera, ao e nakea ni matena?

¹² Bon te tia reireia Tawita arona Aitobera, ao a kakawaki ana reirei, kaanga ai aron ae a roko mairoun Iehova. (2 Tamuera 16:23) Ma e kananokawaki bwa te aomata are e onimakinaki ngkoa, e a manga riki bwa te tia kamwane, ngke e a ira buakon te karitei are kairaki iroun natin Tawita are Abetarom. E taekina te aro ni kamwane aei Tawita ngke e korea ae kangai: “Tiaki te tia riribai ae taetaebuakaai; ngke tao ngaia, ao I a taotaona nanou: Ao tiaki naba ane riribaai teuare karietataa n ekai nako; ngke tao ngaia, ao I a karabai nako ina.” E reitia nako ao e taku: “Ke e bwakariia te mate, ke a ruo, ngkai a maiu, nako nanon Tiore: Ba e mena te buakaka i nanoni umaia, i buakoia.” (Taian Areru 55:12-15) A nako Tiore Aitobera ma raona ni mateia.

Antai Aika Mena i Keenna?

13. Bukin tera ngke e atongaki Iuta bwa “natin te mate”?

¹³ Kabotaua are e karaoaki nakon Tawita ma are e riki nakon Tawita are Kakannato riki are Iesu. E riki Iuta Itekariota are temanna mai buakoia ana abotoro Iesu ake 12, bwa te tia kamwane n aron Aitobera. E rangi n rawawata riki ana mwakuri Iuta nakon are e karaoia Aitobera. E bon ribuaka Iuta nakon Ana Rikitemanna te Atua. N ana tataro ni kabanean ana tai ni mwakuri ni minita Natin te Atua, e taekinia taan rimwina ni kangai: “Ngke I mena ma ngaiia, ao I kawakinia n aram aika Ko anganai: ao I bon tantani i rarikiia, ao akea temanna i buakoia ae bua, ma ti natin te mate; ba e na kakoauaki te Baibara.” (Ioane 17:12) E atongaki Iuta bwa “natin te mate” iroun Iesu are e kaotia iai bwa akea te kaantaninga ibukin manga kautana. E na aki uringaki iroun te Atua. E aki nako Tiore ma e nako Keenna. Tera Keenna?

14. E tei Keenna ibukin tera?

¹⁴ E kabuakakaia mataniwin Aaro Iesu ake n ana tai ibukina bwa a kairia taan rimwiia bwa “natini Keenna.” (Mataio 23:15) N taai akanne ao a rangi n taneiai aomata ma te mwarua are Innom, ae te tabo are a karenakoaki iai maange ao rabwataia taani kamwarua ake a taraaki bwa a aki tau n taunaki. Imwain riki aei, e a tia naba Iesu ni mwanewea Keenna n ana Kabwarabwara i aon te Maunga. (Mataio 5:29, 30) E ota irouia ake a ongora n te tai anne nanon te taetae ni kaikonaki aei. E tei Keenna, ibukin te kamaunanakoaki ae akea iai kaantaningan te manga-uti. Irarikin Iuta Itekariota are n ana tai Iesu, iai riki aomata ake a nako Keenna ni mateia, n onean mwin are a nako Tiore ke Eriti?

15, 16. Antai aika nako Keenna ni mateia, ao bukin tera bwa a nako iai?

¹⁵ A karikaki ni kororaoi ara moan aomata aika Atam ao Nei Ewa. A a tia ni motikia mai nanoia bwa a na bure. A anganaki te inaaomata ni kona n rinea te maiu n aki toki ke te mate. A aki-ongeaba nakon te Atua ao a tei n ana itera Tatan. Ngke a mate, a aikoa kona ni kakabwaiaki man ana karea ni kaboomwi Kristo. Ma a kaai n nako Keenna.

¹⁶ E tiringa tarina are Abera Kain are ana moan nati Atam, ao mai imwin anne e a tiotio nako. E taekina Kain te abotoro Ioane bwa e riki “mairoun teuare buakaka.” (1 Ioane 3:12) E bon riai ngke e taekinaki bwa e nako Keenna ni matena, n aroia naba ana karo. (Mataio 23:33, 35) Ai kaokoro ra te aroaro aei ma aroaron Abera are e raoiroi! E kabwarabwaraa aei Bauro ni kangai: “Bon n te onimaki are e anga karea Abera nakon te Atua ae raoiroi riki nakon ana karea Kain, ao e riki arei ba te kaotioti i bukina ba e raoiroi; ao e boni ngae ni mate, ao e bon taetae nako naba iai.” (Ebera 11:4) Eng, e mena ngkai Abera i Tiore ni kaantaningaa te manga-uti.

Manga-uti Aika Uoua Bwa te “Moa” ao ae “Raoiroi Riki”

17. (a) Antai aika a nako Tiore n “tain te toki” ? (b) Tera te kaantaninga ibukia ake a mena i Tiore ao ake a mena i Keenna?

¹⁷ A mwaiti aika wareka te kaongora aei aika a na kan ataia bwa tera aroia aika a mate n “tain te toki” aei. (Taniera 8:19) E kabwarabwaraki n Te Kaotioti mwakorona 6, taekaia taan toka i aoia aoti aika aman n te tai anne. E kakaongora bwa teuare te kabane mai buakoia, e aranaki bwa Mate, ao e taorimwiaki iroun Eriti. Mangaia are a mwaiti aika a moantaai ni mate n aia mwakuri taan toka i aoia aoti ake teniman, ake a nako Eriti ngkana a mate, ike a tataningaa iai te manga-uti nakon ana aonnaba te Atua ae boou. (Te Kaotioti 6:8) Ma tera aia kaantaninga te koraki ake i Tiore (Eriti) ao te koraki ake i Keenna? Iai te manga-uti ibukia ake i Tiore; ao te kamaunaki n aki toki ibukia ake i Keenna.

18. Tera te kaantaninga ae reke n “te moa ni manga-uti”?

¹⁸ E korea ae kangai te abotoro Ioane: “E a kabaia ane e reke i rouna te moa ni manga-uti, ao e raoiroi: e aki kona te mate are te kauoua ni katae aia kai te koraki aei; ma a na riki ba ana ibonga te Atua ma Kristo, ao a na uea ma Ngaia tenga te ririki.” E reke “te moa ni manga-uti” iroun Iesu ma raona n tautaeka ake 144,000 mwaitiia, ma tera ngkanne te kaantaninga ibukiia aomata ake nikiraia?​—Te Kaotioti 20:6.

19. A kanga ni kakabwaiaki tabeman man “te manga-uti are raoiroi riki”?

¹⁹ N aia tai ana toro te Atua ake Eria ao Eritai, a a manga uti aomata ake a a tia ni mate ni kakai ake a karaoaki. E taku Bauro: “A a manga reke irouia aine aia mate ngke a a manga kautaki: a bati ni kamarakaki tabemang ni kamateaki, ao a rawa ni kamaiuaki; ba e aonga n reke i rouia te manga-uti are raoiroi riki.” Eng, aomata aika kakaonimaki aikai ao n teimatoa n te aroaro ni maiu ae itiaki, a kariariaa te manga-uti are e na reke iai irouia tiaki tii te maiu i nanon tabeua te tai ao ni manga taorimwiaki n te mate, ma a kaantaningaa te maiu n aki toki! Ni koauana, aei “te manga-uti ae raoiroi riki.”​—Ebera 11:35.

20. Tera ae na rinanoaki n te kaongora are imwin aei?

²⁰ Ngkana ti kakaonimaki i matan Iehova ao ti mate imwain rokon tokin te waaki ae buakaka ae ngkai, iai ara kaantaninga ae nene ibukin “te manga-uti are raoiroi riki.” E raoiroi riki ibukina bwa e irianaki ma te maiu are e aki toki. E berita ni kangai Iesu: “Tai mimi n aei: ba e na bon roko te aua, ae a na bane iai n ongo bwanana aomata [“ake a uringaki,” NW] ake a mena i nanon ruaia ni mate, ao a na oti nako.” (Ioane 5:28, 29) E na rinanoaki n te kaongora are imwin aei manenan te manga-uti. E na kaotaki iai aron kaantaningan te manga-uti ni kakorakoraira n teimatoa ni kakaonimaki ao ni buokira naba bwa ti na karikirakea te nano ni kan anga ngaira ibukiia aomata.

Ko Uringnga?

• Bukin tera ngkai e taekinaki Iehova bwa Atuaia “ake a maiu”?

• Tera aroia te koraki ake i Tiore?

• Tera te kaantaninga ibukia te koraki ake i Keenna?

• A na kanga ni kakabwaiaki tabeman man “te manga-uti are raoiroi riki”?