Kaamwarakeaia Aomata Aika Bati Rinanoia Aika A Karako Mwaitiia
“Imwini bwenauaakin te kariki [iroun Iesu], e angania taan rimwina, ao a tibwatibwaia nakoia aomata.” —MATAIO 14:19.
1-3. Kabwarabwaraa bwa e kanga Iesu ni kaamwarakeia aomata aika uanao n te tabo ae uakaan ma te kaawa ae Betetaita. (Nora te taamnei ane i moan te kaongora aei.)
IANGOA te bwai ae riki aei. (Wareka Mataio 14:14-21.) Imwain raoi te Toa ae te Riao n 32 C.E, a mena irarikin Iesu taan rimwina ma aomata aika uanao aika tao 5,000 mwaane n ikotaki naba ma aine ao ataei n te tabo ae akea kaaina, ae uakaan ma te kaawa ae Betetaita ae mena irarikin taari i meangin Namani Kariraia.
2 Ngke e noriia aomata aika uanao Iesu, e nanoangaiia ao e kamarurungia aoraki ake i buakoia ao n reireinia baika bati ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ngke e moantairiki, a a kaumaka Iesu taan rimwina bwa e na kanakoia aomata bwa a na nako ni kabooi kanaia tabeua ni kaawa ake a uakaan. Ma e taku Iesu nakoia: “Kam na angania kanaia.” A bae ni minotaki aia iango n ana taeka bwa e aki tau te amwarake are irouia bwa tii nimaua te kariki ao uoman te ika ae uarereke.
3 E kairaki Iesu n nanoangaaia aomata bwa e na karaoa te kakai are tii ngaia ae koreaki n Euangkerio aika aua irouia taani korei. (Mareko 6:35-44; Ruka 9:10-17; Ioane 6:1-13) E tua Iesu nakoia taan rimwina bwa a na tuangia aomata akanne bwa a na tekateka ni kurubu aika kaka 50 ke kaka 100 i aon te uteute ae kiriin. Imwin ana tataro ni katituaraoi, e a moanna ni bwenauai kariki ao iika. Imwin anne, e angania “taan rimwina bwa a na tibwatibwai nakoia aomata,” n oneani mwin are e na tibwai. E kamimi bwa e riaon ae tau te amwarake ibukia aomata akanne ni kabane! Iangoia moa: E a tia Iesu ni kaamwarakeia nga ma nga aomata rinanoia aika a karako mwaitiia aika taan rimwina.a
4. (a) Tera te amwarake are e rangi ni kaatuua riki katauraoana Iesu, ao bukin tera? (b) Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei ao are imwina?
4 E rangi ni kaatuua riki katauraoan amwarake n taamnei Iesu ibukia taan rimwina. E ataia bwa e reke te maiu are aki toki ni butimwaean amwarake n taamnei ao koaua aika n Ana Taeka te Atua. (Ioane 6:26, 27; 17:3) E kabanea ana tai ae bati n reireinia taan rimwina bwa e kairaki n te nanoanga naba are e kaamwarakeia iai aomata aika uanao ni kariki ao iika. (Mareko 6:34) Ma e bon ataia ae e na kimototo ana tai i aon te aba bwa e na manga okira karawa. (Mataio 16:21; Ioane 14:12) Ma e na kanga Iesu ae mena i karawa n teimatoa ni kanuaia raoi taan rimwina aika i aon te aba ni bwaai n taamnei? E na karaoa naba are e a tia ni karaoia ni kaamwarakeaia aomata aika bati rinanoia aika a karako mwaitiia. Ma antai ngkanne te koraki ae karako mwaitiia anne? Ti na nora aron Iesu ni kamanenaia aika a karako mwaitiia ni kaamwarakeia taan rimwina aika kabiraki aika bati n te moan tienture. Ma n te kaongora ae imwina, ti na maroroakina te titiraki ae rangi ni kakawaki aei nakoira n tatabemanira nako: Ti na kanga ni kona ni kinaia naake a karako mwaitiia ake e kabonganaia Kristo ni kaamwarakeira iai ni bwaai n taamnei ni boong aikai?
E RINEIA AIKA A KARAKO MWAITIIA IESU
5, 6. (a) Tera te babaire ae kakawaki are e karaoia Iesu bwa e aonga ni kakoauaa bwa a kanuaaki raoi ni bwaai n taamnei taan rimwina imwini matena? (b) Tera aron Iesu ni katauraoiia ana abotoro ibukin te mwioko ae kakawaki imwini matena?
5 E karaoi ana babaire atun te utu ae onimakinaki bwa a aonga n tararuaaki raoi kaain ana utu ngkana e nangi mate. N aron naba anne, e karaoi babaire Iesu are e na riki bwa Atun te ekaretia ni Kristian bwa a aonga ni kanuaaki raoi ni bwaai n taamnei taan rimwina imwini matena. (I-Ebeto 1:22) N te katoto, e karaoa ana babaire ae kakawaki Iesu tao uoua te ririki imwaini matena. E rineiia moa aika a karako mwaitiia ake e na kabonganaia imwina riki bwa a na kaamwarakeia aika bati. Iangoa te bwai are riki.
6 Imwin tataron Iesu ni kangainaa, e a botiia taan rimwina ao e rineia mai buakoia ana abotoro aika 12. (Ruka 6:12-16) Inanon ririki aika uoua ake imwina, e a rangi ni kaan riki ma naake 12, ike e a reireinia rinanon ana taeka ma ana katoto. E ataia ae a rangi ni bati baika riai n reiakin ma ni koauana a teimatoa n aranaki bwa “taan rimwina.” (Mataio 11:1; 20:17) E anga te reirei ni kairiri ae rangi ni kakawaki nakon temanna ma temanna ao ni kataneiaia n aaro aika kakaokoro nako n te mwakuri ni minita. (Mataio 10:1-42; 20:20-23; Ruka 8:1; 9:52-55) E teretere raoi bwa e katauraoiia ibukin te mwioko ae kakawaki imwini matena ao okina nako karawa.
7. E kanga Iesu ni kaota te kaeka ibukin te bwai are a na moanibwaia riki abotoro?
7 E na tera tabeia abotoro? Ngkai e a uakaan Bentekota 33 C.E., e mataata ngkanne bwa a na anaa ‘te nakoa ni mataniwi.’ (Mwakuri 1:20) Ma tera ngkanne ae a na moanibwaia riki? Imwini kautan Iesu, ao e kaota kaekaana ni marorona ma te abotoro Betero. (Wareka Ioane 21:1, 2, 15-17.) E tuanga Betero i mataia abotoro ake tabeman ni kangai: “Kaamwarakeia au tiibu aika uarereke.” Ai ngaia are e kaotia Iesu bwa a na mena ana abotoro i buakoia aika a karako mwaitiia ake e na katauraoa te amwarake n taamnei ibukia aika bati rinanoia. E kaotaki n ana taeka Iesu aikai bwa e rangi n tangiriia ana “tiibu aika uarereke”!b
KAAMWARAKEAIA AIKA BATI MANI BENTEKOTA NI KAROKOA NGKAI
8. A kanga ni kaotiia taan onimaki ake a boou ni Bentekota bwa a ataa raoi te kawai are e kamanena Kristo?
8 Ni moa mani Bentekota 33 C.E., e a kamanenaia ana abotoro Kristo are kautaki bwa te kawai are e na kaamwarakeia iai nikiraia taan rimwina aika kabiraki. (Wareka Mwakuri 2:41, 42.) E ataaki raoi te kawai anne irouia I-Iutaia ao aomata ake a rairaki nakon te Aro n Iutaia ake a a riki bwa Kristian aika kabiraki n te bong anne. A aki tabwarabwara ma a “botumwaaka ni mutiakina aia angareirei abotoro.” Ni kaineti ma ae taekinna te tia rabakau temanna, te taetae ni Kuriiti ae te weabe ae rairaki bwa “botumwaaka ni mutiakina,” e kona n nanonaki iai te “teimatoa ni kakaonimaki nakon te mwakuri teuana.” E korakora bwaruan amwarake n taamnei irouia taan onimaki aika boou, ao a ataa raoi te tabo ae a na karekea iai. Ibukina bwa a rangi ni kakaonimaki ni koaua, a onimakinia abotoro bwa a na kabwarabwarai ana taeka Iesu ma ana mwakuri ao n tibwaa nako te ota ae boou ni kaineti ma nanoni kiibu ake a irekereke ma ngaia.c—Mwakuri 2:22-36.
9. A kanga abotoro ni katereterea raoi teimatoaia ni karaoa mwiokoaia ae kaamwarakeaia ana tiibu Iesu?
9 E teretere raoi bwa a teimatoa abotoro ni kakaonimaki nakoni mwiokoaia ae kaamwarakeaia ana tiibu Iesu. N te katoto, nora aroia ni kaeta te kauntaeka ae matoatoa ae kona n reke iai te iraraure n te ekaretia are e a tibwa kateaki. E kamimi bwa e irekereke te kauntaeka ma te amwarake n rabwata. A mwanuokinaki aine aika mate buuia ake a kamanena te taetae ni Kuriiti n tibwatibwaakin te amwarake ni katoabong, ma a aki aine aika mate buuia ake a kamanena te taetae n Ebera. Tera aroia abotoro ni kaeta te kauntaeka ae riai n rinanoaki raoi aei? A rineaki irouia naake “tengauni ma uoman” itiman taari mwaane aika tau bwa mataniwi “n te mwakuri” ae tibwatibwaan te amwarake. A aki nanououa angiia abotoro aikai bwa boni ngaiia ake a tibwatibwaa te amwarake nakoia aomata aika uanao ngke a kaamwarakeaki n te aro ni kakai iroun Iesu, ma ngkai a ataia ae e kakawaki riki bwa a na kaatuua aia mwakuri i aoni kaamwarakeaia aomata ni bwaai n taamnei. Ai ngaia are a ingainga ni kabanei korakoraia n “angareirei n ana taeka te Atua.”—Mwakuri 6:1-6.
10. E kanga Kristo ni kamanenaia abotoro ma unimwaane i Ierutarem?
10 N 49 C.E., a a raonaki nikiraia abotoro ake a maiu irouia unimwaane tabeman aika tau. (Wareka Mwakuri 15:1, 2.) A riki bwa kaain te rabwata n tautaeka “abotoro ao unimwaane ake i Ierutarem.” Ngkai Atun te ekaretia Kristo, e kamanena te kurubu ae uarereke aei ae kaainaki irouia mwaane aika tau n rinanoi kauntaeka i aon reirei ibukin te Aro, ni mataniwi, ni kaira te uarongorongo ao te angareirei ni kaineti ma te rongorongo ae raoiroi ibukin te Tautaeka n Uea.—Mwakuri 15:6-29; 21:17-19; I-Korote 1:18.
11, 12. (a) Tera ae kaotaki iai bwa e kakabwaiaa Iehova te babaire are kaamwarakeaia ekaretia ake n te moan tienture iroun Natina? (b) E kanga n ataaki raoi te kawai are e kamanena Kristo ibukin amwarake n taamnei?
11 E kakabwaiaa te babaire Iehova are kaamwarakeaia ekaretia ake n te moan tienture iroun Natina? E boni kakabwaiaa! Ti na kanga ni kakoauaa anne? Ti nora te ribooti n te boki ae Mwakuri ae kangai: “Ngke a a mwananga [te abotoro Bauro ma raona ni mwananga] rinanon taiani kaawa ao a kaongoraeia aomata mooti ake a baireia abotoro ao unimwaane ake i Ierutarem, ake a riai ni mutiakinaki. Mangaia are a teimatoa ni kakorakoraaki taian ekaretia n te onimaki, ao e a rarakarake mwaitiia kaaia ni katoabong.” (Mwakuri 16:4, 5) Iangoia bwa a korakora n te onimaki ekaretia akanne ibukin ongeabaia n ana kairiri te rabwata n tautaeka are i Ierutarem. Tiaki bon anne te bwai ni kakoaua ibukin ana kakabwaia Iehova nakon te babaire ae kaamwarakeaia ekaretia iroun Natina? Ti bia ururingnga ae e kona n reke te korakora n te onimaki tii man ana kakabwaia Iehova ae bati.—Taeka N Rabakau 10:22; 1 I-Korinto 3:6, 7.
12 Ngaia are ti a tia n noria bwa e toua mwin te katoto teuana Iesu ngke e kaamwarakeia taan rimwina: E kaamwarakeia aomata aika bati rinanoia aika a karako mwaitiia. E rangi n ataaki raoi te kawai are e kamanena ibukin amwarake n taamnei. Ni koauana, a a kona ni kaota te bwai ni kakoaua ae kona n noraki ni kaineti ma te boutoka mai karawa abotoro ake a moani kaaina te rabwata n tautaeka. E taekinaki ae kangai ni Mwakuri 5:12: “A teimatoa abotoro ni karaoi baika kamimi ma kakai aika bati i buakoia aomata.”d Mangaia are akea bukina bwa a na mimi naake a a riki bwa Kristian ao ni kangai: ‘Antai raoi te koraki ake e kaamwarakeia ana tiibu Kristo rinanoia?’ E boni bitaki te aroaro anne imwini mateia abotoro.
RIKIRAKENI MWAITIIA TITANIA AO KARAKONI MWAITIN UITA
13, 14. (a) Tera ana kauring Iesu are e anga ibukin te buaka, ao n ningai are e koro iai nanon ana taeka? (b) Baikara itera aika uoua ae na roko mai iai te buaka? (Nori kabwarabwara riki tabeua.)
13 E taetae ni burabetinna Iesu bwa e na buakanaki te ekaretia ni Kristian. Uringnga bwa n ana taetae ni burabeti Iesu n ana kaikonaki ibukia uita ao titania, ao e kauring iai bwa a na unikaki titania (aika Kristian ni kewe) i buakon uita (aika Kristian aika kabiraki) n te tawaana are e a tibwa ununiki te aba iai. E taekinna bwa a na uaia n rikirake koraki akana uoua akanne ae nanona bwa a na aki koutaki ni karokoa tain te tai, are e na roko n “tain tokin te waaki ae ngkai i aon te aba.” (Mataio 13:24-30, 36-43) E bon aki maan mwin ana taeka Iesu ao e a koro naba bukina.e
14 A karaoi urubwai tabeua taan tannako man te koaua n te moan tienture, ma a riki ana abotoro Iesu ake a kakaonimaki bwa ‘bwaai n tutuki’ ake a aki kariaia kabarekaaia ao kaririakia n reirei aika kewe. (2 I-Tetaronike 2:3, 6, 7) Ma e ngae n anne, a a rinnako taan tannako man te koaua ni maten te kabanea n abotoro ao e noraki nakoraoin aia mwakuri n tain te rikirake are e waakinako i nanon tienture aika bati. Irarikin anne, e a rikirake mwaitiia titania ao e a karako mwaitiia uita n te tai anne. Ai bon akea te kawai ae baireaki raoi ao n onimakinaki ibukin tibwaakin amwarake n taamnei. E na boni bitaki anne teutana imwin teutana. Ma e kangai ngkanne te titiraki: N ningai?
ANTAI AIKA A NA KAAMWARAKEIA AOMATA NI BONGIN TE TAI?
15, 16. Baikara uaan taningamarauia Taan Reirei n te Baibara n aia ukeuke n reirei man Ana Taeka te Atua, ao tera te titiraki ae rio mai iai?
15 Iai te ungannano ae korakora ni kan ongoraei koaua man te Baibara ngke e a uakaan tokin te tai n rikirake. Uringnga bwa n 1870 tabun, a a ikotaki kaain te kurubu ae uarereke aika korakora nanoia n ukoukora te koaua ao a katei kurubu n reirei man te Baibara ni kaokoroia mairouia titania aika Kristian ni kewe i nanon Aaro ao te koraki n Aro teuana mai buakoia Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia. A nanorinano mani butimwaei iango ni kabane Taan Reirei n te Baibara ni koaua akanne, bwa anne ngkoa araia are a arania iai, ao a karauia raoi n ukeuke n Ana Taeka te Atua ao n tatataro.—Mataio 11:25.
16 A taningamarau n ukeuke n reirei n Ana Taeka te Atua Taan Reirei n te Baibara ike a a karekei iai uaaia aika rangi ni bati. A kaotaraei reirei aika kewe mwaane ao aine aika kakaonimaki ni koaua akanne ao ni kabutii nako koaua man te Baibara, a boreeti ao n tibwatibwai booki aika aanaki man te Baibara nakon taabo ni kabane. Ibukin aia mwakuri, a a ringaki nanoia ao aia iango aomata aika bati ake a bwatakataka ao ni bwarua te koaua man te Baibara. Mangaia are e a rio te titiraki ae anainano aei: E koaua bwa Taan Reirei n te Baibara n ririki akekei ni karokoa 1914 bon te kawai ae rineaki ibukini kaamwarakeaia ana tiibu Kristo? Tiaki ngaia anne. A boni mena naba n tain te rikirake, ao e tabe n iaiangoaki te babaire ibukin te kawai ni kaineti ma katauraoan amwarake n taamnei. E tuai moa n roko te tai ibukini kaokoroaia Kristian aika aroia titania mai buakoia Kristian ni koaua aika aroia uita.
17. Baikara bwaai aika kakawaki ake a a moanna riki n 1914?
17 N aron ae ti reiakinna n te kaongora ae imwain aei, e moanaki bongin te tai n 1914. N te ririki anne, a bati bwaai aika kakawaki ake a a moanna n riki. E toka i aon te kaintokanuea Iesu bwa te Uea, ao a a moanaki kabaneani boong. (Te Kaotioti 11:15) Man 1914 ni karokoa moan 1919, e ira Tamana Iesu nakon te tembora n taamnei bwa e na karaoa te tutuo ao te mwakuri ni kaitiaki ae te bwai ae rangi ni kainnanoaki karaoana.f (Maraki 3:1-4) Imwin anne, e a moanaki ikoikotakia uita ni moa man 1919. E koaua bwa anne raoi te tai are e na rinea iai te kawai ae baireaki Kristo ibukin tibwaakin amwarake n taamnei? Eng boni ngaia anne!
18. Tera te kawai are e taetae ni burabetinna Iesu bwa e na rineia, ao tera te titiraki ae kakawaki ngkai a a moanaki kabaneani boong?
18 N ana taetae ni burabeti Iesu ibukin tain te toki, ao e taetae ni burabetinna bwa e na rinea te kawai ibukin tibwaani “kanaia n te tai ae riai.” (Mataio 24:45-47) Tera te kawai ae na kamanena? Ni koauana, e na boni manga kamanena naba te katoto are e karaoia n te moan tienture Iesu are e kaamwarakeia iai aika bati rinanoia aika a karako mwaitiia. Ma ngkai a a moanaki kabaneani boong, e kangai ngkanne te titiraki ae kakawaki: Antai ngkanne te koraki akana a karako mwaitiia? E na maroroakinaki te titiraki anne ao ake tabeua riki ni kaineti ma ana taetae ni burabeti Iesu n te kaongora ae imwin aei.
a Barakirabe 3: [1] N te taina rimwi riki, ngke e kaamwarakeia n te aro ni kakai Iesu mwaane aika 4,000 mwaitiia, n ikotaki riki ma aine ao ataei, e a manga anga naba te amwarake nakoia “taan rimwina, ao a tibwatibwai nakoia aomata.”—Mataio 15:32-38.
b Barakirabe 7: [2] N ana tai ni maiu Betero, ao a na bane ni karekea kantaningaan te nako karawa “tiibu aika uarereke” ake a na kaamwarakeaki.
c Barakirabe 8: [3] Te koaua ibukia taan onimaki aika boou are a “botumwaaka ni mutiakina aia angareirei abotoro” e nanonaki iai bwa a katoatai n angareirei abotoro. A koreaki aia angareirei abotoro tabeua ni booki ake a kairaki koreaia n te taamnei aika a a riki ngkai bwa kanoan te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti.
d Barakirabe 12: [4] E ngae ngkai iai tabeman riki i rarikia abotoro aika a karekei naba bwaintituaraoi aika kamimi mairoun te taamnei, ma e taraa n ae n angiin te tai a anganaki aomata bwaai n tituaraoi aika kamimi aikai irouia abotoro ke i mataia irouia tabeman.—Mwakuri 8:14-18; 10:44, 45.
e Barakirabe 13: [5] E kaotaki n ana taeka te abotoro Bauro ni Mwakuri 20:29, 30 bwa e na buakanaki te ekaretia man itera aika uoua. Te moan, a na ‘rin i buakoia’ Kristian ni koaua, Kristian ni kewe (aika “titania”). Te kauoua, a na riki bwa taan tannako man te koaua ao n taekin “reirei aika kewe” tabeman ‘i buakoia’ Kristian ni koaua.
f Barakirabe 17: [6] Nora te kaongora n te maekatin aei n iteraniba 11, barakirabe 6 ae kangai atuna: “Noria! N na Memena Iroumi ni Boongi ni Kabane.”