Iehova Bon Atuan te Botaki ae Baireaki Raoi

1, 2. (a) Antai are e moani karikia Iehova, ao e kanga ni kamanena? (b) Tera ae kaotia bwa a baireaki raoi anera ake a karikaki?

E KARAOI bwaai ni kabane n te aro ae baireaki raoi Iehova ae te tia Karikiriki. Ana moani karikibwai bon Natina ae ana rikitemanna ae te taamnei ae aranaki bwa “te Taeka” ibukina bwa bon ana tia taetae ae kakannato te Atua. E beku te Taeka iroun Iehova i nanon ririki aika bati n aron ae taekinaki n te Baibara ni kangai: “Iai te Taeka rimoarimoa, ao e memena te Taeka iroun te Atua.” Ti tuangaki naba ae kangai: “A bane n riki bwaai rinanon te Taeka, ao akea te bwai teuana ae karaoaki n akea ana ibuobuoki.” E raka teutana i aon 2,000 te ririki n nako ao te Atua e kanakoa te Taeka nako aon te aba, ike e a kakaonimaki iai Iesu Kristo ni karaoa nanon Tamana ngkai te mwaane ae kororaoi ngaia.—Ioane 1:1-3, 14.

² E kakaonimaki ni beku Natin te Atua bwa Ana “tia makuri ae rabakau” ni maiuna imwain rikina n aomata. (Taeka N Rabakau 8:30, BG) A bane ni karikaki anera aika mirion ma mirion i karawa iroun Iehova rinanon teuanne. (I-Korote 1:16) Ti tuangaki n te rongorongo teuana n te Baibara ni kaineti ma anera akanne ni kangai: “A bebeku tenga tenga i Rouna [Iehova], ao a tei i matana terebu terebu.” (Taniera 7:10, BG) A taekinaki ana anera aika mwaitikurikuri Iehova ae te Atua bwa ana “taanga” aika baireaki raoi.—Taian Areru 103:21, BG.

3. Tera aroni korakorani mwaitin itoi ao buraneti, ao a kanga ni baireaki raoi?

³ Tera ae kona n taekinaki ibukin te karikibwai n aron itoi aika mwaitikurikuri ao buraneti? E taekinaki n te kakaae teuana n taai aika tibwa nako n te nutibeeba ae te Chronicle i Houston, Texas bwa mwaitin itoi bon “300 te sextillion ni kabane ke tenua te tai okiokin te mwaiti anne are a a tia ni warebwaia taan rabakau rimoa.” E reitaki ni kangai n te ribooti: “E nanonaki iai te ware ae 3 ao 23 te akea imwina. Ke 3 te tirion kamwaitia ma 100 te birion.” A baireaki raoi itoi i nanon nna n itoi aika birion ma birion kanoaia ke tirion ma tirion n ikotaki naba ma buraneti aika bati. A baireaki raoi angiin nna n itoi i nanoni kurubu aika bwariko n nna n itoi ao bwariko n nna n itoi aika takabubura riki.

4. Bukin tera bwa e eti iangoan ae a baireaki raoi ana toro te Atua i aon te aba?

⁴ E baireaki n te aro ae moan te tamaroa karawa n ai aroia naba anera aika raoiroi i karawa. (Itaia 40:26) Ngaia are e eti iangoan ae a baireaki raoi ana toro Iehova i aon te aba. E tangiriia bwa a na teimatoa ni baireaki raoi ao e rangi ni kakawaki anne ibukina bwa a bati mwioko ake a riai ni karaoi ibukin Iehova. Te ribooti ae moan te raoiroi ibukini kakaonimakia ni mwakuri taan taromauria Iehova n taai aika nako ao n taai aikai, e a riki bwa te bwai ni kakoaua ae teretere iai bwa e a tia ni memena irouia ao bon “tiaki te tia karekea te mangaongao te Atua, ma te tia karekea te rau.”—Wareka 1 I-Korinto 14:33, 40.

ANA AOMATA TE ATUA AIKA BAIREAKI RAOI RIMOA

5. E kanga n aki kakororaoaki te babaire raoi ibukini kaonakin te aonnaba irouia botannaomata?

⁵ Ngke e moani karikiia aomata Iehova ao e taku nakoia: “Kam na bati ni kariki, ao kam na kabatiaingkami, ao kaona aonaba, ao kataea ana kai; ae tau aroia ikani marawa, ma manin aan-nang, ma maan aika maiu aika kawakawa i aontano ni kabaneia.” (Karikani Bwaai 1:28, BG) A na rikirake botannaomata n te aro ae baireaki raoi ike a na kaona te aonnaba ao ni karababaa nako te Bwaretaiti ni karokoa e buta. Ma e aki teimaani kakororaoan te babaire raoi anne bwa e katokaki n aia aki ongeaba Atam ma Ewa. (Karikani Bwaai 3:1-6) Imwin te tai ae aki maan “ao Iehova E nori aia buakaka aomata ba a ababaki i aonaba, ao ba ti te buakaka nako naba iangoan aia taeka nanoia.” Ibukin anne, “e buakaka te aba i matan te Atua, ao a buta aonaba n te tiritiri.” Ngaia are e a iangoa karokoan te ieka ae kabutaa aonnaba are e na kamaunaia iai aomata aika aki karinea te Atua.—Karikani Bwaai 6:5, 11-13, 17, BG.

6, 7. (a) Bukin tera bwa e reke akoan Noa iroun Iehova? (Nora te taamnei ni moan te kaongora aei.) (b) Tera ae riki nakoia aomata ni kabane ake a aki kakaonimaki n ana bong Noa?

⁶ Ma e ngae n anne, ‘e reke akoan Noa i matan Iehova’ ibukina bwa bon “te aomata ae raoiroi” ae “moan te eti arona i buakoia ana roro.” Ibukina bwa “e nakonako Noa ma te Atua” ae koaua, e a tuangaki iroun Iehova bwa e na kabaa te aake ae totoakaei. (Karikani Bwaai 6:8, 9, 14-16, BG) E tonuraoi karaoan tein te aake ibukini kamanoaia aomata ao maan. E ongeaba ao “e karaoi bai ni kabane Noa n ai aron tuangana irouni Iawe,” ao e bobonga te aake n te aro ae baireaki raoi man aia ibuobuoki ana utu. Ngke a a bane baika maiu n rin i nanon te aake ao ‘E kaina mataroana Iawe.’—Karikani Bwaai 7:5, 16, BK.

⁷ A “bane ni kamaunaki baike a maiu ake a mena i aontano” iroun Iehova n rokon te Ieka n 2370 B.C.E., ma e kamanoa Noa are e kakaonimaki ma ana utu n te aake. (Karikani Bwaai 7:23, BG) Ngaia are a a bane n riki aomata ni boong aikai mairoun Noa, natina mwaane ao buuia. Ma a bane ni kamaunaaki aomata aika aki kakaonimaki ake a mena i tinanikun te aake ibukina bwa a rawa n ongora iroun Noa “are te tia uarongorongoa taekan te raoiroi.”—2 Betero 2:5.

8. Tera te bwai ni kakoaua ibukin te babaire ae raoiroi are na karaoaki irouia tibun Iteraera rimoa ngke e tuangia ana aomata te Atua bwa a na rin n te Aba ni Berita?

⁸ E raka i aon wanua te tienture imwin te Ieka ao e a baireiia tibun Iteraera te Atua bwa te natannaomata teuana. E riai n irekereke te babaire ae iraki raoi nanona ma maiuia ni kabane ao ai moarara riki aia taromauri. N te katoto, i rarikia aia ibonga tibun Iteraera aika rangi ni bati ao tibun Rewi, bon iai naba “aine aika buoka [ke “bairea,” NW] te taromauri aika a beku i rarikini mataroan te uma ni botaki.” (Te Otinako 38:8, BG) Ngke a tuangaki tibun Iteraera iroun Iehova ae te Atua bwa a na rin i Kanaan, e kakoauaaki bwa a aki kakaonimaki te roro anne ao E tuangia ni kangai: “Kam na bon aki roko n te aba are I taekinna ngke I katea baiu ba N na kamaekaingkami iai, ba ti Kareba are natin Iebunne, ma Iotua are natin Nun” ibukina bwa a uota rikaaki te ribooti ae raoiroi imwin tuon te Aba ni Berita. (Warekaia Iteraera 14:30, 37, 38, BG) Ni kaineti ma ana kaetieti te Atua, e mwiokoaki imwina riki Iotua irouni Mote bwa e na ruamwina. (Warekaia Iteraera 27:18-23) E tuangaki ae kangai Iotua ngke e nang kairiia tibun Iteraera nako Kanaan: “Ko na korakora ma n ninikoria; tai maku, ao e na tai bara naba nanom: ba E memena Iehova ae Atuam i roum ike ko na nako iai.”—Iotua 1:9, BG.

9. Tera aron ana namakin Raaba ibukin Iehova ma Ana aomata?

⁹ E boni memena Iehova ae te Atua iroun Iotua ike e nako iai. N te katoto, iangoa te baere e riki nakoia tibun Iteraera ngke a katei maekaia n rianna i rarikin aia kaawa tibuni Kanaan ae Ieriko. N 1473 B.C.E., a kanakoaki uoman mwaane iroun Iotua bwa a na tuoa Ieriko, ikanne are a a kaitiboo iai ma te kabekaau are Raba. E boni karabaia neiei i taubukin ana auti mairouia ana aomata uean Ieriko ake a ukoukoriia bwa a na tauia. E taku Raba nakoia tibwaai ake tibun Iteraera: “I ataingkami ba E anganingkami te aba aei Iehova, . . .  Ba ti ongo aron Iehova ngke E kaora taarin te Nama are Uraura mai mwaimi, . . . ao ti ongo naba aromi nakoia aia uea Amoraite ake uoman.” E reitia ni kangai: “Iehova ae Atuami, boni Ngaia te Atua i karawa i eta, ao i aonaba i nano.” (Iotua 2:9-11, BG) Ibukina bwa e boutoka ana botaki Iehova n te tai anne Raaba, e a nora riaina te Atua bwa e na kamaiuaki ma kaain ana auti ngke e buakanaki Ieriko irouia tibun Iteraera. (Iotua 6:25) E kaotiota ana onimaki Raaba, e taromauria Iehova ao e kaotiota karineaia ana aomata.

ANA BOTAKI IEHOVA AE KORAKORA N TE MOAN TIENTURE

10. Tera are e tuangia mataniwi n te Aro n Iutaia Iesu n ana bong, ao bukin tera ngke e taekina anne?

¹⁰ A buakana te kaawa teuana imwin teuana tibun Iteraera ao ni maeka n te aba ae Kanaan i aan ana kairiri Iotua. Ma tera ae noraki rimwi riki? Inanon tienture aika bati ao a okioki tibun Iteraera n urui ana tua te Atua. N te tai are e a kanakoa iai Natina Iehova nako aon te aba, e a kaotaki iai kabwakaia n ongeaba iroun te Atua ao n ongora irouia ana tia taetae ni mwanewean Ierutarem iroun Iesu bwa “te tia kamateia burabeti.” (Wareka Mataio 23:37, 38.) E ribaia mataniwi n te Aro n Iutaia te Atua ibukin aia aki kakaonimaki nakoina. Ngaia are e a tuangia ni kangai Iesu: “E na anaaki mairoumi ana tautaeka n uea te Atua, ao e na anganaki te natannaomata are e karikii uaana.”—Mataio 21:43.

11, 12. (a) Tera ae kakoauaaki iai bwa n te moan tienture ao e a manga anaa ana kakabwaia Iehova mairoun te natannaomata ae Iutaia n angan te botaki riki teuana? (b) Antai kaain ana botaki ae boou te Atua?

¹¹ N te moan tienture C.E., ao e a ribaaki iroun Iehova te natannaomata ae tibun Iteraera aika aki kakaonimaki. Ma e aki nanonaki n anne bwa e nang akea ana botaki ae kaainaki irouia ana toro aika kakaonimaki i aon te aba. E a manga anga ana kakabwaia Iehova nakon te botaki ae boou ma ni korakora are e aanaki iroun Iesu Kristo ao ana reirei. E boni moanaki ni bongini Bentekota 33 C.E. N te bong anne, tao 120 mwaitiia taan rimwin Iesu ake a botaki n te tabo teuana i Ierutarem ngke “e a rina naba n roko te karongoa mai karawa n aron ukin te ang ae korakora, ao e kaona te auti are a tekateka iai.” Imwin anne, “a a kaoti nakoia neewe aika kaanga ai aron te ai ao a maenako ni mena i aoia n tatabemania nako, ao a a kaonaki n te taamnei ae raoiroi ao a a taetae n taetae aika kakaokoro, n aron are e angania te taamnei bwa a na taetae iai.” (Mwakuri 2:1-4) E kaotaraeaki n te bwai ni kakoaua ae kamimi anne bwa e aki kona ni kakeweaki, bwa e boutokaa te botaki ae boou aei Iehova ae kaainaki irouia taan rimwini Kristo.

¹² N te bong ane e kakukurei anne, “a a ikotaki riki . . . tao teninga aomata” nakon ana botaki ae boou Iehova. Irarikin anne, “e katoabong naba Iehova n ikotiia riki aomata nakoia, ake aomata ake e kamaiuia.” (Mwakuri 2:41, 47) E rangi n uaana aia mwakuri te koraki ake a uarongorongo n te moan tienture n te aro are e a “ririkirake ana taeka te Atua, ao e teimatoa ni birirake mwaitiia taan rimwin Iesu i Ierutarem.” A boni “mwaiti naba ibonga aika rairaki nakon te onimaki.” (Mwakuri 6:7) A bati aomata aika raoiroi nanoia ake a butimwaei koaua ake a tataekinaki irouia kaain te botaki ae boou aei. Imwina riki, e anga te bwai ni kakoaua Iehova ae aron naba anne ibukin ana boutoka ngke e moana burimauniakia “aomata aika tiaki I-Iutaia” nakon te ekaretia ni Kristian.—Wareka Mwakuri 10:44, 45.

13. Tera te mwakuri are e na karaoia ana botaki ae boou te Atua?

¹³ Bon akea te nanououa ibukin te mwakuri are a anganaki taan rimwin Kristo iroun te Atua. E a tia Iesu ni katea te banna ni katoto nakoia bwa n te tai ae waekoa imwini bwabetitoana, e a moana naba uarongorongoan “te tautaeka n uea ae bwaini karawa.” (Mataio 4:17) E reireinia taan rimwina Iesu bwa a na karaoa naba te mwakuri anne. E tuangia ni kangai: “Kam na riki bwa taani kakoaua ibukiu i Ierutarem ao i Iutaia ni kabanea, ao i Tamaria ao nako tabon aonnaba.” (Mwakuri 1:8) A ota raoi taan rimwini Kristo ngkoa n te bwai ae tangiraki mairouia. N te katoto, a ninikoria Bauro ao Barenaba n tuangia taani kakaaitara aika I-Iutaia i Antioka are i Bitiria ni kangai: “Boni ngkami moa ae e riai n taekinaki ana taeka te Atua nakoimi. Ma kioina ngkai kam a rawa iai ma n taku bwa kam aki tau nakon te maiu are aki toki, ao noria! ti a rairaki nakoia botannaomata aika tiaki I-Iutaia. Ni koauana e a tia Iehova n anganira te tua, n taeka aika kangai, ‘I kateiko bwa ootaia botannaomata aika tiaki I-Iutaia, bwa ko aonga n uota taekan te kamaiuaki nako tabon aonnaba.’” (Mwakuri 13:14, 45-47) E kaotiotaki ana babaire te Atua ibukin te kakamaiu rinanon ana botaki i aon te aba, ni moa man te moan tienture.

A BATI AIKA MATE MA A KAMAIUAKI ANA TORO TE ATUA

14. Tera ae riki i Ierutarem n te moan tienture, ao antai aika kamaiuaki?

¹⁴ A aki butimwaea te rongorongo ae raoiroi tibun Iuta ni kabane ao a taonaki n te kabuanibwai ibukina bwa e a tia ni kauringia taan rimwina Iesu ni kangai: “Ngkana kam nora Ierutarem bwa e a otabwaniniaki irouia kaain te taanga ni buaka, ao kam a ataia ngkanne bwa e a kaani kamaroaeana. Ao ke a birinako nakoni maunga naake a mena i Iutaia, ao a na otinako ake a mena i Ierutarem, ao ake a mena n te marenaua, a na aki nako Ierutarem.” (Ruka 21:20, 21) A boni koro bukini baike e taetae ni burabetini Iesu. Ibukin aia karitei I-Iutaia, e a otabwaniniaki Ierutarem n ana taanga ni buaka Rom i aan ana kairiri Cestius Gallus n 66 C.E. Ma e ngae n anne, a waekoa n okirikaki te taanga ni buaka anne ao e a reke iai angaia taan rimwin Iesu ni kitana Ierutarem ao Iutaia. E taekinna te tia korea rongorongon rimoa ae Eusebius bwa a bati aika birinako nakon te Karaanga ae Ioretan nako Bera i Berea. A a manga oki ni kamauna Ierutarem ana taanga ni buaka Rom i aan ana kairiri Mataniwia tautia ae Titus n 70 C.E. Ma e ngae n anne, a kamaiuaki Kristian aika kakaonimaki ibukina bwa a mutiakina ana kauring Iesu.

15. E rikirake te Aro ni Kristian n aki ongea tera?

¹⁵ E ngae ngke a rinanon te karawawata, te bwainikirinaki ao kataakin riki aia onimaki tabeua taan rimwini Kristo, ma e bon rikirake naba n te moan tienture te Aro ni Kristian. (Mwakuri 11:19-21; 19:1, 19, 20) E rikirake maiuakinan te onimaki irouia Kristian rimoa akanne ibukina bwa a kakabwaiaaki iroun te Atua.—Taeka N Rabakau 10:22.

16. Tera ae kainnanoaki irouia Kristian ni kabane bwa a aonga ni marurung raoi n te onimaki?

¹⁶ A riai Kristian ni kabane ni kakorakoraia bwa a aonga ni marurung raoi n te onimaki. E rangi ni kakawaki te taningamarau n ukeuke n reirei n te Baibara, te katoatai n iriri bobotaki ibukin te taromauri ao te ingainga nakon te mwakuri n uarongorongoa te Tautaeka n Uea. E boutokaaki marurungia n te onimaki ao katiteuanaakia ana aomata Iehova n te tai anne man aeka ni mwakuri akanne, n aron naba ae riki ni boong aikai. E korakora kakabwaiaaia te koraki ake a ibuokanibwai ma ekaretia rimoa aika baireaki raoi man tauraoia ao aia kakorakora n ibuobuoki mataniwi ao tabonibai n te ekaretia. (I-Biribi 1:1; 1 Betero 5:1-4) Ao ai kakukureira riki kawaran ekaretia irouia unimwaane aika mwamwananga n aroni Bauro! (Mwakuri 15:36, 40, 41) E rangi ni kaunganano ngkai titeboo arora n taromauri ma Kristian ake n te moan tienture. Ai kakaitaura ngaira n aron Iehova ni baireiia raoi ana toro ngkoa ao ngkai naba!a

17. Tera ae na maroroakinaki n te kaongora ae imwina?

¹⁷ Kioina ngkai e a kaan tokin ana waaki Tatan ni kabaneani boong aikai, e a rangi ni baitii kekeraken ana botaki Iehova i aon te aba n te aro ae e tuai man nonoraki mai mwaina. Ko teimatoa n irira butina? Ko a tabe ngkai ni karikirakea am onimaki? E na kaotaki arom ni kona ni karaoa anne n te kaongora ae imwina.