“I Butingkami ba Kam na Ongora n te Mi ae I Mia”

E INGAINGA n tataraa mainiku Ioteba ma n iangoia bwa tera ngke e kona n reke mwaawana ao birinakona mairouia te koraki ake a mwamwananga. E mena mwengana ae Eberon n te tabo teuana i tinanikuni maunga akanne aika aki rangi n raroanako. E bae ni katauraoia tamana ae Iakoba bwa e nang matu n te tairiki anne ao bon akea ataakin te bwai are e a riki nakon natina te mwaane ae mamate nanona irouna. Ma e aki kona Ioteba n roko irouna n te tai aei ibukina bwa e tii ataia te rorobuaka aei ae e kona n aki manga nora tamana are e rangi n tangiria. A mataukiroia taan iokinibwai ngke a kaumakiia aia kamero bwa a na toua te kawai are e a ngae n totouaki nakoaiaki. E a riki ngkai Ioteba bwa aia toro ao a aki tangiria bwa e na bua mai mataia. E rangi ni kakawaki te ataeinimwaane aei irouia naakai kaanga aron aia kaako aika tangauri ma kabira aika kanimnim aika boiarara ake a bobuaka ngkana a kabooakinako n te aba ae raroanako ae Aikubita ao e reke iai te mwane ae bati.

E bae n tuai n raka riki ana ririki ni maiu Ioteba i aon 17 n te tai anne. Iangoia ngke e kamakiki matana n tarataraa karawa are mai maeao ngke e a kani bung taai bwa e a kaani ma te oraitan n Taari ae Abwabwaki ao e a kataia n iangoa te bwai are riki ni maiuna ae te bitaki ae korakora nakon ae te kabanea ni buakaka. E kangaanga bwa e na kakoauaa ae a a kuri n tiringnga tarina ao ni kaboonakoa bwa te toro. E boni bae ni kabokorakora Ioteba bwa a na aki waanako rannimatana. E aikoa kona ni katautaua bwa tera ae na riki nakoina n taai ake imwaina.

E a kanga naba Ioteba n reke n te aeka ni kangaanga ae rangi ni karuanikai anne? Ao tera reireiara man ana onimaki te roro n rikirake are e bwainikirinaki ao n ribaaki irouia kaain ana utu?

RONGORONGON TE UTU AE RANGI NI BUBURA

E riki Ioteba man te utu ae rangi ni bubura ma tiaki te utu ae kukurei ao ni katiteuanaaki. E riki rongorongon ana utu Iakoba n te Baibara bwa te bwai ni kakoaua ae mataata ibukini buakakani kabatiaan te buu ni mare. Aei te katei ae rangi ni bwabwainaki are e kariaia ngkoa te Atua i buakoia ana aomata ni karokoa kaokan te moani kaetieti ibukin te mare ma te aomata ae tii temanna iroun Natina. (Mataio 19:4-6) Bon 14 natin Iakoba mairouia buuna aika aman aika kakaokoro bwa ake uoman bon Rea ao Rakera ao aia toro aine aika Tireba ao Birea. N te moan tai, e bon tangiraki Rakera are botonnaine iroun Iakoba. E tuai man tangira Rea n aron anne, are tarin Rakera ae karimoana are e kamwaneaki bwa e na mare ma ngaia. E teimatoa te kairiribai ae korakora i marenaia aine aika uoman aikai ao a rotaki natiia kaain te utu anne ao a a bakantang i marenaia.—Karikani Bwaai 29:16-35; 30:1, 8, 19, 20; 37:35.

E kanoabo Rakera i nanon te tai ae maan ao ngke e a tibwa bungia Ioteba, e a okoro aron Iakoba nakon natina aei ngkai bon natina ni kara. N te katoto, ngke a a mwananga i aoni kawaia ae karuanikai kaain te utu aei ike a nang kaitiboo iai ma tarin Iakoba are Etau are te tia tiritiri, e taraia raoi Iakoba bwa a na kamenaaki Rakera ao Ioteba ae uarereke n te tabo ae moan te mano mai bukia taani mwananga. E boni bae n rotakibuaka ana iango Ioteba i nanon te tai ae maan n ururingan te bong ane e kakamaaku anne. Iangoa ana namakin teuaei n te ingabong anne ngke e iango ma matana ae kaanga e oti iai mimina ngke e nora tamana are e a kara ma e korakora n nakonako ngkai ma ni wae turatura. Ai korakorara mimina ngke e a ataa bukina ae e a tia Tamana ni kaunrabwata n te tairiki are mai mwaina ma te anera ae korakora! Ao bukin tera? Ibukina bwa e tangira te kakabwaia Iakoba mairoun Iehova ae te Atua. E kakabwaiaaki man anne Iakoba bwa e a bitaki arana nakon Iteraera. E a kona te natannaomata ni kabane anne n ingoanaki n arana! (Karikani Bwaai 32:22-31) N te tai ae aki maan, e a ataia Ioteba bwa a na riki tibun Iteraera bwa tamaia baronga man te botannaomata anne!

E rinanon te kabuanibwai te roro n rikirake are Ioteba imwina riki ngke e a tii waekoa naba ni kitanaki iroun te aomata ae te kabanea n tangiraki irouna ngke e uarereke. E mate tinana ngke e bungia tarina ae uarereke riki are Beniamin. E rangi n taonaki n te rawawata tamana ni buani buuna. Iangoa Iakoba ngke e karaua ni kaoi rannimatan Ioteba ao ni kabebetea nanona ma te kantaninga are e a tia ngkoa ni kabebeteaki iai tibuna are Aberaam. Ai korakorara ringakin nanon Ioteba ngke e a ataia ae n te tai teuana e na manga kautaki tinana iroun Iehova! Tao e a tia n rikirake ni korakora tangiran ‘Atuaia akana maiu’ ma n akoi iroun Ioteba. (Ruka 20:38; Ebera 11:17-19) Imwini mateni buun Iakoba, e bon teimatoa naba n tangiriia ataeinimwaane aika uoman akanne ake natina mairoun Rakera.—Karikani Bwaai 35:18-20; 37:3; 44:27-29.

A bati ataei ake a kona n akoaki ke ni kamonaaki man te aeka ni kairiri ae okoro anne, ma e reiakini aroaro aika raraoi aika bati Ioteba mairouia ana karo ao e karikirakea ana onimaki ae korakora n ikotaki naba ma rabakauna n ataa ae eti ao ae bure. E mwakuri bwa te tia kawakin tiibu ngke ai 17 ana ririki ao ni buokiia tarina tabeman ake a ikawai riki, ike e a tii nori naba aia mwakuri aika kairua. E kaririaki bwa e na aki kaota aia kairua bwa e aonga ni karekea akoana irouia? Ma e ngae n anne e boni karaoa te bwai ae eti bwa e ribootina aia kairua nakon tamana. (Karikani Bwaai 37:2) Tao man ninikoriana anne, e a kakoauaaki iai korakoran ana tangira Iakoba ibukin natina aei. Ai bon tamaroara iaiangoan te katoto aei irouia rooro n rikirake aika Kristian! Ngkana ti kaririaki bwa ti na aki kaota ana bure ae kakaiaki temanna bwa tao tarira ke raoraora, ti wanawana riki ngkana ti kakairi iroun Ioteba ao n taraia raoi bwa e na kaotaki te bure anne nakoia te koraki ake a tau ni buoka te tia bure.—Nakoaia Ibonga 5:1.

Ti kona naba ni karekea reireiara n rongorongoni maiuia kaain ana utu Ioteba. Ngkai a kainaomataaki Kristian ni koaua ni boong aikai mani kabatiaani buuia ni mare, a bati utu aika irengani kaaia ae iai i buakoia kaaro aika kauaei, ataei aika kauaei ao tariia ao mwaneia aika kauaei. A bane ni kona n reke reireiara man ana utu Iakoba bwa e kona te inanonano ao te kakaokoroaki ni kamamaraa te katiteuanaaki n te utu. A wanawana kaaro ake a irengan aia utu bwa a kabanei aia konaa ni kaotia nakoia natiia ao ataei aika kauaei bwa a bane n tangiraki ao ni kakabwaiaaki ma bwaintituaraoi ake irouia aika okoro ao a kona ni bane ni karakaa iai kakukurein te utu.​—I-Rom 2:11.

E RIKIRAKE NI KORAKORA TE BAKANTANG

Tao ibukin ninikorian te ataeinimwaane ae Ioteba n tei ibukin te bwai ae eti, e a anganaki karineana iroun Iakoba. Iai te kunnikai ae okoro are e karaoia ibukin natina. (Karikani Bwaai 37:3) E aki toki n taekinaki bwa te kunnikai ae kakawaaki ke te kunnikai ae bati matana, ma e karako te bwai ni kakoaua ibukini karaoan te kunnikai anne. E katautauaki bwa te kunnikai ae taraa ni bobuaka ae mwarairai n rokoroko n te bai ao te wae. E boni bae n ae te aeka ni kunnikai anne, e kona ni bwainna te mwaane ae kakannato ke te natinuea.

Ni koauana bon anne raoi nanon Iakoba ao e bae n ringaki nanon Ioteba bwa te kanikina aei boni kaotan ana mwamwannano ao ana tangira tamana. Ma e a karikii kangaanga aika rangi ni bati nakoina te kunnikai anne. Uringnga are bukina teuana, e mwakuri te ataeinimwaane aei bwa te tia kawakintiibu. E nanonaki iai te kakorakora ni mwakuri. Iangoa te roro n rikirake ae bwaina te aeka ni kunnikai ae e taraa ni kakannato anne ngke e nakonako ribuakon uteute aika abwabwaki, e tamwarakei taiani bwaa ke e kataia ni kabwaraa te tiibutetei ae bua ma ni bae i buakon te aroka. Ma ae karuanikai riki, tera aron rotakin ana iraorao Ioteba ma tarina n te kanikina aei, are e kaotaki iai ana tangira ae okoro Iakoba?

E kaekaaki aei n te Baibara ni kangai: “Ao tarina a noria ba e tangiria riki tamaia nakoia tarina ni kabaneia; ao a ribaia, ao a aki kona n taetae raoi nako ina.”a (Karikani Bwaai 37:4, BG) E bae n ota raoi te aba ni bakantangia, ma a aki wanawana tarin Ioteba ngke a a iraanako naba ngkekei te namakin ae tiritiri anne. (Taeka N Rabakau 14:30; 27:4) E a tia ni kororake ribaakin temanna iroum ngke e tabeakinaki ke ni karineaki ae te bwai ae ko tangiria? Uringa aroia tarin Ioteba. A kairaki ni bakantangia bwa a na karaoi mwakuri ake a na rangi n uringaaba iai. E riki aia katoto bwa kauringaaia Kristian, bwa a wanawana riki ngkana a “kimwareirei ma aomata aika kimwareirei.”​—I-Rom 12:15.

E bon ataa ribaakina Ioteba irouia tarina. Ma e koaua bwa e karabaa ana kunnikai ae mwarairai are e rangi ni kan mairouia tarina ngke e a uakaan ma ngaiia? E bae ni kaririaki bwa e na karaoa anne. Ma uringnga bwa e tangira te kunnikai ae mwarairai anne Iakoba bwa kanikinaean akoana ao tangirana. E tangiria Ioteba bwa e na kakoroa nanon onimakinana iroun tamana ngaia are e kakaonimaki ni bwaina te kunnikai. E boni manena nakoira ana katoto. E ngae ngke e tuai man inanonano Tamara are i karawa ma e rineia n taai tabetai ana toro aika kakaonimaki ni koaua ao e akoiia. Irarikin anne, e tuangia bwa a na kaokoroia ma waaki ni babakanikawai ao mwakuri aika kammaira n te aonnaba aei. N aron ana kunnikai Ioteba ae mwarairai ae okoro, a okoro naba Kristian ni koaua n aroaroia ma aomata ake a maeka i buakoia. E kona te aroaro anne ni kauekea te bakantang ao te riribai n taai tabetai. (1 Betero 4:4) E riai te Kristian n aki kaotia bwa antai raoi ngaia ngkai e a riki bwa ana toro te Atua? E aki bwa n aron Ioteba, e aki riai ni karabaa ana kunnikai ae mwarairai.​—Ruka 11:33.

MIIN IOTEBA

E aki maan imwina, a a manga reke miin Ioteba aika uoua aika kamimi. Ni moani miina, e boni miia ma tarina bwa a toa ma aia bwabwati n uita i nanoni baia. Ma imwina, e a otabwaniniaki ana bwabwati n aia bwabwati tarina ao a bobaraaki nako iai ngke e bon tei n eti. Ni kauouani miina, a bobaraaki nakon Ioteba taai, namwakaina ao itoi aika 11. (Karikani Bwaai 37:6, 7, 9) Tera ae riai ni karaoia Ioteba nakoni mii aika kamimi ma ni mataata akanne?

A roko mii akanne mairoun Iehova ae te Atua. Bon taetae ni burabeti ake e nanonna iai te Atua bwa e na kabutaki nako te rongorongo are i nanona iroun Ioteba. N etina, e riai Ioteba ni karaoi baike a karaoi burabeti ni kabane ake imwina ngke a kaotii ana rongorongo te Atua ma ana motikitaeka nakoia Ana aomata aika karitei.

E taetae ma te akoi Ioteba nakoia tarina ni kangai: “I butingkami ba kam na ongora n te mi ae I mia.” A ataa nanon te mii anne tarina ao a bon aki kukurei iai naba teutana. A kaekaa ni kangai: “Ko na bon uea i aora? ao ko na bon tauu arora?” E reitaki te rongorongo ni kangai: “Ao a a manga ribaia riki i bukini mina nako, ma ana taeka.” Ngke e taekina miina are te kauoua Ioteba nakon tamana n ikotaki naba ma tarina, e a korakora riki te un. Ti wareka ae kangai: “Ao tamana e boaia, ao e taku nako ina, Tera na te mi anne ane ko mia? Ti na boni katorobubua ni bobaraki nako aontano nako im ngai ma tinam ma tarim?” Ma e teimatoa Iakoba n iaiangoa te bwai ae riki aei. E koaua bwa e kona n reitaki Iehova ma te ataeinimwaane?—Karikani Bwaai 37:6, 8, 10, 11.

Ioteba bon tiaki ana moan ke ana kabanea n toro Iehova are e tuangaki bwa e na manga taekina te taetae ni burabeti are e na kakoauaaki bwa e aki kukurei te aba iai ao ni kairiri naba nakon te bwainikirinaki. Iesu bon te kabanea ni kakannato mai buakoia taan tataekina te aeka n rongorongo anne ao e tuangia taan rimwina ni kangai: “Ngkana a bwainikirinai ao ane a na bwainikiriningkami naba.” (Ioane 15:20) A kona Kristian aika kakaokoro nako aia ririki n reiakina ae bati riki man ana onimaki ao ninikorian te roro n rikirake ae Ioteba.

E A ROKO NI KAROTONA TE KAIRIRIBAI

E aki maan imwin anne, e a kamwanangaaki te roro n rikirake are Ioteba iroun Iakoba. A bon tararuai aia nanai tarina ake a a ikawai riki nakoiang n uakaan ma Tekem are a a karekeia ngkoa iai aia kairiribai aika a teimatoa n unun ma ngaiia n taai aika tibwa nako. Ni koauana, e tabeakinia natina Iakoba ngaia are e a kanakoa Ioteba bwa e na nori aroia bwa a uara. Ko kona n iangoa ana namakin Ioteba? E ataia ae e a korakora riki ribaakina nakon are mai mwaina irouia tarina! A na tera aroia ngkana e a roko irouia bwa ana tia taetae tamaia? Ma e ngae n anne, e ongeaba Ioteba ao e a mwananga nako.—Karikani Bwaai 34:25-30; 37:12-14.

Bon te mwananga n rianna ae tao e na kabanea iai abong ke nimabong. E mena Tekem tao 80 te kiromita i meangin Eberon. Ma n rokon Ioteba i Tekem, e a ataia ae a a tia n nako tarina nako Totan ae raroana 22 te kiromita ke e raka riki nakoiang. N tokina ngke e a uakaan Ioteba ma te kaawa anne, a a noria tarina mai kiraroa, ao e a kororake naba unia ngkekei. E warekaki ae kangai n te rongorongo: “A i taetae i rouia ni kangai, Noria, e nako mai te tia mi anne. Ao ngkai, kaaraki, ao ti na kamatea, ao ti na kaki i nanon te kinono teuana i buakoni kinono aikai, ao ti na kangai, E kanna te man ae kaakang: ao ane ti na nora mwini mina iai.” E ngae n anne, e butiia tarina Reuben bwa a na aki tiringa Ioteba ma a na karenakoa nakon te kinono bwa e aonga ni kona ni kamaiua te ataeinimwaane anne rimwi riki.—Karikani Bwaai 37:19-22.

N akea ataakin aia iango ibukini kamwaneana, e kawariia Ioteba n aki nanououa bwa e kantaningaa ae a na akea te un ngkana a kaitiboo. Ma e boni kaitaraaki irouia tarina! A taumatoaia ni buuta ana kunnikai are mwarairai ma n okoro, a uaakinna nakon te kinono ae akea te ran iai ao n ineakinna ao e baka Ioteba i nanona! Ngke e uti imwin tongina, e a kabokorakora n teirake ma e a aki kona n tamwarake i bon irouna. E tii nora mronronini karawa man te kinono ao bwanaaia tarina are e a moanna n aki ongo. E weweteia ao n onnonia ma a aki tabe irouna. A bon tekateka n amwarake n uakaan ma ngaia ma te nano ni bangaomata. Ngke ai akea Reuben, a a manga iangoia bwa a na tiringa te ataeinimwaane anne ma e bubutii Iuta bwa a na kaboonakoa nakoia taan iokinibwai ake a rirarikia. E kaan Totan ma te kawai n iokinibwai nako Aikubita ao e aki maan imwin anne a rirarikia te koraki n nakonako aika tibun Itimaera ao tibuni Mirian. E boni moti aia baire imwain okin Reuben. A a tia ni kaboonakoa tariia bwa te toro n 20 te mwakoro n tiekera.b​—Karikani Bwaai 37:23-28; 42:21.

Ngaia are ti a manga okira ngkanne moan te rongorongo. Ngke e a kairaki Ioteba nakoaiaki n te kawai are e nako Aikubita, e taraa n ae a a bua ana bwai ni kabane. E a boni kairoroaki bwa e na raurenako ma ana utu! Inanon ririki aika bati, bon akea te bwai ae e ataia Ioteba ibukia ana utu ao e aki ataia naba ae e nanokawaki Reuben ngke e a oki ao ni kunea bwa akea ngaia; akea ataan are e tanginiwenei Iakoba ngke e mwamwanaaki bwa aongkoa e a tia ni mate natina are e rangi n tatangiria; akea ataan ae e teimatoa ni maiu tibuna are Itaaka are e a rangi ni kara ao akea naba ataan ae e ururingnga tarina are karimwina ae Beniamin are e tatangiria. Ma e koaua bwa ai bon akea naba ana bwai Ioteba teutana?—Karikani Bwaai 37:29-35.

Ma e ngae n anne, iai ana bwai Ioteba ae a aki kona n anaia tarina mairouna ae ana onimaki. A bati baike e atai ibukin Atuana ae Iehova ao akea ae kona n anaa anne mairouna, e ngae naba ngkana e bua mwengana, e karawawataaki n tautoronakina ni mwanangana n te kawai ae abwabwaki nako Aikubita n ikotaki naba ma kamaamaeana ngke e kabooaki bwa te toro iroun te I-Aikubita ae kaubwai ae arana Botiba. (Karikani Bwaai 37:36) E a rikirake riki ni korakora ana onimaki Ioteba ao ana motinnano are e na teimatoa ni kaania ma Atuana ngke e rinanon aeka ni karawawata akanne. Ni kaongora aika a na roko, ti na nora iai aron te onimaki are e kaira Ioteba bwa e na manena riki ibukin Atuana ae Iehova n ikotaki naba ma ana utu ake a a rawawata. Ai wanawanara ngaira ngkana ti kakairi n ana onimaki Ioteba!