KAONGORA IBUKIN TE REIREI 1
Kakoauaa Bwa E Boni ‘Koaua Ana Taeka’ te Atua
ARA KIBU IBUKIN TE RIRIKI 2023: “Am taeka ni kabane bon te koaua.”—TAIARE. 119:160.
ANENE 96 Moan te Kakawaki Ana Boki te Atua
KANOANAa
1. E aera ngkai a bati aomata ni boong aikai aika aki onimakina te Baibara?
A BATI aomata ni boong aikai aika aikoa ataia bwa antai ae a kona n onimakinna. A nanououa irouia aomata ake a karineia n aroia kaain te tautaeka, taan rabakau ni bwain te aonnaba ao taani bitineti, bwa a kakaraoa ae tamaroa ibukia ke aki. Irarikina, a aikoa karineia mataniwin Aaro ake a taku bwa Kristian ngaiia. Ngaia are ti aki mimi ngkai a aki onimakina te Baibara ae te boki ae a taekinna mataniwin Aaro akanne bwa a ongeaba iai.
2. N aron ae oti n Taian Areru 119:160, tera ae ti riai ni kakoauaa?
2 Ngkai ngaira ana toro Iehova, ti kakoauaa ae ‘te Atua e tataekina te koaua’ ao e tangira te kabanea n tamaroa ibukira n taai nako. (TaiAre. 31:5; Ita. 48:17) Ti ataia ae ti kona n onimakina te baere ti warekia n te Baibara. Ti kakoauaa ae ‘ana taeka ni kabane [te Atua] bon te koaua.’ (Wareka Taian Areru 119:160.) Ti boraoi n iango ma are e koreia te tia rabakau n te Baibara ae kangai: “Akea ana taeka te Atua ae e kewe ke ae e na aki koro bukina. A kona ana aomata te Atua n onimakina te baere e taekinna, ibukina bwa a onimakina te Atua are e taekinna.”
3. Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora aei?
3 Ti na kangaa ni buokiia tabemwaang bwa a na onimakina Ana Taeka te Atua n aron onimakinana iroura? Ti na iangoi bukina aika tenua ngkai ti kona n onimakina te Baibara. Ti na maroroakinna bwa e aki bitaki te bae taekinaki n te Baibara, a koro bukin taetae ni burabeti n te Baibara, ao iai mwaakan te Baibara ni bita maiuia aomata.
E AKI BITAKI ANA RONGORONGO TE BAIBARA
4. E aera tabeman aomata a iangoia bwa e a tia ni bitaki te Baibara?
4 E kamanenaia tao 40 mwaane aika kakaonimaki Iehova ae te Atua bwa a na korea te Baibara. Ma ai akea ngkai moani koroboki nikawai ma ai tii katotoia aika iroura. Aei are e a kairiia tabeman aomata bwa a na iangoia bwa te baere a warekia n te Baibara n ara bong aikai, bon titeboo ma are a koreia mwaane akekei n te moantai ke tiaki. Ko a tia n iaiangoia bwa ti na kangaa ni kakoauaa bwa e bon titeboo?
A kakorakoraia taani kaewewe aika rabakau n te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera ni kaewea katoton Ana Taeka te Atua n te aro ae eti raoi (Nora barakirabe 5)
5. E kangaa aroni kaewean te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera? (Nora te taamnei ni moan te maekatin.)
5 Ibukini kawakinan rongorongo ake n te Baibara, e a tuangia Iehova ana aomata bwa a na korei katotona. E tua nakoia uean Iteraera bwa a na karaoi katoton te Tua are koreaki, ao e mwiokoiia tibun Rewi bwa a na reireinia aomata te Tua anne. (TuaKau. 17:18; 31:24-26; Neem. 8:7) Imwini kataenikaiaia I-Iutaia irouia kaaini Baburon, ao a moana karaoani katoton te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera aika bati, taani kaewewe aika rabakau. (Etira 7:6, kbn.) A bwaina te taratara raoi mwaane aikai ni baike a korei. Imwina riki, a manga moana tiaki tii warekan taeka ma manin naba koroboki bwa aonga ni kakoauaa raoi ae a bane ni kaeweaki bwaai ni kabane. Ma ibukin aki kororaoia aomata, a a reke kairua tabeua aika uarereke n te Baibara. Ma e ngae n anne, a bati katoton te koroboki anne ae karaoaki, ngaia are a kona ni kuneaki kairua akanne imwina riki. N te aro raa?
6. A na kangaa ni kuneaki kairua ake ni katoton te Baibara?
6 Iai aia aanga taan rabakau ni boong aikai ae tamaroa, ae a kona ni kunei iai kairua ake a karaoia naake a kaewea te Baibara. Iangoa te kaikonaki aei: Aongkoa a mwiokoaki mwaane aika 100 mwaitiia bwa a na kaewea katoton te koroboki teuana. Temanna mai buakoia e karaoa te kairua ae uarereke n ana kaewewe. Te anga teuana ae ti kona n nora te kairua anne ngkana ti kabotaua ana kaewewe ma ake tabemwaang. N aron naba anne, mani kabotauani koroboki nikawai n te Baibara aika bati, a a kona iai taan rabakau n atai kairua ke baika e katikui te tia kaewewe temanna.
7. A kangaa taani kaewea te Baibara aika bati n rangi n taratara raoi?
7 Te koraki ake a kaewei koroboki nikawai n te Baibara a kakorakoraia ni karaoia bwa e aonga n eti raoi. Iangoa te katoto ae kaota koauan aei. E karaoaki katoton te Koroboki n te Taetae n Ebera ae tabwanin raoi n 1008 ke 1009 C.E. E aranaki bwa te Leningrad Codex. Ma n taai aika tibwa nako, ao a bati koroboki nikawai n te Baibara ma mwakorokoroia ae a kuneaki aika tao 1,000 te ririki maania nakon te Leningrad Codex. E kona n iangoia temanna bwa imwini kaeweweani koroboki nikawai akanne i nanon te maan ae 1,000 te ririki, ao e na bon rangi ni kaokoro te koroboki are n te Leningrad Codex ma koroboki nikawai akanne. Ma e aki koaua anne. Ngke a kabotaui koroboki nikawai taan rabakau ma ake a tibwa kuneaki ngkai, ao a noria bwa iai teutana te kaokoro n taeka aika kabonganaaki, ma e aki bitaki te rongorongo are n te Baibara.
8. Tera kaokoron katoton te Koroboki ni Kristian ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti ma katotoni booki tabeua ake rimoa?
8 Kristian ake rimoa a kakairi n aia katei taani kaewea te Koroboki ae Tabu n te Taetae n Ebera. A karaua raoi ni karaoi katoton te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti aika 27, ake a kamanena n aia botaki n taromauri ao n aia mwakuri n uarongorongo. Imwini kabotauani koroboki nikawai n te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti ma booki tabeua n taai akekei, ao e taku te tia rabakau temanna: “A bati riki [katoton te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti] ae noraki ngkai nakoni booki ake tabeua, . . . ao a tabwanin riki.” E korea aei te boki ae Anatomy of the New Testament: “E kona ni kakoauaa temanna bwa te baere ti warekia n rairai aika ni boong aikai ibukin te Koroboki ae Tabu n te Taetae ni Kuriiti, boni kanoan raoi are a koreia taani koroboki nikawai.”
9. N aron ae taekinaki n Itaia 40:8, tera ae oti koauana ni kaineti ma ana rongorongo te Baibara?
9 Aia kakorakora taani kaewewe i nanon tienture, e a karekea nakoira te Baibara ae eti raoi ae ti warekia ao n ukeuke iai ngkai.b Akea te nanououa bwa bon Iehova ae taraia raoi bwa e na eti ana rongorongo nakoia aomata. (Wareka Itaia 40:8.) Ni koauana, a bae n taekinna tabeman bwa e ngae e aki bitaki ana rongorongo te Baibara, ma tiaki nanona bwa e kairaki koreana iroun te Atua. Ngaia are ti na nori ngkai bwaai ni kakoaua tabeua bwa e bon kairaki korean te Baibara iroun te Atua.
A KONA N ONIMAKINAKI TAETAE NI BURABETI AIKA N TE BAIBARA
Te maing: Taamnei man C. Sappa/DeAgostini/Getty; te atai: Te taamnei man © Homo Cosmicos/Shutterstock
A tia ni koro bukin taetae ni burabeti ake n te Baibara ao a kakororaoaki naba ngkai (Nora barakirabe 10-11)d
10. Aanga te katoto ibukin te taetae ni burabeti ae koro bukina ae kaota koauan 2 Betero 1:21. (Nori taamnei.)
10 A bati taetae ni burabeti n te Baibara aika a tia ni koro bukia, tabeua mai iai a koreaki tebubua tabun te ririki n nako imwaini kakoroaia. E noraki n rongorongon rimoa bwa a koro bukin taetae ni burabeti aikai. Ti aki mimi n aei, ibukina bwa ti ataia bwa Iehova boni ngaia te tia Korei taetae ni burabeti aika n te Baibara. (Wareka 2 Betero 1:21.) Iangoa te taetae ni burabeti ni kaineti ma bwakan te kaawa ae Baburon rimoa. N te kawanua n tienture B.C.E., ao e kairaki n te taamnei te burabeti ae Itaia bwa e na taetae ni burabetina niniakin te kaawa ae korakora ae Baburon. E taekina naba aran teuare e na kataenikaia ae Tairati, ao e kabwarabwaraa raoi aron niniakin te kaawa. (Ita. 44:27–45:2) E taetae ni burabetinna naba Itaia bwa e na boni mauna Baburon ao e na kitanaki. (Ita. 13:19, 20) Anne raoi te bwai ae riki. E a bwaka Baburon iroun Miria ma Botia n 539 B.C.E., ao ai akea ngkai te kaawa ane kakannato anne—Nora te taamnei ae E a Kaman Taekina Bwakani Baburon te Baibara n am tareboon ke n am tablet ae kanoan te boki ae Ko Kona ni Kukurei n Aki Toki! reirei 03 nambwa 5.
11. Kabwarabwaraa bwa e kangaa ni kakoroaki bukin Taniera 2:41-43 ni boong aikai.
11 Kakoroan taetae ni burabeti n te Baibara bon tiaki tii baika kakoroaki rimoa, ti a nori naba kakoroaia ni boong aikai. N te katoto, iangoa kakororaoan bukin ana taetae ni burabeti Taniera ni kaineti ma te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba ae Amerika ma Buritan. (Wareka Taniera 2:41-43.) E taekinaki n te taetae ni burabeti anne bwa tautaeka aika uoua aikai a na “korakora . . . n te itera teuana” n aron te biti ao a na “mamaara n te itera riki teuana” n aron te bokaboka. Ao e oti raoi koauan anne. A korakora n aron te biti Buritan ao Amerika, n aroia n tokanikai ni buaka ake uoua ae kabutaa te aonnaba ao e teimatoa ni korakora aia taanga ni buaka. Ma e mamaara korakoraia irouia aomata aika a kani kateimatoa inaomataia rinanon aia botaki taani mwakuri, waaki ibukini katokan te kairiribai ibukini kaokoron te reeti, ao waaki ni kakaaitara ibukini katean oin aia tautaeka. E taku te tia rabakau n te waaki n tautaeka: “Akea riki te tautaeka n inaomata teuana n te aonnaba ae inaomata ni boong aikai, ae a bwenaua kaaina nakon te United States.” Ao Buritan ae iteran te tautaeka ae mwaaka n te aonnaba aei, e bwenaua naba n ririki aika tibwa nako ibukina bwa aki boraoi n iango aomata i aon aaba ake a na reitaki ma ngaiia. E a kangaanga iroun te Tautaeka ae Mwaaka Riki n te Aonnaba, ae Amerika ma Buritan ni karaoa ae riai mani kakaaitara aikai.
12. Tera ae ti kakoauaa man taetae ni burabeti ake n te Baibara?
12 A bati taetae ni burabeti n te Baibara aika a tia ni koro bukia ao a kakorakoraa onimakinan ana berita te Atua iroura ibukin taai aika a na roko. Titeboo ara namakin ma te tia areru are tataro nakon Iehova ni kangai: “I kariariaa am kakamaiu, bwa bon au kantaninga am taeka.” (TaiAre. 119:81) Rinanon te Baibara ao e a tia Iehova n anganira “te bwai ae raoiroi nakon taai aika a na roko, ao te kantaninga.” (Ier. 29:11) E aki boto ara kantaninga n taai aika a na roko man ana kakorakora temanna, ma e boto i aon ana berita Iehova. Ti bia teimatoa ni karikirakea onimakinan Ana Taeka te Atua n arora n reiakini taetae ni burabeti ake n te Baibara.
TAEKA N REIREI MAN TE BAIBARA E BUOKIA MIRION MA MIRION
13. Ni kaineti ma Taian Areru 119:66, 138, tera riki te bwai ni kakoaua ae ti kona n onimakina iai te Baibara?
13 Te bwai riki ni kakoaua teuana ae ti kona n onimakina iai te Baibara, bwa a buokaki iai aomata ngkana a maiuakin taeka n reirei ake iai. (Wareka Taian Areru 119:66, 138.) N te katoto, taanga ni mare ake a nang iangoa te buuraure, a a kukurei ngkai ibukina bwa a maiuakina ana taeka n reirei te Baibara. A kukurei natiia ni kaikawaaia irouia aia karo aika Kristian aika a tabeakinia ao n tangiriia.—IEbe. 5:22-29.
14. Taekina te katoto ae kaotia bwa maiuakinani koaua ake n te Baibara e bita maiuia aomata nakon ae raoiroi riki.
14 A tia ni karaoi bitaki ni maiuia aomata aika iowawa nakon ae raoiroi, mani maiuakinan ana reirei ni kairiri te Baibara. Iangoa buokan te mwaane ae kabureaki ae Jackc man te reirei ni kairiri are e karekea. E rangi n iowawa ao e kinaaki bwa temanna mai buakoia kaain te karabuuti ae rangi ni kakamaaku ae na kabureaki n uaa matena. Ma n te bong teuana ao e a kaea te reirei n te Baibara. E rangi n anaaki nanona n te akoi ae noria irouia taari ake a kaira te reirei, ao e a moana naba ana reirei n te Baibara. Ngke e maiuakini koaua man te Baibara, e a moanna naba ni bitaki baike e kakaraoi ao aroarona nakon ae raoiroi riki. Tabeua te tai, e a riki bwa te tia uarongorongo ae tuai bwabetitoaki ao imwina riki e a bwabetitoaki. E ingainga nanona n uarongorongoa taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua nakoia kaain te karabuuti, ao ni buokiia aman mai buakoia n reiakina te koaua. Ai bon te aomata ae bitaki Jack ngke e a roko te tai are e nang tiringaki iai. E taku temanna mai buakoia ana rooia: “Ai tiaki Jack are I kinaa 20 te ririki n nako. Aia angareirei Ana Tia Kakoaua Iehova e buokia ni bita maiuna.” E ngae ngke e bon tiringaki Jack, ma e oti n ana katoto bwa ti kona n onimakina Ana Taeka te Atua ao iai mwaakana n bitii maiuia aomata nakon ae raoiroi riki.—Ita. 11:6-9.
E a tia ana reirei ni kairiri te Baibara ni bitii maiuia aomata aika bati aika a kakaokoro aroaroia nakon ae raoiroi riki (Nora barakirabe 15)e
15. E kangaa maiuakinani koaua n te Baibara ni kaota kaokoroia ana aomata Iehova ni boong aikai? (Nora te taamnei.)
15 A katiteuanaaki ana aomata Iehova ibukina bwa a maiuakini koaua ake n te Baibara. (Ioa. 13:35; 1Kor. 1:10) E kai noraki raura ao katiteuanaakira ibukina bwa angia aomata ni boong aikai a bwenaua ibukin te waaki tautaeka, te reeti ao te nakoa. N noran te katiteuanaaki irouia ana aomata Iehova e a anaaki iai nanon te ataeinimwaane ae Jean. E ikawairake n te aba ae Aberika. Ngke e a riki te buaka ao e a kaaina naba te taanga ni buaka, ma imwina e birinako nakon te aba teuana. Ngke e roko ikanne ao e a kaitiboo naba ma Ana Tia Kakoaua Iehova. E taku Jean: “I ataia ae kaain te Aro ae koaua a aki irekereke ma tautaeka ao a aki bwenaua kaaina. Ma a itangitangiri i marenaia.” E reitia n taku: “I a tia ni katabua maiuu bwa N na buaka ibukin abau. Ma ngke I ataa te koaua n te Baibara, I a kairaki iai bwa N na katabua maiuu nakon Iehova.” E boni bitaki raoi maiun Jean. N oneani mwini buakanaia aomata aika kakaokoro arona ma ngaia, e a tibwaa ngkai te koaua man te Baibara nakoia ake e kaitiboo ma ngaia. E oti raoi te bwai ni kakoaua bwa ti kona n onimakina Ana Taeka te Atua, ngkai a bati aomata aika a buokaki n ana reirei ni kairiri te Baibara.
TEIMATOA N ONIMAKINA ANA TAEKA TE ATUA AE KOAUA
16. E aera ngkai e kakawaki iroura bwa ti na kakorakoraa onimakinan Ana Taeka te Atua?
16 Ngkai e a kakaiaki riki te waaki n te aonnaba aei, e na boni kataaki naba onimakinan te koaua iroura. A kona aomata ni kananououaa ara iango ni kaineti ma koauan ana rongorongo te Baibara ke ibukin Iehova bwa iai ae e mwiokoia ni kairaia taan taromauria ni boong aikai ke akea. Ma ngkana ti kakoauaa ae e boni koaua n taai nako Ana Taeka Iehova, ti na boni kona n tokanikai ni kaitaraai kataakin ara onimaki akanne. Ti na ‘kamatoaa nanora bwa ti na ongeaba n ana moti nako [Iehova] n taai nako n uaa tokini maiura.’ (TaiAre. 119:112) Ti na “aki maama” n tuangia tabemwaang taekan te koaua ao ni kaungaia bwa a na kaboraoa maiuia ma ngaia. (TaiAre. 119:46) Ao ti na kona n nanomwaaka “ma te taotaonakinnano ao te kimwareirei” i aani kangaanga aika karawawata, n ikotaki ma te bwainikirinaki.—IKoro. 1:11; TaiAre. 119:143, 157.
17. Tera ae ti na kauringaki iai n ara kibu ibukin te ririki?
17 Ai kakaitaura ngaira ngkai e kaota Iehova te koaua nakoira! Ti kakorakoraaki n te koaua anne, ao e anganira te kantaninga ao kaetieti aika mataata n te aonnaba ae rikirake iai te mangaongao. E katauraoa naba te kantaninga nakoira ae raoiroi riki i aan ana kairiri Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ti bia buokaki n ara kibu ibukin te ririki 2023 bwa ti na tei n nene ni kakoauaan ae Ana Taeka te Atua ni kabane a boni koaua!—TaiAre. 119:160.
ANENE 94 Kakaitau Ibukin Ana Taeka te Atua
a E a tia n rineaki ara kibu ibukin te ririki 2023 ae kakorakoraa te onimaki ae kangai: “Am taeka ni kabane bon te koaua.” (TaiAre. 119:160) Akea te nanououa bwa ko boraoi n iango ma anne. Ma a bati aomata aika aki kakoauaa bwa e boni koaua te Baibara ao e kona ni katauraoi kairiri ibukira aika kona n onimakinaki. N te kaongora aei, ti na maroroakini bwaai ni kakoaua aika tenua aika ti kona ni kamanenai, ni kairiia iai aika a raoiroi nanoia bwa a kona n onimakina te Baibara ao ana taeka n reirei.
b Ibukin rongorongo riki tabeua i aoni kawakinan te Baibara, nakon jw.org ao taibina “History and the Bible” n te bwaoki ni kakaae.
c A tia ni bitaki aara tabeua.
d KABWARABWARAAN TAAMNEI: N aron ana moti te Atua, e na uruaki te kaawa ae kakannato ae Baburon.
e KABWARABWARAAN TAAMNEI: Kaotioti—N oneani mwin are e na buakania aomata, e a reiakinna man te Baibara te teinimwaane aei aroni karekean te rau ao ni buokiia tabemwaang ni karaoa naba anne.