Itiman Taani Kawakintiibu Ma Waniman Tooka​—nanona Ibukira Ni Boong Aikai

“Ti na kateiia itiman taani kawakintiibu ma waniman te aomata aika tooka n ekiia nako.”​—MIKA 5:5.

1. Bukin tera bwa e aki koro nanon te babaire are a karaoia kaain Turia ao Iteraera?

TAO i marenan 762 B.C.E. ao 759 B.C.E., e taekinna uean Iteraera ao uean Turia bwa a na buakana te tautaeka n Iuta. Tera tiaia? A na ninia Ierutarem ao ni kanakoa te Uea are Aati man te kaintokanuea, ao n onea mwina iroun temanna te mwaane are tao tiaki kanoan ana utu te Uea are Tawita. (Itaia 7:​5, 6) E riai n ataa raoi te bwai ae e na karaoia uean Iteraera. E a tia n taekinna Iehova bwa e na teimatoa n taua Ana kaintokanuea kanoan Tawita temanna ao e tuai mani bwaka ana taeka te Atua.​—Iotua 23:14; 2 Tamuera 7:16.

2-4. Kabwarabwaraa bwa e kanga ni kakororaoaki Itaia 7:​14, 16 (a) n te kawanua n tienture B.C.E. (b) n te moan tienture C.E.

² A taraa n tokanikai n te buaka n te moantai kaain Turia ao Iteraera. A a bua mairoun Aati ana taanga ni buaka aika rorobuaka ake a ninikoria aika 120,000 mwaitiia n te boo ni buaka ae tii teuana! E bon tiringaki Maateia “are natin te uea te mwaane.” (2 Rongorongo 28:​6, 7, BG) Ma e boni mataku Iehova. E uringa ana berita nakon Tawita ngaia are e kanakoa te burabeti are Itaia ma te rongorongo ae rangi ni kaunganano.

³ E taekina ae kangai Itaia n te kawanua n tienture: “Noria, ane e na kariki te kibono, ao e na bungia te nati te mwane, ao e na aranna ba Emanuera. . . . Ba ngkana e tuai ni wanawana te tei aei n rawa nakon te buakaka ma n rinea te raoiroi, ao e na kitanaki te aba are abaia uea ake uoman ake ko ribaiia [aika Turia ao Iteraera].” (Itaia 7:​14, 16, BG) E aki toki ni kaineti moani mwakoron te taetae ni burabeti anne ma bungian te Mesia ao e bon eti te iango anne. (Mataio 1:23) Ma kioina ngkai a aikoa riki bwa bwaai ni kakamaaku “uea ake uoman” aika uean Turia ao Uean Iteraera nakoia kaain Iuta n te moan tienture C.E, e bae ni moani kakororaoaki te taetae ni burabeti ibukin Emanuera n ana bong Itaia.

⁴ N te tai ae waekoa imwin te katanoata ae kamimi are e karaoia Itaia, e a bikoukou buuna ao e bungia te nati te mwaane ae arana Mae-tara-ati-bati. E kona te teei anne n riki bwa “Emanuera” are e taekinna Itaia.a N taai ake e koreaki iai te Baibara, e bae ni katokaaki aran te merimeri mani bungiana tao ibukini kauringaan te bwai ae riki ae okoro, ao ni kinaaki irouia ana karo ma ana koraki n arana riki teuana. (2 Tamuera 12:​24, 25) Bon akea te bwai ni kakoaua bwa e weteaki Iesu n te ara ae Emanuera.​—Wareka Itaia 7:14; 8:​3, 4, BG.

5. Tera ana babaire te Uea are Aati ae kananokawaki?

⁵ Ngke a kaatuua aia iango kaain Iteraera ma Turia i aon Iuta ao iai te natannaomata teuana ae te taanga ni buaka aika mwaatai aika a kani buakana te aono anne. Bon te tautaeka ae mwaaka n te aonnaba ae Aturia. Ni kaineti ma Itaia 8:​3, 4 (BG) ao e na uotiinako “bwaikorakin Tamateko” ma “bwaai ni kuri ake bwain Tamaria” Aturia imwain ninian te tautaeka n Iuta mai maiaki. N oneani mwin onimakinan ana taeka te Atua rinanon Itaia iroun Aati are e aki kakaonimaki, e a karaoa te boraraoi ae karuanikai ma kaain Aturia ike a a karawawataaki iai kaain Iuta. (2 Uea 16:​7-10) Ai kananokawakira te bwai ae karaoia Aati ngkai te tia kawakintiibu ngaia i aon Iuta! Ti kona n titirakinira ni kangai: ‘I onimakina raoi Iehova ke aomata ni karaoan au motinnano ae kakawaki?’​—Taeka N Rabakau 3:​5, 6.

E KAOKORO ANA WAAKI TE TIA KAWAKINTIIBU AE BOOU

6. Kabotaua ana kairiri n tautaeka Aati ao Etekia.

⁶ E mate Aati n 746 B.C.E., ao e ruamwina natina are Etekia. A a maiu ni kainnano ngkai kaain Iuta ao a aikoa taromauria Iehova. Tera ae na moanibwaia ngkai e a riki bwa te uea ae ataei? E na kaoka korakorani kaubwain Iuta? Tiaki ngaia anne. Bon te mwaane ae maiuakina te onimaki ni koaua Etekia ao te tia kawakintiibu ae uaana nakoia ana nanai. Te moanibwai ae karaoia, e boni kaoka te taromauri ae itiaki ao ni kakorakoraa reitakia te natannaomata ae buakaka anne ma Iehova. E kakorakoraa ni mwakuri Etekia ngke e ataa ana kantaninga te Atua ibukina. Ai tamaroara te banna ni katoto anne ibukira!​—2 Rongorongo 29:​1-19.

7. Bukin tera bwa e kakawaki ana berita te uea ae boou ibukini boutokaaia tibun Rewi?

⁷ E rangi ni kakawaki mwiokoaia tibun Rewi ibukini manga kaokan te taromauri ae itiaki. Mangaia are e kawariia Etekia ao ni berita bwa e na boutokaiia. Kataamneia n am iango aroia tibun Rewi aika kakaonimaki ake a a roko n te botaki anne ma rannimataia aika wawaanako ngke a a ongo te bwai ae e taekinna aia uea aei: “E rineingkami Iehova ba kam na teitei i matana, ni minita nako Ina.” (2 Rongorongo 29:​11, BG) Eng, a boni karekea te tua ae mataata tibun Rewi ibukini karikirakean te taromauri ae itiaki!

8. Baikara bwaai riki tabeua ake e boutokaa iai aia onimaki te natannaomata Etekia ao tera uaana?

⁸ E kaoia tibun Iuta ao tibun Iteraera ni kabane Etekia nakoni bukamaruan te Toa ae te Riao ae kakawaki ike e a taorimwiaki n te Toa ae te Bwerena ae Aki Karikaki ae itiua bongina. A rangi ni kukurei aomata n te toa anne n te aro are e a karakaaki nakon itua riki te bong. E taekinaki ae kangai n te Baibara: “E bati te kimareirei i Ierutarem: ba akea arona i Ierutarem mai mwin ana bong Toromon are natin Tawita are aia uea Iteraera.” (2 Rongorongo 30:​25, 26, BG) Ai boni kaungananora te toa ibukini bwaai n taamnei anne are e kakoauaaki irouia aomata ni kabane! Ti karekea reireiara n 2 Rongorongo 31:1 (BG) ae kangai: “Ngke e a tia te baerei, . . . Ao a ibeibei bouananti atibu, ao a koroi bouan Nei Atera ni kabwaka, ao a ururu taabo ake a rietata ma baonikarea.” Ma a a moanna n okira Iehova kaain Iuta n te aro ae kamimi. A buokaki n aei bwa a na katauraoiia imwaini kangaanga aika a kaan roko.

E ONIMAKINA IEHOVA TE UEA

9. (a) E kanga n aki koro bukin aia babaire kaain Iteraera? (b) N te aro raa are e tokanikai iai Tennakeriba i aon Iuta n te moantai?

⁹ E koaua ana taeka Itaia bwa e buakanaki te tautaeka n uea ae Iteraera are mai meang iroun Aturia ao ni kataenikaiia kaaina, ike e a aki koro bukin aia babaire kaain Iteraera are a na katokaa temanna n ana kaintokanuea Tawita ae tiaki kanoana. Ma tera aia babaire kaain Aturia? A a buakanaki ngkai kaain Iuta irouia kaain Aturia. “N ana katengauni ma a ririki te uea are Etekia ao e aerake Tennakeriba are uean Aturia ni buakani kawan Iuta ake a nonoaki, ni kabane ao e tauu.” E taekinaki bwa e nini kaawan Iuta aika 46 mwaitiia ni kabane Tennakeriba. Iangoia bwa tera aron am namakin ngke arona bwa ko maeka i Ierutarem n te tai anne. A konaaki kaawan Iuta teuana imwin teuana irouia ana taanga ni buaka Aturia aika mwaatai!​—2 Uea 18:​13, BG.

10. E aera bwa e kona ni kaungaaki nanon Etekia ni Mika 5:​5, 6?

¹⁰ Ni koauana, e ataia Etekia bwa e a kaan roko te kabuanibwai, ma n oneani mwin are e na kakairi iroun tamana are Aati ae te tia tannako man te koaua ni karekea buokana mairoun te natannaomata ae beekan, e bon onimakina Iehova. (2 Rongorongo 28:​20, 21) E bae naba ni kaman ataa ana taeka te burabeti ae Mika are e maiu n ana tai are e taetae ni burabetina aei ni kaineti ma Aturia: “Ngkana e roko te I-Aturia . . . ti na kateiia itiman taani kawakintiibu ma waniman te aomata aika tooka n ekiia nako. Ao ane a na urua te aba are Aturia n te kabaang.” (Mika 5:​5, 6, BG) E boni kaungaaki nanon Etekia n taeka aika kairaki koreaia aikai, bwa a kaotaki iai ae a na teirake angiin te taanga ni buaka ae kamimi ni kaaitaraia kaain Aturia ao n tokanikai i aoia.

11. N ningai are kakororaoaki iai n te aro ae moan te kakawaki te taetae ni burabeti ni kaineti ma itiman taani kawakintiibu ao waniman tooka?

¹¹ E kakororaoaki te taetae ni burabeti ni kaineti ma itiman taani kawakintiibu ao waniman tooka (ke “natinuea,” The New English Bible) n te aro ae moan te kakawaki imwini bungiakin Iesu are “te tia tau-taeka i buakoia Iteraera; ae ma ngkoangkoa otinakona.” (Wareka Mika 5:​1, 2, BG.) Aei te tai are e na moan riki iai kakamaakaia ana toro Iehova irouia te koraki ake aongkoa I-Aturia ni boong aikai. Tera te taanga ni buaka are e na kamanena Iehova rinanon Natina are e a tautaeka ngkai, bwa e na bootia ni kaaitaraia taani kairiribai aika kakamaaku? Ti na noria. Ma ti na rinanoni moa reireiara man ana mwakuri Etekia ni kaaitarai kabuanibwai mairouia kaain Aturia.

E WANAWANA NI KARAOI ANA MWAKURI ETEKIA

12. Tera are e karaoia Etekia ma raona ni kamanoia ana aomata te Atua?

¹² E kukurei Iehova n taai nako ni karaoi bwaai ibukira ake ti aki kona ni karaoi, ma e kantaningaira bwa ti na karaoa are ti kona ni karaoia. E maroro “ana mataniwi ma ana aomata ake a korakora” Etekia ao a kaai n iangoia bwa a na “katoki ranni koburaken raan ake a mena i tinanikun te kawa. . . . Ao e a manga uunga ao e a manga katea te nono ni kabanea are uruaki, ao e karietata ni kaboraoia ma taua, ma te nono are teuana are i tinaniku, . . . Ao e karaoi kaai-ni-buaka ma otanga ni kabatiai.” (2 Rongorongo 32:​3-5, BG) Ibukini kamanoaia ao kawakinaia Ana aomata n te tai anne, e a kamanenaia mwaane aika ninikoria aika bati Iehova n aron Etekia, ana mataniwi ao burabeti aika korakora n te onimaki.

13. Tera te mwakuri ae moan te kakawaki are e katauraoiia iai aomata Etekia imwain rokoni buakanakia? Kabwarabwaraa.

¹³ Te bwai ae karaoia Etekia imwina bon te bwai ae rangi ni kakawaki riki nakoni katokan raan ke kamatoaan oon te kaawa. Ibukina bwa te tia kawakintiibu ae tatangira Etekia, e a botiia aomata ao ni kaungaia ni bwaai n taamnei n taeka aikai: “Tai maku ao a na tai bara nanomi iroun uean Aturia, . . .  ba e maiti riki ae i roura nakon are i rouna: e mena i rouna te anganibai ae te iriko; ma E memena i roura Iehova ae Atuara ba E na buokira, ma ni buaka n ara buaka.” Ai kakorakorakira te onimaki n te kauring are e na boni buaka Iehova ibukia ana aomata! Ao ngke a ongo aei I-Iutaia, a a “mwiokoiia n ana taeka Etekia are uean Iuta.” Noria, a boni kaungaaki nanoia aomata n “ana taeka Etekia.” A kakoauaaki bwa bon taani kawakintiibu aika ibuobuoki Etekia, ana mataniwi ao mwaane aika korakora, n ikotaki naba ma te burabeti are Mika ao Itaia n aron are e taetae ni burabetinna Iehova rinanon ana burabeti.​—2 Rongorongo 32:​7, 8, BG; wareka Mika 5:​5, 6. 

14. Tera are e taekinna Rabetiake ao tera aroia aomata iai?

¹⁴ E katei ana umwanrianna uean Aturia i aon Rakiti, i maiaki maeaon Ierutarem. Mai ikanne are e a kanakoia iai ana taan uarongorongo aika teniman bwa a na tuangia kaain te kaawa bwa a na taenikai. E kamanenai bwaai ni kamwane aika kakaokoro te mataniwi n tautia ae Rabetiake are ana tia taetae. E taetae n Ebera ni kaumakiia aomata bwa a na kamwanea te uea ae Etekia ma n aantaeka irouia kaain Aturia, ao e keweia ni berita nakoia bwa e na angania abaia are a na mwengaraoi iai. (Wareka 2 Uea 18:​31, 32.) Imwina, e tua Rabetiake bwa e aki kona Iehova ni kamaiuia I-Iutaia mai aan aia tautaeka kaain Aturia, n aroia naba atuaia natannaomata ake a aki kona ni kamanoia taan taromauria. A wanawana aomata n aki kataia ni kaekai rongorongo ni kewe, ae te katoto are a a aki toki ana toro Iehova ni boong aikai ni kakairi iai.​—Wareka 2 Uea 18:​35, 36.

15. Tera ae a riai ni karaoia kaain Ierutarem, ao e kanga Iehova ni kamaiuia kaain te kaawa?

¹⁵ Ni koauana, e maraki nanon Etekia iai ma n oneani mwin are e na tang nakon te tautaeka ae ianena ibukin te ibuobuoki, e boni karekea ana ibuobuoki Iehova rinanon Itaia are te burabeti. E taku Itaia nakon Etekia: “E na aki roko [Tennakeriba] n te kawa aei, ao e na aki katebea kanoan te kainikatebe iai.” (2 Uea 19:​32, BG) Te bwai ae a riai ni karaoia kaain Ierutarem, a na ninikoria ao n aki bwarannano. E na buaka Iehova ibukia kaain Iuta. Ao e boni karaoa anne! “N te bongi naba arei ao e oti nako ana anera Iehova e bong, ao e kamateia tekuri ma wanrebu ma nimanga te aomata i nanoni maekaia ni buaka I-Aturia.” (2 Uea 19:​35, BG) E a roko kamaiuaia kaain Iuta, tiaki mani katokani koburaken ranin te kaawa iroun Etekia ke ni katean oona, ma boni man ana ibuobuoki te Atua.

REIREIARA NI BOONG AIKAI

16. Antai ni boong aikai aika tei ibukia (a) kaain Ierutarem (b) naake aongkoa I-Aturia (c) itiman taani kawakintiibu ao waniman tooka?

¹⁶ Iai kakororaoan te taetae ni burabeti ae kakawaki ibukia itiman taani kawakintiibu ao waniman tooka n ara bong aikai. A buakanaki kaain Ierutarem rimoa irouia I-Aturia. N te tai ae kaan ae imwaira, a na buakanaki naba ana aomata Iehova aika mamaara irouia te koraki ake aongkoa I-Aturia ni boong aikai ake a iangoia bwa a na kamateia. E taekinaki n te Baibara te buaka anne ma ana buaka “Koka, are n te aba are Makoka,” ana buaka “ueani maiaki,” ao ana buaka “uean aonnaba.” (Etekiera 38:​2, 10-13, BG; Taniera 11:​40, 44, 45, BG; Te Kaotioti 17:14; 19:19) E nanonaki ni buaka akanne bwa a kakaokoro? Ti bon aki ataia. E kona n taekinaki n te Baibara bwa boni buaka aika titeboo ma a kaokoro araia. Tera te taanga ni buaka are e kaotaki n ana taetae ni burabeti Mika are e na kabongana Iehova ni kaitaraa te tia kairiribai are te “I-Aturia”? Bon te taanga ni buaka teuana ae rangi ni kaokoro bwa “itiman taani kawakintiibu ma waniman te aomata aika tooka”! (Mika 5:​5, BG) Bon unimwaane n te ekaretia taani kawakintiibu ao tooka (ke “natinuea,” NEB) te taanga ni buaka ae aki kona ni kakoauaaki aei. (1 Betero 5:2) Ni boong aikai, e a tia Iehova ni katauraoia mwaane aika rangi ni bati ma ni korakora n te onimaki bwa a na kawakinia ana tiibu aika kakawaki, ao ni kakorakoraia ana aomata imwaini buakanakia n taai aika a na roko irouia te koraki ake aongkoa I-Aturia ni boong aikai.b E taekinaki n ana taetae ni burabeti Mika bwa a na “urua te aba are Aturia n te kabaang.” (Mika 5:​6, BG) Eng, ko na noria bwa mai buakon ‘aia bwai ni buaka’ bon “ana kabaang te taamnei” are Ana Taeka te Atua.​—2 I-Korinto 10:4; I-Ebeto 6:17.

17. Baikara reirei aika aua ake a kona unimwaane ni karekei man te rongorongo ae ti a tibwa tia n rinanona?

¹⁷ A kona unimwaane n te ekaretia ake a wareka te kaongora aei ni karekei reirei tabeua aika manena man te rongorongo ae ti a tibwa tia n rinanona aikai: (1) Te mwakuri ae moan te kakawaki are ko kona ni karaoia bwa ko aonga n tauraoi imwain te buaka n te tai ae na roko mairouia te koraki ake aongkoa I-Aturia, boni kakorakoraan onimakinan te Atua ao buokaia tarim bwa a na karaoa naba anne. (2) A riai unimwaane n te ekaretia ni kakoauaa raoi bwa e na boni kamaiuira Iehova n rokoia te koraki ake aongkoa I-Aturia ni buaka. (3) N te tai anne, a kona kaetieti ake ko karekei man ana botaki Iehova n taraa ni kamimi ke n aki manena. Ma ti riai ni bane n tauraoi n ongeaba nakoni kaetieti nako ake ti karekei, n aki ongeia bwa ti boraoi n iango iai ke ti aki ibukina bwa a na kamaiuira kaetieti aikai. (4) Aei aia tai ngkai ni bitii aia iango aomata nako ake a rangi n onimakini reirei n te aonnaba aei, bwaikorakina, ke aia botaki aomata. A riai unimwaane n te ekaretia n tatauraoi ni buoka ane e aki kabanea nanona n onimakina Iehova.

18. Ti na kanga ni buokaki nakon taai aika imwaira man ururingan te reirei aei?

¹⁸ Ane e na roko te tai are ti na taraa n aki kona ni kamanoira n aroia kaain Iutaia ake a mwane i Ierutarem n ana tai Etekia. Ngkana e riki anne, ti kona ni buokaki n ana taeka Etekia ake a kakorakorai ara onimaki. Ti bia ururingnga are ‘e mena te anganibai ae te iriko irouia taan riribaira ma E memena iroura Iehova ae Atuara bwa E na buokira, ma ni buaka n ara buaka’!​—2 Rongorongo 32:​8, BG.

[Kabwarabwara mai nano]

[Taamnei n iteraniba 16]

[Taamnei n iteraniba 18]

A mwiokoiia aomata n ana taeka Etekia (Nora barakirabe 12, 13)