MWAKORO TEBWI MA TENUA

Ngkana E Nang Uruaki te Mare

1, 2. Ngkana iai te rawawata ae riki n te mare, baikara titiraki ake a riai ni kaekaki?

N TE ririki 1988, ao iai temanna te aine ae kaain Itare ae arana Lucia ae e rangi ni korakora rawawatan nanona.a E uruaki ana mare neiei imwin tebwina te ririki. E bati ana tai are e kataia ni kaoka iai ana iraorao ma buuna, ma e a bon aki nakoraoi. Ngaia are e a raure iai ibukin aki nakoraoiia, ao ngkai e a tabe ni kaaitara ma kaikawaaia natina aine aika uoman i bon irouna. Ngkana e iangoa te tai arei Nei Lucia ao e taku: “I kakoauaa n te tai arei, bwa ai bon akea ae e na kona ni karekea ae riai nakon ara mare.”

² Ngkana iai am kangaanga n am mare, tao ko na bae n oota n ana kangaanga Nei Lucia. Tao e a aki rau tekatekam ma buum ao tao ko a iangoia bwa e na bon reke buokam iai ke e na aki. Ngkana ngaia anne, ao e na rangi ni buokiko iangoan te titiraki aei: I a tia ni mutiakini raoi reirei ni kabane aika a raraoi ake e anga te Atua n te Baibara ibukin buokan kanakoraoan te mare?​—Taian Areru 119:105.

3. Ngkai e a rangi n tanoata karaoan te buu-raure, baikara rongorongo ake a ribootinaki mairouia aomata ake a buu-raure ao aia utu?

³ Ngkana e korakora te aki rau i marenan te buu-te-mwaane ma te buu-te-aine, tao kamaunan te mare e kona n taraaki bwa te anga ae bebete riki ibukin katokan te kangaanga.b E ngae ngkai e a bati te aba are e a rikirake iai mwaitiia utu aika a uruaki, ma kakaae ake a a tibwa karaoaki a kaotia bwa a mwaiti aomata aika a a tia ni buu-raure ake a manga uringaba imwin raureia. A mwaiti i buakoia ake a raure ae a rotaki riki n aorakin rabwataia ao aia iango, nakoia aomata ake a aki buu-raure. Te aki-rau ao te aki-kukurei irouia aia ataei te koraki ake a buu-raure, e kona n teimatoa i nanon ririki aika mwaiti. A rotaki buaka naba iai aia karo ma raoraoia kaain te utu ake a maenako. Ao tera ana kaantaninga te Atua iai, are boni Ngaia are te tia Katea te mare ma ngkoa?

4. Tera ae e riai ni karaoaki ngkana iai kangaanga n te mare?

⁴ N aron are e koreaki ni mwakoro ake mai mwaina, te Atua e kaantaningaia bwa te mare e na teimatoa ni karokoa tokini maiuia taanga. (Karikani Bwaai 2:24) Ma bukin tera ngkanne ngkai a mwaiti mare aika a uruaki? E boni bae n aki karina rikina. N angiin te tai iai kanikina aika a kaman oti. Kangaanga aika a uarereke n te mare a kona n ririkirake ni bubura ni karokoa ae aongkoa e a aki kona n tokanikai te aba iai. Ma ngkana a waekoa ni kaetaki kangaanga aikai n ana reirei te Baibara, ao e na boni bati te mare ae e na aki manga uruaki.

KAKAANTANINGA AE RIAI

5. Tera te aroaro ni koaua ae kaaitara te aba ma ngaia n te mare?

⁵ Teuana te bwai ae e aki toki ni kairiri nakon te kangaanga, boni kakaantaningan ae riaon ae e kona n riki, iroun temanna ke irouia taanga ni kauoman. Rongorongon te tangira n taiani boki, maekatin aika a tatangiraki, kaongora n te TV, ao taian taamnei, a kona ni karikirakei kaantaninga ao iango aika a rangi n raroa nako ma ae e kona n reke n te maiu aei. Ngkana a aikoa koro bukin iango aikai, te aomata ngkanne e kona n taku bwa e karaoaki te ribuaka nakoina, ao e na bae ngkanne n aki kukurei ma n un. A na kanga ngkanne, ni kona ni kunea te kakukurei n aia mare, aomata aika uoman aika a aki kororaoi? Kanakoraoan te reitaki i marenaia e kainnanoa te mwakuri ae bati.

6. (a) Tera te kaantaninga ae riai ibukin te mare, are e kaotia te Baibara? (b) Baikara bwaai aika a karika te aki katiteuanaki n te mare?

⁶ E bon rangi ni bongana te Baibara. E kakoauaa kakukurein te mare, ma e boni kauringia naba taani mare bwa “e na reke irouia . . . rawawatan te rabata.” (1 I-Korinto 7:28) N aron are e a tia n taekinaki, a uaia n aki kororaoi taanga, ao a kakai reke naba n te bure. A kakaokoro nako naba aroaroia raao ni mare ni kaineti ma aia iango ao nanoia ao aron kaikawaaia. N taai tabetai e aki boraoi aia iango taanga i aon taekan te mwane, natiia, ao ai butikaia. Aki taun te tai ibukin te uaia n reitaki ni karaoan aia bwai, ao kangaanga ni kaineti ma te wene n taanga, a kona naba ni karekea te itabarara.c E tangiraki te tai ae bati ibukin tabeakinan bwaai aikai, ma a na aki bwara nanomi iai! Angiia taanga a kona ni kaitarai aia kangaanga ma ni kaetii n te aro ae e na nakoraoi i bon ibukiia.

MAROROAKINI AMI KANGAANGA

7, 8. Ngkana iai te kamarakinano ke kangaanga aika a riki ibukin te aki oota i marenaia taanga ni mare, tera ana reirei te Baibara ae e riai ni kamanenaki iai?

⁷ A bati aomata ake e kangaanga irouia bwa a na teimatoa n rau ngkana a maroroakini baika a kamarakinano, taiani kairua aika a riki ibukin te aki ota raoi, ke ni maroroakina mamaaraia. N onea mwin are a nang bon atonga naba ae kangai “I kanamakinna bwa ko aki ota raoi irou,” temanna irouia e kona n un ma ni betana riki te kangaanga arei. A mwaiti naba ake a na kangai: “Ko bon tii tabeakiniko,” ke, “Ko aki tangirai.” Ibukina bwa e aki kan reketaati n te kauntaeka te buu are temanna, e kona ngkanne n rawa ni kabootaeka.

⁸ E raoiroi riki touan mwin ana reirei te Baibara: “Kam na un, ao tai bure iai: e na tai bungi taai i aon unimi.” (I-Ebeto 4:26) Iai te taangana ae a rangi ni kukukurei, ao ngke e a koro 60 aia ririki ni mare, ao a a titirakinaki bwa tera bukin nakoraoin aia mare. E taku te buu-te-mwaane: “Ti reireinira te aro ae ti na aki kona ni matu ni karokoa tiara ni kaetii moa ara kangaanga, e ngae ngkana a rangi n uarereke.”

9. (a) Tera ae e taekinaki n te Baibara ae rangi ni kakawaki ni kaineti ma te uaia ni mamaroro? (b) Tera ae a kainnanoa kakaraoana taanga ni mare, e ngae ngke e kainnanoaki iai te ninikoria ma te nanorinano?

⁹ Ngkana a bubuaka aia iango buu-mwaane ao buu-aine, a riai n uaia n tauraoi ni “kai ongo, ao a na aki kau taetae, ao a na aki kakai un.” (Iakobo 1:19) Imwin aia kakauongo raoi, ngaiia ni kauoman a na bae n nora kainnanoakin te kabwara bure i marenaia. (Iakobo 5:16) Taekinan ae “Kabwara au bure ngkai I kammarakiko” ma te nano ni koaua, e kainnanoa te nanorinano ao te ninikoria. Ma karaoan te aro aei e na rangi ni buokiia taanga tiaki tii ni kaetii aia kangaanga, ma ni karikirakea naba te tangira ao te reitaki i marenaia, ae e na kabatiaa riki kukureia i nanon aia tai n iraorao.

KARAOAN BAEIA NI KAINETI MA TE WENE N TAANGA

10. Tera te bwai ni kamanomano are e taekinna Bauro nakoia Kristian aika kaaini Korinto are a riai ni kamanena naba Kristian ni boong aikai?

¹⁰ E kamoamoaa taekan te mare te abotoro Bauro ngke e koro reta nakoia kaaini Korinto, ni kaineti ma bukina ae “e kawa n riki te wene ni bure.” (1 I-Korinto 7:2) Kaain te aonnaba ni boong aikai a rangi ni bubuaka naba n aroia kaaini Korinto rimoa, ke e a riao riki. Bwaai aika bwaitingako aika a mamaroroakinaki irouia aomata n te aonnaba ngkai, aroia ni kunnikaiia n te aro ae aki riai, ao karakinan rongorongon te kaitaataan ae noraki ni maekatin, booki, te TV, ao taian taamnei, a bane ni karika tangiran te wene ni bure. E taku te abotoro Bauro nakoia I-Korinto ake a mena n te tabo are e bwabwainaki naba aroaro aikai iai: “E raoiroi riki te mareaki nakon te rangi ni kaibabaru.”​—1 I-Korinto 7:9.

11, 12. (a) Tera baeia raao ni mare ae a riai n angania buuia, ao a riai ni karaoa tabeia aei ma te nano raa? (b) Tera ae a riai ni karaoia ngkana a na aki moa wene n taanga i nanon te tai ae aki maan?

¹¹ Ngaia are e reireinia taanga ni mare aika Kristian te Baibara ni kangai: “E riai te manenuma ni karaoa baena nakon neiere buna, ao ai aron naba te ainenuma nakon teuare buna.” (1 I-Korinto 7:3, BK) Taraia bwa e kaatuuaki riki iai te anga​—ao tiaki tangiroroan bwaai aika mwaiti. Te wene n taanga n te mare e na kakukurei ni koaua tii ngkana a uaia taanga n tabeakina are e kakukureia temanna irouia. N aron anne, te Baibara e tuangia buu-mwaane bwa a na tekateka ma buia “ma te nanowanawana.” (1 Betero 3:7) E koaua riki aei n aia tai ni wene n taanga raao ni mare. Ngkana e aki akoaki raoi te buu-te-aine n te tai anne, ao e kona n rangi ni kangaanga irouna bwa e na kukurei n tain karaoan te wene n taanga aei.

¹² Iai taai tabetai ae a aki kona n anga te bwai ae a bae iai raao ni mare ni kaineti ma te wene n taanga. E kona ni koaua aei iroun te buu-te-aine n taai tabetai n te namwakaina, ke ngkana e a rotaki n te kua ae bati. (Kabotaua ma Nakoaia Ibonga 18:19.) E kona ni koaua naba iroun te mwaane ngkana iai ana kangaanga ae korakora n ana tabo ni mwakuri ao e a namakina bwaran nanona iai. N taai akanne ngkana a aikoa kona moa n anga te bwai are a bae iai raao ni mare ni kaineti ma te wene n taanga ao e na raoiroi riki ngkana a uaia ni kaota raoi nanoia iai ma ni karekea te katiteuanaki n aia kaantaninga bwa a na “uaia ni kataua.” (1 I-Korinto 7:5) Karaoan aio e na tuuka iangoan ae kairua irouia raao ni mare ni kauoman. Ma ngkana te buu-te-aine e bon rawa ni kariaia te wene n taanga, ke ngkana te buu-te-mwaane e aki waakina te wene n taanga n te aro n tangira, e na boni karika ngkanne te kaririaki n te wene ni bure iroun temanna irouia, nako tinanikun aia mare. Ngkana e riki anne, e na bae ngkanne n rikirake taiani kangaanga i nanon te mare.

13. A na kanga Kristian ni kawakina itiakin aia iango?

¹³ N aroia Kristian ni kabane, ana toro te Atua aika mareaki, a riai n rarawa nakon taamnein te bwaitingako, ae te bwai ae e kona ni karika tangiran aaro aika kammaira ma n aki riai. (I-Korote 3:5) A riai naba n tarataraa raoi aia iango ma aroaroia ngkana a reitaki ma ake a kaokoro aroia ma ngaiia, n aroia mwaane ma aine. E kauring Iesu ni kangai: “Ba ane tarataraa te aine ba e na kaitaataan nako ina, ao e a tia ni wene ni bure ma ngaia i nanona.” (Mataio 5:28) Ngkana a kamanena ana reirei te Baibara taanga ni kaineti ma te wene n taanga, a riai ngkanne ni kona n tuuka bwakaia nakon te kaririaki ma karaoan te wene ni bure. I nanon aia mare, a kona n teimatoa ni kakukureiia n te reitaki ae rangi ni kaan ma n tamaroa, ae taekan te wene n taanga are e iangoaki irouia bwa te bwaintangira ae raoiroi mairoun te tia Karika te mare, ae Iehova.​—Taeka N Rabakau 5:15-19.

KARIAIAKAN TE BUU-RAURE AE KAOTAKI N TE BAIBARA

14. Tera te bwai ae kananokawaki ae riiriki n taai tabetai? Bukin tera?

¹⁴ E kakukurei bwa a kona ni kaetaki kangaanga ni kabane ake a riki n angiin aia mare Kristian. Ma n taai tabetai, e aikoa karaoaki aei. Kioina ngkai a aki-kororaoi aomata ao a maeka n te aonnaba ae bati te bure iai ae e tauaki taekana iroun Tatan, bon iai taiani mare tabeua ake a a roko n tokiia. (1 Ioane 5:19) Tera aroaroia Kristian ni kona ni kaaitara ma te kangaanga aei?

15. (a) Tera te bwai teuana, ae te Baibara e kariaia karekean te buu-raure iai ao te manga mare? (b) Bukin tera ngkai tabeman a baireia bwa a na aki buu-raure ma raoia ni mare are e a tia n aki-kakaonimaki?

¹⁵ N aron are e taekinaki ni Mwakoro 2 n te boki aei, te wene ni bure bon tii ngaia te bwai ae e taekinaki n te Baibara, bwa e kona ni kariaiakaki iai te buu-raure ao te manga mare.d (Mataio 19:9) Ngkana iai koaua aika a kaotia raoi bwa e a tia n aki-kakaonimaki raom ni mare, ao ko a kaaitara ngkanne ma te motinnano ae kangaanga karaoana. Ko na reita nako am mare anne, ke ko nang buu-raure? Akea te tua ibukin aei. Tabeman Kristian a butimwaea ana raraoma ni koaua raoia ni mare, ao e a manga waaki raoi aia mare imwin anne. Tabeman a motika nanoia bwa a na aki buu-raure ibukin nanoangakin natiia.

16. (a) Baikara bwaai tabeua ake a kairiia tabeman bwa a na buu-raure ma kainnabaia ake a kairua? (b) Ngkana te rao ni mare are e aki bure e baireia bwa e na buu-raure ke e na aki buu-raure, bukin tera bwa akea ae e na tiriburea ana babaire te aomata anne?

¹⁶ Ma n te itera are teuana, tao te mwakuri ae bure aei, e karika te bikoukou ke aorakin te wene ni bure. Ke tao ataei a kainnanoa kamanoaia mairoun te karo ae e kakaraoa te bwaitingako nakoia. E teretere bwa a bati bwaai aika a riai n iangoaki imwain karaoan te babaire. Ma ngkana ko a tia n ataa taekan ana aki-kakaonimaki raom ni mare ao imwina, ko a manga kariaia te wene n taanga ma ngaia, ko kaotia ngkanne bwa ko a tia ni kabwara ana bure ao ko nang manga reitanako am mare ma ngaia. Ai akea ngkanne kariaiakan am buu-raure ao am manga mare n te Baibara. Akea ae e riai ni kataia n anaa nanom ma ni kaira am motinnano, ao akea naba ae a riai n tiriburea am motinnano are ko karaoia. Ko riai ni kaaitara ma uaan am motinnano ae ko karaoia. “Ba ane a na uoti oin uotaia aomata n tatabemania nako.”​—I-Karatia 6:5.

BUKIN KARIAIAKAN TE RAURE

17. Ngkana akea te wene ni bure ae e a tia ni karaoaki, baikara kaetieti i aon te raure ao te buu-raure ake a katautauaki n te Baibara?

¹⁷ Ma iai bwaai tabeua ake e kona ni kariaiakaki iai te raure ke tao te buu-raure, e ngae ngke e aki karaoa te wene ni bure temanna irouia taanga? Eng, ma te Kristian ngkanne are e karaoa anne e na aki kainaaomataki iai bwa e na manga kakaaea riki raona ae e na mare ma ngaia. (Mataio 5:32) E ngae ngkai e kariaia te raure n aron anne te Baibara, ma e kamataata bwa temanna irouia are e nako, “e na tiku n aki manga iein, ke e na kaiokaki ma buna.” (1 I-Korinto 7:11, BK) Baikara kangaanga aika kakaiaki ake a kona ni kaota riain te raure?

18, 19. Baikara kangaanga aika kakaiaki aika a kona ni kaira te rao ni mare temanna bwa e na iangoa te raure ke tao te buu-raure, e ngae ngke e a aki kona ni manga mare imwina?

¹⁸ Tao a kona n rotaki n te kainnano kaain te utu ibukin taningarotin te buu-te-mwaane ke ana mwaan riki aika bubuaka.e E kona n takaakarona te mwane ae maiuia kaain ana utu ni kabanea ke e kabongana ibukin boon ana drugs ke nimana te kamanging are e a rangi ni babaia. E taku ana taeka te Baibara: “Ma ngkana e aki katauraoi baika riai te aomata . . . i bukin oin ana utu, ao e kakewea te onimaki, ao e buakaka riki nakon ae aki onimaki.” (1 Timoteo 5:8) Ngkana e rawa ni bita aroarona te mwaane anne, ke tao e ananaa naba te mwane are e karekea buuna n oin korakorana, te buu-te-aine e kona n iangoia bwa e na kawakina mweraoina ma natina n te aro are e na raure.

¹⁹ E kona naba n iangoaki te raure ngkana te rao ni mare temanna e a rangi n iowawa ma n tiritiri nakon raona, ao tao e a kaokioka batibooan buuna n te aro ae e kona ni bua iai marurungin raona ke e na kabuanibwai. Irarikin anne, ngkana te rao ni mare temanna e kataia ni kairoroa buuna n taai nako bwa e na urua ana tua te Atua, te rao are e kakamaakaki arei e kona n iangoa naba te raure, ao ai moara ra riki ngkana e nang reke iai n te kangaanga n te aro n taamnei. Te rao are e nang reke n te kangaanga arei e kona n iangoia bwa tii teuana te kawai are e kona n ‘ira riki nanon te Atua nakon iran nanoia aomata,’ are bon te raure.​—Mwakuri 5:29.

20. (a) Ngkana e uruaki te utu, tera ae a kona ni karaoia raoraoia taanga aika wanawana ao unimwaane, ao tera te bwai are a aki riai ni karaoia? (b) Aomata nako ake a mareaki a aki riai ni kabongana ana reirei te Baibara ni kaineti ma te raure ao te buu-raure, bwa karekean aia anga ni karaoa tera?

²⁰ Ngkana iai te iowawa ae tiritiri ae kakaiaki ae kakaraoaki n te utu teuana, akea te aomata ae e riai ni kairoroa te rao are kakamaakaki arei bwa e na raure ke e na tiku ma raona. E ngae ngkana raoraom aika wanawana ma unimwaane a kona n anga aia ibuobuoki ao aia reirei man te Baibara, ma aomata aikai a aki kona n atai bwaai ni kabane ake a riki i marenan te buu-te-mwaane ma buuna. Tii Iehova ae e kona n nori bwaai aikai. Te buu-te-aine ae te Kristian e na bon aki karinea ana babaire te Atua ibukin te mare, ngkana e kabonganai bukibuki tabeua aika tiaki oin bukibuki ibukin kan raurena. Ma ngkana e a rangi ni karuanikai tekatekana ma buuna, ao bon akea temanna ae e na tiriburea neiei ngkana e a rineia bwa e na raure. Ai bon titeboo naba ma te buu-te-mwaane ae te Kristian ngkana ngaia ae aboka te kan raure. “Ba ane ti na bane n tei i matan ana kaintoka ni motiki-taeka te Atua.”​—I-Rom 14:10.

ARONI MANGA KANAKORAOAN TE MARE TEUANA AE URUAKI

21. Antai rongorongona ae e kaotaki iai nakoraoin ana reirei te Baibara?

²¹ Tenua te namakaina imwin rauren Nei Lucia ma kainnabana, are e taekinaki ni moan te rongorongo, ao e a kaitiboo ma Ana Tia Kakoaua Iehova ao e a moana iai te reirei n te Baibara ma ngaiia. “I rangi ni mimi,” e kabwarabwaraa neiei, “bwa te Baibara e boni katereterei raoi aroni kaetan au kangaanga. Imwin au reirei i nanon teuana te wiki, I a tangiria ni kan ioki ma kainnabau. N te bong aei I a kona n taekinna bwa Iehova e ataa aroni kanakoraoan te mare ae bati te kangaanga iai, ibukina bwa iai ana reirei aika a buokiia taanga bwa a na rabakau n i karinerine i marenaia. E bon aki eti aia bukibuki tabeman, ae Ana Tia Kakoaua Iehova a boni kauamaei taian utu. Ni kaineti ma rongorongou, bon te koaua raoi are kaitaraan aia taeka ni bukibuki te koraki.” E a reiakina aroni kabonganan te reirei n te Baibara Nei Lucia ni maiuna.

22. Tera ae a na bane n onimakinna taanga ni mare?

²² E aki tii riki te aekaki aei nakon Nei Lucia. E riai n riki te mare bwa te kakabwaia ao tiaki te uota ae rawawata. Ibukin karekean te kakabwaia anne, Iehova e a tia ni katauraoa nibwan te reirei i aon te mare ae te kabanea n raoiroi ae e a tia ni koreaki​—ae ana Taeka ae kakawaki. Te Baibara e kona ni “kawanawana ane e ro nanona.” (Taian Areru 19:7-11) A bati maare ake a nang bon uruaki aika a tia ni buokaki iai, ao e a tia naba ni katamaroai maare aika mwaiti ake iai kangaanga aika rawawata iai. A bia onimakina ana reirei Iehova ae te Atua i aon te mare, taanga ni mare ni kabane. E boni manena!

[Kabwarabwara ae nano]

A NA KANGA REIREI MAN TE BAIBARA AIKAI N IBUOBUOKI . . . N TOTOKOA URUAKIN TE MARE?

Te mare bon te bwai ni kakukurei ao te bwai naba ni karawawata.​—Taeka N Rabakau 5:18, 19;1 I-Korinto 7:28.

A riai ni waekoa ni kaetaki taiani kangaanga.​—I-Ebeto 4:26.

N tain te maroro, titeboo iai kakawakin te kakauongo ma te taetae nikawai.​—Iakobo 1:19.

Taanga ni mare a riai ni waakina aia wene n taanga ma te nano ni kani mutiakinia riki raoia ao te nano n akoi.​—1 I-Korinto 7:3-5.