MWAKORO TEBWI MA ONOUA
Buoka Am Utu bwa E na Teimatoa Nakon Taai Aika A na Roko
1. Tera ae kaantaningaia Iehova mairouia utu nako?
NGKE e reitiia Atam ma Nei Ewa Iehova n te mare, e kaota kukureina Atam iai ngke e otea te moan kario n Ebera are e a tia n tauaki mwina. (Karikani Bwaai 2:22, 23) Ma e ngae n anne, e bati riki ana kaantaninga te tia Karikiriki iai, nakon ae tii karekean te kakukurei nakoia natina aika aomata. E tangiriia taanga ma aia utu bwa a na karaoa nanona. E tuanga te moan taanga ni kangai: “Kam na bati ni kariki, ao kam na kabatiaingkami, ao kaona aonnaba, ao kataea ana kai; ae tau aroia ikani marawa, ma manin aan-nang, ma maan aika maiu aika kawakawa i aontano ni kabaneia.” (Karikani Bwaai 1:28) Ai katitika ra, te mwiokoaki anne! A na bon rangi ni kukurei Atam ma Nei Ewa ao natiia ake a na riki, ngke arona bwa e kororaoi aia ongeaba iroun Iehova!
2, 3. A na kanga taian utu ni kunea te kakukurei ni koaua ni boong aikai?
2 Ni boong aikai, a kukukurei riki utu ake a uaia ni mwakuri kaaina ni karaoa nanon te Atua. E korea ae kangai te abotoro Bauro: “E manena tangiran te Atua nakoni bwaai ni kabane, ngkai iai taekana n akoi, ae bon ana bwai te maiu aei, ao te maiu are e na roko.” (1 Timoteo 4:8) Te utu are e maiuakina tangiran te Atua ao e toua mwin ana kairiri Iehova are mena n te Baibara, e na boni karekea te kukurei n “te maiu aei.” (Taian Areru 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16) E ngae ngke tii temanna kaain te utu ae kamanena ana reirei te Baibara, ma a na nakoraoi riki bwaai ngkanne nakon are bon akea.
3 Te boki aei e a tia ni maroroakin reirei aika a bati man te Baibara aika a boutokoa kukurein te utu. Ko a boni bae n tia n noria bwa a okioki taekinan tabeua mai buakoia, rinanon te boki aei. Bukin tera? Ibukina bwa a kaotii koaua aika mwaaka ibukin buokaia kaain te utu n tatabemania nako ma te maiu n utu. Te utu ae keiaki n uaiakin reirei man te Baibara aikai, e kunea bwa tangiran te Atua e boni buokiia kaaina n “te maiu aei.” Ti na manga iangoi reirei aika aua mai buakon reirei akana a kakawaki akanne.
KAKAWAKIN TE TAOTAONAKINNANO
4. Bukin tera bwa moan te kakawaki te taotaonakinnano n te mare?
4 E taku te Uea are Toromon: “Te aomata ae e babanga ni kaeta arona, ai aron te kawa ae akea mataroana ma nonona.” (Taeka N Rabakau 25:28, BK; 29:11) ‘Kaetan te aroaro’ are nanona kakaraoan te taotaonakinnano, moan te kakawaki ibukia te koraki ake a tangira te kukurei n aia mare. Kariaiakan naano aika urubwai, n aron te unun ke tangiran kaibwabwarun te wene ni bure, e karika te kabuanibwai ae e rangi ni kangaanga manga kaetana—ngkana te koaua bwa e boni kona ni kaetaki.
5. A na kanga aomata aika aki-kororaoi ni karikirakea te taotaonakinnano, ao baikara kakabwaia aika a nako mai iai?
5 Ni bon arona, akea natin Atam ae e rabakau raoi n taua aron rabwatana are e aki-kororaoi. (I-Rom 7:21, 22) Ma te taotaonakinnano bon teuana mai buakon uaan te taamnei ae raoiroi. (I-Karatia 5:22, 23) Mangaia are taamnein te Atua e na karika te taotaonakinnano iroura ngkana ti bubutii reken te aroaro aei n te tataro, ngkana ti kamanenai reirei ake a irekereke ma ake a taekinaki n te Baibara, ao ngkana ti bobotaki ma te koraki ake a kaotiota te aroaro aei ma ni kararoaia ake akea irouia. (Taian Areru 119:100, 101, 130; Taeka N Rabakau 13:20; 1 Betero 4:7) Karaoan anne e na buokira ni “biri nako man te wene ni bure,” e ngae ngkana ti kaririaki iai. (1 I-Korinto 6:18) Ti na bon rarawa nakon te iowawa ae tiritiri ao ti na rawa naba ke ti riai n tokanikai i aon te tautoronaki n te kamanging. N te aro anne, a na rau riki nanora ngkana ti kaaitara ma bwaai aika kaunira ke a karawawataira. Ti bia bane ni karekea iroura uaan te taamnei ae moan te kakawaki aei—n ikotaki naba ma ataei.—Taian Areru 119:1, 2.
ARON TARAAN TE KAIRIRI N TE ARO AE RIAI
6. (a) Tera ana babaire te Atua ibukin te kairiri? (b) Tera are e riai n ururingnga te mwaane ngkana e kani karekea te kakukurei nakon ana utu ni kaineti ma ana kairiri?
6 Te kauoua n reirei ae kakawaki bon ataakin te kaetieti ibukin te kairiri. E kabwarabwaraa te aro ae riai Bauro ngke e kangai: “I tangiringkami ba kam na ataia ba bon atun te aomata nako Kristo; ao atun te aine te mwane; ao atuni Kristo te Atua.” (1 I-Korinto 11:3) E nanonaki n aei bwa te mwaane bon te tia kaira te utu, buuna, bon te tia buokia ae kakaonimaki ma n tatangira, ao naati, a riai n ongeaba irouia aia karo. (I-Ebeto 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Ma taraia, bwa e na karekea te kakukurei te kairiri, tii ngkana e karaoaki n te aro ae riai. Buu-mwaane ake a tangira te Atua a ataia bwa te kairiri e na aki rangi n riao matoana. A katotonga Iesu, are Atuia. E ngae ngke Iesu bon te “atu i aoni bwaai ni kabane,” ma e “aki nako mai ba E na tau-toronia aomata, ma E roko ba E na toro irouia aomata.” (I-Ebeto 1:22; Mataio 20:28) N aekakin naba anne, te mwaane ae te Kristian e na karaoa ana kairiri, n te aro are e na aki tabeakina moa, ma e na tabeakina moa nanon buuna ao nanoia natina.—1 I-Korinto 13:4, 5.
7. Baikara reirei man te Baibara aika a na buoka te buu-te-aine ni kakoroi bukin tabena n ana utu ni kaineti ma ana kaantaninga te Atua?
7 Ni kaineti ma te aine, te buu-te-aine are e tangira te Atua e aki kona ni kaunibetoa ke n tokatokanako i aoni buuna. E kukurei ni buokia ao n uaia ni mwakuri ma ngaia. E taekina taekan te buu-te-aine te Baibara n tabetai bwa e ‘tauaki taekana’ iroun buuna, are akea te nanououa iai bwa boni ngaia ana mataniwi. (Karikani Bwaai 20:3, NW) Rinanon te mare, e a “mena i aan ana tua buuna.” (I-Rom 7:2, NW) Ma e ngae n anne, e aranaki n te Baibara bwa te tia “buokia” ao “raona.” (Karikani Bwaai 2:20) E karekei irouna aroaro ma konabwai ake akea iroun te buu-te-mwaane, ao e uataboia n ana waaki. (Taeka N Rabakau 31:10-31) E taekinna naba te Baibara bwa te buu-te-aine bon te ‘rao,’ ae e na uaia ni mwakuri ma buuna. (Maraki 2:14) Reirei man te Baibara aikai a buoka te buu-te-mwaane ao te buu-te-aine bwa a na uaia n ataa nakoan raoia, ao n i karinerine naba i marenaia n aron ae riai.
‘TE INGAINGA NI KAN ONGORA’
8, 9. Kabwarabwarai reirei tabeua ake a na buokiia kaain te utu ni kabane bwa a na rabakau riki ni kanakoraoa te uaia ni mamaroro.
8 E okioki n taekinaki i nanon te boki aei, kainnanoan kateimatoan te uaia ni mamaroro. Bukin tera? Ibukina bwa a kai kaetaki riki kangaanga ngkana a mamaroro aomata ao a ongora raoi nakon te bwai are e taekinna raoia. E okioki katereterean ae te uaia ni mamaroro raoi e kainnanoa te uaia n ongora ao n taetae. E kabwarabwaraa ni kangai te reirei ae Iakobo: “E riai te aomata nako ba e na ingainga nanona ni kan ongora, ao e na iremwe n taetae.”—Iakobo 1:19, BK.
9 E kakawaki naba bwa ti na tarataraa raoi aron ara taetae nikawai. Te taetae n akea te iango moa, te kaunuun, ke taeka aika a rangi n tiriburea te aomata, a aki kanakoraoa te uaia ni mamaroro. (Taeka N Rabakau 15:1; 21:9; 29:11, 20) E ngae ngke e eti te bwai ae ti taekinna, ma ngkana e taekinaki n te aro n iowawa, ni kamoamoa, ke n te katei ae aki riai, e na karekea te kangaanga ao tiaki te nakoraoi. Ara taetae nikawai e na rangi ni kangkang, ma n “taarinaki n taari.” (I-Korote 4:6) Ara taeka a riai n riki bwa kaanga “abora aika koora i nanoni bwaene aika tirewa.” (Taeka N Rabakau 25:11) Utu aika a reiakina raoi aron te uaia ni mamaroro ae riai, a a tia n toua te mwaneka ae kakawaki nakon te kakukurei.
KAKAWAKIN ANA MWAKURI TE TANGIRA
10. Te aeka n tangira raa ae moan te kainnanoaki n te mare?
10 Te taeka ae te “tangira,” e aki toki ni kaotiotaki rinanon te boki aei. Ko uringa ngkoa te aeka n tangira are e kaatuuaki riki taekana? E boni koaua bwa te tangira i marenan te mwaane ao te aine (n te taetae n Erene, eʹros) e kakawaki naba n te mare, ao e a rikirake naba iai te tangira ao te nano n iraorao ae korakora (n te taetae n Erene, phi·liʹa) i marenan te buu-te-mwaane ma te buu-te-aine are e nakoraoi aia mare. Ma ae rangi ni kakawaki riki bon te tangira are e taekinaki n te taetae n Erene bwa te a·gaʹpe. Aio te aeka n tangira are ti karikirakea ibukin Iehova, ibukin Iesu, ao ibukiia raora n aomata. (Mataio 22:37-39) Bon te tangira are e kaotiotia naba Iehova nakon te botannaomata. (Ioane 3:16) Ai kamimi ra ngkai ti kona ni kaotiota te aeka n tangira anne nakoia raora ni mare ao natira!—1 Ioane 4:19.
11. E a kanga ni kanakoraoa te mare te tangira?
11 N te mare, te tangira ae moan te raoiroi aei bon te “bwai ni kabaebae” ni koaua. (I-Korote 3:14) E reitiia taanga ao e kairiia bwa a na tangiria ni kani karaoa ae a na kabwaia iai raoia ao natiia. Ngkana a kaaitara taian utu ma kangaanga aika a rawawata, te tangira e na buokiia ni katiteuanaki ni kanakoraoi bwaai. Ngkana a a tabe ni kara taanga, te tangira e na buokiia n uaia n ibuobuoki ma ni kateimatoa iangoan ae e boni kakawaki raoia. “Te tangira . . . e aki ukoukori ana bwai. . . . E taotaona nanona nakoni bwaai ni kabane, e onimakini bwaai ni kabane, e kaantaningai bwaai ni kabane, e nanomwaka nakoni bwaai ni kabane. E bon aki bwaka te tangira.”—1 I-Korinto 13:4-8.
12. Bukin tera ngkai tangiran te Atua irouia taanga e kateimatoa aia mare?
12 Te reitaki n te mare e korakora riki ngkana e aki tii kabaeaki n te tangira are i marenaia taanga, ma ae moamoa riki e boni kabaeaki n te tangira are tangiran Iehova. (Te Minita 4:9-12) Bukin tera? E korea ae kangai te abotoro Ioane: “Ba bon tangiran te Atua te baei, ae tauan ana tua i roura.” (1 Ioane 5:3) N te aro anne, a riai taanga n reiakinia natiia tangiran te Atua, tiaki ibukina bwa a rangi n tangiriia natiia, ma ibukina bwa bon ana tua Iehova bwa a na karaoa aei. (Te Tua-Kaua 6:6, 7) A riai ni kararoa tangiran te wene ni bure tiaki ibukina naba bwa a uaia n tangiriia, ma ibukina bwa e bati riki tangiran Iehova irouia, are “e nang kabuakakaia taani wene ni bure ao taani wene ni kimoa.” (Ebera 13:4) E ngae ngkana e kariki kangaanga aika kakaiaki n te mare temanna irouia taanga, ma tangiran Iehova iroun are temanna, e na kairia bwa e na kateimatoa touan mwin ana reirei te Baibara. E na kukurei ni koaua, te utu are e a tia ni kamatoaki raoi aia tangira n tatabemania nako, n tangiran Iehova!
TE UTU AE E KARAOA NANON TE ATUA
13. E na kanga te nano ni kani karaoa nanon te Atua ni buokiia aomata n tatabemania nako bwa a na teimatoa n tarai baika kakawaki riki?
13 Anuan maiun te Kristian e boto i aon karaoan nanon te Atua. (Taian Areru 143:10) Aio raoi ae nanonaki n tangiran te Atua. Karaoan nanon te Atua e na buokiia kaain te utu bwa a na teimatoa n tarai baika a kakawaki ni koaua. (I-Biribi 1:9, 10) N aron anne, e kauring ni kangai Iesu: “Ba I roko ba N na kauna te aomata nakon tamana, ao te nati te aine nakon tinana, ao te aine nakon tinani buna: ao ana kairiribai te aomata ana utu.” (Mataio 10:35, 36) N aron are e taekinna Iesu, a mwaiti taan rimwina ake a bwainikirinaki irouia kaain aia utu. Ai kananokawaki ra, ao ai kammaraki ra te waaki aei! Ma e ngae n anne, te tangira i marenaia kaain te utu e aki riai ni korakora riki nakon tangiran Iehova ae te Atua ao Iesu Kristo iroura. (Mataio 10:37-39) Ngkana iai temanna ae e nanomwaaka e ngae ngkana e riribaki irouia kaain ana utu, ma a kona ni bitaki taani kaaitara ngkana a nora uaan tangiran te Atua aika raraoi irouna. (1 I-Korinto 7:12-16; 1 Betero 3:1, 2) E ngae ngkana e aki riki anne, ma akea te kabwaia ae teimatoa ae e na reke ngkana ko katoka te toro iroun te Atua ibukin te kaaitara.
14. E na kanga tangiran karaoan nanon te Atua ni buokiia kaaro bwa a na karaoa are a na kabwaia riki iai natiia?
14 Karaoan nanon te Atua e buokiia naba kaaro ni karaoi babaire aika eti. N aron anne, n aaba tabeua, kaaro a iangoia natiia bwa kaanga kaubwaia teuana, ao a onimakinia natiia bwa taan tararuaiia ngkana a kara. E ngae ngke e bon eti ma n riai bwa naati ake a ikawai a na tararuaia aia karo ake a kara, ma iangoan anne e aki riai ni kairiia kaaro bwa a na kaatuua riki te maiu ni kaubwai nakoia natiia. Kaaro a aki buokiia natiia, ngkana a kaikawaiia n te aroaro are e na kakawaki riki irouia bwaikorakin te maiu, nakon bwaai n taamnei.—1 Timoteo 6:9.
15. E kanga n riki tinan Timoteo, are Eunike, bwa te katoto ae moanibaan te raoiroi ibukin te karo ae karaoa nanon te Atua?
15 Te katoto ae rangi n raoiroi ibukin aei bon taekan Nei Eunike, ae tinan raoraon Bauro ae te rorobuaka n ataei ae Timoteo. (2 Timoteo 1:5) E ngae ngke e mareaki ma te aomata ae tiaki kaain te onimaki, ma e waaki raoi ana mwakuri Nei Eunike are e karaoia n ikotaki ma tibun Timoteo ae Nei Roiti, ni kaikawaan Timoteo i nanon tangiran te Atua. (2 Timoteo 3:14, 15) Ngke e a bon tau ikawain Timoteo, e a kariaiakaki iroun Nei Eunike bwa e na kitana mwengana ma ni moana tataekinan rongorongon te Tautaeka n Uea, ao n ira naba Bauro n te mwakuri ni mitinare. (Mwakuri 16:1-5) Ai kimwareirei ra ngaia ngkai e a riki natina arei bwa te mitinare ae moan te raoiroi arona! Tangiran te Atua irouna ngke e a ikawai e kaota nakoraoin te reirei are e a kaman kataneiaki iai ma ngke e uarereke. Ni koauana, e rangi n rau ma ni kukurei nanon Nei Eunike n ongorana n rongorongon nako ana kakaonimaki Timoteo n ana mwakuri ni minita, e ngae ngke e a rotia te nanokawaki n akeana i rarikina.—I-Biribi 2:19, 20.
TE UTU, AO MAIUM N TAAI AIKA A NA ROKO
16. Tera taben Iesu are e karaoia raoi ngke te nati i aon te aonnaba ngaia, ma tera are e moanibwaia riki?
16 E kaikawaaki Iesu n te utu ae a tangira te Atua kaaina, ao ngke e a ikawai, e a kaota mutiakinan tinana irouna, n te aro ae riai. (Ruka 2:51, 52; Ioane 19:26) Ma e ngae n anne, oin ana mwakuri Iesu are e uaiakinna boni karaoan nanon te Atua, are nanona naba ibukina bwa e na kauka te kawai nakoia aomata ake a na kona ni karekea te maiu are aki toki. E karaoa aio ngke e anga maiuna n aomata ae kororaoi bwa te kaboomwi ibukin te botannaomata ae bubure.—Mareko 10:45; Ioane 5:28, 29.
17. Baikara kaantaninga aika a moan raraoi ake a na kaukaki nakoia aomata aika kakaraoa nanon te Atua, man maiun Iesu are e kakaonimaki iai?
17 Imwin maten Iesu, e kautia Iehova nakon te maiu i karawa ao e anganna te mwaaka ni kairiri ae bati, ao imwina riki, e karikia bwa te Uea n te Tautaeka n Uea i karawa. (Mataio 28:18; I-Rom 14:9; Te Kaotioti 11:15) Ana karea Iesu aei e kauka te waaki ae rineakiia aomata tabeman, bwa a na tautaeka ma ngaia n te Tautaeka n Uea anne. E kauka naba te kawai nakoia aomata aika a raoiroi nanoia ni kabane, bwa a na kukurei ni maeka i aon te aonnaba ma te kororaoi, ike e nang oki iai aron te maiu n te baretaiti. (Te Kaotioti 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Teuana mai buakon kakabwaiara ae kakannato riki ni boong aikai, bon kariaiakara bwa ti na tataekina te rongorongo ae raoiroi ae kakukurei aei nakoia raora n aomata.—Mataio 24:14.
18. Tera te kauring ao te kaunganano are a anganaki taian utu ao bon aomata n tatabemania nako?
18 N aron are e kaotia te abotoro Bauro, maiuakinan tangiran te Atua e kateimatoa te berita are aomata a kona ni karekei kakabwaia aikai n te maiu “are e na roko.” Ni koauana, bon aio te kawai ae te kabanea n tamaroa ibukin karekean te kakukurei! Uringnga, are e na “mauna aon te aba ma kaibabaruna: ma ane kakaraoa ae E tangiria te Atua, ao e teimatoa n aki toki.” (1 Ioane 2:17) Maikai, are ngkana te nati ngkoe ke te karo, te buu-te-mwaane ke te buu-te-aine, akea buum ma iai natim ke tao akea, ma kekeiaki mwaaka ni karaoa nanon te Atua. E ngae ngkana ko karawawataki ke ko kaaitara ma te kangaanga ae rangi ni kakaiaki, ma tai mwaninga are boni ngkoe ana toro te Atua ae maiu. Mangaia are a bia kakukureia nanon Iehova am mwakuri nako. (Taeka N Rabakau 27:11) Ao anuani maium e bia karika te kakukurei nakoim ngkai ao n aki toki, n te aonnaba ae boou!
A NA KANGA REIREI MAN TE BAIBARA AIKAI NI BUOKA . . . AM UTU BWA E NA KAKUKUREI?
E kona ni karikirakeaki te taotaonakinnano.—I-Karatia 5:22, 23.
Ngkana a iangoa ae riai ni kaineti ma te kairiri, te buu-te-mwaane ao te buu-te-aine a na uaia n ukoukora ae a na kabwaia riki iai kaain te utu.—I-Ebeto 5:22-25, 28-33; 6:4.
Te uaia ni mamaroro e nanona naba te kakauongo.—Iakobo 1:19.
Tangiran Iehova e kamatoa te reitaki n te mare.—1 Ioane 5:3.
Karaoan nanon te Atua bon te tia ae moan te kakawaki ae e riai n uaiakinaki iroun te utu.—Taian Areru 143:10; 1 Timoteo 4:8.
[Te Bwaoki n te iteraniba 188]
TE BWAI N TITUARAOI AE TE AKI-MARE
A aki bane ni mare aomata. Ao tiaki naba taanga ni mare ni kabane ake a rineia bwa a na karika natiia. Iesu e aki mare naba, ao e taekina te aki-mare bwa bon te bwai n tituaraoi ngkana e karaoaki “i bukin uean te Atua.” (Mataio 19:11, 12) Te abotoro Bauro e rineia naba bwa e na aki mare. E taekinna bwa te aki-mare ao te mare bon taiani ‘bwaintangira.’ (1 I-Korinto 7:7, 8, 25-28, NW) Mangaia are e ngae ngke te boki aei e maroroakina riki taekan te mare ao kaikawaaia ataei, ma ti aki riai ni kabuai taraakin taiani kakabwaia ao kaniwanga ake a kona n reke iroura ngkana ti aki mare, ke ngkana ti mare ma ti aki kariki.