Bwaai n Ibuobuoki Ibukin Te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
TURAI 3-9
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETIRA 4-6
‘Tai Manga Kamangaoa te Mwakuri’
Ko Nora te Bwai Are E Noria Tekaria?
13 E boni katokaki te mwakuri ibukini manga katean te tembora. Ma naake a rineaki bwa taani kairiri ae te Ibonga ae Rietata are Ietua (ke Iotua) ao te Kowana are Terubabera a a “moana manga katean ana auti te Atua.” (Etira 5:1, 2) A iangoia tabeman I-Iutaia bwa e kairua te babaire anne. A bon aki kona ni karabaia I-Iutaia ngkai a katea te tembora. A ataia bwa a na boni karaoa aia kabanea ni konaa aia kairiribai ni katoka te mwakuri. A boni kainnanoa naba karauan nanoia mwaane aika onimakinaki aika Iotua ao Terubabera, ao e boni boutokaia Iehova. Ao a boni karekea anne. N te aro raa?
w86 2/1 29, bwaoki ¶2-3
E Mena Matan Iehova ‘i Aoia Aia Unimwaane’
Imwin okia nikiraia Iutaia mai Baburon, e a manga aki waakinaki te mwakuri i nanon 16 te ririki. E reke aia tai burabeti aika Akai ao Tekaria ni kaoka aia iango I-Iutaia man aki bwerengakia, ao e a manga waaki katean ana tembora Iehova. Ma n te tai ae aki maan, e a kaitaraaki te mwakuri aei irouia taani kairiri mai Botia. A taku taani kakaaitara: “Antai ae tua nakoimi bwa kam na katea te auti aei?”—Etira 5:1-3.
E rangi ni kakawaki kaekaan te titiraki ni kan ota aei. Ngke arona bwa a kariaia unimwaane kakamaakaia, e na boni katokaki katean te tembora. Ngke arona bwa a kaunia taani kairiri aikai, e kona ngkekei naba ni katabuakaki te mwakuri. Ma a kaeka ma te wanawana unimwaane (ake a boni kairaki iroun te Kowana are Terubabera ao te Ibonga ae Rietata are Iotua) ao e nakoraoi mwina. A kauringia taani kairiri aikai ana tua Tairati are e a maan n aki iraki nanona, bwa a a tia ni kariaiakaki I-Iutaia iroun te uea bwa a na waakina te mwakuri aei. Ngke a ataia taani kairiri aikai ae e aki kona ni bitaki te tua ni Botia, a a rineia bwa a na aki kaitaraa ana tua te uea. Ngaia are e a kariaiakaki te mwakuri bwa e na waakinaki ni karokoa ae e tua te Uea ae Taraiati bwa e na karaoaki!—Etira 5:11-17; 6:6-12.
Ko Nora te Bwai Are E Noria Tekaria?
7 A kabebeteaki taani katea te tembora n te bitaki. Tera te bitaki anne? N 520 B.C.E., e a tautaeka te uea ae boou ae Tairati I i aoni Botia. N ana kauoua n ririki n tautaeka, e a kunea bwa e aki eti i aan te tua katokan te mwakuri ni kateitei ibukin te tembora. Ao e a anga ana taeka bwa e na katiaaki te mwakuri. (Etira 6:1-3) A mimi aomata ni kabane n te babaire anne, ma a bati riki baike e karaoi te uea. E tua naba nakoia kaain rarikia bwa a na katoka kaitaraakia I-Iutaia, ao a na angania te mwane ma bwaai nako ake a kainnanoaki ibukini katiaan te tembora. (Etira 6:7-12) Ao e tia raoi katean te tembora n 515 B.C.E.—Etira 6:15.
Ko Nora te Bwai Are E Noria Tekaria?
16 Te anga riki teuana ae e kairirira iai Iehova, bon man arona ni katauraoa te kairiri rinanon “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana.” (Mat. 24:45) N tabetai ao te toro aei e kona n anganira te kaetieti ae ti aki ota raoi iai. N te katoto, ti kona n anganaki kaetieti tabeua ibukini katauraoara ao kamanoara imwain te kabuanibwai ae karina are ti kona n iangoia bwa e aki kona n riki n ara tabo. Ke ti kona n iangoia bwa e a manga rangi n riao tabeaiangan te toro aei n taini butinakon te aoraki. Tera ae ti riai ni karaoia ngkana ti iangoia bwa a aki rangi ni manena kaetieti ake ti anganaki? Ti riai n iangoa aroni kakabwaiaaia tibun Iteraera ngke a ongeaba nakon te reirei ni kairiri ake a anganaki rinanoia Iotua ao Terubabera. Ti kona naba n iaiangoi rongorongo man te Baibara ake ti a tia ni wareki. N tabetai, a karekea te kaetieti ana aomata te Atua ake a kona n iangoaki bwa a aki manena man ana taratara te aomata, ma a boni kamaiuaki iai.—MotiTae. 7:7; 8:10.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w93 6/15 32 ¶3-5
Ko Kona n Onimakina te Baibara?
E karaoaki te maibibi ni mwane i Tareto, ae te kaawa ae mena n taabo ake i maiakimainikun Turkey, n ana tai ni kairiri te kowana ae Mazaeus ae kaaini Botia, n te kaaua n tienture B.C.E. E kinaaki teuanne n te mwane anne bwa te kowana n te aono are n “Iteran te Karaanga,” ae te Karaanga ae te Iuberetiti.
Ma e aera bwa e kakaongora aei? Ibukina bwa ko kona ni kunea naba taekana n am Baibara. N Etira 5:6–6:13 e kaotaki iai kanakoan reeta i marenan uean Botia ae Taraiati ao te kowana ae Tatenai. Bon taekaia I-Iutaia ni manga katea aia tembora i Ierutarem. Bon te tia kaewewe Etira ae mwaatai n Ana Tua te Atua, ao ko kona ni kantaningaia bwa e eti ao e mataata raoi baike e korei. Ko na noria n Etira 5:6 ao 6:13 bwa e taekina Tatenai bwa “te kowana n te aono are Iteran te Karaanga.”
E korea anne Etira tao n 460 B.C.E., ae tao 100 tabun te ririki imwaini karaoan te maibibi ni mwane anne. A bae n iangoia tabeman bwa e bon aki kakawaki taekan te tia kairiri rimoa anne. Ma ngkana ko na onimakinia taani korea te Baibara e ngae naba ngkana a taekinaki n aron anne, tiaki bwa ko na kakoauai riki baike a korei?
TURAI 10-16
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETIRA 7-8
“Aroaron Etira Aika Karekea Neboan Iehova”
Te Ukeuke n Reirei—E Manena ma ni Kakukurei
8 Eng, tangiran ana Taeka Iehova iroura e riai n nako mai kabitoin nanora. Ti riai ni kukurei ngkana ti karaurau n iangoi mwakoro ake ti a tibwa tia ni wareki. Ti riai n iaiangoi bwaai n taamnei aika nano, ao n tabeakini ma te iangomwaaka. Karaoan aei e kainnanoa te karaurau n iangoi raoi bwaai aika warekaki, ao te tataro. N ai aron Etira, ti kainnanoa katauraoan nanora ibukin warekan ma neneran ana Taeka te Atua iroura. E koreaki taekana ni kangai: “E kataea nangin nanona Etira ba e na ukoukora ana tua Iehova, ma n toua mwina, ma n reirei ana taeka ma mooti i buakoia Iteraera.” (Etira 7:10) Tarai bukina aika tenua are e motika nanona iai Etira: e na ukeuke n reirei, e na kamanenai ni maiuna bwaai ake e reiakin, ao e na manga anga reirei iai. Ti riai naba ni kakairi n ana katoto aei.
si 75 ¶5
Bokin te Baibara ae te Ka-13—1 Rongorongo
5 Akea ae e mwaatai riki nakon Etira ibukini katabwaninani koauan ao etin raoi te rongorongo aei. “E a tia Etira ni katauraoa nanona bwa e na ukoukora ana Tua Iehova ao e na maiuakinna, ao e na reireina te aba kaetieti ake iai ma mooti i Iteraera.” (Etira 7:10) E buokia Iehova rinanon taamneina ae raoiroi. Te tia tautaeka n te aonnaba ae kaaini Botia e ataia ae iai iroun Etira te wanawana are mairoun te Atua ao e a anganna te mwaaka ni kairiri ibukin rineaia taani moti n aonon Iuta. (Etira 7:12-26) Ngkai e taubobonga Etira n taamnein te Atua ma te mwaaka ni kairiri are mairoun te uea, e a kona ni katabwanina rongorongona mani kabonganaan rongorongo aika raraoi n te tai anne.
it-1 1158 ¶4
Te Nanorinano
E Karekea te Kairiri ae Eti Raoi. Te aomata ae kananorinanoa i matan te Atua e kona ni kantaningaia bwa e na reke irouna ana kairiri te Atua. Iai mwiokoan Etira aika bati, ae kairaia mwaane aika e raka i aon 1,500 mai Baburon nako Ierutarem irarikin naba kairaia ibonga, Netinim ao ai aine ma ataei. Irarikina, uotaia bon te koora ao te tirewa ae bati ibukini katamaroaan te tembora i Ierutarem. A kainnanoa kamanoaia ni mwanangaia, ma e aki kan tuanga uean Botia Etira buokana te taanga ni buaka ibukin raonakia, are e oti iai bwa e aki onimakina korakoraia aomata. Irarikin naba anne, e a tia ni kangai mai mwaina nakon te uea: “E memena bain Atuara i aoia akana ukoukoria ni kabane.” Ngaia are e a katanoataa te aki mamatam bwa a aonga ni kananorinanoia aomata i matan Iehova. A bubutii nakon te Atua ao e kakauongo irouia ao e kamanoia mairouia aiaia, bwa a aonga n roko n aia tabo n aki ruanikai. (Etr 8:1-14, 21-32) E rangi n akoaki iroun te Atua te burabeti ae Taniera ni menana i Baburon bwa te taenikai ngke E kanakoa te anera nakoina rinanon te miitara, ibukina bwa e kananorinanoa Tawita i matan te Atua ao e ukera ana kairiri ao otana mairouna.—Tan 10:12.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Etira
7:28–8:20—Bukin tera bwa a mwaiti I-Iutaia i Baburon aika rawa n ira Etira n nako Ierutarem? E uarereke aon Ierutarem ae maekanaki e ngae ngke e a raka i aon 60 te ririki imwin okia te moani koraki mai buakoia I-Iutaia nako abaia. Te oki nako Ierutarem e nanonaki iai waakinan te maiu ae boou i aan aroaro aika kangaanga ma ni karuanikai. A aki aanaki nanoia te koraki ake a toronibwai i Baburon n te aroaro ni maiu i aon Ierutarem ni boong akekei. E riai n aki tarariaoaki karuanikain te mwananga naba. Ngkana a na oki taan oki nako Ierutarem, e riai ngkanne n nene onimakinan Iehova irouia, a na ingainga nanoia nakon te taromauri ae koaua, ao n ninikoria naba. E kakorakoraaki naba Etira ni bain Iehova. A a ira Etira utu aika 1,500 aika kaainaki irouia aomata aika tao 6,000, man ana kaungaunga. Imwini karaoan aanga tabeua riki iroun Etira, a a manga iria 38 aika tibun Rewi ao 220 aika Netinim.
TURAI 17-23
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | ETIRA 9-10
“Te Rawawata ae Riki Man te Aki Ongeaba”
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Etira
9:1, 2—Tera aron karuanikain te iein ma kaain te aba? Taben te natannaomata are e a manga kaokaki boni kateimatoaan taromaurian Iehova ni karokoa rokon te Mesia. E na ruanikai te taromauri ae koaua n te iein ma kaain aaba riki tabeua. Ibukina bwa a a tia tabeman ni karekea te boraraoi ibukin te mare ma aomata aika taromauri boua, a kona ngkanne te botannaomata anne ni kukurei ni maeka ma beekan. E kona ni mauna te taromauri ae itiaki mai aon te aba. E na nakon antai ngkanne te Mesia? Maroaka are e rangi ni maraki nanon Etira ngke e nora te bwai are riki!
w09 10/1 10 ¶6
Tera ae E Tangiria Mairoura Iehova?
Ti karekei kakabwaia ngkana ti tauraoi n ongeaba. E korea aei Mote: “Kawakin ana tua . . . aika i tua nakoimi n te bong aei, ibukini kabwaiami.” (Kibu 13) Eng, ana tua ni kabane Iehova, ake bwaai ni kabane ake e tuangira bon ibukini kabwaiara. N te aro raa ngkanne? E taku te Baibara: “Te Atua bon te tangira.” (1 Ioane 4:8) E a tia n anga tuua n aron akanne ibukini kateimatoaani kabwaiara n aki toki. (Itaia 48:17) Ngkana ti karaoi baike e tua Iehova nakoira, ti na kamanoaki mani baika kammaraki ngkai, ao ni karekei naba kakabwaia aika akea tokia n taai aika na roko i aan ana kairiri ana Tautaeka n Uea.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Etira
10:3, 44—Bukin tera bwa a kairaki ataei i rarikia tinaia ake a kanakoaki? Ngkana a katukaki ataei, e kona n reke iai okia tinaia. Irarikin anne, a kainnanoa naba tararuaakia ataei aika uarereke irouia tinaia.
TURAI 24-30
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | NEEMIA 1-2
“I Aki Tabwara ma I a Tataro Naba”
Kaaki Iehova i Matam n Aki Toki
5 Ti na boni bae naba ni kainnanoa te waekoa n tataro n taai tabetai. N te tai teuana, ao Uean Botia are Atatokititi e nora ana tia uouotii mwangko are Neemia bwa e taraa n rawawata nanona. Ngaia are e titiraki ni kangai, ‘Tera ane ko kan bubutii? Ao e tataro Neemia nakon Atuani karawa.’ Ma e aki kona ni kamaanna ngaia are e a kakimototoa ana tataro i nanona. Ma e ngae n anne, e kaekaaki ana tataro Neemia iroun te Atua, n te aro are e a karekea ana ibuobuoki te uea ibukin katean oon Ierutarem. (Wareka Neemia 2:1-8.) Eng, e bon rangi ni mwaka naba te tataro ae kimototo ae ko tataroia i nanom.
be 177 ¶4
Te Angareirei ae ai Aron te Taetaenikawai
Ngkana ko na kabwarabwarai am koaua ao ko tuai katauraoi, tera ae kona ni buokiko bwa ko na anga am kaeka ae uaana? Kakairi iroun Neemia, are tataro i nanona imwaini kaekaan ana titiraki te Uea ae Atatokititi. (Ne. 2:4) Imwina, korei ngkekei naba baike a rio n am iango. Ko kona ni karinani n aanga aikai: (1) Rinea teuana ke uoua am kaeka ake ko na taekin (ko kona n anai iango n ibuobuoki ake n te boki ae te Reasoning From the Scriptures). (2) Baireia bwa te kibu raa ae ko na kabongana ibukini boutokaan am kaeka. (3) Iangoia bwa ko na kangaa ni moana am kabwarabwara ma te akoi bwa e aonga te tia titiraki ni kan ongora. Imwina, ko a kona ni maroro ma ngaia.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
w86 2/15 25
E a Tokanikai te Taromauri ae Koaua
Tiaki, ibukina bwa Neemia e mwamwanewea taekan Ierutarem are rotaki n te kangaanga n te tai anne n ana tataro “ni ngaina ao ni bong.” (1:4, 6) Ao ngke e a manga reke angana ni kaongoa te Uea ae Atatokititi nanona ni kani manga katea oon Ierutarem, e a manga tataro riki e ngae ngke e a okioki iai. E kaekaa Iehova ana tataro are e tua iai manga katean oon te kaawa.
Reireiara: E ukera Neemia ana kairiri Iehova. Ngkana ti aitara ma motinnano aika kangaanga, ti riai naba ni “botumwaaka n tataro” ao ni kaboraoi maiura ma ana kaetieti Iehova.—I-Rom 12:12.
TURAI 31–AOKATI 6
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | NEEMIA 3-4
“Ko Iangoiko Bwa Ko Mangori Ngkana Ko Mwakuri Korakora ma Baim?”
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Neemia
3:5, 27. Ti aki riai n iangoia bwa e aki botau kakannatora ma te mwakuri korakora ni baira ibukin te taromauri ae koaua, n aroia “aia toka” I-Tekoa. Ma ti riai ni katotongia I-Tekoa ake a aki kakannato ake a kabanei korakoraia n te mwakuri.
E na Karaoiko Iehova Bwa te Bwai ae Kainnanoaki Ibukini Kakororaoan Nanona
11 N tienture ake imwina, a kamanenaaki naba iroun Iehova natin Tiarum aine bwa a na buoka onobwaian oon Ierutarem. (Neem. 2:20; 3:12) E ngae ngke bon te toka naba tamaia ma a kukurei ni karaoa te mwakuri ae kangaanga aei ao ni karuanikai. (Neem. 4:15-18) Ai kaokorora aroia ma rorobuaka aika kakannato ake I-Tekoa ake “a aki karinanoia . . . n uataboa” te mwakuri! (Neem. 3:5) Iangoa kukureia natin Tiarum aine ngke e a tia te mwakuri tii i nanon 52 te bong! (Neem. 6:15) Ni boong aikai, a kukurei taari aine n anga ngaiia ibukini karaoan te beku ae okoro, ae katean ao onobwaiani kateitei aika katabuaki nakon Iehova. E rangi ni kainnanoaki rabakauia, ingaingaia, ao kakaonimakia ni koaua, ibukini kanakoraoan te mwakuri.
Bwaina Aron Ana Iango Kristo ni Kaineti ma te Kakannato
16 Kristian ni kabane, ataei ao kaara, a riai n ukoukora bwainakin aron ana iango Kristo ni kaineti ma te kakannato. A kakaokoro nako aeka ni mwakuri aika riai ni karaoaki n te ekaretia. Tai un ngkana ko tuangaki bwa ko na karaoa te mwakuri teuana ae mangori. (1 Tamuera 25:41; 2 Uea 3:11) Kaaro, kam kaungaia natimi ao rooro-n-rikirake bwa a na kukurei ni karaoi mwiokoaia nako ake a anganaki, e ngae ngke n te Tabo n Taromauri, n te tabo are e karaoaki iai te runga, ke n te bwabwaro? A nori ngkami ni karaoi mwakuri aika mangori? E uringa aia katoto ana karo te tari te mwaane temanna are e a mwakuri ngkai ni kautun aia botaki Ana tia Kakoaua Iehova ae katobibia te aonnaba. E taku: “Aroia ni karaoa te mwakuri ni kaitiaka te Tabo n Taromauri ke te tabo are e karaoaki iai te bwabwaro, a kaotia nakoiu bwa a taraa mwiokoaia aei bwa te bwai ae kakawaki. A aki toki n anga nanoia ni karaoi mwakuri aika mangori aika a na kakabwaiaaki iai kaain te ekaretia ke ara botaki n itaritari. E buokai aroia aei bwa N na ingainga ni butimwaei mwioko nako ake I anganaki n te Betaera ikai.”
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Neemia
4:17, 18—E na kangaa ni karaoa te mwakuri ni kateitei te aomata ma baina ae tii teaina? Irouia taani uouotii bwaai aika rawawata, bon tiaki te kangaanga aei. N te tai are e a katokaaki uotaia i aon atuia ke i aon angaia, e bebete irouia kabaerantana i aoia ma baia teaina, ‘ao a taua aia kai ni buaka ni baia are teaina.’ Taani kateitei ake a riai ni bai uaai ni mwakuri, ‘a kabaeaki i rarikia aia kabaang ao a kateitei.’ A a tatauraoi nako naba ni buaka ke ni kamanoia ngkana a buakanaki irouia taani kairiribai.
AOKATI 7-13
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | NEEMIA 5-7
“E Kani Beku Neemia, ao E Aki Tangira Temanna Bwa E na Beku Ibukina”
Taani Boutokaa te Taromauri ae Koaua—Ngkekei ao Ngkai
E bati riki ae e anga Neemia irarikin oin ana tai ao mwaataina n ana botaki te Atua. E kabonganai naba ana bwaikoraki nako ibukini boutokaan te taromauri ae koaua. E kabongana ana mwane ni kaokiia iai tarina aika I-Iutaia man te tautoronaki. E katangomwane naba n akea bakaona. E aki “karawawataia” I-Iutaia ni kairoroia bwa e na anganaki bwaunana ni kowana, ae te bwai ae e bon riai n reke irouna. Ma e butimwaeia aomata nakon ana auti ao ni kaamwarakeia “aika 150 mwaitiia, . . . n ikotaki naba ma te koraki ake a roko iroura mai buakoia natannaomata.” E katoabong ni katauraoa “temanna te kao mwaane, tiibu aika rangi n raoiroi aika onoman, ao mannikiba” ibukia ana iruwa. Irarikin anne, teuana te tai ni katoa tebwina te bong e angania “te wain ae bati n aekana nako”—e kabooi baikanne ni kabane n oin ana mwane.—Neemia 5:8, 10, 14-18.
“Tai Kabwakai Baim”
16 A kakorakoraaki bain Neemia ma raona ibukin te mwakuri man ana boutoka Iehova. Ibukin anne, a a katiaa oon Ierutarem tii i nanon 52 te bong! (Neem. 2:18, kabwarabwara mai nano; 6:15, 16) E aki tii kaira te mwakuri Neemia, ma e anga naba baina ni buoka katean oon Ierutarem. (Neem. 5:16) N aron anne, a bati naba unimwaane aika tatangira aika katotonga Neemia n anga baia n te mwakuri ni kateitei ke kaitiakan ao onobwaian aia Tabo n Taromauri. A kakorakoraaki naba irouia unimwaane naake a tabeaianga nanoia ake a mamaara baia, n aroia ni mwakuri ma ngaiia n te mwakuri ni minita ao ni kawariia ibukini kaungaakia.—Wareka Itaia 35:3, 4.
w00 2/1 32
E na Kangaa n Uringko Iehova?
E teimatoa ni kaotaki n te Baibara bwa iroun te Atua, nanon “ururing” boni karaoan te bwai ae raoiroi. N te katoto, imwin iekakin te aonnaba n te ran i nanon 150 te bong, ao “te Atua e mutiakina Noa . . . , ao e kawaia te ang te Atua bwa e na uki nako aon te aonnaba, ao e a moanna n ikinako te ran.” (Karikani Bwaai 8:1) N tienture ake imwina, ngke e kamatakiaki Tamton ao ni kabaeaki n taurekereke irouia I-Biritia ao e a tataro ni kangai: “Iehova, uringai taiaoka, ao kakorakoraai taiaoka tii n te tai aei.” E bon uringa Iehova Tamton n arona n anganna te korakora ae riaoni korakoraia aomata, bwa e aonga Tamton n irantangaia i bon irouna ni kaaitaraia taani kairiribai nakon te Atua. (Taani Motikitaeka 16:28-30) Ao Neemia, e boni kakabwaiaaki ana kakorakora iroun Iehova, ao e a kaokaki te taromauri ae koaua i Ierutarem.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
“Kataea Ana Kai Te Buakaka N Te Raoiroi”
15 Te katenua, a kabongana tibun Iteraera ae Temaia bwa e na kataia ni kamwanea Neemia bwa e aonga n urua Ana Tua te Atua. E taku Temaia nakon Neemia: “Ti na botaki n ana auti te Atua, i nanon te maneaba, ao ti na kaini mataroan te maneaba: ba ane a na nako mai ni kamateko.” E taekinna Temaia bwa e a kaan tiringan Neemia ma e na mano ngkana e karabaa i nanon te tembora. Tiaki te ibonga Neemia, ao ngkana e karaoa aei, ao e na bure iai. Te koaua bwa e na urua Ana Tua te Atua i bukin kamanoana? E taku Neemia: “Antai ae ai arou, ae na rin n te maneaba ba e na rawea maiuna iai? N na aki rin iai.” Bukin tera bwa e aki mwane Neemia n te bwai ni kamwane are e a tia n iangoaki ibukina? Ibukina bwa e ataia bwa e ngae ngke te I-Iutaia Temaia, ma “e aki kanakomaiakaki iroun te Atua.” N etina, e bon aki kona te burabeti ni koaua n tuangnga bwa e na urua Ana Tua te Atua. E manga aki kariaia naba Neemia bwa a na tokanikai aomata aika buakaka i aona. E ribootina ae kangai n te tai ae aki maan imwina: “Ao e a tia te nono ni kauangauni ma nima bongin te namakaina are Erura, n nimangauni ma uabong.”—Neemia 6:10-15; Warekaia Iteraera 1:51; 18:7.
AOKATI 14-20
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | NEEMIA 8-9
“Bon Ami Nono te Kimwareirei Are E Anga Iehova”
Reireiara Man te Tataro ae Katauraoaki Raoi
2 E bobonga raoi manga katean oon Ierutarem irouia I-Iutaia teuana te namwakaina imwain te botaki ane e taekinaki mai eta anne. (Neemia 6:15) E tia aia mwakuri ana aomata te Atua tii i nanon 52 te bong, ao a a manga tabeakini riki baika kainnanoi ibukin aia onimaki. Mangaia are ni moanibongin te namwakaina ae boou ae Tetiri, a a botaki n aia tabo botannaomata bwa a na ongora warekan Ana Tua te Atua n te aro ae baibati ao kabwarabwaraana iroun Etira ao tibun Rewi riki tabeman. (Taamnei 1) A bane n tei ma ni kakauongo “aomata ni kabaneia ake a kona n ongora [ao] n ata nanona” n ikotaki ma utu nako “man te moa ni karangaina ni katawanoua.” Ai raoiroira te katoto aei nakoira ae irirakini bobotaki n Taabo n Taromauri aika kamwengaraoi ni boong aikai! Ma e ngae n anne, ko namakinna bwa e tiotionako am iango n tabetai n taai akanne ao ko a moanna n iangoi baika aki bati ni kakawaki? Ngkana ngaia anne, manga iangoa aia katoto tibun Iteraera ake rimoa ake a aki tii ongora ma a boni kananoi naba aia iango ni baike a ongoraei, ao a a moanna n tang ibukini kabwakaia angiia aia natannaomata n ongeaba n Ana Tua te Atua.—Neemia 8:1-9, BG.
Ko na Teimatoa ni “Kairaki Iroun te Taamnei”?
9 Te kimwareirei bon namakinan te kukurei ae moan te korakora. Iehova bon “te Atua ae kukukurei.” (1 Timoteo 1:11, NW; Taian Areru 104:31) E kukurei te Nati ni karaoa nanon Tamana. (Taian Areru 40:8; Ebera 10:7-9) Ao ‘boni kimwareireira korakorara iroun Iehova.’—Neemia 8:10.
10 E anganira te raunnano ae korakora karaoan nanon te Atua, te kimwareirei ae reke mairouna, n taai ake ti taonaki iai n te kangaanga, te nanokawaki ke te bwainikirinaki. Ai kukureira ngaira n “ataakin te Atua.”! (Taeka N Rabakau 2:1-5) E boto ara iraorao ae kakukurei ma te Atua i aon te atatai ae eti ao n onimakinana ao n ana karea ni kaboomwi Iesu. (1 Ioane 2:1, 2) Nibwan te kimwareirei teuana riki, boni kaainakin te botaki n itaritari ae katobibia te aonnaba. (Tebania 3:9; Akai 2:7) Ti kimwareirei n ara kaantaninga ibukin te Tautaeka n Uea ao ni mwiokoara ibukin tataekinan te rongorongo ae raoiroi. (Mataio 6:9, 10; 24:14) N ikotaki naba ma kaantaningan te maiu ae aki toki. (Ioane 17:3) Kioina ngkai iai ara kaantaninga aika tamaroa, ti riai ngkanne ni “bati ni kakatonga” iai.—Te Tua-Kaua 16:15.
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-1 145 ¶2
Aramwaike
I nanon ririki aika bati imwin okia I-Iutaia mani kataenikaiaia mai Baburon, ao Etira are te burabeti e wareka kanoan bokin te Tua nakoia I-Iutaia ake a botaki i Ierutarem, ao tabeman tibun Rewi a kabwarabwaraa nakoia aomata te baere e koreaki n Neemia 8:8 ae kangai: “A teimatoa ni wareware ni kabaibati man te boki, man ana Tua te Atua ae koaua, ni kabwarabwaraa raoi ao ni kaota ae nanonaki iai, mangaia are a buokiia aomata bwa a na ota n te baere e warekaki.” Te kamataata ke te kabwarabwara aio e bae n irekereke ma aron taekinan te koroboki n Ebera n te aro riki teuana nakon te taetae n Aramwaike, ngaia are tao a a kakairi taian Ebera n te taetae n Aramwaike ni menaia i Baburon. E irekereke naba te kabwarabwara aio ma taekinan te bwai n te aro ae mataata riki, ngaia are I-Iutaia ake a ota n te taetae n Ebera, a a kona naba n ota ni baika nano ake a warekaki.
AOKATI 21-27
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | NEEMIA 10-11
“A Kakeai Baika Kakawaki Irouia Ibukin Iehova”
w98 10/15 22 ¶13
A Maiuakina Nanon Araia Kaain Ierutarem
13 Te “berita ae matoatoa” are e kamatoaaki n ana tai Neemia, a katauraoaki iai ana aomata te Atua rimoa ibukini bongini katabuan oon Ierutarem. Ma iai riki te bwai ae kainnanoaki kawaekoaani karaoana. Ngkai e a otabwaniniaki te oo ae totoakaei aei ma oona aika 12, e a riai ni kaainaki Ierutarem irouia aomata aika bati. E boni “mwawaawa te kaawa ma ni bubura, ao a karako aomata aika mena iai,” e ngae ngke iai tabeman tibun Iteraera aika maeka i nanona. (Neemia 7:4) Ibukini kanakoraoan te kangaanga aei, ao aomata a “katebenakoia kaka temanna mai buakoia kaka tengaun bwa a na maeka i Ierutarem, ae te kaawa ae tabu.” N norani butimwaean te babaire aei, a kairaki aomata bwa a na kakabwaiaia “mwaane ni kabane ake a anganano bwa a na maeka i Ierutarem.” (Neemia 11:1, 2) Ai raoiroira te katoto aei ibukia taan taromauri ni koaua ni boong aikai, ake a tauraoi ni mwaing nakon te tabo ae kainnanoaki riki iai aia ibuobuoki Kristian aika ikawai n te onimaki!
w86 2/15 26
E a Tokanikai te Taromauri ae Koaua
Kitanakin am bwai nako ao te mwaing nako Ierutarem, e kona ni bati iai te kabanemwane ao kangaanga riki tabeua. A bae naake a maeka n te kaawa anne n aitara naba ma kangaanga aika kakaokoro. Baika riki akanne, a boni kamoamoaaki iai taan anganano irouia tabeman ao a tataro naba ibukia bwa e na kakabwaiaia Iehova.
E Kakukureia te Atua Bwainan te Kakaonimaki
15 Ngke ti katabui maiura nakon Iehova, ti taetae ni bau bwa ti na karaoa nanona n aki ongea te bwai ae riki. Ti ataia ae kakoroani bukin te berita anne e kainnanoaki iai kakeaara i bon iroura. Ma e kataaki riki nanora anne ngkana ti tuangaki bwa ti na karaoi baike ti bon aki nano iai. Ngkana ti kakeaira n itera akanne ao ni beku iroun te Atua e ngae ngke e aki bebete iroura, ti a kaotiira iai bwa ti kakaonimaki. E bae ni kammaraki arora ni kakeaira i bon iroura, ma mwina boni kakabwaia aika rianako riki nakon anne. (Maraki 3:10) Ma tera aron natin Iebeta?
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
Reirei Aika Kakawaki Man te Boki ae Neemia
10:34—Bukin tera bwa a riai n uouota te kai aomata? Akea te kaetieti ibukin te angakarea ae te kai n te Tua Rinanon Mote. E a tibwa riki te kaetieti aei imwin noran kainnanoakin kaai aika rangi ni bati ibukin aian taiani karea. E teretere bwa e aki tau mwaitiia Netinim, ake a beku n te tembora bwa tooro aika tiaki tibun Iteraera. Ngaia are, a rineaki aomata bwa a na uouotii kaai bwa e aonga n tauraoi te aia n taai nako.
AOKATI 28–TEBETEMBWA 3
BAIKA KAKAWAKI AIKA MENA N ANA TAEKA TE ATUA | NEEMIA 12-13
“Kakaonimaki ni Koaua Nakon Iehova n Rineaia Raoraom”
it-1 95 ¶5
Tibun Ammon
Imwini kaotinakoan Tobia man te tembora, ao e a warekaki mani maiuakinaki ana Tua te Atua are n Te Tua Kaua 23:3-6 are a katabuakaki iai tibun Ammon ao tibuni Moaba bwa a na kaaina ana botaki Iteraera. (Ne 13:1-3) E kamatoaaki te tua aei tao 1,000 te ririki imwaina riki, ibukina bwa a rawa tibun Ammon ao tibuni Moaba n anga aia ibuobuoki nakoia tibun Iteraera ngke a a uakaan ma te Aba ni Berita, ao e a ota raoi iai ngkanne bwa a aki kona aomata aikai n riki bwa kaain te natannaomata ae Iteraera, ao e a aki kona n reke naba irouia baike e riai n reke irouia te natannaomata ae Iteraera, ae te inaomata ao kakabwaia riki tabeua. Tiaki nanona bwa a aki kona n iraorao tibun Ammon ma tibuni Moaba ke ni maeka i buakoia tibun Iteraera ao ni karekei ana kakabwaia te Atua ake a reke irouia ana aomata, ao e kakoauaaki aei n aron are e taekinaki mai mwaina bwa Tereka are tibun Ammon bon raoia naba ana mataniwi ni buaka Tawita, ao n rongorongon naba Ruta are te I-Moaba.—Rt 1:4, 16-18.
Kam A Tia ni Katabuaki
5 Wareka Neemia 13:4-9. Ti bon otabwaniniaki ni waaki aika aki itiaki, ngaia are e aki bebete iroura bwa ti na teimatoa n tabu. Iangoa Eriatiba ao Tobia. Bon te ibonga ae rietata Eriatiba ao bon tibun Ammon Tobia are tao te tia kairiri ae aki kakannato n te tautaeka ni Botia ibukia I-Iutaia. E a tia Tobia ma raona tabeman ni kaitaraa Neemia ngke e kakorakoraa ni manga katea oon Ierutarem. (Neemia 2:10) A bon aki kariaiakaki tibun Ammon bwa a na rin n te tembora. (Te Tua-Kaua 23:3) Ma bukin tera bwa e karekea nnen te mwaane ae Tobia n te tabo n amwarake n te tembora te ibonga ae rietata aei?
6 E a tia n riki Tobia bwa raoraon Eriatiba ni kaan. E boni mare Tobia ao natina te mwaane ae Ieoanan ma ainen Iutaia, ao a bati I-Iutaia aika a taekin ana mwakuri Tobia aika raraoi. (Neemia 6:17-19) E mare temanna tibun Eriatiba te mwaane ae Manate ma natin Tanebarata ae te kowana i Tamaria ae temanna mai buakoia raoraon Tobia are rangi ni kaan ma ngaia. (Neemia 13:28) E kona ni kabwarabwaraaki n aia iraorao anne bukina ngkai e kariaia Eriatiba bwa e na kaririaki iroun teuare tiaki kaain te onimaki ao te tia kakaaitara. Ma e kakaonimaki ni koaua Neemia nakon Iehova ni karenakoan ana bwai ni kabane Tobia nako tinanikun te tabo n amwarake.
w96 1/9 14 ¶6
Tokanikai ni Kakaonimaki
6 Ngkana ti kakaonimaki iroun te Atua ae Iehova, ti na rawa n iraorao ma ana kairiribai. Boni ngaia anne bukina are e koreia Iakobo: “Ngkami aika kaanga ainenuma aika kimoa, kam aki ata te raoraona te aba ba bon ribaan te Atua? Ma ngaia aei, ba ane kan raona te aba, ao e riki ba ana kairiribai te Atua.” (Iakobo 4:4) Ti tangiria n arona te aekan kakaonimaki are kaotiotaki iroun te Uea ae Tawita ngke e kangai: “Iehova, tiaki I ribaiia akana ribaiko? Ao tiaki I aki kona n tarai mataia akana tei rake n un nako Im? I ribaiia n te riribai ae moan te riai: A riki ba au kairiribai.” (Taian Areru 139:21, 22) Ti aki tangiria ni kan iraorao ma aomata aika bure ni kani bure, bwa akea te bwai teuana ae boo nanora iai. Tiaki te koaua bwa te kakaonimaki iroun te Atua, bwa e na tukira man te iraorao ma ana kairiribai Iehova aika ai aron aikai, n te aro ae ti na aki bobo ma ngaiia ke ni mataku irouiia n te terewitin?
Kaubwai n Taamnei Aika Kakawaki
it-2 452 ¶9
Te Katangitang
Te bwai ae iangoaki ae kakawaki bon te anene n te tembora. E oti koauan aei ni kiibu aika bati ibukin taekaia taan anene n ikotaki naba ma kakoauaan are a “kainaomataaki mani mwakuri ake tabeua riki” ake a taneiai ni karaoi tibun Rewi tabeman ibukin nanoia n anga ngaiia n aia beku. (1Ro 9:33) Teimatoaia n riki bwa tibun Rewi aika okoro, e a kamatataaki iai aroia ni kaokoroaki araia mai buakoia naake a oki mai Baburon. (Etr 2:40, 41) E bon anga naba ana tua uean Botia are Atatokititi (Longimanus) ibukia bwa a na kainaomataaki n aroia kurubu riki tabeua man “te taekiti, te angabwai, ke te kantoka.” (Etr 7:24) Imwina riki e a tua te uea bwa e na iai “te bauna ae baireaki ibukia taan anene n aron ae kainnanoaki ni katoabong.” E ngae ngke e kamoamoaaki Atatokititi n ana tua aio, ma e boni bae n ae bon Etira ae karaoia i aani mwaakan Atatokititi. (Ne 11:23; Etr 7:18-26) E a ota ngkanne bwa e ngae ngke taan anene bon tibun Rewi ni kabane, ma e taekinia te Baibara bwa te rabwata ae okoro, ae nanona “taan anene ao tibun Rewi.”—Ne 7:1; 13:10.