Te Ingainga ni Beku Ibukin Iehova n Aki Ongea te Tabo

I bon tuai man uauarongorongo mai mwaina n tii ngai. E rangi n nako nanou n te aro are a a ruru rangau ni katoaa te tai are I karaoa iai te mwakuri anne. Te bwai are e kakorakoraa riki nakon nanou bon rawaia kaain au aono n ongora. A rangi n iowawa aomata tabeman ao ni kakamaakai bwa a na oreai. Ao tii teuana te boki ae I anga n te namwakaina are I moani waakina iai au bwaiania!​—Markus.

BON 1949 te tai anne, ae raka i aon 60 te ririki n nako, ma e moanaki au rongorongo man ririki ake mai mwaina riki. Tamau bon Hendrik are te tia karao kau ao te tia katamaroai aroka i Donderen ae te kaawa ae uarereke i meangin Drenthe i aon Netherlands. I boni bungiaki ikanne n 1927, bon itiman mwaitira ao ngai te kaaman. E tei ara auti n te kawai ae bokaboka n te tabo ae raroanako ma te kaawa. Angiia kaain rarikira bon taan ununiki ao I kukurei n te maiu n ununiki. N 1947, ngke ai 19 au ririki ao I a ongoraea te koaua iroun temanna kaain rarikira ae Theunis Been. I uringnga ae I riribaa Theunis ngke I moani kaitiboo ma ngaia, ma e aki maan imwin te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba, e a riki bwa temanna Ana Tia Kakoaua Iehova ike I a noria iai bwa e a bobo ma aomata riki nakon are mai mwaina. E anaaki nanou ni bitakini maiuna aei, ngaia are I a ongora ngke e maroro ma ngai ibukin ana berita te Atua ni kaineti ma te bwaretaiti n te aonnaba. I waekoa ni butimwaea te koaua, ao e a teimatoa ara itangitangiri.a

I moana au uarongorongo ni Mei 1948, ao I bwabetitoaki n Tun 20 n te namwakaina naba are imwina n te bwabwaro i Utrecht. N Tianuare 1, 1949 ao I a moana au bwaiania ao ni kanakoaki nako Borculo i maiakin Netherland are e mena iai te ekaretia ae uarereke. I riai ni mwananga n te raroa ae 130 tabun te kiromita ngaia are I a iangoia bwa N na bwatika. I iangoia bwa tao 6 te aoa maanin mwanangau, ma ibukin te karau ao te angibuaka ae korakora, I a mwananga 12 te aoa, e ngae ngke I tokara te turein ni karokoa I a roko n au tabo n te raroa ae 90 te kiromita! I roko n au tabo ngke e a bwakanako te tai ni mwengaia kaain te utu teuana aika taani Kakoaua ake I maeka i rarikia ni karaoa au bwaiania n te tabo anne.

A karako aia bwai aomata n ririki ake imwin te buaka. Bon tii teuana au kabaraaki ma kawaerakena ae rangi ni bubura ao uoua au kawaerake aika rangi ni kororo! N aron are I taekinna mai moa, bon iai kangaanga n au moan namwakaina i Borculo, ma e kakabwaiaai Iehova ni karekeaia tabeman aika I reirei ma ngaiia n te Baibara. Imwin ruaiwa te namwakaina, I a manga kanakoaki nako Amsterdam.

MAN TE KAAWA AE BUBURA NAKON TE KAAWA AE UAREREKE

I ikawairake n te kaawa n ununiki ma I a mena ngkai i Amsterdam ae te kaawa ae te kabanea ni bubura i Netherlands. E bon rangi n uaana te mwakuri ni minita iai. N au moan namwakaina ikai, I anganako booki aika e raka riki nakon are I anganako ruaiwa te namwakaina n nako. Ma n te tai ae waekoa, I a kairi reirei n te Baibara ma aomata aika waniman. Imwin rineakiu bwa te mataniwi n te ekaretia (ae aranaki ngkai bwa te tia babaire n te rabwata n unimwaane), I a mwiokoaki bwa N na anga au moani kabwarabwara ibukia aomata nako. Bon te bwai ae kakamaaku irou, ma I rangi ni kukurei ngke I a kamwaingaki naba nakon te ekaretia teuana imwain raoi te tai are N na karaoa te kabwarabwara iai. I bon aki ataia ae imwin ririki aika bati, ao N na bon anga kabwarabwara aika raka i aon 5,000!

Ni Mei 1950, I a manga kamwaingaki nako Haarlem, I a kaoaki ngkanne ibukin te mwakuri ni mwamwananga n te aono ae uarereke. E a kangaanga rekeni matu i nanon tenibong. I tuanga Robert Winkler are e mwakuri ma taari n te aobiti n tararua bwa I aki tau nako iai, ma e taku nakoiu: “Tii kanoai beeba akanne, ao ane ko na ataia iai.” E aki maan imwin anne, I a anganaki teuana te namwakaina ibukin te kataneiai ao ni moana au mwakuri are te mataniwi n te aono ae uarereke. Ni moani kawaran teuana te ekaretia, I a kaitiboo ma Janny Taatgen, ae te bwaiania ae te roro n rikirake are e ingainga, e korakora tangiran Iehova irouna ao iai nanona ni kan anga ngaia. Ti mareaki n 1955, ma imwain ae N na reitaanako au karaki ao e na kabwarabwaraa arona Janny n riki bwa te bwaiania ao arora ni kaai ni beku imwini marera.

ARA BEKU NGKAI TAANGA NGAIRA

Janny: E riki tinau bwa te tia Kakoaua n 1945 ngke 11 au ririki. E waekoa n nora kakawakin reiakinan te Baibara ma natina aika teniman ma e ribaa te koaua tamau, ngaia are e a rereirei ma ngaira ngkana akea n te mwenga.

Te moani botaki ae I kaea bon te bwabwaro n te kaawa ae bubura i Hague n 1950. Teuana te wiki imwina, I moani kaea te botaki n te Tabo n Taromauri n au aono ae Assen (ae kautuuni kaawan Drenthe). E korakora unin iai tamau ao e a kakionakoai man te auti. E taku tinau: “Ko bon ataa te tabo ae ko kona n nako iai.” I ataia bwa e bon nanonia tariu ma mwaaneu n te onimaki. I mwaing moa nakon te utu aika taani Kakoaua ake a maeka i rarikira, ma e teimatoa tamau ni karikii kangaanga nakoiu, ngaia are I a mwaing nakon te ekaretia i Deventer (i Overijssel) ae tao 95 te kiromita raroana. Ma e ngae n anne, e aki eti i aan te tua bwa N na kitana mwengau n rorou aei, ngaia are e a manga reke n te kangaanga tamau irouia taan tautaeka ibukini kakionakoau man ana auti. Ibukin anne, e a tuangai bwa N na oki. E ngae ngke e tuai ni butimwaea te koaua tamau, ma teutana imwin teutana, e a kariaia bwa N na kakaaei bobotaki ni kabane ao n uarongorongo.

N te tai ae e aki maan imwin okiu nakoni mwengau, e a rangi ni kakaiaki aorakin tinau ao I riai ni karaoi mwakuri ni kabane. N aki ongei tabeu akanne, I bon teimatoa naba n rikirake n te onimaki ao I bwabetitoaki n 1951 ngke ai 17 au ririki. N 1952 ngke e a marurung tinau, I a kaai ni bwaiania ma taari aika teniman n tain te motirawa (ae ataaki ngkai bwa te auxiliary bwaiania) i nanon uoua te namwakaina. Ti maeka n te auti ae te booti ao ti uarongorongo ni kaawan Drenthe aika uoua. I riki bwa te regular bwaiania n 1953. Teuana te ririki imwina, e a kawara ara ekaretia Markus ae te rorobuaka, are te mataniwi n te aono ae uarereke. Ti mareaki ni Mei 1955, ao ti a iangoia bwa ti na karaoiroa riki ara beku ibukin Iehova ngkai taanga ngaira.​—Te Minita 4:​9-12.

Markus: Imwin ara mare, ti a mwiokoaki moa bwa ti na bwaiania n te kaawa ae Veendam (ae Groningen ngkai). Ti maeka n te auti ae uarereke ae tao tii 2 te mita abwakina ao 3 te mita raababana. Ma e ngae n anne, e aki toki Janny ni katamaroaa ao ni kamwengaraoa ara ruu. Ni katoa tairiki, ti riai ni kamwaingi ara taibora ao ara kaintekateka aika uoua aika uarereke bwa e aonga ni mwaawa ara kainiwene are ti kakateia ma te oo.

Imwin onoua te namwakaina, ti a kaoaki nakon te mwakuri ni mwamwananga i Belgium. Bon tii 4,000 mwaitiia taan uarongorongo n te aba anne n 1955, ma ngkai ai onoua okiokin te ware anne! E kamanenaaki te taetae ae tii teuana i Flanders are i meangin Belgium ao te Netherlands. Ma e ngae n anne, e rangi ni kaokoro aia ee kaain Belgian ngaia are n te moantai, ti riai ni kekeiaki ma kangaangan reiakinan te taetae.

Janny: E kainnanoaki te nano ni kan anga boni ngkoe n te mwakuri ni mwamwananga. Ti kawari ekaretia n ara bwatika ao ni maeka ni mwengaia taari. Ibukina bwa akea oini mwengara are ti na ririannai iai ekaretia, ti a tiku irouia taari ni karokoa te Moanibong ike ti a manga kawara te ekaretia teuana ni moaningabongin te Kauabong. Ma ti aki toki n iangoa ara beku bwa te kakabwaia mairoun Iehova.

Markus: N te moantai, bon akea ae ti kinaa i buakoia taari n ekaretia ma a bon rangi n akoi ma ni mwamwannano. (I-Ebera 13:2) Imwin ririki aika bati, ti kawari ekaretia nako ake a kamanena te taetae n Dutch i aon Belgium n taai tabetai. Ibukin aei, ti a karekei kakabwaia aika bati. N te katoto, ti a kuri ni kinaia taari ni kabane n te aono ae bubura ibukia naake a kamanena te taetae n Dutch, ao ti rangi n tangiriia naba. Ti noriia rooro n rikirake aika bubua ma bubua mwaitiia aika rikirake ni marurung n te aro n rabwata, ao n ikawai n te onimaki ake a katabui maiuia nakon Iehova ni moanibwaia te Tautaeka n Uea. Bon te kimwareirei ni koaua noraia aika bati mai buakoia ni kakaonimaki ni beku ni kabwanina aia tai ibukin Iehova. (3 Ioane 4) E bebete riki iroura kateimatoaani mwiokoara ma nanora ni kabane man noran ‘te ikaungaunga i marenaia n te onimaki.’​—I-Rom 1:12.

TE KATAAKI AE RANGI NI KANGAANGA AO TE KAKABWAIA NI KOAUA

Markus: E rangi ni korakora nanora ni kani kaea te Kuura ni Kireata man te tai are ti mareaki iai. Ti reiakina te taetae n Ingiriti tao teuana te aoa ni katoabong. Ma e bon aki bebete reiakinan te Ingiriti mani booki, ngaia are ti a baireia bwa ti na nako Engiran n ara motirawa bwa ti aonga ni kataneiai n te taetae anne n uarongorongo iai. N tokina, n 1963 ti a anganaki te tinaniku mani kautun ara botaki n te aonnaba i Brooklyn. Kanoana bon reeta aika uoua bwa teuana ibukiu ao teuana ibukin Janny. I boni kaoaki n au reta bwa N na kaea te kataneiai ae okoro ibukin te Kireata i nanon tebwina te namwakaina. E boboto te reirei anne i aoni kataneiaakia taari mwaane ao anganakia babaire ibukin ara botaki. Ma boni 82 taari mwaane mai buakoia naake a ira te kuura n reirei aika 100 mwaitiia.

Janny: N te reta are I karekea, I bon tirakinaki bwa N na tataroakinna ao n iaiangoia bwa I kukurei n tiku i Belgium ngkana e kaea te Kireata Markus ke I aki. I riai ni kaota nanou bwa I rangi n un n te moantai. E taraa n ae e tuai kakabwaiaa au kakorakora Iehova ni kabatiaan riki au mwakuri ibukina. Ma e ngae n anne, I kakauringai te kantaninga ibukin te Kuura ni Kireata bwa bon ibukini buokaia te koraki ake a kaea, bwa a na kakororaoa raoi te mwakuri n tataekina te rongorongo ae raoiroi ni katobibia te aonnaba. Ngaia are I a kariaia bwa N na tiku ao I a mwiokoaki bwa te special bwaiania i Belgian ae kaawan Ghent ma Nei Anna ao Maria Colpaert aika taian special bwaiania aika mwaatai.

Markus: I kaoaki bwa N na nako Brooklyn i nanon nimaua te namwakaina imwaini moanakin te reirei, ibukina bwa I aonga n rabakau n te taetae n Ingiriti. I mwakuri n te tabo ae Tabe ma Kanakoani Booki ao te Botaki Ibukin te Mwakuri. E a kabatiaa riki irou ataakin te botaki n itaritari ae katobibia te aonnaba, te mwakuri ni kautun ara botaki n te aonnaba ao buokani katauraoan booki ibukini kanakoaia nako Atia, Eurobe, ao Amerika Maiaki. I rangi n ururinga riki Brother A.  H. Macmillan are e a tia n rinanon te mwakuri ni mwamwananga (te mataniwi ae mwamwananga) n ana tai Brother Russell. E a boni kara ao ni bonotaninga naba, ma e kakaonimaki ni kaakaei bobotaki ni kabane n te ekaretia. Anne are e a kakorakoraa anaakin nanou ao n reke reireiau iai bwa ti aki riai ni kakeaa bongan ara bobotaki ni Kristian.​—I-Ebera 10:​24, 25.

Janny: I rereitaki ma Markus n tabetai i nanon te wiki. Ti kaai n rangi n uringaaba! Ma e ngae n anne, e kukurei Markus n te kataneiai are e karekea n te Kireata ao I karekea te kukurei ni koaua n au mwakuri ni minita. N te tai are e nang oki iai Markus man te United States, ao ai 17 mwaitiia aomata ake I reirei ma ngaiia n te Baibara! Bon te kataaki ae rangi ni kangaanga raurenakora i nanon 15 te namwakaina, ma I kona n noria bwa e kakabwaiaira Iehova ibukina bwa ti anga boni ngaira. E rimwi rokon te wanikiba tabeua te aoa n te bong are e na roko iai Markus, ngaia are ngke e roko ngkekei ti kaai n irabwati ma n tang. Ti aki manga raurenako man te tai anne ni karokoa ngkai.

TI RANGI NI KAKAITAU NI MWIOKOARA NI KABANE

Markus: Ngke I oki man te Kireata n Ritembwa 1964, ti a manga mwiokoaki bwa ti na mwakuri n te Betaera. Ma ti aki ataia ae bon tiaki mwiokoara anne ae teimaan. Tii tenua te namwakaina imwina ao ti a manga mwiokoaki n te mwakuri ni mwamwananga n te aono ae bubura i Flanders. Ngke a kamwaingaki Aalzen ao Els Wiegersma nako Belgium bwa mitinare, ao a a mwiokoaki bwa a na karaoa te mwakuri ni mwamwananga n te aono ae bubura ma ti a manga okira te Betaera ike I a beku iai n te Aobiti Ibukin te Mwakuri. Man 1968 nakon 1980, e bibitaki mwiokoara n tabetai man te mwakuri n te Betaera nakon te mwakuri ni mwamwananga. N tokina, man 1980 nakon 2005, I a manga beku bwa te mataniwi n te aono ae bubura.

E ngae ngke e aki toki ni bibitaki mwiokoara, ma ti aki roko n te kakeaa bongan te koaua are ti a tia ni katabui maiura bwa ti na beku ibukin Iehova ma nanora ni kabane. Ti rangi ni kukurei ni butimwaei mwioko nako ake ti anganaki, ma ni kakoauaa bwa a a riki bitaki n ara mwakuri ibukini karikirakean te Tautaeka n Uea.

Janny: I rangi ni kukurei riki ngke I a ira Markus ni mwiokoana i Brooklyn n 1977 ao n nako Patterson n 1997 ngke e karaoa te kataneiai ae raka riki ibukin te Komete n Tararua n Aia Aobiti Ana Tia Kakoaua Iehova.

E ATAI BAIKA TI KAINNANOI IEHOVA

Markus: N 1982, e rinanon te korokoro n te onnaoraki Janny ao e a manga marurung. Tenua te ririki imwina, a akoira kaain te ekaretia i Louvain ni karekea ara tabo ni maeka i etan aia Tabo n Taromauri. Ai bon tibwa ara moantai i nanon 30 te ririki ae ti a karekea iai oin ara tabo ni maeka. N te Kauabong, ngke ti a katauraoi ara bwai bwa ti nang moana kawaran te ekaretia teuana, I riai n ruo rikaaki ao n tamwarake tabeua te tai n urakin ara bwai n te kaintamwarake ae 54 eueutakin te wae iai! Ti rangi ni kakaitau n te babaire are e karaoaki n 2002 bwa ti a karekea iai ara tabo ni maeka i nano. Imwini koron 78 au ririki, ti a manga mwiokoaki bwa ti na special bwaiania n te kaawa ae Lokeren. Ti rangi ni kukurei bwa ti kona ni beku n aron aei ao n teimatoa naba ni mwakuri ni katoabong.

Janny: Ti a tia ni kabanea 120 tabun te ririki ni kabwanina ara tai n te mwakuri! Ti a tia n nora koauan ana berita Iehova are ‘e na bon aki kitanira’ ao e ‘na akea te bwai teuana ae e na kai nanora iai’ ngkana ti kakaonimaki ni beku irouna.​—I-Ebera 13:5; Te Tua-Kaua 2:​7, BG.

Markus: Ti katabui maiura nakon Iehova ngke rooro n rikirake ngaira. Ti bon tuai man ukoukori baika kakawaki ibukira. Ti kukurei ni butimwaei mwioko nako ake ti anganaki ibukina, bwa ti rang ni kakoauaa ae e aki kakawaki te tabo ae ti na beku iai ke ara konabwai ma e kakawaki iroura teuare ti beku ibukina.