Palu 3
Dɩɩnun ɛ cɩ lelinun le flaa?
1. Bɛ ká zʋle wo min ti tɛrɛ ta yʋ banlɩ dan gɔ dʋ maan?
MIN tinun le gɔnnɔnla yʋ banlɩ le bhlipalawɩ a bhele gɔ zʋ. Leli ji plɛplɛ faazan Bhalɩ a a nwiin. Bhalɩ sɛsɛnɛnnun vale lelinun a a sannun ji, te bhɛnun e Bhalɩ wuo ɲranman paan. E sia a sanman tɛrɛ ye e bhɔ loru, yrɛjimunun a anan te bhɛnun wo jibɔrɔan wo gɔnnɔnlamunun lɛ tɛrɛ ta wole ziin yɩlɩ wɩman. A gannɛn man tɛrɛ leli plɛplɛ sɛsɛnɛnnun a bhɛ nan: bhɛnun a yʋ klɛlɩ koo, blagielɩ koo, e vale zɔɔtanlɩ koo, wo ɲan.
2. Bɛ ká zʋle min ti tɛrɛ ta wɩfɩ bɛ dʋ a nangɔɔn-an léé gɔnnɔnla yʋ banlɩ le wɩ wɔra bhalɩban palu le wɩ jii?
2 Bhɛ gɔnnɔnla yʋ banlɩ le wɩnun kʋ́ wɔra bhalɩban palu cɩnun le wɩ ji min ti tɛrɛ ta. Min ti tɛrɛ ta wɩfɩ bɛ dʋ a fe kʋ́ zʋ: “Klɛlɩ kretiɛn taa bhazʋrʋ jula ɲan, bhɛ kaan e kʋ sie kʋle yʋ banlɩ zuo lo.”
3. Fɛ cɛn nan le kaa bhɔale kaa wɩboin draan munun le wo cɩ leli ji fla ta wole wɩ taa?
3 Bɛ ká zʋle min ti tɛrɛ ta gɔnnɔnla yʋ banlɩ a wɩboin ɲaan? Munun an wo cɩ lelinun le fla ta, Biblu e wɩboin fe wole wɩ ta.
Zoova, Bhalɩ Boin
4. Mɛn wɩ ta le min ti tɛrɛ ta bhalɩban palu blɛnblɛn yaanun dere a dʋʋ?
4 Min ti tɛrɛ ta bhalɩban palu blɛnblɛn yaanun a e palɩ a ta léé Bhalɩ a, ye e a fɛ faa nwiinzan ɲan. Biblu a nangɔɔn-an bhele e a “bhalɩnun le Bhalɩ ɲan, e a minzannun Zan ɲan, e a Bhalɩ blɛn ɲan, e a Bhalɩ plɛplɛ vale mintadaanmanwɩ klɛ Bhalɩ ɲan.” (Bélidɔwesɛbɛ Fiézan 10:17) Bhazʋrʋ julanun bhli a e palɩ eziin fɛ faa nwiinzan Bhalɩ dʋ ta. Eli, wɩpaaminjizan le wa laan Geoffrey parrinder wɩ kʋ́ fɩ min ti tɛrɛ ta gɔnnɔnla yʋ ban bɛ le wɩ ta: “Min ti ciɛrɩ a e palɩ fɛ faa nwiinzan Bhalɩ dʋ ta, bhalɩnun vale bhlaminnun ti, fɛ faa klɛzan.”
5. Tɔnun káá cɩ ɲan le woo Bhalɩ laan?
5 Eziin, palɩ Bhalɩ ta le wɩ jijɛlɩ man-oo, min ciɛrɩ ká a ji dɔa pɛnpɛn mian cɩ Bhalɩ ɲan lo. Min dʋ dɔɔlɩ pelisianan le cɩ a tɔ dɔɔlɩ ɲan. Bhalɩban palunun mɛnnɛnnan wɩ ji vɔɔlɩ a Bhalɩ tɔ la. kretiɛn dɛnnun a laan Bhalɩ, bhɛ tɔmanjɛtɔ kʋ́ ji léé “Plɛplɛ faa Zan.” Bhazʋrʋ julanun va wa laan Allah. Munun le bhɛnun e wo gɔnnɔnla yʋ baan, bhɛnun va, wo fɛ faa nwiinzan laan tɔ an ɲan e a e silɩ ecɩman dere bɛ bɛnun ji. Ale sɛbhɛ le wa laan Concepts de Dieu en Afrique (angl.) a ji John Mbiti tɔmanjɛtɔnun le woo Bhalɩ laan a ɲan min tinun va, e a jɛ, ye e bhɔra 500 e ta ɲan. Wɩdanmanwɩ ɲan, Yoruba dere ji (Nangonun fla), woo Bhalɩ laan Olodumare. Kikuyunun va (Kenya), wa laaman Ngai, ye Zulunun wʋrʋnan (Aflik disid), wa laaman Unkulunkulu.
6, 7. Bhalɩ tɔ le nɔɔn, ye bɛ ká zʋle kaa bhɛ ji dɔɔ?
6 Mɛnwɩle Bhalɩ boin a fe ebo tɔ laa? Bhleyian va le Bhalɩ le Moizi lɛ léé e Izraɛl bhɔra Ezipiti tɛrɛ ta, Moizi a laa a lee léé: “Maan daan gʋ lɛ Izraɛl munun va ye maan daan a fɩ lɛ wo lɛ léé: ka tinun le Bhalɩ maan nwunvɔ ka va. Naan, de wo a tɔ laa an lee, maan daan a fɩ lɛ wo lɛ nɔɔn?”—Fwile 3:13.
7 Bhalɩ a zivɔ léé: ‘I daan wɩ fɩ lɛ kʋ́ zʋ Izraɛl le nɛnnun lɛ, léé: Zoova wo tinun le Bhalɩ [...] I nwunvɔ wo va.’ Yɩɩ ɛ cɩ an tɔ ɲan lɛɛfaaman, bhɛ ɛ cɩ an tɔ ɲan min kulu e kulu ji.’ (Fwile 3:15) Yɩɩ tɔ Zoova kʋ́ a Biblu ji gɔnnɔn 7.000 e ta ɲan, ye Biblu man nɔɔnla munun, tɔmanjɛtɔ “Bhalɩ” e vale “Minzan” pla a pa ji.
8. Zoova a káá, ye mɛn fɛ le e a le kaa klɛ ye kaa ale ziin yɩɩ?
8 Zoova a káá? E a leli ɲan, e a plɛplɛ faazan ɲan, ye e a blɛn. E a fɛ faa nwiin ye a danman fɛ ká lo. (Bélidɔwesɛbɛ Fiézan 6:4; Ézai 44:6) Zoova a fɩ Moizi lɛ léé: ‘Maan Zoova ile Bhalɩ, maan a maanwʋ Bhalɩ ɲan.’ Bhɛ ji léé de kaa va le kaa sɔ Zoova lɛ, e a le kaa yɩɩ dʋ kpein ɛ ban. E ká a va léé kaa fɛ bɛ taa min bɛ ban lo.—Fwile 20:3-5.
Zesu Krist, Bhalɩ le Plalɩ Min Nwiin Nwiinzan
9. Mɛnmanle kaa bhɔale kaa fɩ léé Zesu vale Zoova ká dʋ loo?
9 Zesu cɩ min-an ɲan min ciɛrɩ wuo ji a e vɔɔlɩ ale wɩ man. Kretiɛn dɛnnun ciɛrɩ a e palɩ a ta léé Zesu a Bhalɩ yaa vazan dʋ ɲan. Naan, Biblu ká a fe léé Bhalɩ a min yaa ɲan min dʋ kpein ji lo. Ye e ká a fe léé Zesu vale Zoova a e bhɔlɩ ecɩman lo. Zesu boin a fɩ léé: “An Ti blɛn minin an ta.”—Jan 14:28.
10. Zesu a yila cɛn faa ye e da tɛrɛ taa?
10 Biblu a fe léé Zesu klɛlɩ bhlamin ɲan tɛrɛ ta lɛ, e a yila leli plɛplɛ dʋ ɲan la ji. Bɛan zʋle Zoova Adamun vale Ɛvu klɛ tɛrɛ ta, a zʋ duo le e lelinun klɛ la ji. Zesu a yila leli vininzan le Zoova a klɛ a ɲan.—Jan 17:5; Kolɔs munu 1:15.
11. Bɛ ká zʋle wo Zesu yaa bhlamin ɲaan?
11 A nan lɛɛ 2.000 zʋɛlɩ lo, Zoova leli kʋ́ le vʋlɩ e yuɛman vɔ lɩ le e ká taan gɔnnɛn dɔɔ lɛ lo, te wa laan Mannin a bɔn ji. Lanzi Gabriɛl le a lɛ léé: “I daan bɔn si lɛ, ye i daan nɛn yaa lɛ gɔnnɛn ɲan, ye bhe tɔ pa Zesu. E daan pla lɛ [...] , ye a plalɩ munun nwiin glɛ ká daan dɔ lɛ lo.”—Luk 1:31, 33.a
12. Mɛn wɩ dʋ man le Zesu da tɛrɛ taa?
12 Bhɛ zʋle wo Zesu yaa, e tin, bhɛ zuo e wɩ paa munun ji Zoova bhlibhɔmanwɩ vale a sɔlɛwɩ ta. E a fɩ Rɔm min nwiinzan dʋ lɛ léé: “Wo an yaa, ye maan da tɛrɛ la wɩbozin man wɩfɩlɩ wɩ man.” (Jan 18:37) Wɩle Zesu a paa munun ji bhɛ le wɩ man kaa bhɔale kaa wɩboin draan Bhalɩ bhlibhɔmanwɩ vale a sɔlɛwɩ ta, ye Kaa bhɔale kaa draan bɛan zʋle kaa bhɔale kaa sɔ Bhalɩ lɛ.
13. Mɛn wɩfiezan wɩ-i le Zesu da tɛrɛ taa?
13 Zesu da tɛrɛ ta wɩfiezan anwɩ-i bhɛ e cɩ léé e ebo nɔn bhlaminnun faa tabhʋfɛ ɲan. (Matio 20:28) E bhɛ klɛ léé kaa si wɩɲannɛn le kaa a zra bhlɩ kaa tra Adumun plizi bhɛ lee. Bhɛ zuo, bhɛ a se kla léé kaa vʋ e yuɛman lɛɛfaaman te bhɛ glɛ ká lo. Nwunvɔzan Zan a jɛ léé: “Naan, Kazanbhalɩ bhli bhɔ tɛrɛlamunun man e bhabha, amanle e, e Bɩ wɔlɛ dʋ kpein nɔn wole wɩ ji, léé de min-oo min-an bhli vʋ a lɛ, e ká zamanga wo mɔnnɔnmɔnnɔn lo, naan, e daan vʋlɛ e yuɛman lɛɛfaaman, bhɛ glɛ ká lo.”—Jan 3:16.
14. (a) Mɛn wɩ ɛ bhɔ Zesu man a galɩ zuo bhele bhlamin zʋʋ? (b) Bhleyi kʋ́ va ɲranman káá bɛ ɛ cɩ e palɩ Zesu lee la jii?
14 E ga anwʋ bhlamin ɲan, bhɛ zuo Zesu nwun-an galɩ va, ye e gʋ la ji, ye e klɛ e paji leli plɛplɛ dʋ ɲan. (Kɛlɛwenu 2:32, 33) Bhɛ zuo, Zoova, ‘klɛlɩ min nwiinzan ɲan koo, fuabhlɩlɩ koo, plalɩ min nwiin koo, wa se klɛ a lɛ, ye mingɔnnɔn faa koo, bɛnnun koo, dere dʋ dʋ vɔmunun koo, wa bhɔ.’ (Daniɛl 7:13, 14) Wo Zesu klɛ min nwiinzan plɛplɛ dʋ ɲan; e a Zoova le la ji plalɩ min nwiin nwiinzan ɲan. E vʋ sɛnɛn ye ele plɛplɛ nangɔɔn tɛrɛ faa ta.
Lanzinun, Bhalɩ wuozannun
15. Bhleyi káá vale ye fɛ cɛn nan le wo lanzinun klɛɛ?
15 Zoova vale Zesu dʋ kpeinnun kaan wo cɩ lelinun ɲrannan lo. Zoova leli cɩnun klɛ, lanzinun. Gabriɛl le e wɩfɩ mannin lɛ bhɛ a wo vazan dʋ ɲan. Lanzinun ká wole vʋlɩ e yuɛman pelisia lɛ bhele bhlaminnun zʋ tɛrɛ ta lo. Wo wó klɛ la ji a nan mɔn faa, siin, ye wo bhlaminnun klɛ tɛrɛ ta. (Job 38:4-7) Lanzi wuru ciɛrɩ a.—Daniɛl 7:10.
16. Mɛnwɩmanle e ká le bhlaminnun e lanzinun bhɔ loo?
16 E ká sɔlɛ lanzi tɩgɩlɩnun lɛ léé kaa wo ban lo. Gɔnnɔn fie, nwunvɔzan Zan a jidan léé e lanzinun bhɔ, bhɛnun a yiga a lee, a fɩlɩ ɲan léé: “te bhe klɛ lo! [...] I Kazanbhalɩ ɛ bhɔ.”—Wegɔɔnle 19:10; 22:8, 9.
17. Mɛn fɛ ɛ a nangɔɔn-an léé lanzinun e bhalɩbanmunun ta belidɔaa, ye mɛnwɩmanle bhɛ e min fuudɔa e taa?
17 Lanzinun ká cɔɔ bhɔraan bhalɩbanmunun lɛ tɛrɛ ta, bhele bɛan zʋle wa klɛ bhleyian va le wo Zesu zuomunun bhɔra bhʋkɔn ji, a zʋ lo. (Kɛlɛwenu 5:18, 19) Duowʋ, te de kaa Bhalɩ Zoova baan a Dere Biblu yraman, kaa bhɔale kaa vʋ e palɩ a ta léé, Bhalɩ le lanzinun le wo cɩ plɛplɛ, te wo ká wo ye lo woo daan kaa ta belidɔ lɛ. Biblu a fe léé: ‘Munun le woo kannaan Zoova lee, ale lanzi e yiie wo zi, ye de gawɩ bhɔ wo man, ee wo sie a ji.’ (Lɛrɛvɔ Sɛbɛ 34:8; 91:11) Mɛnwɩmanle bhɛ e kaa fuudɔa kaa taa? Naan, leli ɲannɛnnun le wo cɩ lelinun le fla wo a vale wo kaa srɛ!
Bhalɩ ɲannɛnzan, Satan
18. (a) Mɛnwɩmanle lanzi dʋ nwun-an Bhalɩ maan? (b) Ye wo tɔnun káá ɛ pa bhɛ nwun-an min manzan kʋ́ maan?
18 Bhalɩ le lanzinun faa kaan wo vʋ e yrɩlɩ Bhalɩ man lo. A cɩnun nwun-an a man. Wo wó bo klɛ Bhalɩ vale bhlaminnun ɲannɛnzannun ɲan tɛrɛ ta. Bɛ ká zʋle, bhɛ klɛɛ? Lanzinun faa le Zoova wo klɛ gun ká yila wo dʋ kpein man lo, ye wo a yila e ziin. Yɩɩ lelinun le gun ká yila wo man lo, e sɔ yila wo vazan dʋ lɛ léé munun e ban, ye e dɔbɛ klɛ e bhli jiwɩ ɲannɛn kʋ́ yraman. Ye wo bhɛ leli kʋ́ tɔ pa Satan bhɛ ji léé “Nwun-an min manzan [Bhalɩ].” Ye wa laa eziin léé Yʋnunfaatagɔnnɛn, bhɛ ji léé, “Min tɔ srɛzan,” naan, e vie wɩnun ɲannɛn ɛ wʋ Zoova man.
19. Mɛnmanle, ye bɛ ká zʋle Satan ɲannɛn pa Job taa?
19 Satan e bhlaminnun ɲrun-an léé wo peli vɔ e va ele nwun-anlɩ Bhalɩ man ji. Wɩ le e a klɛ Bhalɩ banzan tɩgɩlɩ Job lɛ, kaa bhɛ yɩ. Job a yila fuazan blɛn dʋ ɲan. Ale bhlanun a yila 7.000, ale ɲɔɔngɔnmɛnnun a 3.000, ale dri da vale ale dri gɔnnɛnnun a 1.000, ye ale sokofalɩ da a 500. Ale nɛnnun a yila eziin vu e vale a lee zannun a yila ciɛrɩ, Satan Job le trʋbhɛnun vale a wuomunun ɛ jɛ e vinin. Bhɛ zuo e da “Fuu blɛn dʋ” ɲan, ye bhɛ kɔn dʋ zran ye bhɛ Job le nɛnnun jɛ. Bhɛ zuo, Satan ɲannɛn pa Job ta e “funninfunninnɛn jɛ vɔ Job man a peli sia a gannɛnbhuli fɔɔ ye e bhɔ a nwiin.”—Job 1:3-19; 2:7.
20. (a) Bɛ ká zʋle wo Job goli pa a yrɩlɩ Bhalɩ man le wɩ maan? (b) Job vʋ anwʋ e kwalɩ Bhalɩ man, Satan mɛnwɩ ɛ klɛ bhlaminnun ciɛrɩ lɛɛ?
20 Bhɛ jidanwɩ faa ji-oo, Job vʋ e kwalɩ Bhalɩ man. Ye Zoova a bheli ‘ye fɛnun faa le cɩ Job lee e vinin e bhɛ lɛ-i nɔn a lɛ gɔnnɔn fie.’ (Job 42:10) Satan ká bhɔlɛ Job yrɩlɩ Bhalɩ man ji srɛlɩ lɛ lo, naan, a bɛ sɔ munun ciɛrɩ silɩ ɲan Bhalɩ zuo. Biblu a fe léé: “Tɛrɛlamunun faa a Satan le plɛplɛ wuo.”—1 Jan 5:19.
21. (a) Bɛ ká zʋle, Satan a nangɔɔn léé e sɔ e lɛ léé wo e baan? (b) Ye mɛnwɩmanle Zesu ká a ɲin si lɛ léé e Satan ban loo?
21 Satan a va léé kaa e ban. Bhɛ wɩ kʋ́, kaa bhɛ ye weiin bɛan zʋle e Zesu jidan, ye bhɛ́ nan lɛɛ 2.000 lo. Biblu a zuo fe léé: “Yʋnunfaatagɔnnɛn gʋ a ɲan eziin gɔ grɔgrɔ nwiin, ye e tɛrɛ ta bɛntɛrɛ faa vale wole fua gɔɔn a lɛ, ye e le a lɛ léé: de i dia i bhli la an lɛ ye i an bhɔ maan daan fɛnun kʋ́ faa nɔn lɛ i lɛ.’ ” Zesu sɔnvɔ a man a fɩlɩ ɲan léé: “Satan, i si an man! E a e jɛlɩ Kazanbhalɩ le sɛbhɛ ji léé: I wuo tua Mizan ize Bhalɩ lɛ, ye i yɩɩ dʋ kpein ɛ bhɔ.’ ” (Matio 4:8-10) Zesu Zoova le belidɔwɩ dɔɔ yila e zinman, amanle e ká Satan bhlisɔlɛwɩ klɛ lɛ lo.
Yʋnun, leli ɲannɛnnun
22. Mɛnwɩle yʋnun a klɛ bhlaminnun lɛɛ?
22 Lanzinun cɩ wo peli vɔ Satan va nwun-anlɩ Bhalɩ man ji. Yɩɩ lanzinun le wo klɛ yʋnun ɲan wo a tɛrɛlamunun man ɲannɛnzannun ɲan. Wo ji a e ɲannɛn ye wo klɛwɩ a lrɛlrɛ. Eli, wo munun cɩnun klɛ bhobhojɛzannun vale yuɛwiizannun ɲan (Matio 9:32, 33; 12:22) Wo jɛ vɔ min cɩ man ye wo glɩlalɩ vɔ wo wuo ji. (Matio 17:15, 18; Maak 5:2-5) Wo ɲannɛn boin paan nɛnciɛnnɛnnun ta.—Luk 9:42.
23. (a) Naan leli ɲannɛnnun a va le bhlaminnun e mɛnwɩ ɛ klɛɛ? (b) Dabhli klɛlɩ ɲan, Satan vale yʋnun e bhlaminnun ɲrun-an mɛnwɩ e klɛlɩ jii ?
23 Bhele Satan zʋ, yɩɩ leli ɲannɛnnun a va le wo wó ban. Te de wo sɔnvɔ kɔɔn bhlaminnun le wo banlɩ man—a ji dɔɔlɩ ɲan léé, e a le wo Zoova dʋ kpein ɛ ban —woo bhlaminnun fuu dɔa wo ta léé wo wó ban, wo bhli a bhɛ lɛ ye woo bhɛ nanglin-an. Dabhli klɛlɩ koo, viewʋlɩ koo, e vale kannan vɔlɩ min ji ɲan le Satan vale yʋnun munun klɛ wo banzannun ɲan. Wɩboziin ɲan, min ciɛrɩ ká a ji dɔa léé wo a Satan vale ele yʋnun ɛ ban nan lo. E daan munun ciɛrɩ jivuru lɛ, te de wa man léé wole Bhalɩ ban bɛ e Satan ɛ tɔ bhɔa. Eziin, Biblu e kaa belidɔa léé: “Fɛan woo sraka bho a ɲan, yʋbanfɛ le. Kazanbhalɩ banfɛ kaan lo.”—1 Korɛnt munu 10:20.
24. Mɛnfɛle Satan a sian ye e munun saan?
24 Satan vale ele yʋnun e dabhlian kla ye munun e wo ban, a dʋ le cɩ vie wɩnun din silɩnun ɲan min galɩnun le wɩ ta wɩ ɲan. Wɩle Biblu a fe wɩ kʋ́ ta, kaa bhɛ yɩ.
[A wuo sɛbhɛ]
a Wo Zesu yaa jivuruwɩ ɲan bɛan zʋ Koran bhɛ le wɩfe sourate 19 (Marie) ji. E a fe léé: “Kʋle leli nwunvɔ a va bhlamin le gun ka a man lo a dɔbɛ ji. Ye bhleyian vale e a yɩ e le a lɛ léé: ‘Maan a an ta belidɔlɩ glin nan ile wɩ man: Ɲannan-inzɛn min ta Bhalɩ va! Te de i kannaan Bhalɩ lee! ye e léé.’ ‘Maan a i zan le nwunvɔzan ɛ ɲan, ye nɛn gɔnnɛn le gun ká a man lo, a nɔnlɩ i lɛ wɩ-i ye e le bhɛ lɛ léé: An daan nɛn gɔnnɛn yɩlɛ káá?’ ‘Gɔnnɛn dʋ kpein ká taan mannɛn lɛ an man lo, ye maan ká bɔrɔdɛ lɩ ɲan lo.’ Ye e léé: E a yɩɩ ɛ zʋ: i Zan a fɩ léé: Bhɛ ká an lee plɛplɛ lo. “Kʋ daan a klɛ lɛ tɔmansɩ dʋ ɲan bhlaminnun ze ɲan”; “ɲannan-inzɛnlɩ min ta léé e sie kʋ va a ɲan. Wɩ kʋ́ yi ká gaan lo.” ’ ”
[A ji fɩ sɛbhɛ wɔlɛ a laa 10]
Lanzi tɩgɩlɩnun ká a ɲin sie léé wo wó ban lo.