ફૂટનોટ

[પાન ૧૦ પર બોક્સ/ચિત્ર]

“જાણે પોતે પરમેશ્વર બની બેઠા”

વર્ષ (૧૦૦૦-૧૦૫૯)માં મીખાએલ સીરૂલારીઅસ ચર્ચનો વડો એક ફક્ત ઉદાહરણ છે જે સ્વાર્થના કારણે સરકારમાં દખલગીરી કરતો જોવા મળે છે. સીરૂલારીઅસ ચર્ચનો વડો બન્યો એટલાથી ધરાયો ન હતો, તેથી હજુ આગળ વધવા ચાહતો હતો. તેના વિષે એમ કહેવામાં આવે છે કે તે ગર્વિષ્ઠ, અહંકારી અને સખત હઠીલો હતો. “તે પોતે જાણે પરમેશ્વર હોય એવું વર્તન કરતો હતો.”

સીરૂલારીઅસ સત્તાનો ભૂખ્યો હોવાથી ૧૦૫૪માં રોમમાંના પોપનો વિરોધી બન્યો. તેમ જ, સમ્રાટને એ સ્વીકારવા ફરજ પાડી. સીરૂલારીઅસ એ જીતથી ખુશ હોવાથી તેણે મીખાએલ પાંચમાંને રાજા બનાવ્યો અને રાજ્ય દૃઢ કરવા તેને મદદ કરી. એક વર્ષ પછી તેણે સમ્રાટને દબાણ કરીને તેની જગ્યાએ (૧૦૦૫-૧૦૬૧)માં ઇસ્હાક કોમ્નીનસને રાજા બનાવ્યો.

પછી ચર્ચ અને સમ્રાટ વચ્ચે લડાઈ ચાલી. સીરૂલારીઅસને લોકોનો સાથ હતો. તેથી તેણે ધમકીઓ આપી, માંગ કરી અને લડાઈ પણ કરી. એ સમયના એક ઇતિહાસકારે કહ્યું: “તેણે બધાની જ આગળ સમ્રાટને ધમકી આપી અને કહ્યું કે ‘બેવકૂફ. મેં તને સત્તા અપાવી છે, પરંતુ હવે હું તને બરબાદ કરીશ.’” તેમ છતાં, ઇસ્હાક કોમનીએસે તેને પકડીને જેલમાં નાખ્યો અને પછી ઇમબ્રોસા ટાપુ પર દેશનિકાલ કર્યો.

આવા ઉદાહરણો આપણને બતાવે છે કે કોન્સ્ટેન્ટીનોપલ ચર્ચના વડાઓ કેટલી ઊથલ-પાથલ કરી શકતા હતા, તેમ જ સમ્રાટનો વિરોધ કરવામાં પણ તેઓ ગભરાતા ન હતા. સમ્રાટને રાજકારણમાં આવા હોંશિયાર, સમ્રાટ અને લશ્કરને ખરીદી શકતા હોય એવા લોકોનો ઘણી વાર સામનો કરવો પડ્યો હતો.

[નકશા/પાન ૯ પર ચિત્ર]

(લેખને છપાયો છે એવો જોવા એ પ્રકાશનમાં જુઓ)

બાયઝાન્ટાઈન સામ્રાજ્યનો વિસ્તાર

ભૂમધ્ય સમુદ્ર

કાળો સમુદ્ર

કોન્સ્ટેન્ટીનોપલ

રોમ

ઍલેક્ઝાંડ્રિયા

રેવીના

નાઇસીઆ

એફેસસ

અંત્યોખ

યરૂશાલેમ

મેસીડોનિયા

[ક્રેડીટ લાઈન]

Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[પાન ૧૦, ૧૧ પર ચિત્રો]

કોમ્નીનસ

મીખાએલ ચોથો

રોમનસ ત્રીજો (ડાબે)

સમ્રાજ્ઞી ઝો

રોમનસ પહેલો (ડાબે)

[ક્રેડીટ લાઈન્સ]

કોમ્નીનસ, રોમનસ ત્રીજો અને મીખાએલ ચોથો: Courtesy Classical Numismatic Group, Inc.; સમ્રાજ્ઞી ઝો: Hagia Sophia; રોમનસ પહેલો: Photo courtesy Harlan J. Berk, Ltd.

[પાન ૧૨ પર ચિત્ર]

પોતીઅસ

[પાન ૧૨ પર ચિત્ર]

હેરાક્લીઅસ અને તેનો પુત્ર

[ક્રેડીટ લાઈન્સ]

હેરાક્લીઅસ અને પુત્ર: Photo courtesy Harlan J. Berk, Ltd.; all design elements, pages 8-12: From the book L’Art Byzantin III Ravenne Et Pompose