ECLESIASTÉS

1 Koʼã mbaʼe heʼi vaʼekue pe mboʼehára,*+ pe rréi oĩva Jerusalénpe.+ Itúa hína David.

 2 Pe mboʼehára heʼi: “¡Pe vyrorei tuichavéva!, ¡pe vyrorei tuichavéva!

Entéro mbaʼe ningo vyrorei”.+

 3 ¿Mbaʼe la oganáva peteĩ persóna ombaʼapo pohýiramo?

¿Mbaʼe la okonsegíva oiko haguére ombaʼapo pohýi pe kuarahy akúpe?+

 7 Umi arrójo osyry ha oho pe márpe, upéicharamo jepe pe mar núnka nahenyhẽi.+

Umi arrójo siémpre ou jey pe lugár osẽ haguépe, ha upégui osyry jey.+

 9 Umi mbaʼe oiko vaʼekue, umíva oiko jeýta.

Umi mbaʼe ojejapo vaʼekue yma, umíva ojejapo jeýta avei.

Ko yvy ape ári ndaipóri mbaʼeve ipyahúva.+

10 ¿Oĩ piko algúno ikatúva heʼi: “Pemañami, kóva ipyahu hína”?

11 Avave ningo naimanduʼái umi hénte yma guarére.

12 Che hína pe mboʼehára, che hína rréi Israélpe ha amanda Jerusalén guive.+ 13 Che adesidi aipuru che arandu+ astudia ha ainvestiga porã hag̃ua opaite mbaʼe ojejapóva ko yvy ape ári.+ Amaña umi tembiapo odesahusiáva umi héntepe, umi traváho Ñandejára omeʼẽva chupekuéra ojapo hag̃ua.

14 Amaña entéro mbaʼe ojejapóvare ko yvy ape ári, ha ahechakuaa opaite mbaʼe vyroreiha.

Haʼete jaikóva yvytu rapykuéri.+

16 Upémarõ ajepyʼamongeta ha haʼe chejupe: “Che chearandu, ha ymaite guive koʼág̃a peve, ndaipóri Jerusalénpe ótro oikuaavéva chehegui.+ Aaprendéma hetaiterei mbaʼe ha chearandu”.+ 17 Añehaʼã aikuaa porã mbaʼépa heʼise pe arandu ha añehaʼã avei aikuaa mbaʼépa heʼise la tavy ha la vyrésa.+ Ha opa koʼã mbaʼe vyrorei avei, haʼete jaikóva yvytu rapykuéri.

2 Upémarõ haʼe chejupe: “Koʼág̃a aiko porã ha ajedivertíta, péicha aikuaáta mbaʼépepa ideprovécho upéva”. Péro ahechakuaa vyroreiha.

 2 Upéi haʼe: “Vyresaite ningo la jaiko japuka”.

Ha apensa: “¿Mbaʼépe piko ideprovécho peteĩ persónape la ovyʼa?”.

3 Adesidi ahecha mbaʼe iporãvapa ou jadisfrutávo pe víno,+ ha upe aja asegi chearandu. Adesidi avei ajapo umi mbaʼe ndovaléiva mbaʼeverã, ahecha hag̃ua mbaʼépa pe iporãvéva umi hénte ikatúva ojapo pe hekove mbykyete asývape.* 4 Añepyrũ ajapo heta mbaʼe tuicháva:+ amopuʼã heta óga+ ha areko heta parralty.+ 5 Ajapoka umi hardín neporãmba jepéva, upépe añotỹ opaichagua yvyramáta hiʼa porã porãva. 6 Ajoʼoka yvykua tuicháva ambyaty hag̃ua upépe y, pono ofalta y umi yvyramatakuérape, okakuaa porã hag̃ua. 7 Akonsegi heta esklávo ha eskláva+ ha areko avei umi esklávo onasémava voi che rógape. Akonsegi avei heta animál, vaka, guéi, ovecha ha kavara.+ Núnka ndaipóri vaʼekue Jerusalénpe ótra persóna chéicha orekóva heta animál. 8 Añepyrũ ambyaty heta pláta ha óro.+ Ambyaty hetaiterei tesóro orekoháicha umi rréi ha umi distríto.+ Areko heta músiko opurahéi porãva, kuña ha kuimbaʼe. Umi kuña ningo ombopyʼarory kuimbaʼekuérape, ha che areko heta kuña iporã porãva. 9 Hetaiterei mbaʼe areko, ndaipóri vaʼekue Jerusalénpe+ ótro oreko hetavéva chehegui. Ha asegi avei chearandueterei.

10 Ajapo vaʼekue opa mbaʼe ajaposéva.*+ Opa mbaʼe ikatúva chembovyʼa che ajapo. Añetehápe adisfruta ha avyʼa opa che rembiapokuére. Ha upéva la che prémio hetaite ambaʼapo haguére.+ 11 Péro upéi ajepyʼamongeta umi mbaʼe ajapo vaʼekuére ha apensa avei hetaite ambaʼapo pohýi hague,+ ha ahechakuaa opa mbaʼe vyroreiha.+ Haʼete voi jaikóva yvytu rapykuéri, ndaipóri mbaʼeve ovalemíva* ko yvy ape ári.+

12 Upémarõ añehaʼã aikuaa porã mbaʼépa heʼise pe arandu ha mbaʼépa heʼise la tavy ha la vyrorei.+ Ha apensa: “Mbaʼe guaʼu la ikatúva oikuaave pe persóna oúva che rire”. Opa koʼã mbaʼe umi hénte ja ojapóma vaʼekue voi. 13 Péro ahechakuaa peteĩ mbaʼépe ikuentaveha ñanearandu ke la ñandetavy,+ ikuentaveháicha ñaime hesakãháme ñaime rangue pytũmbýpe.

14 Pe iñarandúva ohechakuaa moõrupipa oho vaʼerã,*+ pe itavýva katu oiko pytũmbýpe.+ Péro ahechakuaa avei amo ipahápe peteĩchante opaha hikuái.+ 15 Upémarõ haʼe che pyʼapýpe: “Oiméramo cherehe oikóta avei umi mbaʼe oikóva umi hénte itavývare,+ ¿mbaʼépe piko ideprovécho chéve la chearandueterei?”. Ha apensa: “Upéva vyrorei avei”. 16 Avave naimanduʼamoʼãi pe iñarandúvare ni pe itavývare.+ Koʼẽrõite enterove opytáta tesaráipe. Pe iñarandúva omanóta pe itavýva omanoháichante avei.+

17 Ipahápe ndachaʼevéi la vídare,+ pórke entéro mbaʼe ojejapóva ko yvy ape ári haʼete peteĩ kárga pohýi. Opa mbaʼe ningo vyrorei,+ haʼete jaikóva yvytu rapykuéri.+ 18 Hetaite ambaʼapo pohýi akonsegi hag̃ua umi mbaʼe arekóva, péro ndachaʼevéi ni umi mbaʼe akonsegi vaʼekuére.+ Pórke che kosakuéra opytapa vaʼerã pe che rire oútavape.+ 19 Ha che ndaikuaái haʼe iñarandútapa térã ivýrota.+ Upéicharamo jepe chupe opytapáta umi mbaʼe akonsegi vaʼekue chearandu ha ambaʼapo pohýi haguére. Péva ningo vyrorei avei. 20 Upémarõ añepyrũ añekevranta ha ajedesespera, pórke hetaitéma añehaʼã ha ambaʼapo akonsegi hag̃ua la arekóva. 21 Peteĩ kuimbaʼe ikatu ombaʼapo pohýi, oñehaʼã iñarandu, ivale ha oikuaa heta mbaʼe, péro amo ipahápe ikosakuéra opytáta ótro kuimbaʼe nombaʼapói vaʼekuépe okonsegi hag̃ua umíva.+ Péva peteĩ desgrásia. Amo ipahápe entéro mbaʼe vyrorei.

22 ¿Mbaʼe la oganáva upéicharõ peteĩ persóna ombaʼapo pohýi haguére ha ipyʼaite guive oñehaʼã rupi ombaʼapo pohýi ko yvy ape ári?+ 23 Oikove aja pukukue opa mbaʼe ojapóva ogueru chupe provléma ha sufrimiénto,+ ha pyharekue entéro oiko oñekevranta ha ndaikatúi opytuʼu porã.+ Ipahápe entéro mbaʼe vyrorei.

24 Péro ahechakuaa ndaiporiha ótra kósa iporãvéva kóvagui: jakaru, jaʼu vevída ha javyʼa* ñambaʼapo pohýivo.*+ Che ahechakuaa koʼã mbaʼe ouha Ñandejáragui.+ 25 ¿Oĩne piko ótro chéicha hoʼúva umi tembiʼu ha vevída iporãvéva?+

26 Ñandejára oguerohorýramo peteĩ persónape omeʼẽ chupe arandu, oipytyvõ chupe oikuaa hag̃ua heta mbaʼe ha ovyʼa hag̃ua.+ Péro pe opekávape Ñandejára omanda ombyaty hag̃ua heta mbaʼe, ha upéi omeʼẽ pe haʼe oguerohorývape.+ Entéro mbaʼe vyrorei, haʼete jaikóva yvytu rapykuéri.

3 Oĩ peteĩ tiémpo opa mbaʼerã.

Oĩ peteĩ tiémpo ojejapo hag̃ua opaite mbaʼe ko yvy ape ári.

 2 Oĩ tiémpo oñenase hag̃ua ha tiémpo oñemano hag̃ua.

Oĩ tiémpo ñañemitỹ hag̃ua ha tiémpo jahapoʼo hag̃ua pe ñañotỹ vaʼekue.

 3 Oĩ tiémpo ojejuka hag̃ua ha tiémpo ojesalva* hag̃ua.

Oĩ tiémpo ojeity hag̃ua ha tiémpo oñemopuʼã hag̃ua.

 4 Oĩ tiémpo japuka hag̃ua ha tiémpo ñanerasẽ hag̃ua.

Oĩ tiémpo ñañelamenta hag̃ua ha tiémpo jajeroky* hag̃ua.

 5 Oĩ tiémpo ñamombo hag̃ua umi ita ha tiémpo ñambyaty hag̃ua umi ita.

Oĩ tiémpo ñaañuã hag̃ua ñande rapichápe ha tiémpo naiporãihápe ñaporoañuã.

 6 Oĩ tiémpo jaheka hag̃ua ha tiémpo jaasepta hag̃ua okañýma hague.

Oĩ tiémpo ñañongatu hag̃ua álgo ha tiémpo ñamombo hag̃ua.

 7 Oĩ tiémpo ñamondoro hag̃ua ao+ ha tiémpo ñambovyvy hag̃ua pe osoróva.

Oĩ tiémpo ñakirirĩ hag̃ua+ ha tiémpo ñañeʼẽ hag̃ua.+

 8 Oĩ tiémpo jahayhu hag̃ua ha tiémpo nañandejaʼéi hag̃ua.+

Oĩ tiémpo oñeñorairõ hag̃ua ha tiémpo ojeiko hag̃ua pyʼaguapýpe.

9 Upéicharõ, ¿mbaʼe la okonsegíva peteĩ persóna hetaite ombaʼapóva?+ 10 Amaña umi mbaʼe ojapóvare umi hénte, umi tembiapo Ñandejára omeʼẽva chupekuéra ojapo hag̃ua. 11 Opaite mbaʼe Ñandejára ojapóva iporãiterei, haʼe ojapo entéro mbaʼe itiempoitépe.+ Haʼe omoĩ pe tiémpo opaveʼỹva ñane korasõme. Upéicha núnka ndaikatumoʼãi jaikuaapa umi mbaʼe haʼe ojapo vaʼekue iñepyrũ guive ipahaite peve.

12 Upémarõ ajepyʼamongeta ha ahechakuaa ndaiporiha ótra kósa iporãvéva kóvagui: javyʼa ha jajapo iporãva jaikove aja pukukue.+ 13 Iporã enterovéva jakaru, jaʼu vevída, ha javyʼa ñambaʼapo pohýivo.* Péva peteĩ rregálo oúva Ñandejáragui.+

14 Ahechakuaa avei opa mbaʼe Ñandejára ojapóva opytataha pára siémpre, natekotevẽi oñemoĩ ni ojepeʼa chugui mbaʼevete. Ñapensávo opa mbaʼe Ñandejára ojapóvare, jahechakuaa jarrespeta vaʼerãha chupe.+

15 Oimeraẽ mbaʼe jahecháva koʼág̃a, yma oikóma vaʼekue, ha umi mbaʼe oikótava, ja oikopáma vaʼekue voi.+ Péro Ñandejára osegi oheka iporãva umi ojepersegívape g̃uarã.*

16 Ha ko yvy ape ári ahechakuaa avei ko mbaʼe: pe lugár oĩ vaʼerãháme hustísia, oĩ mbaʼe vai. Ha pe lugár oĩ vaʼerãháme iporãva oĩ ivaíva.+ 17 Upémarõ haʼe chejupe: “Ñandejára ohusgáta pe ihústova ha pe iñañávape,+ pórke oĩma voi peteĩ tiémpo opa mbaʼerã, ojejapo hag̃ua opaite mbaʼe”.

18 Upéi apensa avei Ñandejára ohejaha umi héntepe ohasa heta pruévare. Upéicha ipahápe haʼekuéra ohechakuaa umi hénte ha umi animál ojojoguaha. 19 Pórke umi hénte opaháicha, péicha avei opa umi animál, peteĩchaiténte opa hikuái.+ Umi animál omanoháicha, upeichaiténte avei omano umi hénte. Haʼekuéra enterove oreko peteĩ espíritunte.+ Upéicharõ ndaipóri diferénsia, peteĩchaiténte umi hénte ha umi animál. Entéro mbaʼe ningo vyrorei. 20 Enterove oho hína el mísmo lugárpe.+ Enterovéva ojejapo pe yvýgui+ ha upépe jey oho vaʼerã opyta.+ 21 Upéicharõ umi hénte omanóvo, ¿máva piko ikatu oikuaa oimépa ifuérsa* oho yvate gotyo, ha umi animál oimépa ifuérsa* oho yvy gotyo?+ 22 Upémarõ ajepyʼamongeta ha ahechakuaa yvyporakuérape g̃uarã ndaiporiha ótra kósa iporãvéva kóvagui: ovyʼa ombaʼapo pohýivo.*+ Péva hína iprémio hetaite ombaʼapo haguére. Pórke haʼe omano vove, ¿máva ogueru jeýta chupe ohecha hag̃ua la oikóva?+

4 Upéi amaña mbaʼéichapa oĩ heta hénte ombohasa asýva hapichápe ko yvy ape ári. Ahecha mbaʼéichapa umi osufríva oiko hesay hováre ha ndaipóri avave okonsola vaʼerã chupekuéra.+ Umi oporomaltratáva oreko autorida, ha upévare avave noipytyvõi umi ohasa asývape. 2 Upéi avyʼa apensávo umi omanómavare, ha haʼe iporãveha ñamano ke la jaikove.+ 3 Ha umi nonaséiva katu oĩ porãvéntema,+ pórke haʼekuéra ndohechái umi mbaʼe vai ojejapóva ko yvy ape ári.+

4 Ahecha avei mbaʼéichapa umi hénte ombaʼapo pohýi ha oñehaʼã ivaleve itraváhope oganaségui hapichápe.+ Ha péva vyrorei avei. Haʼete jaikóva yvytu rapykuéri.

5 Pe itavýva omanótama vareʼágui, péro haʼe osegínte ojekuʼako.+

6 Iporãve repytuʼuʼimi,* reiko rangue rejejuka traváhope.* Péicha haʼete reikóva yvytu rapykuéri.+

7 Ahecha avei ótro vyrorei ojejapóva ko yvy ape ári. 8 Oĩ peteĩ kuimbaʼe haʼeño peteĩva. Haʼe naiñamígoi, ndaitaʼýrai ni naiñermánoi. Siémpre ombaʼapo pohýi ha núnka noñekontentái umi rrikésa okonsegívare.+ Péro upéi oñeporandu: “¿Mávape g̃uarã piko che la peichaite ambaʼapo? ¿Mbaʼére piko ndadisfrutái umi mbaʼe arekóvagui?”.+ Kóva vyrorei avei, haʼete peteĩ kárga pohýi.+

9 Upévare mokõi iporãve peteĩgui,+ pórke hetave mbaʼe okonsegíta hikuái ombaʼapo rupi oñondive. 10 Ha peteĩva hoʼáramo, pe ótro ikatúta oipytyvõ chupe opuʼã hag̃ua. Péro, ¿mbaʼe oikóta peteĩva hoʼáramo ha ndaipórirõ avave oipytyvõ vaʼerã chupe?

11 Upéicha avei, pyharekue peteĩva ikatu omoirũ pe ótrope ani hag̃ua iroʼyeterei. Péro pe oĩva haʼeño iroʼýramo, ¿máva oipytyvõta chupe? 12 Oimeraẽva ikatu ipuʼaka pe oĩvare haʼeño, péro mokõi oñomoirũramo ikatúta oñemoĩ hese. Ha peteĩ pióla mbohapy isãva, ndosoichéne oimeháicha rei.

13 Peteĩ mitãʼi imboriahu ha iñarandúva ovaleve peteĩ rréi ijedáva ha itavývagui+ ha nohendusevéimava umi konsého.+ 14 Upéi pe mitãʼi osẽ kárselgui oiko hag̃ua chugui rréi,+ haʼe onase pe ótro rréi omanda aja, ha upérõ haʼe imboriahu kuri.+ 15 Amaña umi hénte oikóvare ápe ha pépe ko yvy apére ha ahecha avei mbaʼépa oiko pe mitãʼíre. Haʼe ojupi kuri pe ótro rréi rendaguépe. 16 Hetaiterei persóna omoirũ kuri pe mitãʼípe, upéicharõ jepe umi hénte oúva upe rire, ndoguerohorymoʼãi chupe.+ Péva vyrorei avei. Haʼete jaikóva yvytu rapykuéri.

5 Eñatende porã vaʼerã reho jave Ñandejára rógape,+ iporãve reho rehendu hag̃ua,+ reho rangue rejapo peteĩ sakrifísio umi itavýva ojapoháicha,+ haʼekuéra ndohechakuaái ivaiha la ojapóva.

2 Ani repoi rei reínte nde jurúgui. Eñatende porã la erévare Ñandejára renondépe.+ Pórke Ñandejára oĩ yvágape péro nde ko yvy ape arimínte, upévare ani reiko reñeʼẽterei.+ 3 Umi hénte oñekevrantaitereíva upéi osoñamba voi umívare.+ Péicha avei pe itavýva oñeʼẽterei ha upévare heʼíma heta mbaʼe ndaideprovéchoiva.+ 4 Rejapóramo peteĩ promésa Ñandejárape, ani rehaʼarõiterei rekumpli hag̃ua.+ Pórke haʼe ndoguerohorýi umi hénte tavy nokumplírivape iñeʼẽ.+ Upévare, oimérõ rejapo peteĩ promésa, ekumplíkena.+ 5 Ikuentave nereprometéi mbaʼeve reiko rangue rejapo peteĩ promésa ha upéi nerekumplíri.+ 6 Eñatende la erévare pono repeka,+ ha ani ere Ñandejára mensahéro* renondépe rejavy hague rejapóvo upéva.+ ¿Mbaʼére piko péicha rembopochýta Ñandejárape? Cháke upéi haʼe ohundipaitéta la rejapo vaʼekue.+ 7 Umi hénte oñekevrantáva upéi osoñambáma voi umívare.+ Upéicha avei pe oikóva oñeʼẽterei, upéi katuete heʼíma vyrorei. Upévare eñehaʼã errespeta Ñandejárape.+

8 Ani reñesorprende rehecháramo peteĩ governánte otrata vaiha umi imboriahúvape, ndojapóirõ hustísia ni mbaʼeve iporãva ipuévlo rehehápe.+ Nemanduʼákena upe governántepe okontrolaha peteĩ ikárgo yvatevéva. Ha umi autorida oreko jey la okontroláva chupekuéra.

9 Enterove ningo odepende umi mbaʼe omeʼẽvare ko yvy, umi rréi jepe oikotevẽ ko yvy oprodusíva.+

10 Peteĩ persóna ohayhúva pe pláta, núnka noñekontentamoʼãi pe plátare, ni pe ohayhúva umi rrikésa ndovyʼamoʼãi pe oganávare.+ Koʼã mbaʼe vyrorei avei.+

11 Erekóramo heta mbaʼe, heta avei umi odependéva nderehe.+ Upévare amo ipahápe mbaʼe la rekonsegíva mas ke remaña la erekóvare.+

12 Pe oporoservíva oke trankílo porã orekóramo jepe saʼi térã heta mbaʼe hoʼu hag̃ua. Péro pe ipláta hetáva ndaikatúi ni oke porã orekógui hetaiterei mbaʼe.

13 Ahecha avei peteĩ mbaʼe ivaietereíva oikóva ko yvy ape ári: oĩ hénte ombyatýva heta rrikésa ha upéicha haʼekuéra jeýnte ojeperhudika. 14 Koʼã hénte operdepaite la orekóva pórke nosẽporãi chupe peteĩ negósio. Ha upéi itaʼýra vove ndorekói mbaʼeve oheja hag̃ua chupe.+

15 Ñande ñanasérõ guare opioite ñasẽ vaʼekue ñande sy retepýgui, ha peichaite jaha jeýta ñamano vove.+ Ñambaʼapo pohýiramo jepe koʼág̃a, ndaikatumoʼãi jagueraha mbaʼevete ñamano vove.+

16 Kóva ningo peteĩ desgrásia avei: jaju hagueichaite ko múndope, jaha jey vaʼerã. Upévare, ¿mbaʼe la oganáva pe oikóva ombaʼapo tódo el tiémpo? Peichagua persóna haʼete oikóva yvytu rapykuéri.+ 17 Haʼe núnka ndodisfrutái okaru jave, tódo el tiémpo oñamarga, ijarhél ha hasypa.+

18 Che ahechakuaa iporãha ko mbaʼe: peteĩ persóna okaru, hoʼu vevída ha ovyʼa ombaʼapo pohýivo.+ Haʼe ningo heta ojesakrifika oikove aja ko yvy ape ári pe tiémpo Ñandejára omeʼẽ vaʼekuépe chupe. Upéva hína peteĩ prémio.+ 19 Ñandejára omeʼẽramo peteĩ persónape rrikésa ha heta mbaʼe,+ ha opermitírõ chupe odisfruta umívagui, haʼe oaprovecha ha ovyʼa vaʼerã ombaʼapo pohýivo.* Upéva ningo peteĩ rregálo Ñandejára omeʼẽva.+ 20 Haʼe ndoikomoʼãi pyʼỹi imanduʼa umi provléma orekóvare hekove mbykyete asývape, pórke Ñandejára omyenyhẽ ikorasõ vyʼágui.+

6 Ahecha avei oĩha ótra desgrásia ko yvy ape ári, pyʼỹinte oikóva umi héntere: 2 Ñandejára ikatu opermiti peteĩ persóna oreko heta rrikésa ha autorida, oreko oipotáva guive, péro ndohejái chupe odisfruta umi mbaʼe orekóvagui, síno ótra persóna odisfruta umívagui. Haʼete voi pe persóna orekóva peteĩ mbaʼasy ivaíva. Amo ipahápe opa mbaʼe vyrorei. 3 Peteĩ persóna ikatu 100 ifamília, oikove heta tiémpore ijedaite peve, péro haʼe noñekontentái ha ndodisfrutái umi mbaʼe orekóvagui ha péicha omano. Che apensa peteĩ mitã omanóva onase mboyve oĩ porãveha ko persónagui.+ 4 Pe mitã reietéma ou ko múndope, haʼe omanóma ha héra opytáma pytũmbýpe. 5 Ko mitã núnka ndohechái pe kuarahy ni ndoikuaái mbaʼeve, upéicharõ jepe haʼe oĩ porãve* pe persóna oikove puku vaʼekuégui.+ 6 ¿Mbaʼépe piko ideprovécho ni jaikóramo 2.000 áño, péro ndajadisfrutái mbaʼevégui? Amo ipahápe enterove jaháta japa el mísmo lugárpe.+

7 Umi hénte tódo el tiémpo ombaʼapo okaru hag̃ua,+ upéicharõ jepe núnka noñekontentái. 8 ¿Mbaʼépe ideprovécho nearandu térã ndetavy?+ ¿Ha mbaʼépe ideprovécho pe imboriahúva ombohovaikuaárõ umi provléma? 9 Ikuentave jadisfruta umi mbaʼe ikatúvare jahecha, jaiko rangue jaipota umi mbaʼe ndaikatumoʼãiva jahupyty. Koʼã mbaʼe ningo vyrorei avei, haʼete jaikóva yvytu rapykuéri.

10 Ñandejára omboherapáma vaʼekue yma opa mbaʼe oexistíva. Ojekuaa porãiterei ningo mbaʼeichaguápa hína umi hénte, avave ndaikatúi ohechauka ojapoha iporãva Ñandejára renondépe. 11 Pe oikóva oñeʼẽterei katuete heʼíta hetave vyrorei, ¿ha mbaʼépe upéva ideprovécho chupe? 12 Ñande rekove ningo mbykyeterei, ojogua pe sómbra sapyʼaiténte ojekuaávape.+ ¿Ha máva piko ikatu oikuaa mbaʼéichapa jaiko vaʼerã jaaprovecha porã hag̃ua ñande rekove? Ha ñamano rire, ¿máva ikatu omombeʼuve ñandéve la oikóva ko yvy ape ári?

7 Ikuentave ningo la hénte imanduʼa porã nderehe,* ereko rangue aséite iporãitereíva.+ Remanoha día iporãve pe renaseha díagui. 2 Iporãve reho omanovahápe reho rangue fiestahápe.+ Pórke amo ipahápe enterove ñamanóta, ha siémpre ñanemanduʼa vaʼerã upévare. 3 Ikuentave reñembyasy repuka rangue,+ pórke nde rova itrísteramo, upéva ojapo porãta ne korasõre.+ 4 Pe iñarandúva oĩ jave omanovahápe ojepyʼamongeta hekovére. Umi hénte tavy katu tódo el tiémpo opensa mbaʼéichapa ikatu ojediverti.+

5 Ikuentave rehendu peteĩ iñarandúva ndekorrehi jave,+ reiko rangue rehendu umi hénte tavy heʼíva* oñemoĩ porãségui nendive. 6 Umi hénte tavy puka haʼete ñana pirukue opiriríva hína ólla guýpe.+ Ko mbaʼe vyrorei avei. 7 Pe iñarandúva jepe ikatu ojapo vyrorei ohasa jave peteĩ situasión ijetuʼúva. Ha peteĩ kóima* okambia ñane korasõ.+

8 Igústo ñañepyrũ jajapo álgo, péro ñatermina rire igustovéntema. Ikuentave ñanepasiénsia ñañemombaʼeguasu rangue.+ 9 Ani pyaʼeterei ndepochy,+ pórke umi hénte tavy la ipochypa reíva.+

10 Ani eiko ere: “Yma ningo opa mbaʼe iporãve vaʼekue”. Erérõ péicha nderehechaukái nearanduha.+

11 Pe arandu ideprovécho umi héntepe ha koʼýte orresivírõ avei peteĩ erénsia. Koʼã mbaʼe ideprovechoiterei entéro persónape g̃uarã.* 12 Pe arandu ningo ñandeprotehe+ pe pláta ñandeproteheháicha.+ Péro reikuaáramo umi mbaʼe iporãva ha nearandúramo, upéva iporãvéntema, pórke nepytyvõta reikove hag̃ua.+

13 Emañami umi mbaʼe Ñandejára ojapo vaʼekuére, ¿máva piko ikatu omboderécho la haʼe omokarẽ vaʼekue?+ 14 Iporã jave la situasión, revyʼa ha nembaʼeporã vaʼerã.+ Ha ivaíramo katu rehechakuaa vaʼerã Ñandejára opermitiha oĩ día iporãva ha ivaíva,+ ani hag̃ua la hénte oikuaa mbaʼépa oikóta amo gotyove.+

15 Heta mbaʼe ahecha ko che rekove mbykyetépe.*+ Ahecha mbaʼéichapa umi ihústova omano ihústoramo jepe,+ ha umi iñañáva katu oikove heta tiémpore ojapóramo jepe heta mbaʼe vai.+

16 Iporã ningo ndehústo, péro ndovaléi rehasa la rrája,+ ha ani reiko reñembovaleterei.+ Péicha rejapóramo nde voi rejeperhudika hína.+ 17 Ani reiko avei neñañaiterei rasa, ha ani ndevýro.+ Cháke péicha ikatu remano nemitã reheve.+ 18 Iporã ereko enkuénta koʼã konsého ha ani remboyke ni peteĩva.+ Umi orrespetáva Ñandejárape okumpli entéro koʼã mbaʼe.

19 Peteĩ kuimbaʼe iñarandúva ovaleve 10 governánte ipoderósovagui oñangarekóva peteĩ siudáre.+ 20 Ndaipóri ningo ni peteĩ kuimbaʼe ihústova siémpre ojapóva iporãva ha núnka ndopekáiva.+

21 Ani repena opa mbaʼe la hénte heʼívare,+ ani hag̃ua ág̃a rehendu nde siérvo oñeʼẽ vaiha nderehe.* 22 Nemanduʼa vaʼerã nde avei reñeʼẽ vai hague la héntere heta vése.+

23 Che aipuru che arandu ajepyʼamongeta hag̃ua koʼã mbaʼére ha haʼe: “Che chearanduvéta”. Péro upéva mombyry oĩ chehegui. 24 Pórke umi mbaʼe oiko vaʼekue ijetuʼueterei ñantendepa hag̃ua. ¿Máva voi piko ontendéta koʼã mbaʼe?+ 25 Upéi añatende ótra kósare ha aipuru che korasõ aikuaa hag̃ua mbaʼépa heʼise arandu, ha mbaʼérepa oiko heta mbaʼe. Che ainvestigase koʼã mbaʼe ha aheka umíva. Añehaʼã antende mbaʼéichapa oñekomporta vai umi hénte tavy ha mbaʼéichapa oñembotavy umi hénte ivýrova.+ 26 Upe rire apilla ko mbaʼe: pe kuña oikóva oporomoñuhã ipeligrosove* pe ñemanógui. Ikorasõ ojogua umi rred guasu ojepurúvape ojejagarra hag̃ua pira, ha umi ipo haʼete kadéna. Ñandejára oguerohory umi kuimbaʼe ndoʼáivape pe kuña ñuhãme,+ péro umi pekadór katuete hoʼa umi trámpape.+

27 Pe mboʼehára*+ heʼi: “Ainvestiga porã kuri heta mbaʼe antende hag̃ua la oikóva ha ahechakuaa álgo. 28 Péro ndatopái la che ahekáva* kontinuadoite. Ahecha oĩha peteĩ kuimbaʼe ihústova 1.000 persóna apytépe. Péro ijapytepekuéra ndatopái ni peteĩ kuña ojapóva iporãva. 29 Peteĩ mbaʼénte la antende porãva: Ñandejára ojapo vaʼekue yvyporakuérape ikatu hag̃uáicha ojapo iporãva+ péro haʼekuéra odesidi ojapo haʼekuéra oipotáva”.+

8 ¿Máva piko ikatu oñekompara pe iñarandúvare? ¿Máva piko oikuaáta mbaʼéichapa ñasolusionáta umi provléma? Peteĩ persóna iñarandúramo hova entéro okambia, ndoikovéima hovapuku, síno ovyʼa.

2 Nde ningo rejapo kuri peteĩ kompromíso Ñandejárandi,+ upévare ejapo vaʼerã pe rréi omandáva ndéve.+ 3 Ani rejapura reho hag̃ua pe rréi renondégui.+ Ani rejapo mbaʼeve ikóntrape,+ pórke pe rréi ikatu ojapo ojaposéva guive. 4 Avave ndaikatúi okambia pe rréi odesidímava ojapo.+ ¿Máva piko ikatu heʼi chupe: “Mbaʼe piko la rejapóva”?

5 Mbaʼeve ndojehumoʼãi upe persóna okumplívape umi léi.+ Pe iñarandúva oikuaa porã mbaʼe moméntopepa ha mbaʼéichapa ojapo vaʼerã peteĩ mbaʼe.+ 6 Yvyporakuéra ningo hetaiterei iprovléma, upévare entéro mbaʼe oreko vaʼerã mbaʼéichapa oñesolusiona vaʼerã ha ojejapo vaʼerã itiempoitépe.+ 7 Avave ndaikatúi omombeʼu umi mbaʼe oikótava, pórke avave voi ndoikuaái mbaʼépa ñaneraʼarõ.

8 Ni peteĩ persóna ndaikatúi okontrola pe fuérsa oikotevẽva oikove hag̃ua,* ha ni peteĩ persóna ndaikatúi okontrola mbaʼe díapa omanóta.+ Oiko jave gérra umi soldádo ni mbaʼevéicharõ naipermísoi oho hag̃ua hógape, péicha avei, umi ojapóva ivaíva ni mbaʼevéicharõ ndaikatumoʼãi ojesalva umi provlémagui.*

9 Opa koʼã mbaʼe ahecha ha aaprende ajepyʼamongeta rire umi hénte ojapóvare ko yvy ape ári. Koʼã tiémpo ohasávape, yvypóra omanda hapicháre operhudika hag̃uánte chupe.+ 10 Ahecha avei mbaʼéichapa oñeñotỹ umi iñañávape, haʼekuéra oike ha osẽ vaʼekue pe lugár sagrádope. Ha avave ni naimanduʼavéi hesekuéra upe siuda ojapo haguépe ivaíva.+ Amo ipahápe, ko mbaʼe vyrorei avei.

11 Umi iñañávape pyaʼe ndojekastigáiramo,+ umi hénte korasõ odesidi ojapo avei ivaíva.+ 12 Umi iñañáva ikatu ojapo ivaíva 100 vése voi ha oikove puku. Péro amo ipahápe oho porãve umi orrespetávape Ñandejárape, pórke haʼekuéra omombaʼe chupe.+ 13 Umi iñañáva katu nosẽporãmoʼãi,+ ha ndaikatumoʼãi ombopukuve hekove ojoguáva peteĩ sómbra odesaparesévape,+ pórke haʼekuéra ndorrespetái Ñandejárape.

14 Oĩ ótra kósa* oikóva ko yvy ape ári ha ñanemorrenegáva: umi hénte ihústovape ojetrata ojaporamoguáicha ivaíva,+ ha umi hénte iñañávape katu ojetrata ojaporõguáicha iporãva.+ Ipahápe opa mbaʼe vyrorei.

15 Upévare che haʼe opavavépe oiko hag̃ua vyʼápe.+ Pórke ndaipóri ótra kósa iporãvéva ko yvy ape ári ke la peteĩ persóna okaru, hoʼu vevída ha ovyʼa. Iporã ojapo péicha ombaʼapo pohýivo oikove aja,+ pe tiémpo Ñandejára omeʼẽvape chupe oikove hag̃ua.

16 Che adesidi añehaʼãtaha chearandu antende hag̃ua opa mbaʼe ojejapóva ko yvy ape ári.+ Ha upearã ára ha pyhare ndakevéi.* 17 Upéi ajepyʼamongeta opaite mbaʼe Ñandejára ojapo vaʼekuére, ha ahechakuaa umi hénte ndaikatuiha ontende umi mbaʼe ojejapóva ko yvy ape ári.+ Haʼekuéra ikatu heta oñehaʼã ha heʼi ijehe iñaranduha, upéicharõ jepe ndaikatumoʼãi ontendepa.+

9 Upémarõ ajepyʼamongeta porã ha areko enkuénta umi mbaʼe aaprende vaʼekue. Ha ahechakuaa ko mbaʼe: Ñandejára pópe oĩ umi ihústova ha umi iñarandúva, ha avei umi mbaʼe ojapóva hikuái.+ Umi persóna oikóva koʼág̃a ndoikuaái oimépa umi hénte yma guare ojoayhu térãpa ndochaʼéi raʼe ojuehe. 2 Enterove persóna tahaʼe ihústova, iñañáva,+ ivuénova, hekopotĩva, hekokyʼáva, pe ojapóva sakrifísio, térã pe ndojapóiva sakrifísio, opavavére oiko la mísma kósa.+ Pe ivuénova ha pe opekáva ningo elmimoite, pe ohura reipáva ha pe okalkula porãva ohura mboyve, peteĩchante avei. 3 Ko mbaʼe oikóva ko yvy ape ári ningo ñandepyʼapy. Amo ipahápe enterovévape ohaʼarõ la mísma kósa.+ Yvyporakuéra mbaʼe vaímante oreko ikorasõme ha oreko vyrorei ipyʼapýpe, péicha oiko hikuái oikove aja pukukue ha ipahápe enterove omano.

4 Jaikove aja oĩ esperánsa, pórke peteĩ jagua oikove aja ovaleve peteĩ león omanómavagui.+ 5 Umi oikovéva oikuaa omanotaha,+ péro umi omanómava ndoikuaavéima mbaʼevete asy.+ Haʼekuéra ndorresivivéima mbaʼeve,* umi hénte hesaráita chuguikuéra.+ 6 Umi omanóva ndaikatuvéima oporohayhu, ndaikatuvéima oodia ni oenvidia avavépe.* Haʼekuéra ndaikatuvéima opartisipa mbaʼevete asy ojejapóvape ko yvy ape ári.+

7 Ñandejára oguerohory umi mbaʼe rejapóva,+ upévare reho vaʼerã revyʼa, ekaru ha heʼu víno.+ 8 Nde ao siémpre tohechauka revyʼaha,* ha emoĩ aséite perfumádo ne akãre.+ 9 Edisfruta nde rekove ne rembireko rehayhuetévandi.+ Ejapo upéva reikove aja pukukue, pórke nde rekove ningo mbykyeterei.* Upe tiémpo Ñandejára omeʼẽ ndéve reikove hag̃ua ko yvy ape ári. Péva ningo la nde prémio nde rekovépe rembaʼapo pohýi haguére ko yvy ape ári.+ 10 Oimeraẽ mbaʼe ikatúva rejapo,* rejapo vaʼerã kompletoite nde podér reheve. Pórke pe Sepultúrape* avave ndaikatúi ombaʼapo, ni oplanea mbaʼeve. Ndaikatúi avei oaprende ni ontende mbaʼeve,+ pe lugár rehohápe hína.

11 Ahecháma avei ótra kósa oikóva ko yvy ape ári. Umi iñakuãva heta vése noganái pe karréra ha umi imbaretéva noganái jepi pe gérra.+ Avei umi iñarandúva ndorekói jepi hoʼu vaʼerã ha umi iñakãporãva ndorekói rrikésa.+ Umi oikuaáva heta mbaʼe katu ndahaʼéi siémpre osẽ porãva.+ Pórke enterovéva ikatu ohasa peteĩ tiémpo ijetuʼúvare, térã ohupyty chupe umi desgrásia ohaʼarõʼỹve jave. 12 Avave ndoikuaái arakaʼetépa omanóta.+ Umi desgrásia ohupyty umi héntepe nohaʼarõiete jave, haʼete voi hoʼáva hikuái peteĩ ñuhãme. Haʼekuéra ojogua umi pira hoʼávape peteĩ rrédpe, térã umi guyra hoʼávape ñuhãme.

13 Asegi amaña umi mbaʼe oikóvare ko yvy ape ári ha ahecha peteĩ ehémplo tuichaitereíva oñeʼẽva pe arandúre: 14 oĩ kuri peteĩ siuda michĩva ha ndahetái umi oikóva upépe. Upéi peteĩ rréi poderóso omongora pe siuda ha omopuʼã peteĩ murálla ijerére. 15 Upe siudápe oiko kuri peteĩ kuimbaʼe imboriahúva péro iñarandúva. Ko kuimbaʼe iñarandu rupi osalva pe siuda. Péro upéi avave ni naimanduʼái pe kuimbaʼe mboriahumíre.+ 16 Upévare haʼe chejupe: “Iporãve ningo ñanearandu, ñandepoderóso rangue.+ Upéicharamo jepe, umi hénte odespresia umi konsého arandu omeʼẽva peteĩ kuimbaʼe imboriahúva. Avave nopenái haʼe heʼívare”.+

17 Pe iñarandúva oñeʼẽ trankílo porã, upévare iporãve repena haʼe heʼívare, reiko rangue rehendu peteĩ rréipe ogovernáva umi itavývape ha oguerosapukáiva hapichápe.

18 Pe arandu iporãve umi árma ojepurúvagui gerrahápe, peteĩ pekadór añónte katu ohundikuaa heta mbaʼe iporãva.+

10 Peteĩ aséite perfumádope hoʼáramo mberu, opytáma oñembyai ha ine. Péicha avei peteĩ vyroreimínte ikatu oheja vai peteĩ persóna ojerrespetáva ha iñarandúvape.+

2 Pe iñarandúvape, ikorasõ ogueraha chupe tape porãre, péro pe itavývape, ikorasõ ogueraha vai chupe.+ 3 Pe itavýva ohohápente ojapo vyrorei.*+ Péicha haʼe voi opillaka itavyetereiha.+

4 Peteĩ governánte ipochýramo nderehe ani rejapura reheja hag̃ua la nde lugár.+ Umi pekádo tuichavéva jepe ikatu ohasamie oĩramo pyʼaguapy.+

5 Ahecha ko yvy ape ári ojejapoha peteĩ mbaʼe ivaietereíva. Ko mbaʼe ojogua umi mbaʼe vai ojapóvape umi orekóva autorida.+ 6 Umi itavývape oñemeʼẽ kárgo yvate, péro umi ivaléva* opyta umi lugár naiñimportánteivape.

7 Che ahecha umi siérvo oikoha kavaju ári, ha umi governánte iñimportánteva katu oiko yvýrupi oikoháicha umi esklávo.+

8 Pe ojoʼóva peteĩ yvykua, haʼe jeýnte ikatu hoʼa pype,+ ha peteĩ mbói ikatu oisuʼu pe oitysévape peteĩ murálla.

9 Pe ojokáva ita pe kantérape ikatu ojegolpea, ha pe omboʼíva jepeʼa ojapeligra avei.*

10 Pe hácha nahaimbéiramo ha péichante reipuru, hetaiterei regerreáta hese. Péro pe arandu ñanepytyvõ osẽ porã hag̃ua la traváho.

11 Pe echiséro ikatu ivale odomina hag̃ua peteĩ mbói, péro ndaideprovechomoʼãi pe mbói oporosuʼu jepéma guive.

12 Pe iñarandúvape ojeguerohory umi mbaʼe porã heʼívare.+ Péro pe itavývape ohundi umi mbaʼe heʼíva.+ 13 Pe itavýva oñepyrũ guive oñeʼẽ vyroreímante heʼi,+ ha ipahaite katu ivaivéntema la heʼíva. 14 Upéicharamo jepe haʼe osegínte oñeʼẽ.+

Peteĩ persóna ndaikatúi oikuaa la oikótava amo gotyove, upéicharõ, ¿máva ikatu omombeʼu chupe la oikótava haʼe omano rire?+

15 Pe hénte tavy ombaʼapoiterei ha ja nomeʼẽvéima, upévare ni ndopillái mbaʼe tapépa ojagarra vaʼerã oho hag̃ua pe siudápe.

16 Ou vaietéta ningo peteĩ paíspe peteĩ mitãrusu ogovernáramo,+ ha umi orekóva autorida ofarreáramo pyhareve guivéma. 17 Péro umi hénte ovyʼaitereíta ogovernáramo peteĩ rréi familiare. Umi hénte ovyʼáta umi igovernánte oñembyatýrõ oraitépe okaru hag̃ua ha ndahaʼéi okaʼu hag̃ua.+

18 Peteĩ ogajára iñaragán ha noñanimáiramo opuʼã ojapo mbaʼeve, itécho hoʼapáta ha otykypáta.+

19 Pe tembiʼu ha pe víno ñanembovyʼa,+ ñanepytyvõ jadisfruta hag̃ua ñande rekove. Pe pláta katu ñandesalvaite hína ñaikotevẽ jave.+

20 Ni nde pyʼapýpe* ani remaldesi pe rréipe.+ Ni nde kotýpe ani remaldesi pe iplátavape, pórke peteĩ guyraʼi ikatu nerendu ha orrepeti la ere vaʼekue, peteĩ guyra ikatu oho omombeʼu jey la ere vaʼekue.*

11 Emombo* ne pan pe ýpe,+ upéi algún tiémpo rire katuete retopa jeýta.+ 2 Ekomparti umi mbaʼe erekóva nde rapichándi, tahaʼe 7 térã 8 ndive,+ pórke ndereikuaái hína mbaʼe ivaívapa ikatu oiko amo gotyove.

3 Pe yvága ijaraipáramo, nde reikuaáma katuete okytaha. Peteĩ yvyramáta hoʼáramo katuete opytáta pe hoʼa haguépe, tahaʼe nórte térã sur gotyo.

4 Pe oikóva okontrola pe yvytu, noñemitỹmoʼãi. Ha pe oikóva omañánte umi araíre, ndokosechamoʼãi.+

5 Pe mitã oĩ aja isy retepýpe, ñande ndajaikuaái mbaʼéicha oñeforma umi ikangue.*+ Péicha avei ndaikatúi ñantende umi mbaʼe Ñandejára ojapóva, haʼe ningo ojapo entéro mbaʼe.+

6 Pyhareve eñotỹ la ne semílla, ha kaʼaruete peve embaʼapo, ani repytuʼu.+ Pórke ndereikuaái ningo heñóitapa pe reñotỹ vaʼekue ápe térã amoite, ndereikuaái avei noiméipa mokõive hendápe voi osẽta.

7 Iporãiterei ningo jahecha pe lus, jadisfruta voi jahechávo pe kuarahy ohesape jave. 8 Upévare, peteĩ persóna oikóramo heta tiémpore, ovyʼa vaʼerã káda día.+ Péro imanduʼa vaʼerã avei ikatuha heta ohasa asy. Amo ipahápe opa mbaʼe ikatúva ohasa vyrorei avei.+

9 Nde nemitãva, edisfruta vaʼerã nemitã aja. Revyʼa vaʼerã nde pyʼaite guive upe tiémpope. Esegi pe tape ohechaukáva ndéve ne korasõ, ha eho umi lugár nde resa oipotahápe reho. Péro nemanduʼa vaʼerã Ñandejára ndehusgataha* entéro mbaʼe rejapóvare.+ 10 Upévare, eipeʼa ne korasõgui umi mbaʼe ikatúva nemoprovléma, ha ejehekýi umi mbaʼe ikatúvagui ndeperhudika. Pórke ñanemitã ha ñandepyahuha tiémpo vyrorei avei.+

12 Upévare, nemitã aja nemanduʼa vaʼerã nde Apohare Ijojahaʼỹvare.+ Rejapo vaʼerã upéva og̃uahẽ mboyve pe tiémpo ijetuʼúva.+ Umi áño og̃uahẽ vove reikótama ere: “Ndaigustovéima chéve mbaʼeve”. 2 Nemanduʼákena Ñandejárare ohesape aja gueteri pe kuarahy, pe jasy ha umi estrélla,+ oñepyrũ mboyve ama tiémpo, pórke upéi tódo el día ijaraipáta ha okýta. 3 Upe tiémpope umi guárdia oñatendéva pe ógare oñepyrũtama oryryipa. Umi kuimbaʼe imbaretéva katu ikarẽtama. Ha umi kuña omolináva saʼipaitétama ha upévare nombaʼapomoʼãvéima. Ha umi kuñakarai omañáva ventánarupi ndohechamoʼãi mbaʼeve iñypytũmba rupi.+ 4 Upe tiémpope, pe óga rokẽ oñembotýtama, ha pe molíno apenamíntema oñehendúta. Upérõ umi guyraʼi opuraheiʼimítante ha pe persóna ndaikatumoʼãvéima oke. Ha mbeguemíntema ohendúta umi músika pu rory.*+ 5 Avei okyhyjétama pe altúragui, ha umi pelígro oĩva pe kállere oipyʼapýta chupe. Upérõ pe alméndro ipotýta,+ ha umi tuku otyryrýta. Upéi mbaʼevéma* ndoʼusemoʼãi. Haʼe oho hína pe lugár opytuʼutahápe heta tiémpore,+ ha umi oñelamentáva oho avei pe kállere.+ 6 Nemanduʼákena Ñandejárare pe pióla de pláta oso mboyve, pe mbaʼyru de óro ha pe kambuchi oĩva pe ykua kóstare ojeka mboyve. Nemanduʼa vaʼerã hese oñehundi mboyve pe rrondána ojepurúva pe pósope.* 7 Upéi pe persóna ojejapo vaʼekue yvýgui oiko jey chugui yvy rei.+ Ha pe fuérsa omoingovéva chupe* oho jey Ñandejárape, haʼe voi ningo pe omeʼẽ vaʼekue chupe upéva.+

8 Pe mboʼehára*+ heʼi: “¡Pe vyrorei tuichavéva! Entéro mbaʼe ningo vyrorei”.+

9 Pe mboʼehára ndahaʼéi iñarandúnteva síno avei omboʼe umi héntepe umi mbaʼe oikuaáva guive.+ Haʼe ojepyʼamongeta, oinvestiga, ombyatypaite* ha oskrivi umi konsého porã.+ 10 Pe mboʼehára oñehaʼã oipuru umi palávra porã porã, igústova ñahendu+ ha oñehaʼã oskrivi siertogua memete.

11 Umi iñarandúva heʼíva ñandegia peteĩ pikánaicha.+ Ha oñembyatypaitévo umi mbaʼe heʼíva hikuái, haʼete klávo oĩ hatã porãva, ndojeíriva péicha péichante. Entéro koʼã konsého porã, omeʼẽ peteĩ pastór añónte. 12 Che raʼy, haʼese ndéve ótra kósa: umi hénte oskrivi heta lívro, upéva núnka ndopamoʼãi. Péro nde nekaneʼõitereíta reikóramo tódo el día relee umíva.+

13 Jahecha rire entéro koʼã mbaʼe, peteĩ mbaʼénte la iñimportánteva: rerrespeta vaʼerã Ñandejárape+ ha ejapo imandamiénto heʼíva.+ Péva hína pe ovligasión entéro persóna orekóva.+ 14 Pórke Ñandejára ohusgáta enterovépe umi mbaʼe ojapo vaʼekuére. Haʼe heʼíta oimépa oĩ porã térã oĩ vai pe jajapo vaʼekue ñemiháme jepe.+