Pamangkot Sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Ginatinguhaan sang Akon mga Ginikanan nga Kontrolon ang Akon Kabuhi?

“Nagapangita ako sing kahigayunan sa paghikot, sa pag-unat-unat sang akon mga kaunuran, sa pagbatyag sang akon kusog. . . . Luyag ko matun-an ang mapait gikan sa matam-is paagi sa pagtilaw, indi paagi sa paghambal. Gutom ako sa eksperiensia; [ang akon mga ginikanan] nagapakaon sa akon sing mga paathag.”​—Disiseis anyos nga solterito.

“Ang akon iloy kag ako indi gid magsahuay . . . Ginabatabata niya ako . . . Luyag ko magpalayo; indi ko mabatas nga ginabilanggo ako. . . . Ginatinguhaan ko nga magdaku kag wala niya ako ginatugutan.”​—Disisiete anyos nga dalagita.

ISA ka kinaandan nga reklamo sa tunga sang mga pamatan-on nga ang ila mga ginikanan nagatinguha sa pagkontrol sang ila kabuhi. Kag mahimo nga amo man ang imo reklamo. Nagasiling ikaw nga luyag mo magpagab-i sa guwa; nagasiling sila nga dapat ka magpauli sing temprano. Nagasiling ikaw nga handa ka na sa pag-date; nagasiling sila nga bata pa ikaw. Daw subong bala nga ang tagsa ka ‘Mahimo bala ako’ ginasugata sing ‘Indi, indi mahimo.’

Apang, bilang pagkamakatarunganon sa mga ginikanan, ang kalabanan nga pamatan-on ginatugutan sa pagsunod sang gusto nila kon kaisa. Kag mahimo gid nga ikaw man. Dugang pa, mahimo nga nahibaluan gid sang imo mga ginikanan nga indi ka na isa ka bata; sa indi madugay biyaan na nila ang pagkontrol nila sa imo kabuhi kutob sang matawo ka. Kag kaangay sang kalabanan nga mga ginikanan, mahimo nga luyag nila nga ikaw mangin isa ka balanse, independiente nga adulto.

Gani, mahimo magapalibog ka: ‘Kon amo sini ang ginabatyag sang akon mga ginikanan, ngaa wala nila ginapakita ini?’ Daw subong bala nga para sa imo ginakuha nila ang imo kabuhi kag indi ka nila pagbuy-an. Apang, sa pagkamatuod, mahimo nga ang pamangkot indi ang kon bala matigayon mo ang kontrol sa imo kabuhi. Ang lamang nga pamangkot amo kon san-o. Luyag mo ini karon. Apang luyag sang imo mga ginikanan nga tigayunon mo ina nga kontrol sing amat-amat.

Gintamod ini sang isa ka tin-edyer subong “isa ka tanda sang indi pagsalig” gikan sa iya mga ginikanan, isa ka insulto nga nagapahangop nga sia may “makapierdi sang kaugalingon nga huyog nga dapat punggan.” Apang mahimo ayhan nga ang imo mga ginikanan may maayong rason sa ila ginahimo? Kon ano man ang kamatuoran, ang imo paghangop sa ila pagtamod makabulig sa imo sa pagsumpo sang imo pagbatyag sing kaugot sa ila pagtratar sa imo. Subong ginasiling sang Hulubaton 19:​11: “Ang paghantop sang tawo nagapakuli sa iya sa pagpangakig.”

Kon Ngaa Padayon Sila sa Pagkontrol

Nahauna, hunahunaa nga ang kalibutan padayon nga nangin makatalagam kag malaut sugod sang ang imo mga ginikanan naglakbay sa ila dalanon paagi sa pagkapamatan-on. (2 Timoteo 3:​1, 13) Ang isa ka ginikanan nagbaton: ‘Ang kalibutan nga ginaatubang sang aton anak nga lalaki ukon anak nga babayi sa edad nga 14 ukon 15 ukon 16 kapin ka makatalagam sang sa tion nga kita nagadaku anay. Indi na luwas nga magguwa ka nga isahanon. Kapin nga mga tin-edyer ang nagabusong sang sa kita mga pamatan-on anay.’ Indi katingalahan nga luyag sang imo mga ginikanan nga amligan ka!

Kon ang imo mga ginikanan mahinadlukon sa Dios, nabalaka man sila sing daku sa imo espirituwal nga kapagros. Ginasugo sang Biblia ang mga ginikanan nga hatagan ang kabataan sing “instruksion, kag pagtadlong, nga bahin sang Cristianong pagpadaku.” (Efeso 6:​4, The New English Bible) Kag nahibaluan nila nga indi mo pagbatunon sing awtomatiko ang Cristianong mga prinsipio kag mga pagtuluuhan bangod lamang ginabaton nila ini. Narealisar man nila nga ang “bata nga lalaki [ukon babayi] nga ginapabayaan sa iya kaugalingon nagapakahuya sa iya iloy.” (Hulubaton 29:15) Bisan pa mahimo nga wala nila ginahunahuna nga ikaw bata pa, mahimo ginabatyag nila nga obligado sila gihapon sa pagpatuman sang curfew kag limitehan ikaw sa iban pa nga butang.

Mahimo hantupon mo ina nga mga pagkontrol nga makahuluya, binatabata. Apang dumduma, indi pa madugay nga ikaw sa pagkamatuod isa ka wala sing mahimo nga bata sa mga butkon sang imo mga ginikanan. Kag karon luyag nila nga amligan ka gikan sa halit sa moralidad, subong nga gin-amligan ka man nila anay gikan sa halit sa pisikal. Dumduma, man, ang imo mga ginikanan mga tin-edyer anay, kag nahibaluan gid nila ang mga problema nga mahimo maatubang sang isa ka pamatan-on. Ti, bisan ang matarong nga tawo nga si Job nagtu-ad “sang mga kalautan sang [iya] pagkapamatan-on.” (Job 13:26) Kag subong mga pamatan-on, ang iban nga mga ginikanan nakahimo sing daku nga mga sayop nga nagpasibod gid sang ila kabuhi.

Ang isa ka iloy nagtu-ad: “Dapat ako magpakasal. Natabo ini bangod may nobyo na ako bisan bata pa ako. Nagbusong ako sa edad nga disiseis. Karon may tatlo na ako ka anak, kag ang duha sa ila mga tin-edyer. Ginabatyag ko nga daw singkwenta na ako sa baylo nga treintay-siete. Nadula ko ang akon pagkabatan-on.”

Mahimo nga wala maagihi sang imo mga ginikanan inang mapait nga eksperiensia. Apang, mahimo gid nga nabalaka sila nahanungod sa mga katalagman sang temprano nga pag-date kag dumilian ka nila sa pag-date. Dapat ka bala maakig sa sining pagdumili? Kon maakig ka, binagbinaga ang mga pulong sang Hulubaton 27:​12: “Ang mahantupon nga tawo nakakita sang malaut kag nagapanago sia; ang wala sing eksperiensia nga nagpadayon nag-antos tungod sini.” Sa pagkamatuod, kon pamatian mo ang laygay sang imo mga ginikanan, mahimo nga malikawan mo ang kalamidad.

Personalidad nga Nagabag-o

Sa gihapon, mahimo ginabatyag mo ang kaangay sang pamatan-on nga nagsiling: “Nahibaluan ko kon ano ang akon ginahimo. Indi ko paggamuhon ang akon kabuhi. Ngaa indi nila ako pagpabay-an sa akon kaugalingon nga kabuhi?” Apang ang problema mahimo nga sing dihungod ginahatagan mo ang imo mga ginikanan sing wala nagasinanto nga mga sinyales. Kon kaisa mahimo nga nagahulag ka kaangay sang isa ka sangkol nga adulto; kon kaisa mahimo nga daw bata ka nga nagakinahanglan sing bulig sang mga ginikanan.

Sa libro nga How to Single Parent, si Dr. Fitzhugh Dodson nagasugid tuhoy sa eksperiensia sang isa ka iloy sang mamalaklon sia upod sa iya 15-anyos nga anak nga babayi. Sa tapos makadesisyon nga tatlo lang ka bayo ang baklon niya, namangkot ang anak nga babayi kon diin ang bagay gid sa iya. Nagpamensar ang iya iloy sa makadali kag dayon nagsabat. “Sa banta ko bagay gid sa imo ang asul.” Ang sabat sa sining ginpangayo nga laygay? “Abaw, Mama, pirme mo lang ginakontrol ang akon kabuhi kag ginasugiran ako kon ano ang himuon!”

Pagligad sang mga binulan namalaklon sila liwat. Nagpili ang anak nga babayi sing pila ka bayo kag namangkot: “Mama, diin sining mga bayo ang bagay gid sa akon?” Nadumduman ang nagligad nga natabo, luyag sang iloy nga indi sia pagbasulon kag nagsabat: “Sigurado ako nga makapamat-od ka para sa imo kaugalingon,” nga sa amo ang iya anak nga babayi nagtuaw: “Abaw, Mama, wala mo gid ako ginabuligan kon kinahanglan ko ikaw!”

Ang mga panimuot nga nagabaylobaylo gikan sa pagkamahambugon padulong sa pagbinatabata nagagumon sa mga ginikanan. Kag sa pila ka kasangkaron, ang tanan nga pamatan-on ginatublag sining nagabaylobaylo nga panimuot; isa ini ka kinaugali nga bahin sang pagdaku. Apang bisan kinaugali ini, nagasugid ini sa imo mga ginikanan nga may yara ka pa gihapon sing pila ka “binatabata nga mga butang” nga dapat landason kag indi ka pa handa nga dulaon sing bug-os ang pagkontrol sa imo.​—1 Corinto 13:11.

Pagtigayon sing Nagadaku nga Pagkontrol

Apang mahimo batyagon mo nga masarangan mo man gihapon ini bisan wala ina nga pagsakdag kag igtalupangod. Kag sa paglaum nga matigayon mo ang kahilwayan nga ginakalangkagan mo, mahimo nga kon kaisa masulay ka sa pagbinutig. “Nahibaluan ko nga indi ako dapat magbutig,” sulat sang isa ka tin-edyer nga lin-ay, “apang ginhimo ko ini agod himuon ang mga butang nga simple. Tuman ka estrikto [kay Mama] kag indi gid niya ako pagpalakton kon sugiran ko sia sing matuod.” Apang, ang paglimbong sa imo mga ginikanan wala nagahimo sang mga butang nga simple. Kon matukiban ang binutig (nga mahimo amo gid ang matabo), mahimo nga pabudlayon pa sini ang mga butang.

Ang mga awtor sang libro nga Options maalamon nga nagsiling: “Ang pagbutig [sa imo mga ginikanan] samtang luyag mo nga magsalig sila sa imo daw subong sang pagpangawat agod pamatud-an kon daw ano ikaw ka bunayag. Kon madakpan ka nila, mahimo nga kapin pa nga mag-estrikto sila sa imo, bangod lamang nagsekreto ka.” Kapin ka importante, wala nahamuot ang Dios sa pagbinutig. Ang Hulubaton 3:​32 nagasiling: “Ang malimbungon nga tawo kangil-aran kay Jehova.”

Gani mangin bunayag sa imo mga ginikanan. Hatagi sila sing kompleto kag sibu nga mga detalye sang kon diin ka makadto kag kon sin-o ang magaupod sa imo. Kon may oras sang pag-abot nga ipatuman sila sa imo, tahura ini. Magakombinse ini sa ila nga responsable ka. Indi sila magkabalaka sing kapin kon wala ikaw. Kag sa ulihi mahimo nga magasalig sila sing kapin sa paghatag sa imo sing daku pa nga kahilwayan. Subong ini sang ginasiling sang Biblia: “Kapin ang paabuton gikan sa isa nga ginhatagan sing kapin, kag sa dugang nga pagsalig sa isa ka tawo, dugang pa ang paabuton sang mga tawo sa iya.”​—Lucas 12:​48, Phillips.

Ang tion nga ikaw ang magakontrol sang imo kabuhi magaabot sa indi madugay. Samtang wala pa ina, magmapailubon. Magkalipay sa imo pagkapamatan-on. (Manugwali 11:9) Magkooperar sa tindog nga ginapili sang imo mga ginikanan tuhoy sa pag-date, mga pagsulundan, mga oras sang pagpauli, kag kaangay sini. Mahimo malikawan mo ang paghinulsol kag ang pagbakho sa ulihi paagi sa paghimo sini. Kon ginabatyag mo nga ang pila ka mga pagdumili indi nagakaigo para sa imo edad ukon indi makatarunganon, indi magrebelde. Ipaathag ini sing kalma sa imo mga ginikanan. Mahimo nga nalipat lamang sila kon pila ka na ukon daw ano ang ginadaku mo na. Ano man ang kahimtangan, mahimo masapwan mo nga indi gid sila interesado nga kontrolon ang imo kabuhi. Luyag lamang nila siguraduhon ang imo palaabuton nga kalipay.

Paano mo ginatamod ang ginapatuman nga oras sang pagpauli kag ang iban pa nga mga pagdumili?