Si Melito nga Taga-Sardis—Tagpangapin sang Kamatuoran sang Biblia?

KADA tuig ang matuod nga mga Cristiano nagasaulog sang Panihapon sang Ginuo sa petsa nga katumbas sang Nisan 14 sa Hebreo nga kalendaryo. Ginatuman nila ang sugo ni Jesus: “Padayon ninyo nga himuon ini bilang pagdumdom sa akon.” Sang Nisan 14, 33 C.⁠E. ginpatok ni Jesus ang Memoryal sang iya mahalaron nga kamatayon, pagkatapos nga masaulog ang Paskwa. Napatay sia antes natapos yadto nga adlaw.​—⁠Lucas 22:​19, 20; 1 Corinto 11:23-28.

Sang ikaduha nga siglo C.⁠E., ginbag-o sang iban ang petsa sang pagsaulog sini nga kamatayon kag kon paano ini ginasaulog. Ang petsa sang kamatayon ni Jesus wala nagbag-o sa Asia Minor. Apang, subong sang ginasiling sang isa ka reperensia, “kustombre sa Roma kag Alexandria nga saulugon ang pagkabanhaw kon Domingo pagkatapos sang petsa sang kamatayon ni Jesus,” kag ginatawag ini nga Paskwa sang Pagkabanhaw. Apang, ginpangapinan sang isa ka grupo nga kilala nga mga Quartodeciman (ukon mga Fourteenther) ang pagsaulog sang kamatayon ni Jesucristo kon Nisan 14. Si Melito nga taga-Sardis nagaugyon sa sini nga panudlo. Sin-o si Melito? Paano niya ini ginpangapinan kag ang iban pa nga kamatuoran sang Biblia?

Isa ka ‘Dungganon nga Tawo nga Naghatag sing Kasanagan’

Sa katapusan sang ikaduha nga siglo, si Eusebius sang Cesarea nagsiling sa iya libro nga Ecclesiastical History, nga si Polycrates sang Efeso nagpadala sing isa ka sulat sa Roma nga nagapangapin sa pagsaulog sang “ikanapulog-apat nga adlaw sang Paskwa suno sa Ebanghelyo, nga wala nagasipak, kundi nagasunod sa pagsulundan sang Cristianismo.” Suno sa sini nga sulat, si Melito​—⁠nga Obispo sang Sardis, sa Lydia​—⁠isa sa mga nagsakdag sa Nisan 14 subong amo ang petsa nga dapat saulugon. Ginsambit sa sulat nga si Melito ginakabig sang iya mga kontemporaryo subong isa sa mga ‘dungganon nga tawo nga naghatag sing kasanagan nga napatay na.’ Si Polycrates nagsiling nga si Melito wala nagpangasawa kag “nagkonsentrar lamang sa mga butang nga may kaangtanan sa Balaan nga Espiritu kag ginlubong sa Sardis nga nagahulat sang pagtawag gikan sa langit kon pagabanhawon na sia gikan sa minatay.” Mahimo nagakahulugan ini nga si Melito isa sa mga nagpati nga ang pagkabanhaw indi matabo tubtob sa pagbalik ni Cristo.​—⁠Bugna 20:1-6.

Gani, ginapakita sini nga si Melito mahimo isa ka maisog kag determinado nga tawo. Ang matuod, nagsulat sia sing isa ka libro para sa mga Cristiano nga may tig-ulo nga Apology, isa sa una nga narekord, kag ginpadala ini kay Marcus Aurelius, ang Emperador sang Roma sugod sang 161 tubtob sang 180 C.⁠E. Si Melito wala nahadlok nga pangapinan ang Cristianismo kag ibuyagyag ang malaut kag makagod nga mga tawo. Ginagamit sining mga tawo ang nanuhaytuhay nga mga kasuguan sang emperyo subong rason nga mahingabot nila kag di-makatarunganon nga mapamatbatan ang mga Cristiano agod nga makawat nila ang ila mga pagkabutang.

Si Melito may kaisog nga nagsulat sa emperador: “Ginadala namon sa imo ining isa lamang ka pangabay, nga imo mismo usisaon ang kabangdanan sini nga kagamo [ang mga Cristiano], kag hukman sing makatarunganon kon bala nagakadapat sila sing silot kag kamatayon ukon sing pangamlig kag kaluwasan. Apang, kon ini nga ordinansa kag bag-o nga dekrito, nga di-nagakaigo nga ipatuman bisan gani sa mga kaaway nga barbaro, indi halin sa imo, labi nga ginaampo namon sa imo nga kami nga mga Cristiano indi mo pagpabay-an sa sining wala sing basehan nga paghingabot sa amon.”

Paggamit sing Kasulatan sa Pagpangapin sa Cristianismo

Ginpakita ni Melito ang daku nga interes sa pagtuon sa Balaan nga Kasulatan. Wala sing kompleto nga listahan sang iya mga sinulatan, apang ang tig-ulo sang pila niya ka sinulatan nagapahayag sang iya interes sa mga topiko sa Biblia. Lakip sa iya mga sinulatan ang On Christian Life and the Prophets, On the Faith of Man, On Creation, On Baptism and Truth and Faith and Christ’s Birth, On Hospitality, The Key, kag On the Devil and the Apocalypse of John.

Naglakbay si Melito sa mga duog nga ginsambit sa Biblia agod magpanalawsaw tuhoy sa eksakto nga kadamuon sang mga tulun-an sa Hebreo nga Kasulatan. May kaangtanan sini, sia nagsulat: “Busa, sang nagkadto ako sa Sidlangan kag nakalab-ot sa duog diin ginbantala kag ginbuhat ining mga butang, kag sa tapos ko nahibaluan sing sibu ang mga tulun-an sang Daan nga Testamento kag marekord ang mga impormasyon, ginpadala ko ini sa imo.” Wala ginsambit sa listahan ni Melito sang mga tulun-an sang Daan nga Testamento ang mga tulun-an sang Nehemias kag Ester, apang amo ini ang pinakadaan nga katalogo sang kanoniko nga mga tulun-an sang Hebreo nga Kasulatan nga sinulatan sang isa nga nagapangangkon nga Cristiano.

Samtang nagapanalawsaw, nagtipon si Melito sang isa ka serye sang mga bersikulo gikan sa Hebreo nga Kasulatan nga nagaunod sing mga tagna tuhoy kay Jesus. Ining sinulatan ni Melito, nga gintig-uluhan nga Extracts, nagapakita nga si Jesus ang madugay na ginahulat nga Mesias kag nga ang Mosaikong Kasuguan kag ang mga Propeta nagapatuhoy sing abanse kay Cristo.

Pagpangapin sa Balor Sang Gawad

May dalagku nga mga komunidad sang mga Judiyo sa importante nga mga siudad sang Asia Minor. Ang mga Judiyo sa Sardis, diin nagapuyo si Melito, nagasaulog sang Hebreo nga Paskwa kon Nisan 14. Nagsulat si Melito sang isa ka sermon nga may tig-ulo nga The Passover nga nagpakita nga matarong ang Paskwa sa idalom sang Kasuguan kag nagpangapin sang pagsaulog sang mga Cristiano sang Panihapon sang Ginuo kon Nisan 14.

Sa tapos niya makomentuhan ang Exodo kapitulo 12 kag mapakita nga ang Paskwa nagarepresentar sang halad ni Cristo, ginpaathag ni Melito kon ngaa indi na nagakaigo nga saulugon pa sang mga Cristiano ang Paskwa. Ini bangod gindula na sang Dios ang Mosaiko nga Kasuguan. Masunod ginpaathag niya kon ngaa kinahanglanon ang halad ni Cristo: Ginbutang sang Dios si Adan sa isa ka paraiso agod nga magkabuhi sia sing malipayon. Apang ginlapas sang una nga tawo ang sugo nga indi magkaon gikan sa kahoy sang pagkilala sang maayo kag malain. Gani kinahanglanon ang isa ka gawad.

Dugang pa nga ginpaathag ni Melito nga si Jesus ginpadala sa duta kag napatay sa usok subong gawad agod tubson ang katawhan gikan sa sala kag kamatayon. Sing makawiwili, gingamit ni Melito ang Griegong tinaga nga xylon, nga nagakahulugan “kahoy,” sang magsulat sia tuhoy sa usok nga ginpatyan kay Jesus.​—⁠Binuhatan 5:30; 10:39; 13:29.

Indi lamang sa Asia Minor nakilala si Melito. Sanday Tertullian, Clement sang Alexandria, kag Origen pamilyar sa iya mga sinulatan. Apang, ang istoryador nga si Raniero Cantalamessa nagsiling: “Ang pagkapukan ni Melito, nga amo ang kabangdanan sang amat-amat nga pagkadula sang iya mga sinulatan, nagsugod sang​—⁠sa tapos mas nga ginpaboran ang kustombre sang Paskwa sang Pagkabanhaw​—⁠ang mga Quartodeciman ginkabig nga mga erehes.” Sang ulihi, halos nadula na ang tanan nga mga sinulatan ni Melito.

Biktima sang Apostasya?

Sang napatay na ang mga apostoles, ang gintagna nga apostasya, nagsulod sa matuod nga Cristianismo. (Binuhatan 20:​29, 30) Maathag nga naimpluwensiahan sini si Melito. Daw ginapahayag sang masibod nga estilo sang iya mga sinulatan ang Griego nga pilosopiya kag ang Romano nga kalibutan. Mahimo nga amo ini ang rason kon ngaa gintawag ni Melito ang Cristianismo nga “amon pilosopiya.” Ginkabig man niya ang pagsamo sang ginatawag kuno nga Cristianismo sa Romano nga Emperyo subong “ang labing daku nga pamatuod . . . sang kadalag-an.”

Maathag gid nga wala ginpamatian ni Melito ang laygay ni apostol Pablo: “Magbantay: basi may isa nga magatangab sa inyo subong natukob niya paagi sa pilosopiya kag walay unod nga daya suno sa tradisyon sang mga tawo, suno sa sadsaran nga mga butang sang kalibutan kag indi suno kay Cristo.” Gani, bisan pa nga sa diutay nga bahin ginpangapinan ni Melito ang mga kamatuoran sang Biblia, sa madamo nga bahin gintalikdan niya ini.​—⁠Colosas 2:8.

[Retrato sa pahina 18]

Ginpatok ni Jesus ang Panihapon sang Ginuo sang Nisan 14