Nagasaka nga mga Presyo—Ang Bili sa Tawo

Sang koresponsal sang Magmata! sa Espanya

“Wala na kami nagakaon sing kamatis bangod kamahal gid sini. Kag kon prutas naman, indi ko madumduman ang katapusan nga tion nga nagbakal ako sing prutas,” panghayhay sang isa ka asawa sa India.

“Indi kami makasarang sa pagbakal sing sapatos ukon bayo,” panganduhoy sang isa ka Mexicano nga nagatrabaho sa pabrika sang mga tela, nga nagatinguha sa pagsakdag sa iya pamilya nga may lima ka katapo. “Sang nagligad nga apat ka tuig, mas diutay ang amon kuwarta, apang barato pa sadto ang mga balaklon. Karon kulang na ang kuwarta para sa bisan ano.” Sa iya pungsod ang ikasarang sang pisos nagnubo sing 35.4 porsiento sa ulot sang 1982 kag 1986.

Si Muhammed el-Ghani panggab-i nga guardia sa Cairo, Egipto, nga sa diin ang mga presyo sang pila ka kinahanglanon nga mga pagkaon nagdoble sa sulod lamang sang 12 ka bulan. “Nagakabuhi kami sa pang-adlaw-adlaw,” paathag niya, “kag may mga adlaw nga wala kami sing inugbakal pagkaon.”

Sa Brazil ang isa ka biktima sang aksidente sa tren naghulat sing 20 ka tuig antes ang bayad sa iya nadesisyonan sang korte. Sang ulihi ginhatagan sia sing binulan nga bayad nga katumbas sa katunga sang pinakamanubo nga suweldo sa pungsod sang tion sang aksidente. Apang, bangod sang implasyon, ining kantidad kulang pa gani sa iya plete sa bus sang maglakat sia agod kuhaon ini.

Si Bala nga taga-Nigeria, amay sang tatlo na ka kabataan, nalipong sang mabatian niya ang balita nga ang iya asawa nagbata sing tatlo. Walay sapayan nga duha ang iya trabaho, ang ginakita sang pamilya daw halos makabakal sang importante nga mga kinahanglanon, kag ang presyo sang mga pagkaon nagpadayon sa pagsaka. Nahibaluan niya nga imposible nga iaman bisan ang importante nga mga kinahanglanon sang iya kabataan. Handa sia nga ipaadoptar ang mga bata.

Ang mga detalye mahimo nga tuhay, apang pareho ang sugilanon sa bug-os nga kalibutan. Indi mapunggan ang pagsaka sang bili sang mga balaklon. Para sa madamo, ang tinapay kag gatas nangin luho na, kag malaka nga makakaon sila sing makatlo sa isa ka adlaw. Ang report gikan sa Nigeria nagsiling: “Ang tinapay, nga sang una kalan-on sang kalabanan nga mga taga-Nigeria, ginakaon lamang sang mga manggaranon. Ang kan-on ginakaon lamang sa tion sang mga piesta.”

Ginabuhinan sang iban ang problema paagi sa pagtrabaho sing mas malawig nga mga oras, apang ang iban nabudlayan sa pagpangita sing trabaho ukon imposible nga makakita sila sing trabaho. Ginapilit sila sa paghinguyang sang tagsa ka adlaw sa walay katapusan kag sa masami indi mabungahon nga pagpangita sing pagkaon. Para sa ila, indi lamang ini isa ka problema sa paglandas sa mahal nga mga balaklon kundi, sa baylo, isa ka pagpanikasog nga mabuhi.

Ang salaon sa kalabanan nga kaso amo ang implasyon, ukon nagasaka nga mga presyo. Ang mga suweldo mahimo nga magasaka man, apang malaka lang ini nagadungan sa pagsaka sang mga presyo. Ang labi na nga naapektohan amo ang mga may eksakto nga mga kita, subong sang mga pensionado ukon wala sing trabaho. Sa madamo sang indi mauswagon nga mga pungsod sang kalibutan, ang kahimtangan sang pagkabuhi nagnubo sing daku sang nagligad nga mga tuig. Sa bug-os nga kalibutan masiling sa pagkamatuod nga bisan pa ang manggaranon nagamanggaranon pa gid, ang imol nagaimol pa gid. Amo bala sina ang kahimtangan sa inyo pungsod?

Kagamo nga Ginatuga sang Kabudlayan sa Pangabuhi

Sing indi makapakibot, madamo ang nagaprotesta. Halimbawa, ang imol nga mga manunudlo sa mga probinsia sang Chiapas kag Oaxaca nagtukod sing mga layanglayang sa plasa sang Siudad sang Mexico sa paglaum nga ang ila pagpulaw magadala sing katarungan sa ekonomiya. “Ang mga tawo ginahingalitan,” siling sang isa sa ila. Sa iban nga mga pungsod nagkinagula ang mga tawo sang ang mga presyo hinali nga nagsaka.

Ang krimen, nga ginlaragway sang iban subong mahipos apang makatalagam nga pag-alsa sang mga imol batok sa mga manggaranon, nagadugang man. Sa isa ka seminar sang mga polis, ang pagdugang sang delingkwensya sa mga pungsod ginpabangod sa kaimulon sang madamo nga mga banwahanon. Ang mga kapaslawan sa pangabuhi kon kaisa may malaw-ay nga resulta. Sang 1987 sa duha ka Indian nga minuro kapin sa 50 sang maayad-ayad nga mga tawo ang ginpatay sang ginatos ka nagutman nga mga mangunguma nga nagbatyag nga sila ginahingalitan sang manggaranon nga mga tag-iya sang duta.

Sin-o ang Basulon?

Sang ika-20 nga siglo, kapin nga manggad ang natuga sang sa bisan anong tion. Apang sing makatilingala, samtang nagahingapos ining siglo, dugang pa nga minilyon ang nagguot sa kaimulon. Ang mga saad para sa mas maayo nga buwas, pagbag-o sang ekonomiya, desente nga suweldo para sa tanan, masami nga mga damgo lamang sang mga politiko.

Sin-o ukon ano ang basulon? Ginabasol sang madamo ang ila pangulohan. Ang mga pangulohan naman mahimo nga magabasol sa mga pagsulundan sa ekonomiya sang iban nga mga pungsod. Ang kahimusan sang ekonomiya sa kalibutan ginmulay man sing mabaskog. Sing maathag, ang mga problema masibod kag ang mga solusyon maila. Sa masunod nga artikulo, binagbinagon namon ang pila sang sadsaran nga mga kabangdanan sang krisis sang mahal nga mga balaklon kag kon ngaa mabudlay gid remedyohan ini.