Pangdaya sa Siensya—Daku Pa nga Pangdaya

Ang pangdaya ginalaragway subong “isa ka buhat sang paglimbong ukon pagmisrepresentar.” Isa ini ka “hungod nga pagpatiko sa kamatuoran agod hayluhon ang isa nga magtalikod sa butang nga maayo.”—Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary.

“ANG ebolusyon isa ka katunayan.” Amo ini ang kinaandan nga pagtuo nga nagapasalig sa komunidad sang mga sientipiko nga sinadto ikaw. Kag para sa publiko, masami ginadugang ini nga pangangkon: ‘Napamatud-an ini sing makapila na nga indi na kinahanglan nga suliton pa ang pamatuod.’ Pabor gid ini sa ila, labi na kay ang ebolusyonista wala sing pamatuod nga suliton. Apang, sa sulod sang mga tinuig pirme ginasulit nga kaangay sa mistiko nga pangadi ang pinamulong nga: “Ang ebolusyon isa ka katunayan.”

Sang Abril sang nagligad nga tuig, sa isa ka artikulo tuhoy sa libro sa magasin nga The New York Times Book Review, ang biologo nga si Richard Dawkins nagsulat: “Ginahambalan namon diri ang nahanungod sa kamatuoran sang ebolusyon, isa ka katunayan nga napamatud-an kag indi gid maduhaduhaan.” Nagsiling sia dayon nga ang pagbinagbinag sa pagpanuga “sa mga klase sang biolohiya subong ka makatarunganon sa pagpangayo sing pareho nga oras para sa teoriya nga ang duta matapan sa mga klase sang astronomiya. Ukon, subong sang ginpakita sang isa pa, maayo pa nga mangayo ka sing pareho nga oras sa mga klase sang edukasyon tuhoy sa sekso para sa teoriya sang tulabong. Wala gid sing peligro sa pagsiling nga kon may makilala ka nga wala nagapati sa ebolusyon, ina nga tawo ignorante, buangbuang ukon hanginon (ukon malaut, apang indi ko na lang paghunahunaon ina).”

Si Stephen Jay Gould nagsulat sing essay tuhoy sa ebolusyon sa guwa sang Enero 1987 sang magasin sa siensya nga Discover. Sa tuyo nga patam-an ang pag-atake, sa sining lima ka pahina nga artikulo, 12 ka beses nga ginsiling nga ang ebolusyon isa ka katunayan! Nagasunod ang mga binalikwat gikan sa artikulo:

Ginhinguyang ni Darwin ang iya kabuhi sa “pagpalig-on sa katunayan sang ebolusyon.” “Ang katunayan sang ebolusyon subong kalig-on sa bisan ano nga butang sa siensya (subong kalig-on sa paglibot sang duta sa adlaw).” Sang mapatay si Darwin, “ginbaton sang halos tanan sang nagahunahuna nga tawo ang ebolusyon subong isa ka katunayan.” Ginpatuhuyan ini ni Gould subong isa ka “malig-on nga katunayan” kag “ang katunayan sang pagbaylo sing porma.” “Ang ebolusyon isa man ka katunayan sang kinaugali.” “Ang ebolusyon subong kalig-on sa bisan anong sientipiko nga katunayan.” “Ang aton pagsalig sa katunayan sang ebolusyon napasad sa madamo nga impormasyon.” Ginsambit niya ang pag-ugyon sang mga biologo “nahanungod sa katunayan sang ebolusyon.” “Ang mga teologo wala gintublag sang katunayan sang ebolusyon.” “May kilala ako nga ginatos ka sientipiko nga nagapati man sa katunayan sang ebolusyon.”

Si Gould nagsiling: “Indi ko luyag nga mangin daw isa ka makatilingil nga dogmatista nga nagasinggit ‘sakdagon naton ang aton pagtuo,’ apang ang mga biologo nakalab-ot sa pag-ugyunay . . . nahanungod sa katunayan sang ebolusyon.” Apang sa pagkamatuod, indi bala daw subong ina sang “isa ka makatilingil nga dogmatista nga nagasinggit ‘sakdagon naton ang aton pagtuo’”?

Ginpatuhuyan sang isa ka biologo sa molekula nga si Michael Denton ining madanlog nga hambal nga ang ebolusyon isa ka katunayan kag ginsikway niya ini paagi sa sining mga pulong: “Sa pagkamatuod ina nga mga pangangkon wala gid sing pulos.” Sobra pa ini sa wala sing pulos. Isa ini ka daya. Nagalimbong ini kag nagamisrepresentar. Ginapatiko sini ang kamatuoran agod hayluhon ang isa ka tawo sa pagtalikod sa isa ka butang nga mapuslanon. Ang mga pamantalaan, radyo, TV, mga serye tuhoy sa kinaugali, mga programa sang siensya, mga libro sa eskwelahan kutob sa ikaduha nga grado—nagapasalop tanan sining ebolusyon-isa-ka-katunayan nga daw pangadi sa hunahuna sang publiko. Apang, kasan-o lang, ang The New York Times, nagreport nga ang Board of Education sang California nagpaguwa sing panuytoy para sa mga libro sang Siensya nga nagabuhin sang pagpadaku sa pagtuo sa ebolusyon subong isa ka katunayan.—Nobiembre 10, 1989.

Ginasunod sini ang mga taktika sang puno nga mga saserdote kag sang mga Fariseo sang adlaw ni Jesus. Sang ang mga tulugyanan nga ginpadala sa pagdakop kay Jesus nagbalik nga indi sia dala, ang mga Fariseo namangkot: “‘Ngaa bala wala ninyo pagdalha sia?’ Ang mga tulugyanan nagsabat: ‘Wala pa gid sing tawo nga nagpamulong subong sining tawo.’ Ang mga Fariseo nagsabat sa ila: ‘Ginpatalang man bala kamo? May yara bala sang mga manugdumala ukon sang mga Fariseo nga nagtuo sa iya? Apang ining kadam-an, nga wala makahibalo sang Kasuguan, pinakamalaut.’” (Juan 7:45-49) Ang kapintas sang awtoridad: ‘Wala sing sin-o man sa importante nga mga tawo, wala sing sin-o man sa edukado nga mga tawo, ang nagbaton kay Jesus subong Mesias. Ang buangbuang nga mga pinakamalaut lamang ang nagbaton sa iya.’

Amo man sini nga paagi sang mga Fariseo ang ginagamit sang mga ebolusyonista karon: ‘Patihi kami,’ siling nila. ‘Ang tanan nga sangkol nga sientipiko nagapati sa ebolusyon. Ang tanan sang intelihente nga mga tawo nagapati sa sini. Ang mga wala sing tinun-an lamang kag mga ignorante ang wala nagapati sa sini.’ Paagi sa sina nga pamahog kag pag-atake sa hunahuna, ang mga masa sang katawhan ginatipon sa kampo sang mga ebolusyonista. Wala sila sing nahibal-an tuhoy sa mga kaluyahon kag mga kakulangan sang teoriya sang ebolusyon ukon tuhoy sa wala sing sadsaran nga mga ispekulasyon kag hepotesis nga mga pagkaimposible—subong sang paghalin sang kabuhi gikan sa wala sing kabuhi nga mga kemikal.a Gani ginadaldal sila sang sulit-sulit nga daw mga pangadi nga ginabungat sang mga nagasakdag sa ebolusyon. Ang teoriya nangin doktrina, ang mga predikador sini nangin matinaastaason, kag ang mga nagasupak sa sini ginatamay. Nagmadinalag-on ang taktika. Nagmadinalag-on ini sang adlaw ni Jesus; amo man sa karon.

Ining lima-ka-tinaga nga propaganda, ‘Ang ebolusyon isa ka katunayan,’ diutay (diutay sing unod), simple nga dinalan (mahapos hambalon), kag sulit-sulit nga ginapilit (12 ka beses sa isa ka malip-ot nga essay). Kalipikado ini subong isa ka epektibo nga propaganda sa pagdihon sa utok, kag sa pagsulit-sulit sini, nangin isa ini ka eslogan—kag ang mga eslogan nga ginasulit bisan diin ginaprograma sa dili madugay sa mga utok kag ginapaguwa sang mga dila nga wala ginausisa ukon ginaduhaduhaan. Sa tion nga ang isa ka teoriya nangin eslogan na sa panghunahuna sang komunidad, wala na ini nagakinahanglan sing pamatuod, kag ang bisan sin-o nga nagapamatok sa sini ginayubit. Kon ang mga nagapamatok mangatarungan batok sa pagkamapatihan sang eslogan, makaulugot sila kag ginapadayag sa isa lamang ka reaksion, nga amo, ang pagyubit.

Ang mga ebolusyonista nga nagaespesyalisar sa Daku nga Butig nga ‘Ang ebolusyon isa ka katunayan’ nagapuksi man sing isa pa ka pahina gikan sa libro ni Hitler, kay sa sini nagsiling sia tuhoy sa mga masa nga ginakontrol niya: “Bangod sang ila simple nga panghunahuna mas madali sila mabiktima sang daku nga butig sang sa diutay nga butig, kay sila mismo mahimo nga nagabinutig man kon kaisa sa diutay nga mga butang, apang pat-od nga mahuya gid sa daku gid nga kabutigan.” Ang libro nga nagaunod sing popular nga mga ginhambal nagalista sining isa: “Kon maghambal ka sing bastante na ka daku nga butig kag pirme mo ini isugid, madamo ang magapati sa sini.” Ang paghambal sang isa ka ebolusyonista mahimo nga bastante na ka daku, kag pat-od nga pirme ini ginsugid, kay minilyon ang nagapati sa sini.

Isa ini ka butig nga isa man ka pangdaya bangod isa ini ka “buhat sang paglimbong ukon pagmisrepresentar,” isa ka “hungod nga pagpatiko sa kamatuoran agod hayluhon ang isa nga magtalikod sa butang nga maayo.” Sa pagtudlo nga ang mga katigulangan sang tawo mga sapat, nga nagsugod sa isa ka mikrobyo kag sang ulihi nangin gorilya, “ginbayluhan [sang mga sientipiko] ang kamatuoran sang Dios sing butig.” Paagi sa sini nga butig, ginhaylo nila ang madamo nga magtalikod sa butang nga mapuslanon—ang ila pagtuo sa Dios subong ila Manunuga.—Roma 1:25.

Ini nga pangdaya nagahimo sing daku gid nga halit. Ang mga biktima sini nagapati nga hilway na sila sa kasuguan sang Manunuga, kag sila na ang nangin kasuguan sa ila kaugalingon: ‘Wala sing husto ukon sala. Tumana ang tanan nga undanon nga kailigbon. Himua ang luyag mo. Indi kinahanglan nga makonsiensia ka.’ Magbuylog sa pagkalusod sang moral, nga wala sing pagpugong kag wala sing latid. Bangod nagtalikod sila sa ila Manunuga kag sa matuod nga mga talaksan sang Biblia, nangin maluya sila sa espirituwal kag nangin “subong sang mga sapat nga walay buot nga kinaugali nga natawo agod dakpon kag patyon.”—2 Pedro 2:12.

[Mga footnote]

[Kahon sa pahina 9]

“Ang pagpalapnag sa isa ka butang indi magmadinalag-on luwas kon ang sadsaran nga prinsipio padayon nga ginapatuhuyan sing bug-os nga igtalupangod: dapat huptan ini nga diutay kag suliton ini sing dayon. Subong sa madamo nga iban pa nga butang sa sining kalibutan, sa sini man, ang pagkamapinadayunon, amo ang nahauna kag labing importante nga kondisyon para sa kadalag-an. . . . Ang masa . . . magadumdom lamang sang pinakasimple nga mga ideya nga ginsulit sing linibolibo ka beses. Indi dapat pagliwaton sang bisan anong pagbaylo nga himuon ang kaundan sang ginapatalupangod sang propaganda, kundi sa katapusan amo dapat gihapon ang silingon sini. Sa amo ang eslogan dapat iwagan gikan sa nanuhaytuhay nga mga bahin, apang ang katapusan sang tagsa ka pag-iwag amo pirme kag amo gihapon ang eslogan mismo.”—Mein Kampf, ni Adolf Hitler.

[Kahon sa pahina 10]

Ang Daku-nga-Butig nga Propaganda

“Ang katunayan sang ebolusyon ginabaton sa bug-os nga uniberso.”—Limitations of Science, 1933.

“Ang ebolusyon subong isa ka maragtason nga katunayan napamatud-an antes sang nagahingapos nga mga dekada sang ikadisinuebe nga siglo.”—The Biological Basis of Human Freedom, 1956.

“Ang ebolusyon sang kabuhi indi na isa ka teoriya. Isa ini ka katunayan.”—Julian Huxley, 1959.

“Ang tanan sang halangdon nga mga biologo nag-ugyon nga ang ebolusyon sang kabuhi sa duta isa ka malig-on nga katunayan.”—Biology for You, 1963.

“Ang bisan sin-o nga mapadayag sa pamatuod nga nagasakdag sa ebolusyon dapat magkilala sini subong isa ka maragtason nga katunayan.”—The New Orleans Times-Picayune, 1964.

“Sa karon, ang teoriya sang ebolusyon isa ka ginabaton nga katunayan para sa tanan luwas sa minoridad nga pundamentalista.”—James D. Watson, 1965.

“Sa karon, ang ebolusyon ginakilala nga isa ka katunayan.”—Science on Trial, 1983.

“May yara kita indi mabaliskad nga pamatuod sa katunayan sang ebolusyon.”—Ashley Montagu, 1984.