Sa Diin Nagapadulong ang Moral?

SA SULOD sang mga siglo ang Biblia wala ginduhaduhaan subong talaksan sang moralidad sa madamong kadutaan. Samtang wala ginsunod sang tanan ang mataas nga mga prinsipio sini, ginhatagan sang Biblia ang katilingban nga nagkilala sini subong isa ka hambal sa moral para sa tanan, sing isa ka talaksan sang paggawi. Apang ang Jesuita nga presidente sang unibersidad nga si Joseph O’Hare nanganduhoy: “May yara kita anay isa ka madugay na nga mga talaksan nga ginduhaduhaan kag nasapwan nga indi nagakaigo ukon indi na uso. Daw wala na gid kita karon sing bisan anong tuytoy sa moral.”

Ano ang kabangdanan nga wala na maluyagi ang napasad sa Biblia nga moralidad? Ang isa ka mabaskog nga kabangdanan amo ang lapnag nga pagbaton sa teoriya sang ebolusyon. Ang libro nga American Values: Opposing Viewpoints nagasiling: “Sa tanan sang kilala nga sibilisasyon, ang katawhan nagpati sa duha ka kalibutan: ang isa nga imo makita, kag ang isa nga indi mo makita. . . . Ang dikitaon nga kalibutan naghatag sing sadsaran para sa katuyuan kag kapuslanan . . . Amo ini ang nagpabakod sa ila katilingban. Apang, sang tunga-tunga sang nagligad nga siglo, ang katawhan ginsugdan nga sugiran nga wala sing dikitaon nga kalibutan. Wala ini nagaluntad kag wala gid anay nagluntad.” Labi na kutob sadto, ang Biblia kag ang moralidad sini walay tupong nga gin-atake. Ang ginatawag nga higher criticism sa Biblia kag ang pagbalhag sa Origin of Species ni Darwin amo ang nalakip sa sining pilosopiko nga mga pag-atake.a

Sa amo, ginpakanubo sang ebolusyon ang awtoridad sang Biblia sa hunahuna sang madamo. Subong ginsiling sang isa ka artikulo sa Harvard Magazine, ang Biblia ginatamod na lang karon subong “isa ka matahom nga sugilanon.” Ang epekto sa moralidad makahalapay. Suno sa kilala nga sientipiko nga si Fred Hoyle, ang ebolusyon nangin “isa ka matigayon nga lisensia para sa bisan ano nga porma sang bentahuso nga paggawi.”

Sa pagkamatuod, ang ebolusyon isa lamang ka bahin sang laragway. Duha ka inaway kalibutanon ang dugang pa nga naggatong sa lapnag nga kapaslawan sa relihion. Ang industriyal nga rebolusyon nagpahanabo sing daku nga mga pagbag-o sa katilingban kag sa moral. Dugang pa, bangod sang madasig nga pag-uswag sang epektibo nga mga alagyan sang komunikasyon, nangin posible nga ibuyagyag ang manubo nga moral sang katawhan sa daku nga kasangkaron.

Ang Tanan Relatibo?

Indi katingalahan, nian, nga madamo nga tawo ang wala sing sadsaran nga talaksan sa moral. Nagaanud-anod sila subong sang isa ka barko nga wala sing timon. Madamo, halimbawa, ang nagapaanod sa popular nga panimuot sang moral relativism, ang pagtamod nga ang “mga prinsipio sang moralidad nasandig sa mga indibiduwal kag mga grupo nga nagapati sa sini.” Suno sa sining pilosopiya, wala sing himpit nga moralidad​—ang tanan depende sa mga butang. ‘Ang sayop para sa imo mahimo nga husto para sa iban,’ siling sang mga tawo nga nagasakdag sini nga pagtamod. Bangod ang ila compass sa moral nagatudlo sa bisan diin nga direksion, maabtik sila sa pagpakamatarong sang bisan ano nga sahi sang paggawi subong kalahamut-an.

Sa amo, ang isa ka buhat nga sang una ginalaragway subong “makasalala” ukon “sayop” ginatawag na lang karon nga “binuang.” Ang buhat mahimo ginasiling nga “makangilil-ad” apang wala ginapakamalaut subong “imoral.” Ang isa ginapahanumdom sang mga adlaw sang dumaan nga manalagna nga si Isaias sang sadto may mga “nagatawag sang malaut maayo kag ang maayo malaut, . . . nagabutang sang kadudulman nga kapawa kag sang kapawa nga kadudulman.”​—Isaias 5:20.

Pagbasulay

Ang isa pa ka moral nga huyog amo ang pagbasulay. Ginbasol ni Adan si Eva, kag ginbasol naman ni Eva ang man-ug. Ang mga nakasala man karon nagalikaw sa salabton, kag sa masami ginabuligan sila sa paghimo sini sang legal kag sikyatriko nga mga propesyon. Ginmulay sang isa ka artikulo sa U.S.News & World Report ang mga saykayatris sa “pag-imbento sing bag-o nga mga balatian nga nagabutang sang mga nakasala sa papel sang walay mahimo nga mga biktima.” Halimbawa, suno sa report serioso nga ginabinagbinag sang American Psychiatric Association nga tawgon ang mga nagapanglugos subong mga biktima sang isa ka balatian nga gintawag nga “paraphilic rapism” ukon diperensia sa utok nga may huyog sa paglugos. Ginabatyag sang iban nga daw isa ini ka legal nga lisensia sa paglugos nga wala sing silot. “Mabaskog nga nagpamatok ang kababayin-an amo kon ngaa madasig nga napamatud-an nga ang pagpanglugos indi gali isa ka balatian.”

Wala sini ginapanghiwala ang maathag nga katunayan nga ang masakit nga inagihan sang isa sang bata pa sia makatuga sing malain nga epekto pagdaku niya. Apang sayop silingon nga ang masakit nga inagihan sang isa sang bata pa sia nagapakamatarong sa iya masingki ukon imoral nga paggawi subong adulto.

Mga Pamatan-on​—Wala sing Tuytoy sa Moral

Ang kagumon sa moral sang kalibutan nagbilin sang iya tanda ilabi na sa madali maimpluwensiahan nga mga pamatan-on. Nasapwan sang mananalawsaw nga si Robert Coles sang Harvard University nga wala sing isa ka hugpong sang mga pagpati nga nagatuytoy sa moral nga kabuhi sang Amerikano nga kabataan. Ginatuytuyan sila sang nanuhaytuhay nga mga tuytoy sa moral kag sang sistema kon ano ang mapuslanon. Halos 60 porsiento sang isa ka grupo sang mga bumulutho nga kabataan nga ginpamangkot ang nagsiling nga ginatuytuyan sila sang kon ano ang nagapauswag sa ila ukon kon ano ang nagapabatyag sa ila sing maayo.

Kon kaisa ang mga eskwelahan nagadugang sa sina nga kagumon sa moral. Binagbinaga ang isa ka mabaskog nga programa nga gintawag “values clarification” ukon kaathagan sa mga talaksan nga ginpatok sang nagligad nga tinuig sa mga eskwelahan sa Estados Unidos. Ang sadsaran nga mga panudlo sini? Ang kabataan dapat mangin hilway sa pagpili sang ila kaugalingon nga mga talaksan sa moral.

Ang pagkawalay pulos sina nga sadsaran makita sa eksperiensia sang isa ka estudyante sa Siudad sang New York nga namat-od nga iuli ang kahita nga nakit-an niya nga nagaunod sing $1,000 nga kuwarta. Ano ang reaksion sang iya mga masigkaestudyante sa isa ka klase tuhoy sa mga talaksan sa moral? Ginyaguta sia kag ginmulay sa iya ginhimo! Malain pa, wala man lang sing isa ka manunudlo ukon opisyal sang eskwelahan ang naghatag sa iya sing komendasyon sa iya bunayag nga paggawi. Ginpakamatarong sang isa ka manunudlo ining makabulungol nga paghipos paagi sa pagsiling: “Indi ako manuglaygay kon tindugan ko kon ano ang husto kag sayop.”

Mapunggan Bala sang mga Simbahan ang Pagnubo sang Moral?

Sing indi makapakibot, ang makasulubo nga kahimtangan sa moral sang kalibutan nagtuga sing negatibo nga reaksion. Madamo karon ang nagapangabay nga magbalik sa dumaan nga mga talaksan, nga para sa iban nagakahulugan sing pagbalik sa relihion. Apang, indi maayo ang rekord sang mga simbahan sa paghatag sing tuytoy sa moral. Ang General Assembly for the Presbyterian Church (E.U.) nagbaton: “Nagaatubang kita sing isa ka krisis nga daku gid sa proporsion kag sa naulamid sini.” Ang sahi sang krisis? “Sa ulot sang 10 kag 23 porsiento sang mga klero sa bug-os nga pungsod ang nakahimo sing seksuwal nga paggawi ukon seksuwal nga paghulid sa mga parokyano, mga kliyente, mga empleyado, kbp.”

Sa amo nagaluntad ang lapnag nga kapaslawan sa relihion. Ginsumaryo ini sang presidente sang Business and Industrial Council sang Estados Unidos sang magsiling sia: “Napaslawan ang relihioso nga mga institusyon sa pagpaliton sang ila maragtason nga mga talaksan, kag sa madamo nga kaso, nangin bahin sang [moral] nga problema, nga nagasakdag sang teolohiya para sa kahilwayan kag sang indi mahukmanon nga mga pagtamod sa paggawi sang tawo.”

Maathag, kon amo, nga ang wala matudlui nga konsiensia sang tawo indi nagakaigo sa pagtuytoy sa katawhan. Ang moralidad karon nagalain padulong sa bug-os nga pagkalusod sini. Nagakinahanglan kita sing isa ka tuytoy nga nagagikan sa isa nga mas mataas sangsa aton kaugalingon.​—Ipaanggid ang Hulubaton 14:12; Jeremias 10:23.

Nagaluntad ina nga tuytoy. Matigayon ini sang tanan.

[Mga footnote]

[Blurb sa pahina 5]

Ang pagpati sa ebolusyon isa ka kabangdanan kon ngaa ang napasad sa Biblia nga moralidad wala na maluyagi

[Blurb sa pahina 6]

‘Sa ulot sang 10 kag 23 porsiento sang mga klero ang nakahimo sing seksuwal nga paghulid sa mga parokyano, mga kliyente, mga empleyado, kbp.’

[Retrato sa Pahina 7]

Ginsakdag sang mga klero ang isa ka sistema sang moral nga napasad sa tawhanon nga kaalam sa baylo sang Biblia